Wa Zi Kota Ku Hlula Zikarato Zi Hohlotako Ngango

1. Zikarato muni zi fihleleko lezi zi nga kona mingangweni yo kari?

A MOVA wa kale wa ha hi ku hlaziwa wu tlhela wu polichiwa. Ka vahunzi va ndlela wu woneka na wu hatima, a ku khwatsi wuswa. Kanilezi hi lomu nzeni a tisimbi ta wona ta giwa hi kuchacharela. Za fanana ni mingango yo kari. Hambu lezi a matshamela yabye ma kombisako ku khwatsi zontlhe za famba khwatsi, a tinghohe ta mahleko ti fihla a kuchava ni kubayiseka. Laha mutini a zikarato zi hohlota kurula ka ngango. A zikarato zimbiri zi zi kotako ku vanga a mhango leyo wudakwa ni tihanyi.

A MHANGO YI VANGIWAKO HI WUDAKWA

2. (a) Hi wahi a mawonela ya Biblia xungetano hi kunwa byala? (b) Xini a wudakwa?

² A Biblia a gi koni a kunwa byala hi ndlela yo ringanisela, kanilezi gi kona a ku gi nwela ku hunza mpimo. (Mavingu 23:20, 21; 1 Va Le Korinte 6:9, 10; 1 Timote 5:23; Titusi 2:2, 3) Hambulezo, a wudakwa i nchumu wu hunzako a kunwa a ku hunza mpimo; zi wula a ku ti karatela ku kuma byala zinwe ni ku nga ti khomi kunweni ka gona. A zidakwa zi ngava vanhu va hombe. Lexi xi nga tsakisiko hi lezaku za zi kota kuva vanhu vaswa kambe.

3, 4. Tlhamusela a timhango ta wudakwa leti ti khumbako a munghana wa wukati wa xidakwa ni vana.

³ A Biblia gi zi kombile kale lezaku a kunwa byala hi ndlela ya hava za zi kota ku hohlota a kurula ka ngango. (Deuteronome 21:18-21) A timhango ta wudakwa ti wela a ngango wontlhe. A sati wakwe a nga ha zama ku mu tsikisa kunwa kutani ku lwisana ni mahanyela yakwe ma nga fumelekiko.a I zama ku fihla byala, ku gi halata, ku fihla mali yakwe, a tlhela a mu khongotela lezaku a ranza ngango, wutomi, hambu Nungungulu — kanilezi a xidakwa xi simama kunwa. A xikhati lexi a mizamo yakwe ya ku wonelela a kunwa ka nuna yi tsanzekako hi kuphindaphinda, i tizwa na a hluleka ni ku khwatsi a nga vuni nchumu. A sati a nga ha sangula ku xaniseka hi kuchava, kuzangara, nanzu, ku djudjeka mapimo, kukarateka, ni ku mbhelelwa hi kutitsumba.

⁴ A vana a va poni ka timhango ti vangiwako hi wudakwa ga mupswali. A vo kari va biwa. A vanwani va xakelwa hi tlhelo ga ziro za wubeleki. Vona va nga ha ti nyika nanzu hi kota ya wudakwa ga mupswali. A kutala ka zikhati a wuzikoti gabye ga ku tsumba vanwani gi mbhetwa ntamu hi mahanyela ya xidakwa ma nga fumelekiko. Hi kota ya lezi va nga zi kotiko ku bhula hi kutlhatlheka xungetano hi lezi zi humelelako laha mutini, a vana va nga ha gonza a ku bohela a kutizwa kabye lomu mbilwini, lezi zi talako ku vanga mababyi. (Mavingu 17:22) A vana lavo va nga ha kula ni kuvumaleka loko ka kutitsumba kala va maha vahombe.

XANA A NGANGO WU NGA MAHA YINI?

