1. Zvini lezvi a zviphrofeto zva Bhibhiliya zvi hi byelako?

ZVINI zvi to humelela a vanhu va Jehovha zvezvanyana? A zvi lavi kuza hi tiba tihloko. A Bhibhiliya ga hi byela a zvimaho zva lisima lezvi zvi to hi humelela lokuloku. A cin’we ca zviphrofeto ci hi komba lezvi a mifumo yo kari ya ntamu yi to maha laha misaveni. A ciphrofeto leco ci tsalilwe ka Dhaniyeli cipimo 11 niku ci wulawula hi tihosi timbiri ti lwisanako, ku nga hosi ya le n’walungu ni hosi ya le dzongeni. A cipandze ca hombe ca ciphrofeto leco ci sina ci tatisekile, hikwalaho a hi kanakani lezvaku a cipandze leci ci seleko conawu ci ta tatiseka.

2. Kota lezvi zvi kombiwako ka Genesisi 3:15 na Kuvhululelwa 11:7; 12:17, zvini hi faneleko ku zvi alakanya a cikhati hi gondzako a ciphrofeto ca Dhaniyeli?

² Kasi ku zwisisa a ciphrofeto ci tsalilweko ka Dhaniyeli cipimo 11, hi fanele ku tiva lezvaku ci wulawula ntsena hi tihosi ni mifumo leyi yi vhukelako a vanhu va Jehovha. A vanhu va Jehovha vatsongwani nguvhu loku va fananisiwa ni vanhu va nga kona misaveni yontlhe. Makunu, hikuyini a mifumo yi vekako nguvhu tihlo ka vanhu va Jehovha? Hiku a kungo ga hombe ga Sathani ni tiko gakwe ku fuvisa vontlhe lava va tirelako Jehovha na Jesu. (Lera Genesisi 3:15; Kuvhululelwa 11:7; 12:17.) Ku engetela kwalaho, a ciphrofeto ca Dhaniyeli ci fanele ku zwanana ni zvin’wani zviphrofeto zvi nga lomu ka Mhaka ya Nungungulu. Hi lisine, a ciphrofeto ca Dhaniyeli hi ngo ci zwisisa khwatsi ntsena loku hi ci fananisa ni zvin’wani zvipandze zva Bhibhiliya.

3. Hi ta bhula hi yini ka ndzima leyi ni ka ndzima yi landzelako?

³ A ndzima leyi yi ta wulawula hi Danieli 11:25-39, na hi alakanya lezvi zvi nga wuliwa ka ndzimana 2. Hi ta wona ku hi mani a nga hi hosi ya le n’walungu ni hosi ya le dzongeni kusukela hi 1870 kala 1991. Hi ta tlhela hi wona ku hikuyini hi nga ni zvigelo zvo zwala zva ku cica a mazwisisela ya hina ya cipandze leci ca ciphrofeto. Ka ndzima yi landzelako hi ta bhula hi Danieli 11:40–12:1, hi tlhela hi chukwatisa a mazwisisela ya hina hi lezvi a cipandze leci ca ciphrofeto ci wulako xungetano hi cikhati ca kusukela 1991 kala ka yimpi ya Armagedhoni. A cikhati hi gondzako a tindzima leti ta timbiri zvi ta vhuna a ku wona ni kwadru “Tihosi ti lwisanako cikhatini leci ca kugumesa”. Hambulezvo, a kusangula hi fanele ku tiva ku hi vamani a tihosi timbiri ta ciphrofeto leci.

HI YI TIVISA KUYINI A HOSI YA LE N’WALUNGU NI HOSI YA LE DZONGENI?

4. Zvilo muni zva zvinharu zvi to hi vhuna tiva a hosi ya le n’walungu ni hosi ya le dzongeni?

⁴ Kusanguleni, a “hosi ya le n’walungu” ku wa wuliwa a hosi yi nga fuma le n’walungu wa Izrayeli; a “hosi ya le dzongeni” ku wa wuliwa a hosi yi nga fuma le dzongeni wa Izrayeli. Hikuyini hi wulako lezvo? Hiku a ngilozi yi byelile Dhaniyeli yiku: ‘Ndzi tile ku ta ku byela lezvi zvi ta nga maheka ka tiko ga wena masikwini yo gumesa, hakuva muwoniso wa masiku ya le kule.’ (Dan. 10:14) Kala hi Pentekosta ya 33 Nguveni ya Hina, a tiko ga Izrayeli gi wa hi vanhu va Nungungulu. Hambulezvo kusukela ka lembe lego, Jehovha i no zvi veka kubaseni lezvaku a vapizani va Jesu hi vona va nga hi vanhu vakwe. Hikwalaho, a zvilo zvo tala zva ciphrofeto ca Danieli cipimo 11, a zvi wulawuli hi tiko ga Izrayeli, kanilezvi zvi wulawula hi vapizani va Kristu. (Miti. 2:1-4; Rom. 9:6-8; Gal. 6:15, 16) Makunu, a hosi ya le n’walungu ni ya le dzongeni yi cicacicile hi kuya hi tinguva. Hambulezvo a tihosi leto tontlhe ti vile ni zvilo zvo kari zvo fana. Co sangula, ti vhukele a vanhu va Nungungulu. Ca wumbiri, ti kombile a livengo labye hi Nungungulu wa lisine, Jehovha, hi ndlela leyi ti nga khoma hi yona a vanhu vakwe. Ni ca wunharu, a tihosi leti ta timbiri ta lwisana hi ku lava kuva mufumo wa ntamu ka yontlhe.

