1, 2. Kasi Eliya wakawona vinthu wuli vyakuzizwiska, ndipo wakawona vichi apo wakaŵa mu mphanji pa Phiri la Horebu?

ELIYA wakawonapo kale vinthu vyakuzizwiska. Wakawona ŵachaholi ŵakwiza na chakurya kwa iyo kaŵiri pa zuŵa apo wakakhalanga mwakubisama. Pa nyengo iyo kukaŵa njara wakawona chiŵiya cha ufu na supa (kachiŵiya) ya mafuta ivyo vikagwiriskika ntchito kwa nyengo yitali ndipo vikamaranga yayi. Apo wakalombanga, wakawonaso moto uwo ukafuma kuchanya kulongora kuti lurombo lwake lwazgoreka. (1 Mathemba, chaputara 17 na 18) Aka kakaŵa kakwamba kuti Eliya wawone munthondwe uwu, ndipo wakaŵa kuti wandawonepo munthondwe uliwose wakuyana na uwu.

² Apo wakasendeleranga ku mulyango wa mphanji pa Phiri la Horebu, wakawona vinthu vinyake vyakuzizwiska. Chakwamba wakawona mphepo. Yikwenera kuti yikaputanga chomene na kupoma chongo chikuru, chifukwa yikaŵa yankhongono chomene mwakuti yikalindimuranga mapiri na kuswa malibwe. Chachiŵiri chikaŵa chindindindi, chikaŵa cha nkhongono chomene ndipo chikasunkhunya charu. Chakulondezgapo ukaŵa moto. Apo ukagoleranga mu chigaŵa icho wakaŵa, Eliya wakapulikanga kotcha chomene.—1 Mathemba 19:8-12.

3. Kasi Eliya wakawona ukhaliro wuli wa Chiuta, ndipo ni nkhu uko ise tingawona ukhaliro uwu?

³ Vyakuchitika vyakupambanapambana ivyo Eliya wakawona vili na fundo yimoza yakuyana waka, vikalongoranga kuti Yehova Chiuta ngwankhongono zikuru. Tikukhumbikwira kuti tiwone dankha chakuzizwiska yayi kuti timanye kuti Chiuta wali na nkhongono zikuru. Ukhaliro uwu ukuwoneka pakweru kwambura suzgo. Baibolo likutisimikizgira kuti chilengiwa chikupeleka ukaboni wa ‘nkhongono za Yehova zamuyirayira na Uchiuta wake.’ (Ŵaroma 1:20) Ghanaghanirani waka za ungweru wa leza na kududumira kwake, vula, chipopoma cha maji chakukondweska, ukuru wa mtambo wa kuzura na nyenyezi! Vinthu ivi vikulongora kuti Chiuta ngwankhongono chomene. Mbanthu ŵachoko waka mazuŵa ghano awo ŵakumanya nadi nkhongono za Chiuta. Mu ŵanthu ŵachoko aŵa, ŵachoko chomene ndiwo ŵakuwona mwakwenelera nkhongono za Chiuta. Kweni para tamanya makora umo nkhongono zake ziliri, vikutovwira kuti tisendelere kwa Yehova. Mu chigaŵa ichi, tisambirenge makora za nkhongono za Yehova izo ni zikuru chomene.

Ukhaliro Wakuzirwa wa Yehova

4, 5. (a) Kasi tingalilongosora wuli zina la Yehova? (b) Chifukwa wuli ntchakwenelera kuti Yehova wakasankha ng’ombe kwimira nkhongono zake?

⁴ Yehova wali na nkhongono zapadera. Lemba la Yeremiya 10:6 likuyowoya kuti: “A Yehova, palije uyo wakuyana namwe. Ndimwe mukuru, zina linu ndikuru na lankhongono.” Mungawona kuti zina la Yehova likulongosoreka kuti ndikuru kweniso lankhongono chomene. Kumbukani kuti zina la Chiuta likung’anamura kuti “Uyo Wakupangiska Kuŵako.” Kasi ntchivichi icho chikumovwira Yehova kupanga chilichose icho wakukhumba? Nkhongono ntchimoza mwa vinthu ivyo vikumovwira. Yehova wali na nkhongono za kuchitira vinthu, ndipo palije icho chingamutondeska kuti wafiske khumbo lake. Nkhongono izi ntchigaŵa chimoza cha ukhaliro wake wakuzirwa.

⁵ Chifukwa chakuti tingapulikiska yayi umo nkhongono zake ziliri, Yehova wakugwiliskira ntchito viyelezgero mwakuti tipulikiske makora. Nga umo tawonera, wakugwiliskira ntchito ng’ombe kuyelezgera nkhongono zake. (Ezekiyeli 1:4-10) Wali kusankha nyama yakwenelera, chifukwa nanga ni ng’ombe izo tikuŵeta ni nyama zikuru kweniso zankhongono. Kale ku Palestina kukaŵavya nyama yankhongono chomene kuluska ng’ombe. Iwo ŵakamanyanga za mtundu unyake wa ng’ombe, njati, panji aurochs, izo zikaŵa na nkhongono chomene ndipo zikusangikaso yayi pasono. (Yobu 39:9-12) Themba la Ŵaroma Kesare Juliyasi likayowoya kuti ng’ombe izi ukuru wake ukapambananga pachoko waka na zovu. Ndipo wakalemba kuti: “Zikaŵa na nkhongono chomene, kweniso zikachimbiranga chomene.” Nakuti usange mungayimilira pafupi na nyama iyi, imwe mungawoneka nga kamwana.

6. Chifukwa wuli Yehova pera ndiyo wakuchemeka kuti “Wankhongonozose”?

⁶ Mwakuyana waka, munthu ngwambura nkhongono pakuyelezgera na Yehova, Chiuta wankhongono. Nanga ni mitundu yankhongono chomene, Yehova wakuyiwona nga ni fuvu ilo lawira pa sikelo. (Yesaya 40:15) Yehova wakupambana chomene na chilengiwa chilichose, chifukwa iyo wali na nkhongono zambura mphaka. Yehova yekha ndiyo ‘Ngwankhongonozose.’a (Chivumbuzi 15:3) Yehova wali na ‘nkhongono zakuluska kweniso zakuzizwiska.’ (Yesaya 40:26) Iyo ni mweneko wa nkhongono, ndipo wakuvuka chara. Palije icho wakugomezga kuti chimupe nkhongono, chifukwa “nkhongono ni za Chiuta.” (Salimo 62:11) Kasi mazuŵa ghano Yehova wakugwiliskira wuli ntchito nkhongono zake?

Umo Yehova Wakugwiliskira Ntchito Nkhongono Zake

7. Kasi mzimu utuŵa wa Yehova ni vichi, ndipo lizgu la Chihebere ilo lagwiliskirika ntchito mu Baibolo likung’anamurachi?

⁷ Yehova wakutuma mzimu utuŵa kwambura kugota. Mzimu uwu ni nkhongono ya Chiuta iyo yikugwira ntchito. Pa Genizesi 1:2 Baibolo likuyowoya kuti ni “mzimu wa Chiuta.” Mazgu gha Chihebere na Chigiriki agho ghali kung’anamurika kuti “mzimu” mu nkhani zinyake ghangang’anamurika kuti “mphepo,” kweniso “mvuchi.” Mwakuyana na umo ŵanthu awo ŵakulemba madikishonare ŵakayowoyera, mu Chihebere mazgu agha ghakung’anamura nkhongono yambura kuwoneka iyo yikugwira ntchito. Nga mphepo, mzimu wa Chiuta tingawuwona yayi, kweni ivyo ukuchita tikuviwona ndipo tikuvimanya makora.