5. Xana a wudakwa gi nga khomisiswa kuyini, niku hikuyini lezo zi karatako?

⁵ Hambu lezi a titlhari to tala ti wulako lezaku a wudakwa a gi zi koti ku chumiwa, a vanyingi va kholwa lezaku za koteka a ku tlhelela xiyinweni xi nene hi mpimo wo kari hi ku lanzela longoloko wa ku ti tsona hi kumbhelela. (Ringanisa Mateu 5:29.) Hambulezo, a ku maha lezaku a xidakwa xi vumela xivuno za olova ku zi wula a ku hunza ku zi maha, kota lezi xona hi tolovelo xi alako a ku xi na ni xikarato. Hambu zi hi tano, a xikhati lexi a ziro za ngango zi tekako mazambo ya ku yimisana ni lezi a wudakwa gi zi khumbisako zona, a xidakwa xi nga ha sangula ku wona lezaku xi na ni xikarato. A dokodela wo kari a tirileko nguvu kuvuneni ka zidakwa ni mingango ya zona i te ngalo: “Nzi wona lezaku a xa lisima nguvu hi kuva a ngango wu simama ku hanya a wutomi ga wona ga siku ni siku hi ndlela yi to va vuna nguvu hi laha va zi kotako ha kona. A xidakwa xi taya mahlweni xi wona lezaku xi hambana nguvu ni ziro lezi zinwani za ngango.”

6. Hi xihi a xibuka xa wusungukati xa chukwana ka zontlhe lexi xi zi kotako ku vuna mingango yi nga ni xidakwa?

⁶ Loku ku hi ni xidakwa ngangweni wa wena, a wusungukati gi pimisilweko ga Biblia ga zi kota ku ku vuna a ku hanya hi ndlela yi nene hi laha zi kotekako ha kona. (Isaya 48:17; 2 Timote 3:16, 17) Wona a matshinya ya milayo yo kari lawa ma vunako mingango a ku lwisana ni wudakwa hi kuhumelela.

7. Loku a xiro xa ngango xi hi xidakwa, himani a nga ni nanzu wa kona?

⁷ Tsika ku rwala nanzu wontlhe. A Biblia gi ngalo: “A munhu ni munhu i ta rwala a nzhwalo wakwe yena nwinyi,” niku, “a munwe ni munwani wa hina i ta ti hlamulela mahlweni ka Nungungulu.” (Va Le Galatia 6:5; Va Le Roma 14:12) A xidakwa xi nga ha zama ku nyika mawonela ya lezaku a ziro za ngango zi na ni nanzu. Hi xikombiso, xi nga ha wula lezi: “Loku mu wa nzi hlayisa khwatsi, nzi wa nga tanwa.” Loku a vanwani va woneka ku khwatsi va kholwa ka lezi xi wulako, vo xi kucetela ku simama kunwa. Kanilezi, hambu loku hi xaniswa hi ziyimo kutani hi vanhu vanwani, a munwe ni munwani wa hina — a ku patsa ni zidakwa — i ta ti hlamulela mahlweni ka Nungungulu hi lezi a mahako. — Ringanisa Va Le Filipi 2:12.

8. Hi tihi a tindlela to kari leti a xidakwa xi nga ha vuniwako ha tona a kuzwa wuyelo go bayisa hi kota ya kunwa?

⁸ U nga tizwi na u boheka a ku tshama hi ku vikela a xidakwa ka wuyelo ga kunwa ka xona. A vingu go kari ga Biblia gi wulawulako hi munhu wa zanga gi nga ha tira ka xidakwa hi kufanana: ‘Loku u mu tlhatlhisa, wena u fanele ku engeta u zi maha.’ (Mavingu 19:19, NM) Tsika a xidakwa xizwa a wuyelo go bayisa hi kota ya kunwa. Mu tsike a basisa ha yece a wufenze legi a gi vangileko kutani ku fonela a mutholi wakwe ka mixo wa nzhako ka kuva a nwile.

9, 10. Hikuyini a mingango yi nga ni zidakwa yi faneleko ku vumela xivuno, niku xana yi fanele ku hlota xivuno xa mani nguvunguvu?