5. Xana ku wa hi ni hosi ya le n’walungu ni hosi ya le dzongeni kusukela hi lembe ga wu 100 kala 1870? Tlhamusela.

⁵ Ka cikhati co kari ndzeni ka zana ga wumbiri ga malembe, a bandla ga wuKristu gi no sangula ku talelwa hi maKristu ya mawunwa, lawa ma gondzisileko tigondzo ta mawunwa ma tlhela ma fihla a lisine la Mhaka ya Nungungulu. Kusukela ka cikhati leco kala kumbheleni ka zana ga malembe ga wu 19, ku wa nga hi na hlengeletano ya malandza ya Nungungulu laha misaveni. A wukhongeli ga mawunwa gi no kula a ku fana ni byanyi lomu masin’wini. Hi kota ya lezvo, zvi wa karata a ku tiva lava va nga hi maKristu ya lisine. (Mat. 13:36-43) Hikuyini zvi nga zva lisima a ku tiva lezvo? Hiku zvi komba lezvaku lezvi hi zvi gondzako xungetano hi hosi ya le n’walungu ni hosi ya le dzongeni a zvi wuli a tihosi kutani mifumo leyi yi fumileko kusukela hi lembe ga wu 100 kala 1870. Ka cikhati leco, ku wa nga hi na hlengeletano ya vanhu va Nungungulu kasi ku yi vhukela.b Hambulezvo, cikhatanyana ndzhako ka 1870, zvi wa koteka ku tlhela hi pola a hosi ya le n’walungu ni hosi ya le dzongeni. Hi zvi tivisa kuyini?

6. A vanhu va Nungungulu va sangulile rini a ku tlhela vava kona kota ntlawa? Tlhamusela.

⁶ Kusukela hi 1870, a vanhu va Jehovha va no sangula a ku xaxametiwa kota ntlawa. Kuve ka lembe lego makabye Charles T. Russell ni vanghana vakwe va nga wumba a ntlawa wa Zvigondzani zva Bhibhiliya. Makabye Russell ni vanghana vakwe va tirile kota ntsumi lowu wu nga phrofetilwe lezvaku wu wa ta “longisela a ndlela” a Mufumo wa wuMesiya na wu nga se yimisiwa. (Mala. 3:1) Makunu a vanhu va Nungungulu zvi wa koteka a ku tlhela va tiveka! Xana ka cikhati leco ku wa hi ni mufumo wa misava yontlhe, lowu wu nga vhukela a vanhu va Nungungulu? A hi zvi woneni.

HIMANI A HOSI YA LE DZONGENI?

7. Himani a ngava hosi ya le dzongeni kala Yimpini yo Sangula ya Misava?

⁷ Hi va 1870, a Grã-Bretanha i nova mufumo wa hombe wa laha misaveni niku i wa hi ni butho ga ntamu nguvhu a ku hundza wontlhe. A ciphrofeto ca Dhaniyeli ci wulawula hi limhondzo la litsongwani li nga kunula a timhondzo tinharu. A limhondzo leli la litsongwani li yimela Grã-Bretanha leti tin’wani ta tinharu ti yimela a França, Espanha, ni Holanda. (Dan. 7:7, 8) A Grã-Bretanha i vile hosi ya le dzongeni kala ka Yimpi yo Sangula ya Misava. Niku ka cikhati caleco a Estados Unidos da América gi nova tiko go ganya a ku hundza wontlhe laha misaveni gi tlhela gi sangula ku tirisana ni Grã-Bretanha.

8. Himani a hosi ya le dzongeni masikwini lawa yo gumesa?

⁸ Ndzeni ka Yimpi yo Sangula ya Misava a Estados Unidos ni Grã-Bretanha va no patsa a mabutho yabye niku va nova ni ntamu nguvhu. Ka cikhati leco, a Grã-Bretanha ni Estados Unidos va no wumba a Mufumo wa Misava Yontlhe wa Anglo-América. Kota lezvi Dhaniyeli a nga zvi phrofetile a hosi leyi yi no ‘hloma yimpi ya hombe nguvhu’. (Dan. 11:25) Masikwini lawa yo gumesa, a hosi ya le dzongeni i Grã-Bretanha ni Estados Unidos.c Makunu hi mani a hosi ya le n’walungu?

HIMANI A HOSI YA LE N’WALUNGU?

9. Hi rini ku nga humelela a hosi yiswa ya le n’walungu niku i tatisekisile kuyini Danieli 11:25?

⁹ Hi 1871, andzhako ka lembe makabye Russell ni vanghana vakwe na va wumbile a ntlawa wa Zvigondzani zva Bhibhiliya, ku no humelela a hosi yiswa ya le n’walungu. Hi lembe lego, Otto von Bismarck ku nova yena a nga tirisiwa kasi ku yimisa a Mufumo wa Alemanya. Wilhelm I (wo sangula) i nova hosi yo sangula ya mufumo lowo wa wuswa, a hlawula Bismarck kasi ava murangeli wo sangula.d Hi ku famba ka cikhati, a Alemanya i no sangula a ku fumela a matiko yo kari ya Afrika ni ya Oceano Pacífico a tlhela a zama kuva ni ntamu a ku hundza a Grã-Bretanha. (Lera Danieli 11:25.) A mufumo wa Alemanya wu no hlengeleta a butho ga hombe nguvhu ni ga ntamu ga ku lava ku fana ni ga Grã-Bretanha. Ka Yimpi yo Sangula ya Misava a Alemanya i no tirisa a butho lego kasi kulwa ni valala vakwe.

10. I tatisekisile kuyini Danieli 11:25b, 26?

¹⁰ Dhaniyeli i wa phrofetile ni lezvi zvi nga wa ta humelela a Mufumo wa Alemanya ni butho gakwe. A ciphrofeto ci wulile lezvaku a hosi ya le n’walungu yi wa nga ta “humelela” kutani ku hlula. Hikuyini? “Hakuva va ta mu mahela gujeguje. Ina, lava va gako mezeni yakwe va ta mu lovisa.” (Dan. 11:25b, 26a) Loku hi tlhela masikwini ya Dhaniyeli, lava va ngaga ‘a zvakuga zva hosi’ va wa patsa a tihosana leti ti nga “tirela hosi”. (Dan. 1:5) Makunu a ciphrofeto leci ci wulawula hi mani? Ci wulawula hi lava va nga hi ka zvikhundla zvo tlakuka nguvhu mufun’weni wa Alemanya, ku nga tinduna ni vakomandante va masochwa lava va nga tirisana nguvhu ni hosi. Hi kota ya lezvi zvi mahilweko hi vanhu lavo, a hosi yi no luza ntamu wa yona zvi tlhela zvi maha lezvaku ku fuma wun’wani mufumo.e A ciphrofeto leci a ci wulawulangi basi hi kuwa ka mufumo kanilezvi ci tlhelile ci wulawula hi lezvi zvi nga wa ta humelela hi kota ya yimpi leyi a hosi ya le n’walungu yi nga wa talwa ni hosi ya le dzongeni. Na ci wulawula hi hosi ya le n’walungu, ci te: “A yimpi yakwe yi ta hangalaka, vanyingi va tawa va dawa.” (Dan. 11:26b) Kota lezvi zvi nga phrofetilwe, ka Yimpi yo Sangula ya Misava, a butho ga Alemanya gi no “hangalaka”, ku “dawa” vanhu vo tala. A yimpi leyo yi dele vanhu vo tala nguvhu a ku hundza vontlhe lava va nga dawa ka tiyimpi tontlhe ti vileko kona mahlweni ka yona.