8. Kasi Baibolo likuyelezgera mzimu wa Chiuta na vichi, ndipo chifukwa wuli chiyelezgero ichi ntchakwenelera?

⁸ Mzimu utuŵa wa Chiuta ukugwira ntchito zakupambanapambana. Yehova wangawugwiliskira ntchito kuchita chilichose icho wakukhumba. Ntheura ntchakwenelera kuti mu Baibolo, mzimu wa Chiuta ukuyelezgeleka na “munwe” wake, “woko la nkhongono” panji “woko lakunyoloskeka.” (Luka 11:20; Dotoronome 5:15; Salimo 8:3) Nga umo munthu wakugwiliskilira ntchito woko lake pakugwira ntchito zakupambanapambana izo zikukhumbikwira nkhongono panji luso, Chiuta nayo wangagwiliskira ntchito mzimu wake kufiska chilichose icho wakhumba, nga kulenga vinthu vichokovichoko vyambura kuwoneka na maso. Nakuti Yehova wakagwiliskira ntchito mzimu wake utuŵa kuti wagaŵe Nyanja Yiswesi, kweniso mzimu utuŵa ndiwo ukawovwira Ŵakhristu kuti ŵayowoye malulimi panji kuti viyowoyero vyachilendo.

9. Kasi nkhongono za Yehova za kuwusa ni zinandi wuli?

⁹ Yehova wakulongoraso nkhongono zake kwizira mu mazaza ghake nga ni Muwusi wa Chilengiwa Chose. Ghanaghanirani waka kuti muli na ŵanthu ŵa mahara mamiliyoni ghanandi awo ŵangachita makora vinthu, kweni ŵakukhumbisiska kuchita vinthu ivyo imwe mungaŵaphalira kuti ŵachite. Yehova wali na nkhongono zanthena. Wali na ŵateŵeti ŵanandi chomene awo kanandi mu Baibolo ŵakuchemeka kuti wumba. (Salimo 68:11; 110:3) Kweni munthu ntchilengiwa chakulopwa para tingayaniska na ŵangelo. Apo ŵasilikari ŵa Asiriya ŵakawukira ŵanthu ŵa Chiuta, mungelo wa Chiuta yumoza pera wakakoma ŵasilikari 185,000 ŵa Asiriya mu usiku umoza! (2 Mathemba 19:35) Kuyowoya unenesko, ŵangelo ŵa Chiuta ŵali na ‘nkhongono chomene.’—Salimo 103:19, 20.

10. (a) Chifukwa wuli Chiuta Wankhongonozose wakuchemeka kuti Yehova wa mipingo? (b) Ni njani uyo ngwankhongono chomene kuluska vilengiwa vyose ivyo Yehova wali kulenga?

¹⁰ Kasi ŵangelo ŵalipo ŵalinga? Ntchimi Daniyeli yikawona kuchanya kwizira mu mboniwoni. Yikawona vilengiwa vyauzimu vyakujumpha 100 miliyoni ivyo vikimilira panthazi pa chitengo cha Yehova, kweni palije chilichose icho chikulongora kuti iyo wakawona ŵangelo wose. (Daniyeli 7:10) Ichi chikulongora kuti pali ŵangelo mamiliyoni ghanandi. Lekani Chiuta wakuchemeka kuti Yehova wa mipingo. Zina ili likulongosora udindo wake wa nkhongono chomene nga ni Mulongozgi wa gulu likuru la ŵangelo ŵa nkhongono awo ŵakuchita vinthu mu ndondomeko. Kweni kuluska vyose ivi, Yehova wali kusankha munthu munyake kuŵa mulongozgi wa vilengiwa vyose vyauzimu, munthu uyu ni Mwana wake wakutemweka, “wakwamba kubabika wa chilengiwa chose.” (Ŵakolose 1:15) Pakuŵa mungelo mulara, mulongozgi wa ŵangelo wose, ŵaserafi, na ŵakerubi, Yesu ngwankhongono chomene kuluska vilengiwa vyose ivyo Yehova wali kulenga.

11, 12. (a) Kasi mazgu gha Chiuta ngankhongono munthowa wuli? (b) Kasi Yesu wakalongora wuli unandi wa nkhongono za Yehova?

¹¹ Yehova wali na nthowa yinyakeso iyo wakulongolera nkhongono zake. Lemba la Ŵahebere 4:12 likuti: “Mazgu gha Chiuta ngamoyo na ghankhongono.” Kasi mwayiwona nkhongono ya mazgu gha Chiuta, panji uthenga wake uwo ukusangika mu Baibolo? Nkhongono iyi yingatikhozga, yingakuzga chipulikano chithu, ndipo yingatovwira kuti tisinthe mwakuti tiŵe na umoyo uwemi. Mpositole Paulosi wakachenjezga ŵasopi ŵanyake kuti ŵaleke kukolerana na ŵanthu ŵa mikhaliro yiheni. Ndipo wakayowoyaso kuti: “Mwaŵanyake ndimo mukaŵira.” (1 Ŵakorinte 6:9-11) Nadi, “Mazgu gha Chiuta” ghakalongora nadi nkhongono mwa iwo ndipo ghakawovwira kuti ŵasinthe.

¹² Nkhongono za Yehova ni zinandi chomene ndipo wakuzigwiliskira ntchito mu nthowa ziwemi nakuti palije chilichose icho chingamutondeska kuzigwiliskira ntchito. Yesu wakayowoya kuti: “Kweni kwa Chiuta vinthu vyose ni vyamachitiko.” (Mateyu 19:26) Kasi Yehova wakugwiliskira ntchito nkhongono zake na chilato wuli?

Wakugwiliskira Ntchito Nkhongono na Chilato

13, 14. (a) Chifukwa wuli tingayowoya kuti Yehova wali waka na nkhongono chara? (b) Kasi wakugwiliskira wuli ntchito nkhongono zake?

¹³ Mzimu wa Yehova ngwankhongono kuluska nkhongono yiliyose iyo yikufuma ku vinthu ivyo tikuwona; Yehova ni mweneko waka wa nkhongono pera chara, iyo ni Chiuta wa mazaza ndipo wakuchita vinthu kuyana na nkhongono zake. Kweni, kasi ntchivichi icho chikumutuma kuti wagwiliskirenge ntchito nkhongono zake?

¹⁴ Mu buku ili, tisambilirenge kuti Chiuta wakugwiliskira ntchito nkhongono zake pa kulenga, kuparanya, kuvikilira, na kuwezgeraposo vinthu, mwakudumura tingayowoya kuti pakuchita chilichose icho chikukolerana na khumbo lake laurunji. (Yesaya 46:10) Nyengo zinyake, Yehova wakugwiliskira ntchito nkhongono zake kuti wavumbure vigaŵa vyakukhumbikwa chomene vya wunthu wake na fundo zake. Kweni chakuzirwa chomene ntchakuti, wakugwiliskira ntchito nkhongono zake kuti wafiske khumbo lake, ilo nkhutuŵiska zina lake lituŵa kwizira mu Ufumu uwo Themba lake ni Mesiya ndipo wakulongora kuti ufumu wake ndiwo nguwemi chomene kuwusa. Palije icho chingatondeska chilato ichi.

