Hi hanya xikhatini xa kukarateka, ku nga “zikhati za zikarato zo nonoha ku yimisana nazo.” (2 Timote 3:1, NM) A vanwani va karateka hi kota ya ku vumala mali, kuhohloka ka mingango, yimpi, mababyi ya xitshuketi ya dayela ga cima, timhango ta ntumbuluko ni to mahiwa hi vanhu. Ahandle ka zilo lezi, a vanhu vo tala va karateka va ti wutisa lezi: ‘Xana a nchumu lexi xi kulako lomu nzeni ka mina xi ta hunzuka xi maha kankro?’ ‘Misava ya tshamela muni leyi a vazukulu va mina va to hanya ka yona?’

A hi kukarateka kontlhe ku bihileko. Hi ntumbuluko ha tolovela kukarateka loku hi lava ku mahiwa xikambelo, hi lava ku maha zilo mahlweni ka vanhu vo tala kutani loku hi hi laha ka kubhulisana ni mutholi kasi a wona lezaku ha ringanelwa ku kuma ntiro kutani ahihi. Niku a kuchava ka ku nene xungetano hi mhango ku nga hi vuna ku potsa ku bayisiwa. Kanilezi, a kukarateka ko hunza mpimo kutani ko khanzakanya ka daya. A xaxamelo wa zigonzo zo kari za zezanyana zi mahilweko ka xipimo xa 68.000 wa vanhu va hombe zi kombile lezaku hambu a kukarateka ka ku tsongwani ka engetela a kufa ka vanhu na va nga se hanya nguvu. Hi xigelo xi nene, Jesu i lo wutisa lezi: “Himani xikari ka nwina a zi kotako ku engetela xiyimo xakwe hi nkono munwe hi kukarateka ka mbilu yakwe ke?” Kunene, a kukarateka a ku engeteli lezi a munhu a nga nazo. Hikwalaho, Jesu i lo nyika xitlharihiso aku: ‘Mu nga karateki.’ (Mateu 6:25, 27) Kanilezi zi nga kotekisa kuyini lezo?

A hlamulo wu patsa ku tirisa wutlhari gi vunako, kuva ni kukholwa ko tiya hi Nungungulu, ni kuva ni kutsumba ko tiya hi wumanziko. Hambu loku zalezi hi nga kumani ni ziyimo zo binza, hi nga ha tshuka hi kumana nazo ka xikhati xi tako. Makunu a hi wone lezi a ku maha lezo zi vunisileko zona Paul, Janet, na Alona lezaku va lwisana ni kukarateka.

Paul loyi a nga nuna tlhelo papai wa vana vambiri i wula lezi: “Anzhako ka kuva ku bile xingulu lomu tikweni ga hina, a zakuga zi lo dura nguvu zi tlhela zi kala. Hi wa mbheta tihora to tala na hi hi laha bhixeni, kanilezi a zakuga zi wa tolovela ku mbhela na xi nga se chikela xikhati xa hina xa ku xava. A vanhu va wa sika hi ndlala, niku a vokari va wafa lomu ruweni. A mali ya ku ringana ku xava zilo za ku kota kuhanya yi lo hunzuka yi maha timiliyoni, ni tibiliyoni. Hi kugumesa, a mali ya lomu tikweni ga hina yi lowa. Nzi lo lahlekelwa hi nombora ya mina ya bako, maseguro, ni peceni.”

Paul i lo wona lezaku kasi a ngango wakwe wu hanya, ku wa laveka lezaku a tirisa “wutlhari” gi vunako. (Mavingu 3:21) I wula lezi: “Nzi wa hi murangeli wa koponi yo kari ya ku lungisa magezi, kanilezi nzi lo vumela ni wihi ntiro nzi nga wu kuma, lezo na nzi hakhelwa mali ya yi tsongwani nguvu ku hunza ya tolovelo. A vanwani va wa nzi hakhela hi zakuga kutani zilo za laha mutini. Loku nzi hakhelwa hi mune wa tibhara ta sabawu, nzi wa tirisa timbiri zonake leti tinwani nzi xavisa. Nzi lo gumesa nzi kuma 40 wa zihukwana. A xikhati zi nga kula, nzi lo ti xavisa zonake nzi xava zinwani za 300. Hi nzhako ka xikhati nzi lo cicisa a 50 wa tihuku hi tisakwa timbiri ta pupu. A yinwe ni yinwani yi wa binza 50 wa tikilo. Hi ku tirisa a tisakwa leto nzi lo gisa ngango wa mina ni mingango yinwani hi xikhati xo leha.”

