A vanhu vo tala misaveni yontlhe va gi nyika nguvu lisima a Biblia. Hambulezo, kuzilava vo tiva zitsongwani hambu ku nga tivi nchumu hi mahungu ya gona. Lezo zi tano ka timiliyoni ta vanhu va hanyako le Asia, kanilezi hambu ni ka vanhu vo tala lomu a Biblia gi hangalakileko nguvu.

Hambulezo, u nga ha ti wutisa lezi: ‘Hikuyini nzi faneleko ku ti karatela ku zwisisa a Biblia?’ A ku zwisisa lezi a bhuku legi go basa gi zi wulako, zi nga ku vuna ku maha lezi zi lanzelako:

• Ku kuma litsako

• Ku lwisana ni zikarato za ngango

• Ku lwisana ni kukarateka

• Ku zwanana ni vanwani

• Ku tirisa mali hi ndlela yi nene

Wona xikombiso xa Yoshiko wa le Japão. I wa nga zi tivi a ku a Biblia gi wulawula hi yini, hikwalaho i lo boha ku gi gonza. Give gihi wuyelo? I bika lawa: “A Biblia gi nzi vunile ku tiva lexi nzi hanyelako xona ni ku rinzela za zi nene xikhatini xi tako,” a engeta aku: “Zezi nza xi tiva lexi nzi hanyelako xona.” Amit a kumbukilweko kusanguleni ka nzima leyi, i lo ti yimisela ku kambisisa a Biblia ha yece. I ngalo: “Nzi lo hlamaliswa. Lomu ka Biblia ku na ni mahungu ma vunako ka vanhu vontlhe.”

A Biblia gi khumba a wutomi ga timiliyoni ta vanhu. A hi chukwana ku wenawu u gi kambisisa ha wece u wona lezi gi nga ku vunisako zona?

Hi tindlela tontlhe, a Biblia i bhuku ga kale nguvu. Gi na ni tanga muni? A Biblia gi sangulile ku tsaliwa le Médio Oriente kwalomu ka 3.500 wa malembe ma hunzileko. Hi ku fananisa, kuve xikhatini xa wuhosi ga xixaka ga nhenha ya le China Xang, niku zive kwalomo ka zana ga malembe ga wukhume mahlweni ka kusangula ka xiBhuda le India. — Wona kwadru “Zilo za lisine xungetano hi Biblia.”

Kasi ku a bhuku go kari giva legi gi vunako ni ku kongomisa vanhu, gi fanele kuva go zwisiseka ni kuva ni lisima kabye. A bhuku lego i Biblia. Gi nyika mihlamulo yo tsakisa ya ziwutiso za lisima nguvu wutomini.

Hi xikombiso, xana wa tshuka u ti wutisa lezaku ‘kasi hi hanyela yini?’ Hi mazanazana ya malembe a vanhu va ti maha a xiwutiso lexi. Hambulezo, a hlamulo wu nga kumiwa ka zipimo zimbiri zo sangula za Genesisi — ku nga bhuku go sangula ga Biblia. Ka zipimo lezo a Biblia gi wulawula hi timhaka ta le “kusanguleni” — ka tibiliyoni ta malembe ma hunzileko — a xikhati lexi a wuako ga hina, a ku patsa ni mitlawa ya hombe ya tinyeleti ni misava zi nga vangiwa. (Genesisi 1:1) Zonake gi xaxameta hi zigava, a ndlela leyi a misava yi nga mahiwa hi yona kasi zi koteka a ku hanya ka yona; ndlela leyi a zivangwa zo hambanahambana zi nga vangiwa hi yona ni laha a vanhu va nga sangulela kona — ni kungo ga kuvangiwa ka zona.

GI TSALILWE KASI GI ZWISISIWA

A Biblia gi hi nyika wusungukati gi hi vunako ku lulamisa a zikarato za siku ni siku. A wusungukati lego ga olova ku gi zwisisa. Lezo zi maheka hi zigelo zimbiri.

Xo sangula, a Biblia gi na ni mawulawulela yo olova, yo kongoma ni yo tsakisa. Wutshanwini ga ku tirisa a magezu ma nga zwisisekiko, a Biblia gi tirisa a magezu hi zi kotako ku ma zwisisa. Hambu mahungu yo karata ma tlhamuselwa hi magezu yo toloveleka hi ma tirisako siku ni siku.