⁹ Vumela xivuno xa vanwani. A bhuku ga Mavingu 17:17 (NM) gi ngalo: ‘A liranzo la munghana la su tsoma xontlhe xikhati, niku yena i nakulobye a pswalelweko ku vunetela kuxanisekeni.’ Loku ku hi ni xidakwa ngangweni, ku kona kuxaniseka. Mu fanele ku vuniwa. Mu nga kanakani a ku tshinelela ‘vanghana va tsumbekileko’ lezaku mu kuma kuvuniwa. (Mavingu 18:24) Loku mu wulawula ni vanhu vanwani va yi zwisisako mhaka leyo kutani lava va yimiseneko ni xikarato xo fana ma zi kota ku kuma mawonela ya lezi mu to zi maha ni lezi mu nga faneliko ku zi maha. Kanilezi ngha muva ni kuringanisela. Wulawulani ni vanhu mu va tsumbako, lava va to “fihla timhaka” ta nwina. — Mavingu 11:13.

¹⁰ Gonza ku tsumba a madota ya wuKristu. A madota ya lomu bandleni ga wuKristu ma zi kota kuva xivuno xa hombe. A vavanuna lavo va buvileko vanhu va gonziswako hi Mhaka ya Nungungulu niku va ma tiva khwatsi a matirisela ya matshinya ya milayo ya yona. Vona va nga ‘kotisa wuchavelo loku moya wu bhubhutsa, va kotisa wuponelo ka xingulo; kukotisa a congo wa mati wutshanwini gi womileko; ni nzhuti wa ribye ga hombe tikweni gi nga ni tora.’ (Isaya 32:2) A madota ya wuKristu a ma vikeli ntsena a bandla gontlhe ka mikucetelo ya mhango kanilezi wona kambe ma chavelela, ma tangalisa, ma tlhela ma kombisa kukhatala ka lisine ka munhu ni munhu loyi a nga ni zikarato. Lonzowota khwatsi a xivuno xabye.

11, 12. Himani loyi a nyikako a xivuno xa hombe ka zontlhe ka mingango yi nga ni zidakwa, niku xana a xivuno lexo xi nyikiswa kuyini?

¹¹ Hehla ka zontlhe, kuma ntamu wu tako hi ka Jehova. A Biblia ga hi nyika a xitiyisekiso lexi hi matsenya: “Jehova i kusuhi ni lava va tshovekileko timbilu; a hanyisa lava va nga ni moya wu panzekileko.” (Tisimu 34:18) Loku uzwa lezaku a mbilu ya wena yi tshovekile kutani ku panzeka moya hi kota ya tshikelelo wa ku hanya ni xiro xa ngango xi nga xidakwa, tiva lezaku “Jehova i kusuhi.” Yena wa zi tiva lezi a xiyimo xa ngango wa wena xi nonohisako zona. — 1 Pedro 5:6, 7.

¹² A ku kholwa lezi Jehova a zi wulako Mhakeni yakwe ka zi kota ku ku vuna a ku yimisana ni kukarateka. (Tisimu 130:3, 4; Mateu 6:25-34; 1 Johani 3:19, 20) A ku gonza a Mhaka ya Nungungulu ni ku hanya hi kuyelana ni matshinya ya yona ya milayo zi ku maha lezaku u amukela a xivuno xa moya wa ku basa wa Nungungulu, lowu wu zi kotako a ku ku nyika “a ntamu lowu wa hombe” kasi ku timisela a siku ginwe ni ginwani. — 2 Va Le Korinte 4:7.b

13. Hi xihi a xikarato xa wumbiri xi hohlotako mingango yo tala?

¹³ A ku delela byala ka zi kota ku yisa ka xikarato xinwani xi hohlotako mingango yo tala — a tihanyi ta laha ngangweni.

A MHANGO YI VANGIWAKO HI TIHANYI TA LAHA NGANGWENI

14. Ti sangulile a xikhati muni a tihanyi ta laha ngangweni, niku hi xihi a xiyimo xa tona inyamutlha?

¹⁴ A ximaho xo sangula xa tihanyi matinwini ya vanhu xi wonekile ka tihanyi ta laha ngangweni leti ti nga patsa vamakabye vambiri, Kana na Abeli. (Genesisi 4:8) A kusukela xikhatini lexo, a vanhu va kari va xaniswa hi tihanyi ta tixaka tontlhe laha ngangweni. Ku na ni vanuna lava va bako vasati, vasati va vukelako vanuna, vapswali lava va bako vana vabye va va tsongwani hi ndlela ya xapi, ni vana va hombe va xanisako a vapswali vabye va khosaheleko.