15. Kasi Yehova wakuchita wuli na nkhongono zake kuti wawovwire ŵateŵeti ŵake, ndipo wakachita wuli na Eliya?

¹⁵ Yehova wakugwiliskiraso ntchito nkhongono zake pakovwira waliyose wa ise. Wonani ivyo lemba la 2 Midauko 16:9 likuyowoya, lemba ili likuti: “Maso gha Yehova ghakulaŵiska uku na uku mu charu chose kuti walongore nkhongono zake pa awo mitima yawo njakufikapo kwa iyo.” Ivyo tasambira kukwambilira kwa mutu uwu, vyakukhwaskana na ivyo Eliya wakawona, ntchiyelezgero chiwemi cha umo Yehova wakovwilira waliyose wa ise. Chifukwa wuli Yehova wakamulongora Eliya nkhongono zake mu nthowa yakuchitiska wofi? Fumukazi yiheni Yezebeli yikalapizga kuti yikomenge Eliya visuzge viti wuli. Lekani ntchimi iyi yikachimbiranga kuti yiponoske umoyo wake. Phukwa likayikora chomene chifukwa yikaŵa yekha, yikaŵa na wofi ndiposo yikagongowa, nga kuti ntchito yose iyo yikagwiranga yikaŵa yambura chandulo. Kuti wakhozge munthu wakusuzgika uyu, Yehova wakamukumbuska Eliya za nkhongono yake. Mphepo, chindindindi, na moto, vikalongoranga kuti Munthu wankhongono chomene mu chilengiwa chose wakaŵa na Eliya. Kasi Eliya wakeneranga nadi kulutilira kopa Yezebeli apo Chiuta Wankhongonozose wakaŵa nayo?—1 Mathemba 19:1-12.b

16. Chifukwa wuli tingapembuzgika para tikughanaghanira za nkhongono zikuru za Yehova?

¹⁶ Nangauli pasono Yehova wakuchita minthondwe yayi, kweni wandasinthe, iyo wachali nga umo wakaŵira mu nyengo ya Eliya. (1 Ŵakorinte 13:8) Mazuŵa ghano Chiuta wakukhumbisiska kugwiliskira ntchito nkhongono zake kuti wawovwire ŵanthu awo ŵakumutemwa. Mbunenesko kuti iyo wakukhala mu malo ghapachanya gha mizimu, kweni wali kutali yayi na ise. Nkhongono zake zilije mphaka, vilije kanthu kuti wakukhala nkhu, iyo watovwirenge. M’malo mwake, “Yehova wali pafupi na wose awo ŵakumuchema.” (Salimo 145:18) Nyengo yinyake apo ntchimi Daniyeli yikalombanga kuti Yehova wayovwire, mungelo wakayiwonekera apo wakaŵa kuti wachali kulomba. (Daniyeli 9:20-23) Palije icho chingamutondeska Yehova kovwira na kukhozga ŵanthu awo ŵakumutemwa.—Salimo 118:6.

Kasi Tikwenera Kopa Kufikakwa Yehova Chifukwa ChakutiWali na Nkhongono Chomene?

17. Kasi nkhongono za Yehova zikutipa wofi wuli, ndipo ni wofi wa mtundu wuli uwo nkhongono za Yehova zikuleka kutipa?

¹⁷ Kasi tikwenera kumopa Chiuta chifukwa cha nkhongono zake? Apa tikwenera kuzgora kuti enya kweniso kuti yayi. Tikuti enya chifukwa ukhaliro wake uwu ukutipa vifukwa vyakukwana vya kumopera, kumopa mwa ntchindi uko tikasambira mu Mutu 3. Baibolo likuyowoya kuti kopa uku, “ni jando la vinjeru.” (Salimo 111:10) Kweni tikuyowoyaso kuti yayi chifukwa nkhongono za Chiuta zikutipa chifukwa chakuti timopenge chomene yayi nga kuti tawona chinthu chakofya panji kutcheŵa kuti timufikire.

18. (a) Chifukwa wuli ŵanthu ŵanandi ŵakuŵagomezga yayi ŵanthu awo ŵali na nkhongono? (b) Kasi tikumanya wuli kuti nkhongono za Yehova zingamupangiska kuti waŵe na nkharo yiheni yayi?

¹⁸ Munthu munyake wakusanda vya mdauko zina lake Lord Acton wakalemba kuti: “Nkhongono zikupangiska munthu kuŵa na nkharo yiheni.” Ŵanthu ŵanandi ŵakutemwa kuyowoya mazgu agha, ndipo ŵakuwona kuti uwu mbunenesko. Nga umo mdauko ukulongolera, nyengo zinandi ŵanthu ŵambura urunji ŵakugwiliskira ntchito nkhongono zawo mwambura kwenelera. (Mupharazgi 4:1; 8:9) Ivi vikupangiska kuti ŵanthu ŵanandi ŵaleke kugomezga awo ŵali na nkhongono ndipo ŵakukhumba yayi kusendelera kwa iwo. Kweni Yehova nayo wali na nkhongono zikuru. Kasi nkhongono zake zikumupangiska kuti waŵe na nkharo yiheni? Chara nadi! Nga umo tawonera, iyo ni mutuŵa, ngwakufipirwa yayi. Yehova wakupambana chomene na ŵanthu ŵambura urunji, awo ŵali na mazaza pa vinthu mu charu chakuzara na mikhaliro yiheni ichi. Iyo wandagwiliskirepo ntchito nkhongono zake mu nthowa yambura kwenelera, ndipo wazamuchitapo yayi.

19, 20. (a) Kasi nyengo zose Yehova wakulongora nkhongono zake kuyana na mikhaliro wuli iyo wali nayo, ndipo chifukwa wuli ichi ntchakukhozga? (b) Kasi mungalongosora wuli kujikora kwa Yehova, ndipo chifukwa wuli nkhwakukondweska chomene kwa imwe?

¹⁹ Kumbukani kuti nkhongono ni umoza wa mikhaliro ya Yehova. Tisambirengeso za urunji, vinjeru na chitemwa chake. Kweni tikwenera kumanya kuti Yehova wali na mikhaliro yinandi yakupambana ndipo wangagwiliskira ntchito palipose apo wakhumbira. Mu mitu yakulondezgapo tisambirenge kuti nyengo zose Yehova wakulongora nkhongono zake mwakukolerana na urunji, vinjeru na chitemwa chake. Ghanaghanirani za ukhaliro unyake uwo Chiuta wali nawo, uwo ukusangika bweka yayi na ŵalongozgi ŵa charu—kujikora.

²⁰ Yelezgerani kuti mwasangana na chimunthu chikuru, chamazaza kweniso chankhongono chomene ndipo mukwamba kuchita wofi. Kweni, mukuluta kwa nyengo, mukuwona kuti ngwakuzika. Nyengo zose ngwakunozgeka ndiposo ngwakukhumbisiska kugwiliskira ntchito nkhongono zake kovwira na kuvikilira ŵanthu, chomenechomene awo ŵalije chivikiliro kweniso ŵambura nkhongono. Wakugwiliskira ntchito nkhongono zake mu nthowa yambura kwenelera yayi. Mukupulika ŵanthu ŵakumunena kwambura vifukwa vyakupulikikwa makora, kweni mbwenu wakusintha yayi; wali waka chete, wakulutilira kulongora waka ŵanthu lusungu. Panji mungazizwa chomene ndipo mungamba kughanaghana kuti, ‘nane niŵenge na nkhongono, mphanyi ndine wakuzika, kweniso wakujikora nga munthu uyu!’ Apo mukwamba kumumanya makora munthu uyo, kasi mungakhumba yayi kuti muŵe nayo paubwezi? Tili na vifukwa vyakupulikikwa makora vyakusendelera kwa Chiuta Wankhongonozose, Yehova. Ghanaghanirani za lemba ilo pajintha mutu uwu: “Yehova wakukalipa luŵiro chara ndipo wali na nkhongono zikuru.” (Nahumu 1:3) Yehova wakugwiliskira ntchito nkhongono zake mwaluŵiro kwimikana na ŵanthu chara, nanga ŵangaŵa ŵanthu ŵaheni. Iyo wakukalipa luŵiro yayi ndipo ngwalusungu. Walongora nadi kuti “wakukalipa luŵiro chara” nangauli ŵanthu ŵakumunangira.—Salimo 78:37-41.

21. Chifukwa wuli Yehova wakuchichizga ŵanthu yayi kuti ŵachitenge khumbo lake, ndipo ichi chikutisambizga vichi vyakukhwaskana na iyo?