11. Zvini lezvi a hosi ya le n’walungu ni hosi ya le dzongeni ti zvi mahileko?

¹¹ Loku Danieli 11:27, 28 a tlhamusela lezvi zvi nga wa ta maheka a Yimpi yo Sangula ya Misava na yi nga se sangula, i wula lezvaku a hosi ya le n’walungu ni hosi ya le dzongeni va wa ta ‘wulawula mawunwa mezeni yin’we’. I tlhela a wula lezvaku a hosi ya le n’walungu yi wa ta hlengeletela a ‘nhundzu yo tala’. Lezvo hi zvalezvi hakunene zvi nga humelela. Alemanya ni Grã-Bretanha va no bhulisana lezvaku va lava kurula, kanilezvi a cikhati va nga sangula kulwa hi 1914, zvi no tekela ku dlunya a ku va wo hembelana. Na ku nga se chikela a 1914, a tiko ga Alemanya gi wa ganyile nguvhu, laha kuza giva gona tiko ga wumbiri hi ku ganya misaveni yontlhe. Makunu, Alemanya i nolwa ni hosi ya le dzongeni a hluliwa — ku se tatiseka lezvi zvi nga wulilwe ka Danieli 11:29 ni ka cipandze co sangula ca vhesi 30.

A TIHOSI TILWA NI VANHU VA NUNGUNGULU

12. Ka Yimpi yo Sangula ya Misava, zvini lezvi a hosi ya le n’walungu ni hosi ya le dzongeni ti zvi mahileko?

¹² Kusukela hi 1914, a hosi ya le n’walungu ni hosi ya le dzongeni tilwa nguvhu ti tlhela tilwa ni vanhu va Nungungulu. Hi cikombiso, ka Yimpi yo Sangula ya Misava, a mufumo wa Alemanya ni wa Grã-Bretanha yi no xanisa a malandza ya Nungungulu ma nga ala kuya yimpini. A mufumo wa Estados Unidos wonawu wu no vhalela a vamakabye lava va nga rangela a ntiro wa kuchumayela. A kuxanisiwa loku ku tatisile a ciphrofeto ci nga ka Kuvhululelwa 11:7-10.

13. Zvini lezvi a hosi ya le n’walungu yi nga maha kusukela hi 1933 ni cikhatini ca Yimpi ya Wumbiri ya Misava?

¹³ Kusukela hi 1933 nguvhunguvhu Yimpini ya Wumbiri ya Misava, a hosi ya le n’walungu yi no vhukela a vanhu va Nungungulu hi ndlela ya xapi. A cikhati leci a vaNazi va nga sangula ku fuma a Alemanya, Hitler ni malandza yakwe va no betela a ntiro wa vanhu va Nungungulu. A hosi leyo ya le n’walungu yi no daya vanhu va Jehovha va kwalomu ka 1500 yi tlhela yi rumela mazanazana ya vona tivaleni ta xanisa. A zvimaho lezvo zvi wa phrofetilwe hi Dhaniyeli. A hosi ya le n’walungu yi no “nyenyezisa a wutshamu ga kubasa” yi tlhela yi “fuvisa a minyikelo ya kuhiswa ya simasima” hi ku betela a vanhu va Nungungulu lezvaku va dzundza a vito ga Jehovha na va tlhatlhekile. (Dan. 11:30b, 31a) Hitler, a hosi yabye, i wa bedjile ku fuvisa a vanhu va Nungungulu tikweni gontlhe ga Alemanya.

A HOSI YISWA YA LE N’WALUNGU

14. Himani a ngava hosi ya le n’walungu andzhako ka Yimpi ya Wumbiri ya Misava? Tlhamusela.

¹⁴ Andzhako ka Yimpi ya Wumbiri ya Misava, a União Soviética i nova hosi ya le n’walungu. A sangula ku fuma a zvipandze zva hombe zvi nga lumba a Alemanya. A ku fana ni mufumo wa xapi wa vaNazi, a União Soviética i nova mahela xapi ya hombe nguvhu vontlhe lava va nga rangisa a wukhozeli ga lisine wutomini gabye.

15. Zvini lezvi a hosi ya le n’walungu yi zvi mahileko andzhako ka Yimpi ya Wumbiri ya Misava?

¹⁵ Zvalezvo, andzhako ka Yimpi ya Wumbiri ya Misava, a hosi yiswa ya le n’walungu, ku nga União Soviética ni mifumo leyi yi nga rangelwa hi yena, yi no vhukela a vanhu va Nungungulu. A bhuku ga Kuvhululelwa 12:15-17 gi fananisa a kuvhukelwa loko ni “congo”. Hi kuyelana ni ciphrofeto leci, a hosi leyo yi no betela a ntiro wa hina wa kuchumayela yi tlhela yi kurumeta a mazanazana ya vanhu va Jehovha lezvaku vaya livaleni la xanisa la Sibéria. Hikwalaho, kusukela loku a masiku yo gumesa ma sangulile, a hosi ya le n’walungu yi simama ku xanisa nguvhu a vanhu va Nungungulu, kanilezvi a yi se tshuka yi zvi kota a ku nyimisa a ntiro wabye.f

16. A União Soviética i ci tatisisile kuyini a ciphrofeto ca Danieli 11:37-39?

¹⁶ Lera Danieli 11:37-39. A hosi ya le n’walungu yi no tatisa ciphrofeto leci hi ku nga ‘khataleli a vanungungulu va vapapayi vakwe’. Hi ndlela muni? A União Soviética, i no zama ku gi mbheta ntamu a wukhongeli legi gi nga hi kona hi kale, na a lava ku lovisa wukhongeli gontlhe lomu tikweni. Kasi a kungo lego gi tatiseka, hi 1918, a mufumo wa União Soviética wu no veka nayo lowu wu nga maha ku lomu zvikoleni ku sangula ku gondzisiwa lezvaku Nungungulu a nga kona. A hosi leyi ya le n’walungu yi ‘khozele a nungungulu wa makhokhola’ hi ndlela muni? A União Soviética i gastarile mali yo tala nguvhu na a tiyisa a butho gakwe ni ku maha zvibhamu zvo tala zva ntamu nguvhu. A hosi ya le n’walungu ni hosi ya le dzongeni ti no guma ti hlengeleta zvibhamu zva ntamu zvo ringana ku daya a tibhiliyoni ta vanhu!