15. Xana a tihanyi ta laha ngangweni ti khumbisa kuyini a kutizwa ka ziro za ngango?

¹⁵ A mhango yi vangiwako hi tihanyi ta laha ngangweni yi hunza nguvu a tiphanja ti wonekako mirini. A sati wo kari a tshamako hi ku biwa i ngalo: “Ku na ni nanzu ni tingana ta hombe lezi u bohekako ku yimisana nazo. A mixo ni mixo wena u lava ku simama mubhedini ntsena, na u xuva lezaku ngha wuva noro wo biha ntsena.” A vana lava va cuwukelako kutani va xanisiwako hi tihanyi ta laha ngangweni va nga ha maha vanhu va tihanyi vona wutsumbu a xikhati lexi va kulako vava ni mingango yabye.

16, 17. Xini a kuxaniswa hi tlhelo ga kutizwa, niku xana a ziro za ngango zi khumbiswa kuyini hi kona?

¹⁶ A tihanyi ta laha ngangweni a ti gumelwi ka kubiwa ka miri. A kutala ka zikhati ti patsa magezu yo tlhava. A bhuku ga Mavingu 12:18 gi ngalo: “Va kona lava va wulawulako timhaka ti tlhavako khwatsi i supado.” A ‘kutlhava’ loku ku kombiswako hi tihanyi ta laha ngangweni ku patsa ku nyikana mavito ya ziruko ni ku bhongelana, zinwe ni ku solasolana xikhati xontlhe, tihlamba, ni ku tsumbisana ku banana. A zilonza za tihanyi hi tlhelo ga kutizwa a zi woneki niku a zi tali ku tiviwa hi vanwani.

¹⁷ Lexi xi bayisako nguvu kuxaniswa ka vana hi tlhelo ga kutizwa — ku tshamela ku solasoliwa ni kukanyiswa ka wuzikoti gabye, wutlhari, kutani lisima labye kota vanhu. A kuxaniswa loko ka magezu ka zi kota ku hohlota a kutitsumba ka nwanana. Lisine lezaku a vanana vontlhe va fanele ku layiwa. Kanilezi a Biblia gi leletela lezi ka vapswali: “Mu nga zangarisi a vana va nwina, va nga mbhela ntamu.” — Va Le Kolosi 3:21.

NDLELA YA KU POTSA TIHANYI TA LAHA NGANGWENI

18. Ti sangula kwihi a tihanyi ta laha ngangweni, niku xana a Biblia gi komba a ndlela muni ya kuva a munhu a ti tsika?

¹⁸ A tihanyi ta laha ngangweni ti sangula lomu mbilwini ni mapinwini; a ndlela leyi hi mahako ha yona zilo yi sangula hi lezi hi pimisisako zona. (Jakobe 1:14, 15) Kasi ku tsika tihanyi, a munhu wa tihanyi i fanele ku cica a mapimisela yakwe. (Va Le Roma 12:2) Xana za koteka? Ina. A Mhaka ya Nungungulu yi na ni ntamu wa ku cica vanhu. Ya zi kota ku simula a “makhokhola” ya mawonela ma hohlotako. (2 Va Le Korinte 10:4; Maheberu 4:12) A wutivi ga lisine ga Biblia ga zi kota ku vuna vanhu lezaku va maha kucica ko mbhelela laha ka kuza va wuliwa ku va ambala munhu muswa. — Va Le Efesusi 4:22-24; Va Le Kolosi 3:8-10.

19. Xana a muKristu i fanele ku wona ni ku khomisa kuyini a munghana wa wukati?

¹⁹ Mawonela ya munghana wa wukati. A Mhaka ya Nungungulu yi ngalo: “A vavanuna va fanele ku ranza a vasati vabye kota lezi va ranzako a mimiri yabye. Loyi a ranzako sati wakwe wa ti ranza wutsumbu.” (Va Le Efesusi 5:28) A Biblia kambe gi ngalo a nuna i fanele ku ‘tiva lezaku a wasati xibya xa wukheta, a mu dzunza.’ (1 Pedro 3:7) A vasati va khongotelwa lezaku va “ranza vanuna vabye” va tlhela va va kombisa “xichawo” xo eta. (Titusi 2:4; Va Le Efesusi 5:33) Hakunene a ku na nuna loyi a chavako Nungungulu a zi kotako ku wula lezaku yena hi lisine wa dzunza sati wakwe loku a muba kutani ku mu ruka. Niku a ku na sati loyi a bokolelako nuna wakwe, a mu xanzako, kutani ku tshamela ku mu bhongela a zi kotako ku wula lezaku hi lisine wa mu ranza ni ku mu kombisa xichawo.