²¹ Ghanaghaniraniso nthowa yinyake iyo Yehova wakulongolera kuti ngwakujikora. Usange mungaŵa na nkhongono pa chinthu chilichose, kasi mukughanaghana kuti nyengo zinyake mungapangiska ŵanthu kuchita vinthu mu nthowa iyo imwe mukukhumba pera? Nangauli Yehova wali na nkhongono zose, kweni wakuchichizga ŵanthu yayi kuti ŵamuteŵeterenge. Nangauli kuteŵetera Yehova ndiyo ni nthowa yekha iyo tingasangira umoyo wamuyirayira, kweni iyo wakutichichizga yayi kuti timuteŵeterenge. M’malo mwake, wakuchindika munthu waliyose ndipo wakumupa wanangwa wakusankha icho wakukhumba. Iyo wakutichenjezga waka za uheni wakusankha vinthu mwambura kwenelera, kweniso wakutiphalira vitumbiko ivyo tingasanga para tikusankha vinthu mwamahara. Nakuti wakutipa mwaŵi kuti tisankhenge tekha chakuchita. (Dotoronome 30:19, 20) Yehova wakukhumba yayi kuti ŵanthu ŵamuteŵeterenge mwakuchichizgika panji chifukwa chakopa nkhongono zake zakuzizwiska. Iyo wakukhumba kuti ŵanthu ŵamuteŵeterenge chifukwa chakuti ŵakumutemwa.—2 Ŵakorinte 9:7.

22, 23. (a) Kasi ntchivichi icho chikulongora kuti Yehova wakukondwa kugaŵirako ŵanthu nkhongono? (b) Kasi tizamusambirachi mu mutu wakulondezgapo?

²² Sono tiyeni tiwone chifukwa cha umaliro icho tikwenera yayi kopa Chiuta Wankhongonozose mwambura kwenelera. Ŵanthu ŵamazaza ŵakopa kugaŵirako ŵanyawo nkhongono zawo. Kweni Yehova wakuŵagaŵirako ŵasopi ŵake ŵakugomezgeka nkhongono zake. Mwachiyelezgero wali kupeleka nkhongono kwa Mwana wake. (Mateyu 28:18) Yehova wakupelekaso nkhongono ku ŵateŵeti ŵake mu nthowa yinyake. Baibolo likulongosora kuti: “A Yehova, ukuru, nkhongono, utozi, uchindami, na ntchindi ni vinu. Pakuti vyose ivyo vili kuchanya na pa charu chapasi ni vinu. . . . Mu woko linu muli mazaza na nkhongono, ndipo woko linu likukuzga na kupeleka nkhongono ku wose.”—1 Midauko 29:11, 12.

²³ Yehova wakukondwa chomene kumupani nkhongono. Wakupeleka “nkhongono zakuluska zakawiro” ku ŵanthu awo ŵakukhumba kumuteŵetera. (2 Ŵakorinte 4:7) Kasi mukukhumba yayi kuŵa paubwezi na Chiuta wankhongono uyu, uyo wakugwiliskira ntchito nkhongono zake mwalusungu ndiposo mu nthowa yiwemi chomene? Mu mutu wakulondezgapo, tisambirenge umo Yehova wakugwiliskilira ntchito nkhongono zake za kulenga.

1, 2. Kasi dazi likulongora wuli nkhongono za kulenga za Yehova?

KASI mukuchita vichi para mwayimilira pafupi na moto usiku mu nyengo ya kuzizima? Mukunyoroskera mawoko ghinu ku moto pa utali wakwenelera kuti moto unjililire makora kweniso kuti mujipulike makora na chithukivu. Usange mwasendelera kufupi chomene, mukuŵawuka mwakuti mukutondeka kuzizipizga. Usange mwasendelera kutali chomene, mukupulika kuzizima na kwamba kumbwakamira.

² Pali “moto” unyake uwo ukutithukizga namuhanya. “Moto” uwu ni zuŵa ndipo ukugolera kutali chomene, pafupifupi makilomita 150 miliyoni!a Ivi vikulongora kuti zuŵa lili na nkhongono chomene, ndipo likupangiska kuti imwe mupulike kuthukira nangauli lili kutali. Kweni charu chikuzingilira dazi pa mtunda wakwenelera. Para charu chingaŵa kufupi chomene na zuŵa, mbwenu maji ghakamukenge; ndipo para chingaŵa kutali, mbwenu maji ghakhomenge gwa! Ndipo pa charu pangaŵavya chamoyo. Chinyake ntchakuti ungweru wa zuŵa ukovwira kuti vyamoyo vilutilire kuŵapo.—Mupharazgi 11:7.

3. Kasi dazi likutisambizga unenesko wuli?

³ Ŵanthu ŵanandi ŵakuwona kuti zuŵa ndambura kuzirwa, nangauli umoyo wawo ukuthemba pa ilo. Iwo ŵakumanya yayi ivyo tingasambira ku zuŵa. Pakuyowoya za Yehova Baibolo likuti: “Mukapanga ungweru na dazi.” (Salimo 74:16) Nadi, dazi likupharazga uchindami wa Yehova, “uyo wali kulenga kuchanya na charu chapasi.” (Salimo 19:1; 146:6) Dazi ndimoza mwa vinthu vinandi vyakuchanya ivyo vikutisambizga za nkhongono zikuru za kulenga za Yehova. Tiyeni tisande mwakupwelelera vinyake mwa vinthu vyakuchanya ivi, ndipo paumaliro tisandenge charu chapasi na ivyo vilimo.

“Yinuskirani Maso Ghinu Kuchanya, Muwone”

4, 5. Kasi dazi ndankhongono ndiposo ndikuru wuli, kweni kasi mungaliyaniska wuli na nyenyezi zinyake?

⁴ Dazi nalo ni nyenyezi. Ilo likuwoneka nga ndikuru kuluska nyenyezi izo tikuwona usiku chifukwa chakuti liri pafupi pakuyaniska na nyenyezi zinyake. Kasi dazi ndankhongono wuli? Pakatikati pa dazi pakotcha chomene pafupifupi 15 miliyoni digirizi. Usange mungatora kachibenthu kachoko ka dazi kakuyana na mutu wa muzumali na kukaŵika pano pasi, chithukivu icho chingafuma ku kachibenthu aka ntchakuti chingamuwotchani usange mungaŵa pa mtunda wa makilomita 140! Pa sekondi yiliyose, dazi likufumiska nkhongono yakuyana na mabomba mamiliyoni ghanandi agho ghaphulika pa nyengo yimoza.

⁵ Dazi ndikuru chomene mwakuti charu chithu chapasi chinganjiramo nyengo zakukwana 1,300,000. Kasi dazi ndikuru chomene kuluska nyenyezi zose? Yayi, ŵasayansi awo ŵakusanda vinthu vyakuchanya ŵakuti ndichoko. Mpositole Paulosi wakalemba kuti “nyenyezi yiliyose yili na uchindami wake.” (1 Ŵakorinte 15:41) Iyo wakwenera kuti wakamanya makora yayi unenesko wa mazgu agha. Pali nyenyezi yinyake iyo njikuru chomene mwakuti yiŵenge apo pali dazi, charu chithu chapasi mphanyi chili mukati. Paliso nyenyezi yinyake yikuru chomene iyo usange yiŵenge apo pali dazi, mphanyi yikufika mupaka ku pulaneti lakuchemeka Saturn, nangauli pulaneti ili liri kutali chomene na charu chapasi. Ndege ya awo ŵakusanda vinthu vyakuchanya yingatora vyaka vinayi kuti yikafike pa pulaneti ili, pa sipidi yikuru yakujumpha nyengo zakukwana 40 kuluska mphoropolo yakufuma mu futi yankhongono chomene!