A TIHOSI TIMBIRI TA VALALA TI TIRISANA

17. Cini a “nchumu wa manyalataniso wu vangako a mbangalakasa”?

¹⁷ A hosi ya le n’walungu yi no tirisana ni hosi ya le dzongeni kasi ti maha a nchumu wa hombe, ku nga ku “yimisa a nchumu wa manyalataniso wu vangako a mbangalakasa”. (Dan. 11:31, NM) A nchumu lowo wa “manyalataniso” ma Nações Unidas.

18. Hikuyini ku wuliwako ku a ma Nações Unidas i “nchumu wa manyalataniso”?

¹⁸ A ma Nações Unidas ma vitaniwa ku i “nchumu wa manyalataniso” hakuva ma ti byela lezvaku ma nga zvi kota ku neha a kurula misaveni yontlhe, a zvilo zvi nga kotiwako ntsena hi Mufumo wa Nungungulu. A ciphrofeto ca Dhaniyeli kambe ci wulile lezvaku a manyalataniso ma ‘vanga a mbangalakasa’ hakuva a ma Nações Unidas ma ta vhukela ma tlhela ma lovisa a wukhongeli gontlhe ga mawunwa. — Wona a kwadru “Tihosi ti lwisanako cikhatini leci ca kugumesa”.

HIKUYINI HI FANELEKO KU TIVA A MATIMU LAWA?

19-20. a) Hikuyini hi faneleko ku tiva a matimu lawa? b) Ciwutiso muni ci to hlamuliwa ka ndzima yi landzelako?

¹⁹ Hi fanele ku tiva a matimu lawa hakuva ma tiyisekisa khwatsi lezvaku kusukela 1870 kala 1991, a ciphrofeto ca Dhaniyeli xungetano hi hosi ya le n’walungu ni hosi ya le dzongeni ci wa kari ci tatiseka. Hikwalaho ha kholwa lezvaku a cipandze leci ci seleko ca ciphrofeto leci conawu ci ta tatiseka.

²⁰ Hi 1991, a União Soviética i nowa. Makunu, hi mani a nga hosi ya le n’walungu nyamutlha? A ciwutiso leci ci ta hlamuliwa ka ndzima yi landzelako.

1-2. Zvini hi to zvi kambisisa ka ndzima leyi?

ZVEZVI hi na ni zvikombiso zvo tala nguvhu a ku hundza kale zvi kombako lezvaku hi hanya magumo ya masiku yo gumesa ya tiko legi. Zvezvanyana, Jehovha na Jesu va ta lovisa a mifumo yontlhe yi vhukelako a Mufumo wa Nungungulu. Kanilezvi, lezvo na zvi nga se maheka, a hosi ya le n’walungu ni hosi ya le dzongeni ti ta simama ku lwisana ti tlhela ti vhukela a vanhu va Nungungulu.

² Ka ndzima leyi, hi ta kambisisa a ciphrofeto ci tsalilweko ka Danieli 11:40–12:1. Hi ta tiva ku himani a hosi ya le n’walungu nyamutlha. Hi tlhela hi bhula hi lezvaku hikuyini hi nga simamako na hi rulile ni ku tsumba lezvaku Jehovha i ta hi ponisa ka zvikarato zvontlhe hi to kumana nazvo.

HOSI YISWA YA LE N’WALUNGU

3-4. Himani a “hosi ya le n’walungu” nyamutlha? Tlhamusela.

³ Andzhako ka kuwa ka União Soviética hi 1991, ka matshamu yo tala a vanhu va Nungungulu va nova ni ‘civhuno citsongwani’ — ku nga cikhati citsongwani na va hi ni kutlhatlheka. (Dan. 11:34) Kota wuyelo ga kona, va wa chumayela na va tlhatlhekile ni ku hi kuhatlisa va no talelana vava mazanazana ya vahuweleli matikweni lawa ma nga lumba a União Soviética. Kanilezvi, andzhako ka malembe yo kari, a Rússia ni matiko lawa ma mu seketelako ma nova hosi ya le n’walungu. Kota lezvi hi zvi wonileko ka ndzima yi hundzileko, kasi a mufumo wo kari wuva hosi ya le n’walungu kutani hosi ya le dzongeni wu fanele ku maha zvilo zvinharu: 1) ku vhukela a vanhu va Nungungulu, 2) ku komba hi mitiro lezvaku wu na ni livengo hi Jehovha ni vanhu vakwe, ni 3) ku lwisana ni mufumo lowu wun’wani.

⁴ Wona a zvigelo zvi hi mahako hi wula lezvaku a hosi ya le n’walungu nyamutlha hi Rússia ni matiko lawa ma mu seketelako. 1) Va vhukela a vanhu va Nungungulu, va betela a ntiro wa kuchumayela va tlhela va xanisa vamakabye vo tala nguvhu va hanyako lomu ku fumiwako hi vona. 2) Lezvi va zvi mahako zvi komba lezvaku va mu venga Nungungulu ni vanhu vakwe. 3) Va palisana ni hosi ya le dzongeni, ku nga Mufumo wa Misava Yontlhe wa Anglo-América. A hi woneni lezvi Rússia ni matiko lawa ma mu seketelako va zvi mahako niku hikuyini lezvo zvi kombako ku hi yena hosi ya le n’walungu.