20. Xana a vapswali va na ni wutihlamuleli mahlweni ka mani ga ku wundla vana vabye, niku hikuyini a vapswali va nga faneliko ku rinzela zilo zi nga faneliko ka vanana vabye?

²⁰ Mawonela ma faneleko xungetano hi vana. A vana hakunene va fanele ku kombisiwa liranzo ni ku khatalelwa hi vapswali vabye. A Mhaka ya Nungungulu yi vitana vana kota “tshomba ya Jehova” ni “nchachazelo.” (Tisimu 127:3) A vapswali va na ni wutihlamuleli mahlweni ka Jehova ga ku hlayisa a tshomba leyo. A Biblia gi wulawula hi “za wuhlangi” ni “wupumbu” ga wunwanana. (1 Va Le Korinte 13:11; Mavingu 22:15) A vapswali a va faneli ku hlamala loku va wona wupumbu ka vanana vabye. A vanana a hi vanhu va kulileko. A vapswali a va faneli ku lava zo hunza lezi zi fanelako a tanga ya nwanana, mawundlelwa, ni wuzikoti gakwe. — Wona Genesisi 33:12-14.

21. Hi yihi a ndlela yi tsakisako Nungungulu ya ku wona ni ku khoma ha yona a vapswali va khosaheleko?

²¹ Mawonela ya vapswali va khosaheleko. A bhuku ga Levi 19:32 gi ngalo: “U ta suka u yima mahlweni ka lava va basileko wuvu, u nyika xichawo ka munhu wa hombe.” Hi ndlela leyo, a Nayo wa Nungungulu wu wa vuvumisa a xichawo ni kukhatala ka hombe hi vakhosaheleko. Lezo zi nga ha nonoha loku a mupswali a khosaheleko a woneka na a hi munhu wo karata nguvu kutani na a babya, kuzilava na a nga ha fambi kutani ku pimisa hi kuhatlisa. Hambulezo, a vana va alakanyiswa lezaku “va tlhelisela mulere a vapswali vabye.” (1 Timote 5:4) Lezo zi nga wula a ku va khoma hi wudzunzo ni xichawo, hambu ku va vuna hi tlhelo ga timali. A kuba vapswali va khosaheleko kutani ku va xanisa hi ndlela yinwani zi lwisana nguvu ni lezi a Biblia gi hi byelako lezaku hi hanyisa zona.

22. Hi gihi a tshamela ga lisima nguvu kasi ku hlula a tihanyi ta laha ngangweni, niku gi nga kombisiswa kuyini?

²² Hlakulela a kutikhoma. A bhuku ga Mavingu 29:11 gi ngalo: “A xipumbu xi humesa a zanga ya xona yontlhe; kanilezi loyi a tlharihileko wa ti khoma a yi rulisa.” Xana u nga yi khomisa kuyini a zanga ya wena? Wutshanwini ga ku vumelela a kukhunguvanyeka ku kula mbilwini, maha xo kari hi kuhatlisa kasi ku tlhatlha zikarato lezi zi humelelako. (Va Le Efesusi 4:26, 27) Loku u wona lezaku wa tsanzeka a ku ti khoma suka u famba hi xikhatanyana. Khongelela a moya wa ku basa wa Nungungulu lezaku wu ku nyika a kutikhoma. (Va Le Galatia 5:22, 23) A ku fambafamba kutani ku maha mihlakano yo tiyisa miri zi nga ha ku vuna a ku ti khoma zangeni ya wena. (Mavingu 17:14, 27) Ti karatele a ku ‘nonoka ku zangara.’ — Mavingu 14:29.

XANA I CHUKWANA KU HAMBANA KUTANI KU SIMAMA ZINWE?

23. Zini zi zi kotako ku humelela loku a xiro xa bandla ga wuKristu xi kombisa zanga ya tihanyi hi kuphindaphinda na xi nga ti soli, kuzilava na xi patsa ni kuba a va ngango wa xona?