6. Kasi Baibolo likulongora wuli kuti nyenyezi ni zinandi chomene kuluska izo ŵanthu ŵakuwona?

⁶ Chinthu chakuchitiska wofi chomene kuluska ukuru wa nyenyezi mbunandi wake. Nakuti Baibolo likuti nyenyezi zingapendeka yayi, “nga ni mchenga wa mu nyanja.” (Yeremiya 33:22) Fundo iyi yikulongora kuti pali nyenyezi zinandi kuluska izo maso ghangafiska kuwona. Yeremiya uyo wakalemba Baibolo, walaŵiskenge kuchanya usiku na kuyezga kupenda nyenyezi mphanyi wakapenda nyenyezi 3,000 pera panji kujumphirapo pachoko waka, chifukwa ndizo maso ghithu ghangafiska kuwona usiku. Chiŵerengero ichi chingayana waka na unandi wa mchenga uwo wazura chikufi. Ndipouli, unenesko ngwakuti nyenyezi ni zinandi chomene nga ni mchenga wa ku nyanja.b Ni njani wangafiska kupenda nyenyezi zose izi?

7. Kasi mungazilongosora wuli nyenyezi izo zili mu chipingausiku cha galaxy?

⁷ Pa Yesaya 40:26 pakuti: “Yinuskirani maso ghinu kuchanya, muwone. Ni njani wali kulenga vinthu ivi? Ni uyo wakuvifumiska mu mawumba na kuvipenda. Vyose wakuvichema mazina.” Pa Salimo 147:4 pakuti: “Wakupenda unandi wa nyenyezi.” Kasi “nyenyezi” zilipo zilinga? Ili ni fumbo lipusu yayi. Ŵasayansi awo ŵakusanda vinthu vyakuchanya ŵakusachizga kuti chipingausiku chakuchemeka Milky Way pera chili na nyenyezi zakujumpha 100 biliyoni.c Kweni chipingausiku chithu cha Milky Way ntchimoza mwa vipingausiku vinandi, ndipo vinandi mwa vipingausiku ivi vili na nyenyezi zinandi kuluska izo zili mu chipingausiku cha Milky Way ichi. Ŵanyake ŵakuti nyenyezi zili kutali chomene. Kasi pali vipingausiku vilinga? Ŵasayansi ŵanyake wakusachizga kuti vikujumpha ma biliyoni panji ma tililiyoni. Ntheura munthu wangamanya na kumanya wuwo yayi unandi wa vipingausiku na unandi wa nyenyezi izo zili mu vipingausiku ivi. Kweni Yehova wakumanya unandi wake. Kusazgirapo apa, wakuthya zina nyenyezi yiliyose!

8. (a) Kasi mungalongosora wuli ukuru wa chipingausiku cha Milky Way? (b) Kasi Yehova wakuchita wuli na umo vinthu vyakuchanya vikwendera?

⁸ Para tingakhala chetee na kughanaghanira za ukuru wa vipingausiku, tingamanya kuti Yehova ngwakuzizwiska chomene. Ungweru ukwenda pa sipidi ya makilomita 300,000 pa sekondi. Sono ghanaghanirani ichi, pa sipidi iyi ungweru ungatora vyaka 100,000 kuti ujumphe chipingausiku chithu cha Milky Way! Kweni vipingausiku vinyake ni vikuru chomene kuluska chipingausiku ichi. Baibolo likuyowoya kuti Yehova wakutandawura “machanya nga ni salu”. (Salimo 104:2) Wakupelekaso malango gha umo vilengiwa ivi vikwenera kwendera. Kwali kaŵe kanthu kachoko nga ni kabulunga ka fuvu, panji chiŵe chipingausiku chikuru chomene, chilichose chikwenda mwakuyana na malango agho Chiuta wali kuŵika. (Yobu 38:31-33) Ŵasayansi ŵakuyaniska kwenda mwandondomeko kwa vinthu vyakuchanya na ŵanthu awo ŵakuvina sitayelo yimoza pa nyengo yimoza! Ntheura ghanaghanirani waka za Uyo wakalenga vinthu ivi. Kasi mukuchita wofi yayi na Chiuta uyo wali na nkhongono zikuru za kulenga?

“Iyo Wakapanga Charu Chapasina Nkhongono Zake”

9, 10. Kasi nkhongono za Yehova zikuwoneka wuli pakuyowoya za apo wali kuŵika dazi, na vinthu vinyake ivyo vikuzingilira dazi nga ni pulaneti la Jupita, charu chapasi, na mwezi?

⁹ Nkhongono za Yehova za kulenga zikuwoneka pakweru pa charu chapasi apo tikukhala. Wali kuŵika charu pa malo ghakwenelera. Ŵasayansi ŵanyake ŵakuti vipingausiku vinandi vikuwoneka kuti ni malo ghawemi yayi ghakukhalapo kuyaniska na charu chithu. Ntchakuwonekerathu kuti chipingausiku cha Milky Way chikapangika kuti pakhalenge vinthu vyamoyo yayi. Pakatikati pa chipingausiku ichi mphakuzura na nyenyezi. Pakotcha chomene ndipo kanandi nyenyezi zikukhala pachoko waka kuti zibwanyane. Mu mphepete mwa chipingausiku cha Milky Way mulije vinthu vinandi ivyo vikukhumbikwa kuti paŵe vinthu vyamoyo. Dazi na mapulaneti agho ghakulizingilira vili pa malo ghakotcha chomene agha ndiposo ghambura vinthu ivyo vikukhumbikwa kuti paŵe umoyo.

¹⁰ Charu chithu chapasi chikuvikilirika na pulaneti linyake likuru chomene lakuchemeka Jupita ilo liri kutali chomene. Pulaneti ili ndikuru chomene, ndipo charu chapasi chinganjiramo maulendo 1,000. Pulaneti la Jupita liri na nkhongono yikuru chomene ya kuguza vinthu. Ivi vikupangiska kuti liguzenge vinthu ivyo vikwenda muchanya. Ŵasayansi ŵakuyowoya kuti kuŵavyenge Jupita, mphanyi vinthu ivyo vikuwa pa charu chapasi vikuwa mwankhongono chomene nyengo zakukwana 10,000 kuluska umo vikuchitira sono. Pafupi na charu chithu chapasi pali mwezi. Padera pa kuŵa wakutowa kweniso kupeleka “ungweru usiku,” mwezi ukovwira kuti charu chapasi chikhale mwakupendekeka nyengo zose. Kupendekeka uku ndiko kukupangiska kuti charu chapasi chiŵe chakukhazikika, ndiposo kuti paŵe nyengo zakupambanapambana, ivi vikovwira kuti paŵe vinthu vyamoyo.

11. Kasi mlengalenga wa charu chapasi ukugwira wuli ntchito nga ntchiskango cha kuvikilira?

¹¹ Nkhongono za Yehova za kulenga zikuwoneka mu vigaŵa vyose vya umo charu chapasi chili kulengekera. Ghanaghanirani mlengalenga, uwo ukugwira ntchito yakutivikilira. Dazi likufumiska malazi ghawemi na ghaheni. Para malazi ghaheni ghafika mu mlengalenga, ghakupangiska mphepo ya okusijini kuzgoka mphepo ya ozoni. Ndipo mphepo ya ozoni iyi, yikonkha ghanandi mwa malazi ghaheni agha. Apa vili nga kuti charu chithu chapasi chili kulengeka na ambulera yakujivikilira ku dazi!

12. Kasi umo maji ghakwendera ghakulongora wuli nkhongono za kulenga za Yehova?

¹² Ichi ntchigaŵa chimoza cha mlengalenga withu, uwo wuli na mphepo zakupambanapambana izo zikovwira kuti pa charu chapasi paŵe vinthu vyamoyo. Umo maji ghakwendera mu mlengalenga ntchakuzizwiska chomene. Chaka chilichose dazi likupangiska makyubiki kilomita ghanandi gha maji ghakujumpha 400,000 kukwera kuchanya kufuma mu nyanja. Maji agha ghakupanga mitambo, iyo yikuthandazgika mu mlengalenga chifukwa cha mphepo. Maji agha, agho pa nyengo iyi ghakuŵavya chiheni chilichose, ghakuwa pasi nga ni vura panji chiwuvi, kuwezgerapo maji agho ghakakamuka mu nyanja. Lemba la Mupharazgi 1:7 likuti: “Milonga yose yikuthira mu nyanja, kweni nyanja yikuzura yayi. Milonga yikuwelera uko yikufuma kuti yikambireso kukhira.” Ni Yehova pera uyo wangapangiska kuti maji yendenge nthena.