Hi xikombiso, Jesu i tirisile mifananiso yo tala ya zilo lezi a vanhu va nga zi maha siku ni siku, kasi a va gonzisa zilo zo khumba timbilu tabye. A kutala ka yona yi kumeka lomu ku tolovelako ku vitaniwa ku i Kanelo ya le Xitsungeni, yi tsalilweko lomu ka Biblia ka bhuku ga Mateu zipimo 5 kuya ka 7. Na a yi wula “kanelo yi vunako,” a mutlhamuseli wo kari i lo wula lezaku a kungo ga yona “a hi ku tata tihloko ta hina hi mahungu ntsena, kanilezi ku hi kongomisa ku maha za zi nene.” U nga lera a zipimo lezo hi 15 kuya ka 20 wa timeneti, niku u ta hlamaliswa hi ku wona a magezu yo olova ma tirisilweko hi Jesu, hambulezo na ma hi ya ntamu.

A xigelo xinwani xi mahako a Biblia gi olova a ku gi zwisisa, mahungu ya gona. A hi bhuku ga zihena kutani mitsheketo. Wutshanwini ga lezo, a xipanze xa hombe xa gona xi wulawula “hi vanhu vo tlakuka zinwe ni vo toloveleka” ni “lezi va lwiseneko nazo, kutsumba, kuhlulwa ni kuhlula” kabye, hi laha a bhuku Enciclopédia Delta Universal gi wulako hi kona. Za hi olovela a ku ti zwananisa ni matimu ya vanhu lavo ni zimaho zabye, ni ku zwisisa a zilo za lisima hi nga zi gonzako ka vona. — Va Le Roma 15:4.

GI NGA KUMIWA HI VONTLHE

Kasi ku u zwisisa a mahungu ma nga ka bhuku go kari, ma fanele kuva ya lirimi u li tivako. Hi ndlela yo kari a Biblia u nga gi kuma hi lirimi u li tivako, na zi ngayi hi lomu u tshamako kona. Ehleketa hi lezi zi patsekako kasi zi koteka lezo.

Wuhunzuluseli. A kusanguleni a Biblia gi tsalilwe hi xiHeberu, xiAramaiko, ni xiGreki. Lezo zi wa maha lezaku gi leriwa hi vanhu va tsongwani ntsena. Kasi ku maha lezaku gi kumeka hi tirimi tinwani, a vahunzuluseli vo tsumbeka va wa tira yi nga chayi. Hi kota ya mizamo yabye, a Biblia makunu ga kumeka gontlhe kutani hi xipanze hi xipimo xa 2.700 wa tirimi. Lezo zi wula lezaku a ku hunza 90 wa tipursento ta vanhu hi wutsongwani ga kona va nga lera a zipanze zo kari za Biblia hi lirimi labye la mabeleko.

Kuhumesiwa ka gona. A mahungu yo sangula ya Biblia ma wa tsalilwe ka zilo za ku zi wa hina, zo kota mabhebhe ni papiro. Lezaku ma hunziselwa ka vanwani, a mahungu lawo ma wa fanele ku kopiyariwa khwatsi hi mandla. A mahungu lawo ma nga kopiyariwa ma wa dura niku vatsongwani va nga kari va ma kuma. Kanilezi a xikhati lexi ku nga poliwa a mahela ga Gutenberg ga kuya hi ku gandla, kwalomo ka 550 wa malembe ma hunzileko, a Biblia gi lo hangalaka nguvu hi xihatla. Hi kuya hi xiringaniso xo kari, ku humesilwe xipimo xa ntlhanu wa tibiliyoni ta maBiblia ni ku hunza, ku ngava gona gontlhe kutani xipanze xa gona.

A ku na bhuku ginwani ga wukhongeli gi hangalakileko a ku fana ni Biblia. Za dlunyateka a ku a Biblia i bhuku gi faneleko ku zwisisiwa. Hambulezo, a ku gi zwisisa, zi nga karatanyana. Kanilezi xi kona xivuno. U nga xi kuma kwihi? Niku u nga vunekisa kuyini? Kuma mihlamulo ya kona ka nzima yi lanzelako.

Ti alakanye na u enzela wutshamu go kari hi khati go sangula. U tlhangana ni vanhu, mikhuwo, zakuga ni zilo zinwani u nga zi tolovelangiko. Za zwisiseka a ku u nga karateka.

U nga ti zwisa lezo loku u lera a Biblia hi khati go sangula. Wo tlhela ka tiko ga kale nguvu gi wonekisako ku khwatsi giswa ka wena. Lomu ka gona, u kuma vanhu va vitwako vaFilistia, ni mikhuwo yo kala ku toloveleka yo kota ku ‘hanzula tinguwo’ kutani ku gonza hi ta zakuga zi vitwako manna ni xingerengere xi vitwako ku i cheleni. (Eksodusi 16:31; Joxua 13:2; 2 Samueli 3:31; Luka 15:9) Zontlhe lezi, zi nga ha ku djudja kupima. A ku fana ni ku enzela a wutshamu u nga gi tiviko khwatsi, u wa nga ta tsakela ku kuma xivuno xa munhu wo kari kasi u tiva a tlhamuselo wa lezi u nga zi tiviko ke?