Paul i lo tlhela a tiva lezaku a nchumu wa lisima ku hunza yontlhe ku tsumba Nungungulu. Loku hi maha lezi Nungungulu a hi byelako, wa hi vuna. Xungetano hi ku kuma za ku ti hanyisa, Jesu i lo wula lezi: ‘Mu nga karateki, hakuva a Raru wa nwina wa zi tiva lezaku ma zi lava zilo lezo.’ — Luka 12:29-31.

Lexi xi nga tsakisiko hi lezaku a nala wa Nungungulu, i kanganyisa vanhu vo tala nguvu misaveni yontlhe, lezaku va hanya hi kukarateka wutomini gabye. A votala va karateka hi lezi zi lavekako kabye, a za lisine ni za ku zi alakanyela ntsena; va tlhela va karateka hi ku zama ku kuma zilo lezi hi lisine zi kalako zi nga hi na xilaveko. A votala va wela mangaveni, zonake va gonza hi ndlela yo bayisa lezaku a “mupembi i nanza ga mupembisi.” — Mavingu 22:7.

A vanhu vo kari va maha ziboho zi vangako mhango. Paul i wula lezi: “A vaakelani va mina va tsikile mingango ni vanghana vabye lezaku va famba va hlota ‘matshamela ma nene’ matiko-wundle. “A vanwani vaya hi ku fohla niku hi kota ya lezo va tshuka va nga kumi ntiro. Va tolovela ku fihlala maphoyisa ni ku etlela lomu maruweni. A va mu nyiki mole Nungungulu lezaku a va vuna. Kanilezi, hina hi lo maha xiboho xa ku lwisana ni zikarato za timali na hi hi zinwe kota ngango, ni ku vuniwa hi Nungungulu.”

LANZELA WUSUNGUKATI GA JESU

Paul i engeta aku: “Jesu i wulile lezaku: ‘Mu nga karatekeli za manziko; hakuva manziko i ta karatekela a wutsumbu gakwe. A siku ginwe ni ginwani gi na ni khombo gi ringanako gona.’ Hikwalaho, a mukhongelo wa mina wa siku ni siku wu wa hi wa lezaku Nungungulu i ta hi ‘nyika a zakuga za siku lego’ kasi hi hanya. Niku i lo hi vuna, khwatsi hi lezi Jesu a nga tsumbisa. A hi xontlhe xikhati hi nga kuma lezi hi nga zi lava. Ka khati go kari nzi loya nzi ya folela zakuga na nzi nga zi tivi lezi zi nga kari zi xavisiwa. A xikhati nzi nga chikela le mahlweni, nzi lo wona lezaku ku wa hi yogurt. Nzi wa nga yi ranzi a yogurt. Kanilezi ku wa hi zakuga, hikwalaho ka wusiku lego hi loga yogurt. Nza mu bonga nguvu Nungungulu hi lezi ka xikhati xontlhe lexo, a ngango wa mina wu nga kala ku tshuka wu etlela ni ndlala.”a

“Zezi a mali a hi xikarato ka hina. Kanilezi, hi kuya hi lezi hi zi hanyileko hi gonzile lezaku a muri wa hombe wa kukarateka ku tsumba Nungungulu. Xontlhe xikhati Jehovab i ta simama ku hi vuna laha hi simamako ku hlota ku maha kuranza kakwe. Hi wonile a lisine li nga ka Tisimu 34:8. Li wulako lezi: ‘Ringani mu wona lezaku Jehova i nene; i katekile a munhu loyi a chavelako ka yena.’ Kota wuyelo ga lezo, a hi chavi ku tshuka hi kumana ni xikarato xa timali kambe.”