A HOSI YA LE N’WALUNGU NI YA LE DZONGENI TA HA SIMAMA KU LWISANA

5. Danieli 11:40-43 i wulawula hi zvilo zvi nga wa ta maheka cikhati muni, niku zvini zvi humelelako ka cikhati leco?

⁵ Lera Danieli 11:40-43. A cipandze leci ca ciphrofeto ci komba lezvi zvi to maheka cikhatini co gumesa. Ci wulawula hi kulwa ka hosi ya le n’walungu ni hosi ya le dzongeni. Dhaniyeli i phrofetile lezvaku masikwini yo gumesa a hosi ya le dzongeni yi “talwa” ni hosi ya le n’walungu. — Dan. 11:40.

6. Zvini zvi kombako ku a hosi ya le n’walungu ni hosi ya le dzongeni ta lwisana?

⁶ A hosi ya le n’walungu ni hosi ya le dzongeni ta ha simama ku lwisana hi ku lava kuva mufumo wa hombe misaveni yontlhe. Hi cikombiso, wona lezvi zvi mahekileko andzhako ka Yimpi ya Wumbiri ya Misava, a cikhati leci a União Soviética ni matiko lawa a nga ma rangela va nga sangula ku fumela cipandze ca hombe ca Europa. Hi kota ya lezvo, a hosi ya le dzongeni yi no kurumeteka ku ti patsa ni matiko man’wani va wumba ntlawa kasi valwa ni hosi ya le n’walungu. A ntlawa lowo wu vitanilwe ku i NATO (Organização do Tratado do Atlântico Norte). A hosi ya le n’walungu ni hosi ya le dzongeni ti no gaxtara mali yo tala na ti zama kuva ni masochwa ya ntamu nguvhu. Va lwisana kambe hi ku seketela a valala va mun’wani ka tiyimpi va lwako lomu Afrika, ni le Azia, ni le América Latina. Ka malembe lawa, Rússia ni matiko lawa ma mu seketelako maya mava ni ntamu nguvhu. Va lwisana ni hosi ya le dzongeni kambe hi ku tirisa mikomputadhori. A mun’we ni mun’wani i lumbeta munghana lezvaku i tirisa maprograma ya komputadhori kasi ku mu hohlota hi tlhelo ga timali ni ku wisa mufumo wakwe. Ahandle ka lezvo, kota lezvi zvi phrofetilweko hi Dhaniyeli, a hosi ya n’walungu ya ha simama ku vhukela a vanhu va Nungungulu. — Dan. 11:41.

A HOSI YA LE NWALUNGU YI NGHENA “TIKWENI GO SASEKA”

7. Cini a ‘tiko go saseka’?

⁷ Danieli 11:41 i wula lezvaku a hosi ya le n’walungu yi ta nghena “tikweni go saseka”. Cini a tiko lego go saseka? Cikhatini ca kale, a tiko ga Izrayeli gi wa woniwa kota gona ‘gi nga sasekile ku hundza wontlhe matiko’. (Ezek. 20:6) Kanilezvi, leci ci nga gi maha giva tiko go hlawuleka nguvhu hi ku hi kwalomo a vanhu va nga mu khozela kona Jehovha. Kusukela hi Pentekosta ya 33 Nguveni ya Hina, a ‘tiko’ lego a ga ha vangi wutshamu ga ku gi nga kona laha misaveni. Lezvo zva zwisiseka hakuva a vanhu va Jehovha nyamutlha va kona misaveni yontlhe. Hambulezvo, a ‘tiko go saseka’ nyamutlha i paradhise ga moya ga vanhu va Jehovha. A paradhise lego gi patsa ku khozela Jehovha hi ku maha mitlhangano ni ku chumayela.

8. A hosi ya le n’walungu yi nghenisa kuyini “tikweni go saseka”?

⁸ Masikwini lawa yo gumesa a hosi ya le n’walungu ya nghena makhati yo tala “tikweni go saseka”. Hi cikombiso, a cikhati leci a mufumo wa vaNazi le Alemanya wu nga hi hosi ya le n’walungu, nguvhunguvhu ka Yimpi ya Wumbiri ya Misava, a hosi leyi yi nghenile “tikweni go saseka” hi ku xanisa ni ku daya a vanhu va Nungungulu. Andzhako ka Yimpi ya Wumbiri ya Misava, a cikhati leci a União Soviética a ngava hosi ya le n’walungu yenawu i no nghena “tikweni go saseka” hi ku xanisa vanhu va Nungungulu ni ku va yisa tivaleni ta xanisa.

9. Ka malembana lawa, Rússia ni matiko lawa ma mu seketelako va nghenisa kuyini “tikweni go saseka”?

⁹ Ka malembana lawa, Rússia ni matiko lawa ma mu seketelako vonawu va nghena “tikweni go saseka”. Hi ndlela muni? Hi 2017, a hosi leyi ya le n’walungu yi no betela a ntiro wa vanhu va Jehovha yi tlhela yi vhalela vamakabye vokari paxweni. Yi betela a mabhuku ya hina a ku patsa ni Bhibhiliya ga Wuhundzuluseli ga Misava Yiswa. A ku hundza lezvo, yi no tlhela yi wutla a hofisa ya ravi ya Rússia, ni tiSalawu ta Mufumo, ni tiSalawu ta mitlhangano ya hombe. Andzhako ka lezvo, hi 2018 a Hubye yi Fumako yi no wula lezvaku Rússia ni matiko lawa ma mu seketelako i hosi ya le n’walungu. Kanilezvi, hambu loku a vanhu va Jehovha va xanisiwa ku ku phum, va nga ta tshuka va vhukela mifumo kutani ku zama ku yi cica. Wutshan’wini ga lezvo, va landzela a wusungukati ga Bhibhiliya ga ku khongelela “tihosi ni vafumeli vontlhe”, nguvhunguvhu loku ti maha zviboho zvi yelanako ni ku hi khozela Jehovha na hi tlhatlhekile. — 1 Tim. 2:1, 2.

XANA A HOSI YA LE N’WALUNGU YI TA HLULA A HOSI YA LE DZONGENI?