13. Kasi vyakumera kweniso dongo vikupeleka wuli ukaboni wakuti Yehova wali na nkhongono za kulenga?

¹³ Palipose apo tawona chinthu chamoyo, tikuwona ukaboni wa nkhongono za Mlengi. Kwali ghaŵe makuni ghakuru ghakuchemeka redwoods agho ghakutalika kuluska nyumba 30 zakudikanya, panji tuŵe twakumera tuchokotuchoko twambura kuwoneka na maso uto tukumera mu nyanja uto tukupeleka mphepo yinandi ya okusijini iyo tikuthuta, vyose vikulongora nkhongono za kulenga za Yehova. Dongo nalo liri na vinthu vinandi vyamoyo nga ni minyororo, wowa, na tunthu tunyake twambura kuwoneka na maso, vyose vikugwilira lumoza ntchito ya kovwira vyakumera kuti vikure. Lekani Baibolo likuti charu chili na nkhongono.—Genizesi 4:12, mazgu ghamusi.

14. Kasi mu ka atomu kachoko muli nkhongono zikuru wuli?

¹⁴ Tikukayika yayi kuti Yehova ndiyo “wakapanga charu chapasi na nkhongono zake.” (Yeremiya 10:12) Nkhongono za Chiuta zikuwoneka nanga ni mu tunthu tuchokotuchoko uto wali kulenga. Mwachiyelezgero, maatomu 1 miliyoni kughaŵika pamoza ghangayana yayi na ukuru wa sisi la munthu. Ndiposo nanga atomu ŵangayikuzga kuti utali wake yiyane na nyumba 14 zakudikanya, mtima wake ungayana waka na ukuru wa kabulunga ka muchere kakuŵa pa nyumba ya nambara 7. Ndipouli, mtima uchoko waka uwu wa atomu ndiwo ukufumiska nkhongono yakuchitiska wofi para bomba la nyukiliya laphulika!

“Chilichose Icho Chikuthuta”

15. Kasi ni sambiro wuli ilo Yehova wakasambizga Yobu wati walongosora za nyama zakupambanapambana?

¹⁵ Ukaboni unyake uwo ukulongora pakweru nkhongono za Yehova za kulenga ni unandi wa vinthu vyamoyo ivyo vili pa charu chapasi. Chaputara 148 cha buku la Salimo chikulongosora vinthu ivyo vikurumba Yehova, ndipo pa vesi 10 pali mazgu ghakuti “imwe vinyama vyamuthondo na vyakuŵeta vyose.” Kuti walongore chifukwa icho munthu wakwenera kuchitira wofi na Mlengi, Yehova pa nyengo yinyake wakayowoya na Yobu za nyama zinyake nga ni nkhalamu, bori, njati, chigwere, na ng’wina. Kasi fundo yake njakuti wuli? Usange munthu wakuchita wofi na nyama za nkhongono, zakofya, kweniso zakuti munthu wangaŵeta yayi izi, kasi ntchakuwonekerathu yayi kuti wakwenera kopa chomene Uyo wakalenga nyama izi?—Yobu, chaputara 38-41.

16. Kasi ntchivichi icho chikumukondweskani pakuyowoya za viyuni vinyake ivyo Yehova wali kulenga?

¹⁶ Pa Salimo 148:10 pakuzunuraso za “viyuni.” Ghanaghanirani waka mitundu yakupambanapambana ya viyuni! Yehova wakaphalira Yobu za nthiŵatiŵa, iyo “yikuseka hachi na uyo wakwerapo.” Mbunenesko nadi kuti chiyuni chitali mamita 2.5 ichi chikuwuruka yayi, kweni chingachimbira makilomita 65 pa ora, kuponya marundi mamita 4.5 pa sitepu yimoza! (Yobu 39:13, 18) Kulwande linyake, pali chiyuni chinyake icho chikuwoneka nga ni baka chakuchemeka Albatross icho chikumalira nyengo yinandi ya umoyo wake kuwuruka pachanya pa nyanja. Chiyuni ichi chikuwuruka kwambura kukupizga mapapindo agho ngasani mamita ghatatu. Chingawuruka kwa nyengo yitali uku chatandazura waka mapapindo kwambura kukupizga. Mwakupambana na viyuni ivi, pali kayuni kanyake kakuwoneka nga ni jongwe kakuchemeka bee hummingbird ako nkhatali masentimita 5 pera. Kayuni aka nkhachoko chomene kuluska viyuni vyose ivyo vili pa charu chapasi. Kangakupizga mapapindo ghake kwa nyengo zakukwana 80 pa sekondi! Tuyuni utu, uto tukugadima nga ni tumalibwe tuchokotuchoko twakuzirwa, tungimilira muchanya nga ni umo yikuchitira ndege ya helekopita ndipo tungawuruka chafutanyuma.

17. Kasi chinyama cha blue whale ntchikuru wuli, ndipo ni mazgu wuli agho mwakawiro tikwenera kuyowoya pamanyuma pakughanaghanira za nyama izo Yehova wali kulenga?

¹⁷ Pa Salimo 148:7 pakuyowoya kuti “vyamoyo vikuru vya mu nyanja” navyo vikulumba Yehova. Ghanaghanirani za nyama iyo ŵanthu ŵanandi ŵakuti njikuru chomene kuluska nyama zose pa charu chapasi, yakuchemeka blue whale, iyo yikuwoneka nga ntchisomba chikuru. Chinyama chikuru ichi, icho chikukhala “mu maji ghakunyang’amira” chingafika mamita 30 kutalika kwake panji kujumpha apa. Uzito wake ungayana waka na uzito wa zovu zikuruzikuru 30. Uzito wa lulimi lwake pera ukuyana waka na wa zovu yimoza. Ukuru wa mtima wake ukuyana na ukuru wa galimoto yichoko. Mtima wa chinyama ichi ukutimba ka 9 pera pa miniti, mwakupambana na mtima wa kayuni ka hummingbird, uwo ungatimba nyengo zakukwana 1,200 pa miniti. Misipa yinyake ya blue whale njikuru chomene mwakuti mwana wangakhwaŵa mukati mwake. Tikukayika yayi kuti mitima yithu yikutichiska kuyowoya mazgu agho ghali paumaliro wa buku la Salimo agho ghakuti: “Chilichose icho chikuthuta, chilumbe Ya.”—Salimo 150:6.

Ivyo Tikusambira ku Nkhongono za Kulenga za Yehova

18, 19. Kasi vinthu vyamoyo ivyo Yehova wali kulenga pa charu chapasi ni vinandi wuli, ndipo tikusambirako vichi ku chilengiwa pakuyowoya za muwuso wake?

¹⁸ Kasi tikusambirapo vichi pa umo Yehova wakugwiliskira ntchito nkhongono zake za kulenga? Tikuzukuma na vilengiwa vya mitundu yakupambanapambana. Wamasalimo munyake wakati: “A Yehova, nawo mbunandi wa milimo yinu! . . . Charu chapasi ntchakuzura na ivyo muli kupanga.” (Salimo 104:24) Mazgu agha ngaunenesko nadi! Ŵanthu awo ŵakusanda vinthu vyamoyo ŵasanga kuti pa charu chapasi pali mitundu yakupambanapambana ya vinthu vyamoyo yakujumpha mamiliyoni. Munthu uyo wali na luso lwa kujambura vithuzithuzi, nyengo zinyake wangasanga kuti mu mutu mwake mulije chilichose chakuti wajambure. Mwakupambana na munthu, luso lwa Yehova lwa kughanaghanira vinthu vyakupambanapambana ivyo kulije na kuvipanga, lukumara yayi.