“Zezi ha zi zwisisa khwatsi lezaku lezi zi lavekako ka munhu kasi a hanya, a hi ntiro kutani mali, kanilezi i zakuga. Hi xi rinzela hi mahlo yo pswhuka a xikhati lexi a xitsumbiso xa Nungungulu xi to tatiseka. A xitsumbiso lexo xi wula lezi: ‘A timbewu ti ta pfuna nguvu tikweni.’ Ka xikhati lexo, ‘a kuva ni zakuga ni kuambala, zi ta hi enelisa.’ Ha tiyiswa hi magezu ya Biblia, ma wulako lezi: ‘Ngha na mahanyela ya nwina ma ngavi ya ku ranza mali; eneliswani hi lezi mu nga nazo; hakuva Nungungulu i ngalo: Cima nzi nga ta ku tsika, hambu ku ku siya. Hikwalaho hi nga wula na hi tiyile, hiku: A Hosi hi muvuni wa mina, nzi nga ta chava.’”c

Zi lava kukholwa ka lisine a ku “famba zinwe na Nungungulu” hi laha Paul ni ngango wakwe va mahako ha kona. (Genesisi 6:9) Kani hi kumana ni xikarato xa timali zezi kutani hi ta kumana naxo ka xikhati xi tako, a xikombiso xa Paul xa kukholwa ni ku tirisa a wutlhari gi vunako, zi hi gonzisa zigonzo za lisima.

Kanilezi, ahati loku a zikarato za laha ngangweni zi hi vangela kukarateka ke?

Janet i hlawutela lawa: “Xikhatanyana nzhako ka kufa ka papai, a nuna wa mina i lo nzi byela lezaku i wa kari a gangisana ni wasati munwani. Na zi nga seya kwihi, i lo teka zilo zakwe za lisima a nzi siya ni vana va hina va vambiri, na a nga nzi salisangi.” Janet i lo kuma ntiro, kanilezi a mali a nga kari a hola yi wa nga eneli ku hakhela mangava yakwe bako, ku nga mali leyi a nga xavile hi yona a yindlu leyi va nga tshama ka yona. Niku i wa karateka nguvu hi zilo zinwani zo hunza mali. I alakanya lezi: “Nzi wa reriwa hi kukarateka ka hombe loku nzi nga hi nako hi kota ya wutihlamuleli giswa nzi nga fanele ku gi rwala na nzi hi nzoce. Nzi wa nga tizwi khwatsi hi kota ya lezi nzi nga kala nzi nga zi koti ku hlayisa vana mina a ku fana ni vapswali vanwani. Niku hambu zezi, nza karateka hi lezi a vanwani va nzi wonisako zona ni vana va mina. Xana va ti wutisa ku nzi mahile zontlhe zi nga hi ntanwini wa mina kasi nzi nga hambani ni nuna wa mina ke?”

A mukhongelo wu vuna Janet lezaku a hlula a kutizwa kakwe ni ku tiyisa wunghana gakwe na Nungungulu. “A xikhati lexi ku kalako ku nga hi na guwa ni wusiku, hi kona zi karatako nguvu hakuva a kukarateka ka mina ku engetela nguvu. A ku maha mukhongelo ni ku gonza a Biblia zi nzi vuna ku kuma wurongo. A mutsalo nzi wu ranzako nguvu ku lera i bhuku ga Va Le Filipi 4:6, 7 gi wulako lezi: ‘Mu nga kanakaneli nchumu; kanilezi a timhakeni tontlhe tivisani a mixuvo ya nwina ka Nungungulu hi kukombela ni kukhongotela, na mu kari mu bonga. Zonake a kurula ka Nungungulu, loku ku nga hiko na kupimiwa, ku ta hlayisa a timbilu ta nwina ni maalakanyo ya nwina.’ Nzi mbheta xikhati xo tala ni wusiku na nzi khongela zonake nzizwa a kurula ka Jehova na ku nzi chavelela.”

A magezu yo tiyisa lawa Jesu a ma wulileko xungetano hi mukhongelo ka kanelo yakwe ya le xitsungeni ma tira ka tixaka tontlhe ta kukarateka. I wulile lezi: “A Raru wa nwina wa zi tiva lezi mu zi vumalako, na mu nga se ku mu kombela.” (Mateu 6:8) Niku za laveka a kuva hi mu kombela. A mukhongelo hi yona ndlela yo sangula ya kuva hi ‘tshinela ka Nungungulu.’ Hi gihi wuyelo ga ku maha lezo? Yenawu ‘i ta tshinela ka hina.’ — Jakobe 4:8.