XIVUNO XIKHATINI XA KALE

A xikhati lexi a mitsalo yo basa yi nga tsaliwa hi khati go sangula ka zana ga malembe ga wu 16 Mahlweni ka Nguva ya Hina; a vanhu va wa vuniwa ku zwisisa mitsalo. Hi xikombiso, Mosi, a murangeli wo sangula wa tiko ga Israeli i lo “tlhamusela” mitsalo. — Deuteronome 1:5.

Hi xipimo xa khume ga mazana ya malembe nzhako ka lezo, va wa ha hi kona a vagonzisi va Mitsalo va ringanelwako. Hi 455 Mahlweni ka Nguva ya Hina, a xidlemo xo kari xa vaJuda a ku patsa ni vanana xi wa hlengeletene zinwe laha phangweni ga doropa ga Jerusalema. A vagonzisi va Biblia va wa hi laho na va “gonza milayo ya Nungungulu lomu bhukwini” go basa. Kanilezi a hi lezo basi. Va lo “tlhamusela, kasi za pimeka lezi zi gonziwako.” — Nehemia 8:1-8.

Anzhako ka 500 wa malembe, Jesu Kristu i lo maha ntiro walowo wa ku gonzisa. Hakunene, i wa tiveka nguvu xikari ka vanhu kota mugonzisi. (Johani 13:13) I wa gonzisa vanhu na va tele kutani hi munwe munwe. Ka khati go kari, i lo wulawula ka vanhu va talela ga cima, na a veka Kanelo yo tiveka nguvu ya le Xitsungeni, niku “a zidlemo zi lo hlamala hi kugonzisa kakwe.” (Mateu 5:1, 2; 7:28) Ka nguva ya kusangula ka ximumu hi 33 Nguveni ya Hina, Jesu i lo wulawula ni vapostoli vakwe va vambiri na va famba hi ruwa gi nga kongoma ka xidoropana xi nga hi kusuhani ni Jerusalema, a va “vululela [na a va tlhamusela hi ku dlunyatekileko] Mitsalo.” — Luka 24:13-15, 27, 32.

A vapizani va Jesu vonawu va wa hi vagonzisi va Mhaka ya Nungungulu. Ka khati go kari, a nduna ya muEtiopia yi wa kari yi lera a xipanze xo kari xa Mitsalo. A mupizani wo kari a vitwako Filipu i lo mu tshinelela a mu wutisa aku: “Xana wa zi pima lezi u zi gonzako ke?” A muEtiopia a hlamula aku: “Nzi nga zi pima hikuyini loku nzi nga hi na mutlhamuseli?” Zonake Filipu i lo mu tlhamusela a xipanze lexo hi ku dlunyatekileko. — Mitiro 8:27-35.

XIVUNO INYAMUTLHA

A ku fana ni vagonzisi va Biblia va xikhatini xi hunzileko, a Timboni ta Jehova nyamutlha ti khomekile hi ntiro wa ku gonzisa a Biblia ka matiko yo ringana 239, misaveni yontlhe. (Mateu 28:19, 20) Viki ni viki, ti vuna vanhu va ku hunza 9 wa timiliyoni lezaku va zwisisa a Biblia. A kutala ka vanhu lavo vata hi ka midawuko yi nga hiko ya wuKristu. A zigonzo lezo mahala, niku zi nga mahiwa laha kaya, kutani ka wutshamu ginwani legi a munhu a gi hlawulako. A vanhu vo kari va tsakela ku gonzisiwa na va bhula hi fone kutani hi vidiyu na va wonana, hi ku tirisa komputadori kutani muchini wo fambafamba nawo.

Maha wuxinji u wulawula ni Mboni yo kari ya Jehova kasi u tiva lezi u nga vunekisako zona hi lulamiselo legi. U ta pola lezaku wutshanwini ga kuva bhuku zi nga kotekiko ku gi zwisisa, a Biblia ga “vuna kugonziseni, ni kukawukeni, ni kululekeni, ni kulayeni hi za kululama,” kasi wa ‘fela ku mbhelela, na u longiselelwe a mitiro yontlhe yo saseka.’ — 2 Timote 3:16, 17.