10. A hosi ya le n’walungu yi ta hlula a hosi ya le dzongeni ke? Tlhamusela.

¹⁰ A ciphrofeto ci tsalilweko ka Danieli 11:40-45 ci wulawula nguvhu hi mitiro ya hosi ya le n’walungu. Makunu, xana lezvo zvi wula ku a hosi leyi yi ta hlula a hosi ya le dzongeni? Ahihi. A hosi ya le dzongeni yi ta ngha ya ha “hanya” a cikhati leci Jehovha na Jesu va to lovisa yontlhe a mifumo ya vanhu yimpini ya Armagedhoni. (Kuv. 19:20) Cini ci hi tiyisekisako? Wona lezvi a zviphrofeto zva Dhaniyeli na Kuvhululelwa zvi kombako.

11. Zvini Danieli 2:43-45 a kombako? (Wona mufota wa kapa.)

¹¹ Lera Danieli 2:43-45. A ciphrofeto ca Dhaniyeli ci wulawula hi mifumo ya misava yontlhe yi nga vhukela a vanhu va Nungungulu. A mifumo leyo yi yimelwa hi zvipandze zvo hambanahambana zva cifananiso ca hombe ca simbi. A mufumo wo gumesa wa misava yontlhe ka cifananiso leco wu yimelwa hi mikondzo yi mahilweko hi simbi yi patsilweko ni wumba. A mikondzo leyo yi yimela a Mufumo wa Misava Yontlhe wa Anglo-América. A ciphrofeto leco ci komba lezvaku a Mufumo wa Misava Yontlhe wa Anglo-América wu ta ngha wa ha fuma a cikhati leci a Mufumo wa Nungungulu wu to lovisa a mifumo yontlhe ya vanhu.

12. A hloko ya wu 7 ya civandza yi yimela yini, niku hikuyini zvi nga zva lisima a ku tiva lezvo?

¹² Mupostoli Johani yenawu i wulawulile hi mifumo yo tala yi nga vhukela a vanhu va Jehovha. Ka ciphrofeto ca Johani, a mifumo leyo yi yimelwa hi civandza ca 7 wa tihloko. A hloko ya wu 7 ya civandza yi yimela a Mufumo wa Misava Yontlhe wa Anglo-América. Lezvi zva lisima a ku zvi tiva hakuva laha ka civandza a ka ha humi yin’wani hloko andzhako leyi. A hloko ya wu 7 ya civandza leci yi ta ngha ya ha fuma a cikhati leci Kristu ni mabutho yakwe ya le tilweni va to yi lovisa a ku patsa ni civandza.b — Kuv. 13:1, 2; 17:13, 14.

ZVINI ZVI TO MAHIWA HI HOSI YA LE N’WALUNGU ZVEZVANYANA?

13-14. Himani ‘Goge wa le tikweni ga Magoge’ niku cini leci kuzvilava ci to maha ku a vhukela a vanhu va Nungungulu?

¹³ A ciphrofeto ci tsalilweko hi Ezekiyeli ci hi vhuna ku tiva lezvi kuzvilava zvi to humelela mahlweni ka ku a hosi ya le n’walungu ni hosi ya le dzongeni ti lovisiwa. Zvi wonekisa ku khwatsi a zviphrofeto ca Ezekieli 38:10-23; na Danieli 2:43-45; 11:44–12:1; na Kuvhululelwa 16:13-16, 21 zvi wulawula hi zvimaho zvalezvi zva zvin’we. Loku zvi hi zvona, lezvi hi alakanyako ku zvi ta humelela hi lezvi:

¹⁴ Cikhatanyana andzhako ka ku sangula ka kuxaniseka ka hombe a “tihosi ta misava yontlhe” ti ta hlengeletana ti wumba a patsano wa matiko. (Kuv. 16:13, 14; 19:19) A patsano lowo hi lowu a Bhibhiliya gi wu vitanako ku i ‘Goge wa le tikweni ga Magoge’. (Ezek. 38:2) Wu ta vhukela a vanhu vontlhe va Nungungulu wu tlhela wu zama ku va lovisa va mbhela. Zvini zvi to maha ku va vhukelwa? Ka ciphrofeto xungetano hi cikhati leco, mupostoli Johani i wulile lezvaku i wonile maralala ya hombe nguvhu na mawa hehla ka valala va Nungungulu. A maralala lawo yo fananisa kuzvilava ma tava mahungu ya kulamula ma to chumayelwa hi vanhu va Jehovha. Kuzvilava a mahungu lawo hi wona ma to maha ku Goge wa Magoge a vhukela a vanhu va Nungungulu na a zama ku va lovisa vontlhe va ku bhi. — Kuv. 16:21.

15-16. a) Zvimaho muni lezvi kuzvilava Danieli 11:44, 45 a zvi tlhamuselako? b) Zvini zvi to humelela a hosi ya le n’walungu ni lava va wumbako Goge wa Magoge?

¹⁵ Kuzvilava a mahungu lawo ya ntamu ni kuvhukelwa ko gumesa ka vanhu va Nungungulu hi zvalezvi zva zvin’we ni zvimaho zvi kumbukiwako ka Danieli 11:44, 45. (Lera.) Ka mavhesi lawa, Dhaniyeli i wula lezvaku ‘a mahungu lawa ma to huma hi le mutsuwuka-gambo ni le n’walungu’ ma ta karata a hosi ya le n’walungu yi huma hi ‘zanga ya hombe nguvhu’. A hosi ya le n’walungu yi ta lava ku “hlasela ni ku hihirita vo tala”. Zvi wonekisa ku khwatsi a “vo tala” ku wuliwa a vanhu va Jehovha.c Ka mavhesi lawa kuzvilava Dhaniyeli i tlhamusela a kuvhukelwa ko gumesa ka vanhu va Nungungulu.

¹⁶ A kuvhukelwa loko hi hosi ya le n’walungu ni yin’wani mifumo ya misava zvi ta vhuxa a zanga ya Nungungulu wa Ntamu-wontlhe zvi tlhela zvi maha lezvaku ku sangula a yimpi ya Armagedhoni. (Kuv. 16:14, 16) Ka cikhati leco, a hosi ya le n’walungu ni mifumo leyi yin’wani ya misava yi wumbako Goge wa Magoge yi ta loviselwa magumo niku i hava ‘a to va vhunetela’. — Dan. 11:45.

17. Himani Mikayeli, ‘a hosana ya hombe’, a kumbukiwako ka Danieli 12:1, kona zvini a mahako niku zvini a to maha lokuloku?