Kunene, a mukhongelo wu maha zo hunza ku hi maha hi tizwa khwatsi hi kuva hi phofulile a kukarateka ka hina. Jehova a ‘muzwi wa mikhongelo’ i tlhela a vuna vontlhe va mu hlotako hi kukholwa. (Tisimu 65:2) Hi zalezo zi nga maha Jesu a gonzisa a vapizani vakwe lezaku va “khongela a xikhati xontlhe, va nga rereki.” (Luka 18:1) Hi fanele ku simama ku kombela a wurangeli ga Nungungulu ni xivuno xakwe, na hi tiyiseka lezaku i ta hi chachazela hi kota ya kukholwa ka hina. A hi faneli ku tshuka hi kanakanela a kuxuva kutani ntamu wakwe wa ku maha xo kari. A ‘kukhongela hi nga tsiki’ hi ndlela leyo, zi komba lezaku hi na ni kukholwa ka lisine. — 1 Va Le Tesalonika 5:17.

ZI WULA YINI A KUVA NI KUKHOLWA?

Kanilezi xini a kukholwa hakunene? A kukholwa zi patsa a “ku tiva” Nungungulu kota munhu. (Johani 17:3) Hi sangula ku maha lezo hi ku tiva maalakanyo ya Nungungulu hi ku tirisa a Biblia. Ka gona hi gonza lezaku Jehova i wona a munwe ni munwani wa hina niku i lava ku hi vuna. Hambulezo, a kuva ni kukholwa ka lisine zi patsa zo hunza a ku tiva zokari xungetano hi Nungungulu. Zi tlhela zi wula a kuva ni wunghana ga hombe naye. A ku fana ni wunghana ga vanhu, a wunghana na Nungungulu a gi kuli hi siku ginwe. A kukholwa ka hina ku simama ku “anza” a xikhati lexi hi gonzako nguvu hi yena, ni laha hi ‘mahako lezi zi mu xalalisako,’ ni ku wona lezi a hi vunisako zona. (2 Va Le Korinte 10:15; Johani 8:29) Loko kukholwa loku ku vunako Janet lezaku a lwisana ni kukarateka kakwe.

Janet i wula lezi: “Lezi hakunene zi nzi vunileko a ku tiyisa a kukholwa ka mina ku wona a woko ga Jehova na gi nzi rangela zilweni zontlhe. Ka zikhati zo tala hi tlhangana ni zilo zo biha zi wonekisako ku khwatsi a zi koteki ku lwisana nazo. Hi kota ya kuva nzi khongela xikhati xontlhe; na nzi nga zi rinzelangi, Jehova i nzi vululela ndlela yo hlula yaku nzi wa nga ta yi pola ha nzoce. A xikhati nzi mu alakanyako, zi nzi alakanyisa zilo zo tala a nzi mahelako. Xontlhe xikhati i tolovela ku nzi vuna hi xikhati zi lavekako nguvu. Niku i nzi nyikile a vanghana va lisine lava va nga maKristu yo tsumbeka ya vavanuna ni vavasati. Xontlhe xikhati va zinwe na mina niku zikombiso za zi nene ka vana va mina.”a

“Nza zi tiva a ku hikuyini Jehova a wulako lezaku “nza venga kutlhatlha wukati.” (Malaki 2:16, NM) Ka munghana wa wukati loyi a nga hiko na nanzu, lezo kungatsumbeki ka hombe nguvu. Ku hunza a malembe a nuna wa mina na a nzi tsikile, kanilezi nza ha tshuka nzizwa xiwunza ni kutizwa na nzi nga vuni nchumu. A xikhati nzi ti zwisako lezo, nzi zama ku maha nchumu wu to vuna a wokari, niku lezo xontlhe xikhati za nzi vunawu.” Hi ku tirisa a tshinya ga nayo ga Biblia, Janet i hungula kukarateka kakwe hi ku nga ti hambanyisi ni vanwani.b — Mavingu 18:1, NM.