¹⁹ Umo Yehova wakugwiliskira ntchito nkhongono zake za kulenga kukutisambizga za muwuso wake. Lizgu lakuti “Mlengi” pa ilo lekha likupambaniska chilichose pa charu chapasi na kuchanya, chifukwa vyose vikachita ‘kulengeka.’ Nanga wangaŵa Mwana wa Yehova, uyo wakateŵetera nga ni “misiri” apo Chiuta wakalenganga vinthu, wakuyowoyekapo yayi kuti Mlengi mu Baibolo. (Zintharika 8:30; Mateyu 19:4) M’malo mwake, Baibolo likuti ni mwana “wakwamba kubabika wa chilengiwa chose.” (Ŵakolose 1:15) Udindo wa Yehova nga Mlengi ukumupa mazaza pa chilengiwa chose.—Ŵaroma 1:20; Chivumbuzi 4:11.

20. Kasi tikung’anamura vichi para tikuti Yehova wakupumura kwambira apo wakamarizga kulenga vinthu vya pa charu chapasi?

²⁰ Kasi Yehova wali kuleka kugwiliskira ntchito nkhongono zake za kulenga? Mbunenesko nadi kuti Baibolo likuyowoya kuti Yehova wakati wamalizga ntchito yake ya kulenga pa zuŵa la 6, “pa zuŵa la 7 wakamba kupumura wati wachita mulimo wake wose.” (Genizesi 2:2) Mpositole Paulosi wakalongora kuti “zuŵa” la 7 ili nditali vilimika masauzandi ghanandi, chifukwa likaŵa lichali kulutilira mu nyengo yake. (Ŵahebere 4:3-6) Kweni kasi lizgu lakuti “kupumura” likung’anamura kuti Yehova wali kulekerathu kugwira ntchito? Yayi, Yehova wakuleka yayi kugwira ntchito. (Salimo 92:4; Yohane 5:17) Ipo, kupumura kukwenera kung’anamura waka kuleka kulenga vinthu vya pa charu chapasi. Kweni ntchito yake ya kufiska vilato vyake yichali kulutilira. Ntchito iyi yikusazgapo kuvikilira Malemba Ghakupatulika. Yikusazgaposo kuwunganya ‘chilengiwa chiphya.’ Nkhani iyi tizamudumbiskana makora mu Mutu 19.—2 Ŵakorinte 5:17.

21. Kasi ŵanthu ŵakugomezgeka ŵazamukhwaskika wuli na nkhongono za kulenga za Yehova kwamuyirayira?

²¹ Para zuŵa la Yehova la kupumura lafika ku umaliro, wangazakayowoya kuti vinthu vyose ivyo wakapanga pa charu chapasi “vikaŵa viwemi chomene,” nga umo wakachitira pa umaliro wa zuŵa la 6 la kulenga. (Genizesi 1:31) Kweni tikumanya yayi umo wazamuchitira na nkhongono zake zambura mphaka za kulenga kunthazi. Mulimose umo vizamuŵira, tikugomezga na mtima wose kuti tizamulutilira kukondwa na umo Yehova wakugwiliskira ntchito nkhongono za kulenga. Tizamulutilira kusambira vinandi vya Yehova kwizira mu chilengiwa chake muyirayira swii. (Mupharazgi 3:11) Apo tikulutilira kusambira vinandi vya iyo, timopenge chomene, ndipo ichi chizamutovwira kuti tisendelere chomene kwa Mlengi withu Mukuru.

1-3. (a) Kasi Ŵaeguputo ŵakawofya wuli Ŵaisrayeli? (b) Kasi Yehova wakarwera wuli ŵanthu ŵake?

ŴAISRAYELI ŵakahangayika pakati pa mapiri ghatali na ghakusuzga kukwera ndiposo nyanja yakuti ŵangambuka yayi. Ŵasilikari ŵa ku Eguputo, awo ŵakaŵa ŵankhaza ndipo ŵakakomanga ŵanthu mwambura chitima ŵakaŵalondezganga kuti ŵaŵakome.a Kweni Mozesi wakaphalira ŵanthu ŵa Chiuta kuti ŵaleke kutaya mtima. Wakaŵasimikizgira kuti: “Yehova ndiyo wamulweraninge.”—Ekisodo 14:14.

² Nangauli vikaŵa nthena, kweni vikuwoneka kuti Mozesi wakachema kwa Yehova ndipo Chiuta wakazgora kuti: “Chifukwa wuli ukulutilira kulilira ine? . . . Nyamuska ndodo yako na kunyoloskera woko lako pa nyanja na kuyipatura.” (Ekisodo 14:15, 16) Muŵe nga mukuwona vinthu ivyo vikwamba kuchitika. Mwaluŵiro, Yehova wakutuma mungelo ndipo bingu likufumako kunthazi kwa Ŵaisrayeli na kujanda kumanyuma kwawo, panji likaŵabisa nga ntchiliŵa na kusikizga Ŵaeguputo kuti ŵaleke kuŵaparanya. (Ekisodo 14:19, 20; Salimo 105:39) Mozesi wakunyoloska woko lake. Mphepo yikuru yikuputa, ndipo nyanja yikugaŵikana pakati. Maji ghakukhoma na kwimilira nga ni viliŵa, kujura nthowa yisani yakuti mtundu wose wambukepo.—Ekisodo 14:21; 15:8.

³ Pamanyuma pakuwona vyose ivi, Farawo ŵawenge munyake mphanyi wakaphalira waka ŵasilikari ŵake kuti ŵawelere. Kweni Farawo wakajikuzga chomene ndipo wakaphalira ŵasilikari ŵake kuti ŵangaweleranga nyuma yayi. (Ekisodo 14:23) Chifukwa cha uchindere wawo, Ŵaeguputo ŵakunjira mu nyanja na kwamba kudikiska Ŵaisrayeli. Kweni na nyengo wuwo haa, ŵakwamba kuhangayika chifukwa makhwiro gha magareta ghawo ghakutitimira. Ŵaisrayeli ŵati ŵamara kwambuka, Yehova wakuphalira Mozesi kuti: “Nyoloskera woko lako pa nyanja kuti maji ghawelere pa Ŵaeguputo, pa magileta ghawo gha nkhondo, na pa ŵakukwera pa mahachi ŵawo.” Viliŵa vya maji vikuwa na kuwundira Farawo na ŵasilikari ŵake!—Ekisodo 14:24-28; Salimo 136:15.

4. (a) Kasi Yehova wakajilongora kuti ni njani pa Nyanja Yiswesi? (b) Kasi ŵanyake ŵangachita wuli para ŵakughanaghanira ivyo Yehova wakachita?

⁴ Kuwombokwa kwa mtundu wa Israyeli pa Nyanja Yiswesi chikaŵa chakuchitika chambura kuluwika pa vinthu ivyo Chiuta wakuchitira ŵanthu. Apa Yehova wakajilongora kuti “ntchinkhara pa nkhondo.” (Ekisodo 15:3) Kweni kasi imwe mukujipulika wuli para mukughanaghanira ivyo Yehova wakachitira Ŵaisrayeli? Kuyowoya unenesko, nkhondo zapweteka na kusoŵeska mtende ŵanthu ŵanandi. Kasi nkhongono zakuparanya za Chiuta zikupangiska kuti mutalikirane nayo m’malo mwa kusendelera kwa iyo?

Nkhondo za Chiuta Zikupambana Chomene na Nkhondo za Ŵanthu

5, 6. (a) Chifukwa wuli Yehova ngwakwenelera nadi kuchemeka kuti “Yehova wa mawumba”? (b) Kasi nkhondo za Yehova zikupambana wuli na za ŵanthu?