¹⁷ Lera Danieli 12:1. A vhesi legi gi hi tlhamusela zvin’wani xungetano hi lezvi a hosi ya le n’walungu ni leyi yin’wani mifumo yi to lovisiswa zvona, ni lezvi hina hi to ponisiswa zvona. Gi wula yini a vhesi legi? Mikayeli i vito gin’wani ga Hosi ya hina Kristu Jesu. I kari a ‘yimela’ a vanhu va Nungungulu kusukela loku a Mufumo wa Nungungulu wu yimisilwe le tilweni hi 1914. Lokuloku i ta “huma” kutani ku i ta lovisa valala vakwe yimpini ya Armagedhoni. A yimpi leyo yi tava cimaho co gumesa ka nguva leyi Dhaniyeli a yi vitanileko ku ‘zvikhati zva zvikarato’. Lomu ka ciphrofeto ca Johani ci tsalilweko ka Kuvhululelwa, a cikhati leco ci vitaniwa ku ‘kuxaniseka ka hombe’. — Kuv. 6:2; 7:14.

A VITO GA WENA GI TA ‘TSALIWA BHUKWINI’ KE?

18. Hi cihi cigelo ca ku hi nga karateki hambu ko humelela yini cikhatini ci tako?

¹⁸ Dhaniyeli na Johani va wulile lezvaku Jehovha na Jesu va ta ponisa a malandza yabye cikhatini ca kuxaniseka ka hombe. Hikwalaho, hi nga ta karateka hambu ko humelela ni cihi. Dhaniyeli i wulile lezvaku lava va to ponisiwa hi lava a mavito yabye ma ‘tsalilweko bhukwini’. (Dan. 12:1) Hi nga maha yini kasi a mavito ya hina ma tsaliwa bhukwini lego? Hi fanele ku zvi veka kubaseni lezvaku ha kholwa ka Jesu, a Yivhana ya Nungungulu. (Joh. 1:29) Hi fanele kubhabhatiswa hi kombisa lezvaku hi ti nyikele ka Nungungulu. (1 Ped. 3:21) Hi fanele ku seketela a Mufumo wa Nungungulu kambe hi ku maha zvontlhe hi zvi kotako kasi hi vhuna van’wani lezvaku va tiva Jehovha.

19. Zvini hi faneleko ku maha zvezvi niku hikuyini?

¹⁹ Zvezvi cikhati ca ku maha zvontlhe hi zvi kotako kasi hi mu tsumba nguvhu Jehovha ni hlengeletano. Zvezvi cikhati ca ku seketela a Mufumo wa Nungungulu. Loku hi maha lezvo, hi ta pona a cikhati leci a hosi ya le n’walungu ni hosi ya le dzongeni ti to lovisiwa hi Mufumo wa Nungungulu.

A zviphrofeto lezvi zvi kumbukiwako laha a zvokari zvi tlhamusela a zvimaho zvi mahekako hi cikhati caleci ca cin’we. Zvontlhe zvi komba lezvaku hi hanya ‘cikhatini ca magumo’. — Dan. 12:4.

• 

  

  Mitsalo: Kuv. 11:7; 12:13, 17; 13:1-8, 12

  Ciphrofeto: A “civandza” ci kari ci fuma misava hi cipimo ca 3000 wa malembe ni kuhundza. Cikhatini ca magumo, ku no bayisiwa a hloko ya cona ya wu 7. Hi ku famba ka cikhati, a hloko leyo yi no hanyisiwa niku makunu a “misava yontlhe” yi landzela civandza. Sathani i tirisa a civandza leco kasi ‘kulwa ni lava va seleko’.

  Kutatiseka: Andzhako ka Ntalo, ku no sangula ku humelela a mifumo ya vanhu leyi yi nga vhukela Jehovha. Andzhako ka malembe yo tala, yimpini yo sangula ya misava, a mufumo wa Grã-Bretanha wu no luza a ntamu. Kanilezvi wu no tlhela wuva ni ntamu a cikhati wu nga patsana ni Estados Unidos. Nguvhunguvhu cikhatini leci ca magumo, Sathani i tirisa a mifumo yontlhe ya misava kasi ku xanisa a vanhu va Nungungulu.

• 

  Mitsalo: Dan. 11:25-45

  Ciphrofeto: Cikhatini leci ca magumo a hosi ya le n’walungu ni hosi ya le dzongeni ta lwisana hi wuhosi.

  Kutatiseka: A Alemanya ni Anglo-América va lwisana. Hi 1945 a União Soviética ni matiko lawa ma nga mu seketela ma nova hosi ya le n’walungu. Hi 1991 a União Soviética i nowa. Hi ndzhako ka cikhati, Rússia ni matiko lawa ma mu seketelako ma nova hosi ya le n’walungu.

• 

  Mitsalo: Isa. 61:1; Mala. 3:1; Luka 4:18

  Ciphrofeto:Jehovha i no rumela a “ntsumi” wakwe kasi ku “longisela a ndlela” a Mufumo wa wuMesiya na wu nga se yimisiwa. A ntsumi lowo wu no sangula ku ‘kanela a mahungu yo saseka ka lava va vhumalako’.

  Kutatiseka: Kusukela hi 1870, C. T. Russell ni vanghana vakwe va no tira hi kuhiseka kasi ku tlhamusela lisine la Bhibhiliya. Hi 1881 va no sangula ku khanyisa lezvaku a malandza ya Nungungulu ma fanele ku chumayela. Va no humesa a tindzima to kota leti: “Precisam-se 1000 pregadores” ni leyi yaku: ‘Ungidos Para Pregar.’

• 

  Mitsalo: Mat. 13:24-30, 36-43

  Ciphrofeto: A nala wokari i no byala a nyasavari lomu ka simu ga trigo, a kula a fihla trigo kala cikhatini ca kutshovela. A nyasavari a gumesa a hambanisiwa ni trigo.

  Kutatiseka: Kusukela hi 1800, ku no sangula a ku woneka a kuhambana cikari ka maKristu ya lisine ni maKristu mawunwa. Cikhatini leci ca magumo, a maKristu ya lisine ma hlengeletiwa ma tlhela ma hambanisiwa ni maKristu ya mawunwa.