Janet i ngalo: “Lexi xi nzi chavelelako nguvu ku tiva lezaku Nungungulu ‘i dadani wa zisiwana, ni muvikeli wa tinoni.’ A nga ta tshuka a hi tsika a ku fana ni nuna wa mina.” (Tisimu 68:5) Janet wa zi tiva lezaku Nungungulu a nga hi ringi ‘hi zilo za kubiha.’ A kuhambana ni lezo, i nyika wutlhari ka “vontlhe hi matsenya” a tlhela a va nyika ‘a ntamu wa hombe’ wo hunza wo toloveleka kasi a vuna lava va lwisanako ni kukarateka. — Jakobe 1:5, 13; 2 Va Le Korinte 4:7.

Kanilezi, ahati loku hi karateka hi kuva a wutomi ga hina gi hi mhangweni ke?

Alona i wula lezi: “A xikhati nzi ngazwa a xitlharihiso xa lezaku ku tava ni mhango, a mbilu ya mina yi lo sangula kuba zonake nzi tsutsuma nziya ka wutshamu ga ku vikela timhango, loku ku buwuka mabhomba kutani zinwani. Kanilezi hambu kwalomo nzi lo karateka. A xa kubiha nguvu ku a xikhati lexi nzi nga huma lahandle ku wa nga hi na wutshamu go fihlala kona. Zonake na nzi famba laha ruweni, nzi lo sangula ku rila laha ka kuza nzi nga ha zi koti ni ku hefemula. Zi tekile tihora kasi nzi tlhela nzi rula. Zonake, a xitlharihiso xa mhango xi lo zwala kambe.”

Ka zontlhe lezi zi vangako timhango, a yimpi hi yona yo sangula. Hi xikombiso, a ku tiva lezaku wena kutani a munhu wo kari u mu ranzako i na ni wubabyi ga hombe zi nga fana ni loku u no bayisiwa hi bhomba kutani xibhamu. Niku a vanwani va karateka hi ku chava za manziko. Va karateka vaku: ‘Xana a vana va hina, kutani vana vabye, va ta hanya ka misava ya yimpi, ya wugevenga, yi chakisilweko, ya ku hisa kutani ku titimela nguvu, ni yo tala hi mitungu?’ Hi yihi ndlela ya ku lwisana ni kukarateka loko?

Hi ku tiva lezaku a zilo za kubiha za humelela, “a munhu a tlharihileko wa wona mhango a fihlala.” (Mavingu 27:12) Niku khwatsi hi lezi hi zamako ku vikela miri wa hina lezaku wu hanya khwatsi, hi nga teka mazambo yo kari kasi ku vikela a maalakanyo ni kutizwa ka hina lezaku ziva ka xiyimo xi nene. A mihlakano yi kombisako wugevenga ni zihaxa-mahungu zi teleko hi zilo zo tshisa zi nga engetela a kukarateka ka hina ni ka vana va hina. Kanilezi, a ku potsa zithombe zi kombisako wugevenga a zi wuli ku ala lisine la zilo. Nungungulu a nga mahangi maalakanyo ya hina lezaku ma tshama hi ku alakanyela zilo za kubiha. A kuhambana ni lezo, hi fanele ku ma tata hi zilo ‘zontlhe zi nga zi nene, zi lulamileko, zi basileko, ni zi ranzekako.’ Loku hi maha lezo, “Nungungulu wa kurula” i ta hi nyika kurula ka maalakanyo ni ka mbilu. — Va Le Filipi 4:8, 9.

LISIMA LA MUKHONGELO

A kukholwa ka lisine ku hi vuna a ku lwisana ni kukarateka. A Biblia gi hi kuca ‘ku tshama na hi rinzele hi ku maha mikhongelo.’ (1 Pedro 4:7, NM) Hi nga kombela Nungungulu lezaku a hi vuna, a hi nyika wutlhari ni kutiya-hlana lezaku hi maha lezi hi zi kotako ka xiyimo xa hina, na hi tsumba ‘lezaku wa hizwa, ni ka xihi hi xi kombelako.’ — 1 Johani 5:15.