²³ A Biblia gi veka “a wulala, a timholova, . . . a zanga” xikari ka mitiro yi koniwako hi Nungungulu gi tlhela gi wula lezaku “lava va mahako a zakunghaho va nga taga a tshomba ya mufumo wa Nungungulu.” (Va Le Galatia 5:19-21) Hikwalaho, wihi ni wihi loyi a ti wulako muKristu na a kombisa zanga ya tihanyi hi kuphindaphinda a tlhela a nga ti soli hi zona, kuzilava na aba a munghana wakwe wa wukati kutani vana, wa zi kota ku susiwa bandleni ga wuKristu. (Ringanisa 2 Johani 9, 10.) Hi ndlela leyi a bandla gi tshama na gi basile, gi nga hi na vanhu va tihanyi. — 1 Va Le Korinte 5:6, 7; Va Le Galatia 5:9.

24. (a) Xana a vanghana va wukati lava va xaniswako va nga ha hlawula ku maha yini? (b) Xana a vanghana ni madota va nga ni kukhatala va nga ha seketelisa kuyini a munghana wa wukati a xaniswako, kanilezi zini va nga faneliko ku maha?

²⁴ Ku nga wuliwa yini hi maKristu lawa zalezi ma biwako hi munghana wa wukati wa tihanyi loyi a nga kombisiko lezaku i ta cica? A vo kari va boha ku tshama ni munghana loye wa tihanyi hi zigelo zo kari. A vanwani va boha ku suka, hi ku wona lezaku a kutshamiseka kabye hi tlhelo ga nyama, maalakanyo, ni moya — hambu a wutomi gabye — zi le mhangweni. Lezi a hlawulako ku maha loyi a xaniswako hi tihanyi ta laha ngangweni ka matshamela lawa xiboho xa yena nwinyi mahlweni ka Jehova. (1 Va Le Korinte 7:10, 11) A vanghana, maxaka, kutani madota ya wuKristu va nga ni mixuvo yi nene va nga ha xuva ku nyika xivuno ni wusungukati, kanilezi a va faneli ku kurumeta loyi a xaniswako lezaku a maha nchumu wo kari. Lexo xiboho xi faneleko ku mahiwa hi yena nwinyi. — Va Le Roma 14:4; Va Le Galatia 6:5.

A KUMBHELA KA ZIKARATO ZI HOHLOTAKO

25. Hi gihi a khungo ga Jehova xungetano hi ngango?

²⁵ A xikhati lexi Jehova a nga tlhanganyisa Adamu na Eva wukatini, yena cima a nga bohangi lezaku a mingango yi fanele ku hehliwa hi zikarato zi hohlotako zo kota wudakwa kutani tihanyi. (Va Le Efesusi 3:14, 15) A ngango wu wa fanele kuva wutshamu legi a liranzo ni kurula zi nga wa ta vuvuma ni lezaku a xiro xinwe ni xinwani xa wona xi wa tava ni kukhatalelwa ka zilaveko za xona za maalakanyo, kutizwa, ni za moya. Hambulezo, a xikhati lexi ku nga nghena a xionho a wutomi ga ngango gi lo hohloka hi kuhatlisa. — Ringanisa Mutshawuteli 8:9.

26. Hi gihi a wumanziko gi rinzelako lava va zamako ku hanya hi kuyelana ni zileletelo za Jehova?

²⁶ Lexi xi tsakisako hi lezaku Jehova a nga tsikangi a khungo gakwe xungetano hi ngango. I tsumbisa ku hletela vanhu lezaku va nghena misaveni yiswa lomu ‘va ta nga tshama hi kurula, na a nga hi kona a to va dzukisa.’ (Ezekieli 34:28) Xikhatini lexo, a wudakwa, tihanyi ta laha ngangweni, ni zikarato zontlhe zinwani lezi zi hohlotako mingango inyamutlha zi tava zilo zi hunzileko. A vanhu va ta hleka, na va nga hlekeli ku fihla kuchava ni kubayiseka, kanilezi hi kota ya ku “xalaliswa hi kurula ka hombe.” — Tisimu 37:11.