• 

  Mitsalo: Dan. 2:31-33, 41-43

  Ciphrofeto: Mikondzo ya simbi ni wumba ya cifananiso ci mahilweko hi tisimbi to hambanahambana.

  Kutatiseka: A wumba gi yimela a vanhu laha va yileko lava va fumiwako hi Mufumo wa Misava Yontlhe wa Anglo-América, lava va vhukelako a mufumo lowo. Hi kota ya vanhu lavo a mufumo lowu a wu zvi koti ku fuma hi ntamu wa wona wontlhe.

• 

  

  Mitsalo: Mat. 13:30; 24:14, 45; 28:19, 20

  Ciphrofeto: “A trigo” yi hlengeletiwa “matshaleni” ku yimisiwa a “nandza go tsumbeka ni go tlhariha” hehla ka “malandza”. A ‘mahungu ya ma nene ya Mufumo’ ma sangula ku chumayelwa ka “matiko wontlhe”.

  Kutatiseka: Hi 1919 a nandza go tsumbeka gi no yimisiwa hehla ka vanhu va Nungungulu. Kusukela ka cikhati leco, a Zvigondzani zva Bhibhiliya zvi no chumayela nguvhu. Inyamutlha, a Vakustumunyu va Jehovha va chumayela ka matiko yo hundza 200 wa wona niku va humesa a mabhuku ma seketelwako ka Bhibhiliya hi 1000 wa tirimi ni ku hundza.

• 

  Mitsalo: Dan. 12:11; Kuv. 13:11, 14, 15

  Ciphrofeto: A civandza ca timhondzo timbiri ci byela a vanhu lezvaku va maha a “cifananiso ca civandza” ci tlhela ci “pupuxela kuhefemula a cifananiso”.

  Kutatiseka: A Mufumo wa Misava Yontlhe wa Anglo-América wu no rangela a ku wumbiwa ka Liga das Nações. A hlengeletano leyi yi seketelwa hi yin’wani mifumo. Hi 1926, a hosi ya le n’walungu yonawu yi no guma yi nghena ka Liga das Nações kala 1933. A kufana ni lezvi a vanhu va kholwako lezvaku a ma Nações Unidas ma ta tisa kurula misaveni yontlhe — ku nga zvilo zvi to kotiwa hi Mufumo wa Nungungulu basi — a vanhu va wa kholwa ku a Liga das Nações yi wa ta neha kurula misaveni yontlhe.

• 

  

  Mitsalo: Dan. 8:23, 24

  Ciphrofeto: A hosi ya nghohe yo tshisa yi ta “hahlula hi ku hlamalisako”.

  Kutatiseka: A Mufumo wa Misava Yontlhe wa Anglo-América wu daya a vanhu vo tala wu tlhela wu lovisa nguvhu. Hi cikombiso, ka Yimpi ya Wumbiri ya Misava, a tiko ga Estados Unidos gi no hoxela a mabhomba mambiri ya ntamu ka tiko legi gi nga hi nala wa Estados Unidos ni Grã-Bretanha. A mabhomba lawo ma hahlulile nguvhu zvaku cima zvi wa nga se tshuka zvi maheka.

• 

  Mitsalo: Dan. 11:31; Kuv. 17:3, 7-11

  Ciphrofeto: A “civandza co pswhuka” ca 10 wa timhondzo ci huma hi lomu nkeleni wo eta wo kala magumo, cona kambe i hosi ya wu 8. A bhuku ga Dhaniyeli gi wulawula hi hosi leyi kota “manyalataniso ya mbangalakasa”.

  Kutatiseka: Yimpini ya Wumbiri ya Misava a Liga das Nações yi no fuva. Andzhako ka yimpi ku no ‘yimisiwa’ a ma Nações Unidas. A kufana ni lezvi zvi nga humelela hi Liga das Nações, a ma Nações Unidas ma ta nyikiwa wudzundzo legi gi ringanako Mufumo wa Nungungulu basi. A ma Nações Unidas ma ta vhukela a wukhongeli.

• 

  

  Mitsalo: 1 Tes. 5:3; Kuv. 17:16

  Ciphrofeto: A mifumo yi ta huwelela lezvaku “ku rulile, a matiko ma etlele” a “10 wa timhondzo” ni “civandza” zvi vhukela a “cibhayi” va tlhela va ci lovisa. Andzhako ka lezvo, ku lovisiwa a mifumo.

  Kutatiseka: A mifumo yi ta huwelela lezvaku yi zvi kotile a ku neha kurula ni kutshamiseka misaveni yontlhe. Hi ku landzela, a mifumo leyi yi seketelako a ma Nações Unidas yi ta lovisa wukhongeli gontlhe ga mawunwa. Lezvo zvi tava kusangula ka kuxaniseka ka hombe. A kuxaniseka loko ku ta gumesa hi ku lovisiwa ka tiko gontlhe ga Sathani yimpini ya Armagedhoni.

• 

  Mitsalo: Ezek. 38:11, 14-17; Mat. 24:31

  Ciphrofeto: Goge i ta vhukela a tiko ga vanhu va Nungungulu. A tingilozi ti ta guma ti hlengeleta a “vahlawulilweko”.

  Kutatiseka: A hosi ya le n’walungu yi ta tirisana ni yin’wani mifumo va vhukela vanhu va Nungungulu. Andzhako ka cikhati co kari, a vatotilweko lava va to ngha va ha hi laha misaveni va taya tilweni.

• 

  Mitsalo: Ezek. 38:18-23; Dan. 2:34, 35, 44, 45; Kuv. 6:2; 16:14, 16; 17:14; 19:20

  Ciphrofeto: A ‘mukhileli’ wa “haxi go basa” i ta mbhetisa a “kuhlula kakwe” hi ku lovisa Goge ni mabutho yakwe. “A civandza” ci ta ‘hoxiwa lomu tiveni ga ndzilo’, a cifananiso ca hombe ca simbi ci lovisiwa hi ribye.

  Kutatiseka: Jesu, a hosi ya Mufumo wa Nungungulu, i ta ponisa vanhu va Nungungulu. Jesu i ta lovisa a patsano wa matiko ni tiko gontlhe ga Sathani na a hi ni lava va 144 000 a to fuma navo le tilweni, ni tingilozi takwe.