A Biblia gi wula lezaku Satani, na ku nga hi Nungungulu, hi yena ‘hosana ya tiko legi’ ni lezaku “a tiko gontlhe gi le ntanwini wa loyi wa kubiha.” (Johani 12:31; 1 Johani 5:19) Hikwalaho, Jesu a nga tirisangi a magezu yo fananisa a xikhati lexi a nga hi gonzisa a kukhongela hiku: “Hi tlhatlhise ka loyi wa kubiha.” (Mateu 6:13) Alona i ngalo: “Ni ka xihi xikhati nzi zwako xitlharihiso xa kuta ka mhango, nzi kombela Jehova lezaku a nzi vuna a ku ti khoma. A nuna wa mina wo ranzeka i tlhela a nzi vitana hi ta khongela zinwe. A mukhongelo wa nzi vuna nguvu.” Zi tano hi laha a Biblia gi wulako hi kona: “Jehova i kusuhi ni vontlhe lava va mu khongelako, lava va mu vitanako hi zinene.” — Tisimu 145:18.

LEZI HI ZI RINZELAKO XIKHATINI XI TAKO

Ka kanelo yakwe ya le xitsungeni, Jesu i gonzisile a valanzeli vakwe va khongela vaku: “A wute mufumo wa wena.” (Mateu 6:10) A Mufumo wa Nungungulu wu ta fuvisa kukarateka kontlhe kala kupinzuka. Hi ku tirisa Jesu, a “Hosi ya kurula,” Nungungulu i ta “maha a tiyimpi ti khawula kala magumelweni ya misava.” (Isaya 9:6; Tisimu 46:9) ‘Nungungulu i ta lamula matiko manyingi, a tiko ginwe gi nga ta vukela ginwani hi matlhari, cima va nga ta ha gonza kulwa kambe. Niku a nga kona a ta nga va chavisa.’ (Mika 4:3, 4) A mingango yi tsakileko yi ta ‘aka tiyindlu yi tshama ka tona, ni loku yi byala zivina yi taga mihanzu ya zona.’ Niku “a ku na muaki ni munwe a ta ngaku: Nza babya!” — Isaya 33:24.

Inyamutlha, hambu lezi ku nga ni zitlharihiso zo tala, a hi xontlhe xikhati zi kotekako a ku valela ‘zilo zo dzuka zi humelela’ kutani ku potsa kuva ka wutshamu go kari hi xikhati xa hava. (Mutshawuteli 9:11) Khwatsi hi lezi zi ngava tano hi mazana ya malembe, a tiyimpi, wugevenga, ni mababyi za ha simama ku daya vanhu va va nene. Kurinzela muni ku nga kona hi vanhu lavo vo kala nanzu va delweko?

A vanhu lavo va timiliyoni ta tsanza-vahlayi, a ntsengo wabye wu tiviwako hi Nungungulu ntsena, va ta tlhela va hanya. Kanilezi zezi, va lo etlela, na va hlayisekile maalakanyweni yo mbhelela ya Nungungulu, kala ka siku legi “vontlhe va nga le zilahleni va ta . . . huma.” (Johani 5:28, 29) Na gi wulawula hi kuvuxiwa ka vafileko, a Biblia gi hi tiyisa giku: “A kutsumbeni loku hi na ni xirikhiso xa muhefemulo, lexi xi tsumbekileko ni ku tiya.” (Maheberu 6:19) Niku Nungungulu “i nyikile a xitsumbiso ka vanhu vontlhe, hilezi a nga mu vuxa hi ka vafileko [Jesu].” — Mitiro 17:31.

Zalezi hambu lava va ti karatelako ku tsakisa Nungungulu va tshuka va karateka. Hi kuva Paul, Janet, na Alona va tirisa tindlela ti vunako to kota ku tshinela ka Nungungulu hi mukhongelo, kuva ni kukholwa ko tiya hi xitsumbiso xa Biblia xungetano hi xikhati xi tako, vontlhe va humelela kulwisaneni kabye ni kukarateka. Khwatsi hi lezi a nga mahisa lezo ka ziyimo zabye, ‘Nungungulu loyi a nyikako kutsumba a ku tati hi kutsaka kontlhe ni kurula, laha u kholwako ka yena.’ — Va Le Roma 15:13.