⁵ Mu viyowoyero vyakwambilira vya Baibolo, Chiuta wakuchemeka kuti “Yehova wa mawumba” mu malo ghakukwana 260 mu Malemba gha Chihebere, kweniso kaŵiri mu Malemba gha Ghachigiriki. (Salimo 24:10) Pakuŵa Muwusi Mukuru, Yehova wakuwusa gulu likuru la nkhondo la ŵangelo. (Joshuwa 5:13-15; 1 Mathemba 22:19) Ŵasilikari aŵa ŵangaparanya kwa mtima bii. (Yesaya 37:36) Palije uyo wakukondwa para wakuwona ŵanthu ŵakuparanyika. Ndipouli, tikwenera kukumbuka kuti nkhondo za Chiuta zikupambana na nkhondo zawakawaka za ŵanthu. Ŵalongozgi ŵa nkhondo na ŵandyari ŵangayowoya kuti pakaŵa vifukwa vyakupulikikwa ivyo vikaŵapangiska kuwukira ŵanyawo. Kweni nyengo zose nkhondo za ŵanthu zikuŵapo chifukwa cha uryezi na kujighanaghanira ŵekha.

⁶ Yehova wakupambana chomene na ŵanthu, iyo wakuchita vinthu mwakuyeyeka waka yayi. Lemba la Dotoronome 32:4 likuti: “Iyo ni Jalawe, mulimo wake ngwakufikapo, nthowa zake zose mburunji. Chiuta wakugomezgeka, wambura ubendezi. Iyo ni murunji na wakunyoloka.” Mazgu gha Chiuta ghakukana kuti tiŵenge ŵakari chomene, ŵankhaza, panji ŵachiwawa. (Genizesi 49:7; Salimo 11:5) Nyengo zose Yehova wakuŵa na chifukwa chakupulikikwa para wakuchita vinthu. Wakugwiliskira ntchito nkhongono zake zakuparanya mwamahara kweniso usange palije nthowa yinyake yakuti wamazgire suzgo iyo yilipo. Yehova wakafumba ntchimi Ezekiyeli kuti: “Kasi ine nkhukondwa na nyifwa ya munthu muheni? Asi nkhukhumba kuti munthu muheni wawereko ku nthowa zake kuti waŵe wamoyo?”—Ezekiyeli 18:23.

7, 8. (a) Kasi ni maghanoghano wuli ghakubudika agho Yobu wakaŵa nagho apo wakasuzgikanga? (b) Kasi Elihu wakamovwira wuli Yobu pa nkhani iyi? (c) Kasi tikusambirapo vichi pa ivyo Yobu wakakumana navyo?

⁷ Chifukwa wuli Yehova wakugwiliskira ntchito nkhongono zakuparanya? Pambere tindazgore, tighanaghanire dankha za munthu murunji Yobu. Satana wakakayikira usange Yobu panji munthu waliyose wangalutilira kuŵa wakugomezgeka para wayezgeka. Kuti Yehova wavumbure kuti Satana ni mutesi, wakamuzomerezga kuti wayezge Yobu. Nakuti Satana wakamukhawuliska nadi Yobu, wakalwara vwitivwiti, wakakavukirathu, ndipo ŵana ŵake wose ŵakafwa. (Yobu 1:1–2:8) Yobu wakamanya yayi chifukwa icho wakasuzgikiranga, ntheura wakaghanaghananga kuti Yehova ndiyo wakamuranganga. Wakafumba Chiuta chifukwa icho wakamutambuzgiranga.—Yobu 7:20; 13:24.

⁸ Munyamata munyake zina lake Elihu wakavumbura pakweru kuti maghanoghano gha Yobu ghakaŵa ghaheni, wakati: “Kasi mwakhorwa nadi kuti mukuneneska, apo mukuyowoya kuti, ‘Nili murunji kuluska Chiuta’?” (Yobu 35:2) Mbuchindere kughanaghana kuti tikumanya makora vinthu kuluska Chiuta panji kuwona nga wandachite makora chinthu chinyake. Elihu wakati: “Chiuta waunenesko wangachita uheni chara, Wankhongonozose wangachita kwananga chara!” Kufuma apo wakatiso: “Wankhongonozose tingamupulikiska yayi, wali na nkhongono zikuru, wakunanga yayi urunji wake na kunyoloka kwake kukuru.” (Yobu 34:10; 36:22, 23; 37:23) Tikumanya makora kuti usange Yehova wakurwa nkhondo, wakuŵa na vifukwa vyakupulikikwa vyakuchitira nthena. Apo tikukumbukira fundo iyi, tiyeni tidumbiskane vinthu vinyake ivyo vikupangiska kuti Chiuta wa mtende warwenge nkhondo.—1 Ŵakorinte 14:33.

Chifukwa Icho Chiuta wa Mtende Wakulwera Nkhondo

9. Chifukwa wuli Chiuta uyo ni mutuŵa wakurwa nkhondo?

⁹ Mozesi wakati wayowoya kuti Yehova “ntchinkhara pa nkhondo,” wakayowayaso kuti: “A Yehova, ni njani pakati pa ŵachiuta uyo wali nga ndimwe? Ni njani uyo wali nga ndimwe, pakulongora utuŵa ukuru?” (Ekisodo 15:11) Ntchimi Habakuku nayo yikalemba kuti: “Maso ghinu ngatuŵa chomene, ghangadodoliska chiheni chara, ndipo mungalekelera uheni chara.” (Habakuku 1:13) Yehova ni Chiuta wachitemwa, kweniso ni Chiuta mutuŵa na murunji. Nyengo zinyake mikhaliro iyi yikumuchichizga kuti wagwiliskire ntchito nkhongono zake zakuparanya. (Yesaya 59:15-19; Luka 18:7) Kweni Yehova wakubinkhiska yayi utuŵa wake para wakurwa nkhondo. M’malo mwake, wakurwa nkhondo chifukwa chakuti ni mutuŵa.—Ekisodo 39:30.

10. Kasi ni nthowa yimoza nji yakumazgira ulwani uwo ukuyowoyeka pa Genizesi 3:15, ndipo yizamupeleka vitumbiko wuli ku ŵarunji?

¹⁰ Ghanaghanirani vinthu ivyo vikachitika pamanyuma pakuti Adamu na Eva ŵagarukira Chiuta. (Genizesi 3:1-6) Yehova walekelerenge kwananga kwawo mphanyi udindo wake nga ni Muwusi Mukuru wa chilengiwa chose ukawoneka wapasi. Pakuti ni Chiuta murunji, palije chinyake icho mphanyi wakachita kuluska kuŵapa chilango cha nyifwa. (Ŵaroma 6:23) Mu uchimi wakwamba wa mu Baibolo, wakayowoyerathu kuti pazamuŵa ulwani pakati pa ŵateŵeti ŵake na ŵalondezgi ŵa “njoka,” Satana. (Chivumbuzi 12:9; Genizesi 3:15) Ulwani uwu ungamara pekha para Satana wazakaparanyika. (Ŵaroma 16:20) Nakuti para Satana waparanyika, vingawovwira kuti ŵanthu ŵasange vitumbiko vinandi na kujura mwaŵi wakuti pa charu chose chapasi paŵe paradiso. (Mateyu 19:28) Ŵanthu ŵa Chiuta ŵalutilirenge kusuzgika mwakuthupi kweniso mwauzimu mpaka apo Satana wazamuparanyikirathu kwamuyirayira. Kweni kutaya mtima yayi, chifukwa nyengo zinyake Yehova wanjilirengepo.

Chiuta Wakuchitapo Kanthu Kuti Wawuskepo Uheni

11. Chifukwa wuli Yehova wakachichizgika kutumizga chigumula pa charu chose chapasi?

¹¹ Chigumula cha munyengo ya Nowa ntchimoza mwa vinthu ivyo vikulongora kuti Chiuta wakunjilirapo kuti wathaske ŵanthu ŵake. Lemba la Genizesi 6:11, 12 likuti: “Charu chapasi chikanangika pamaso pa Chiuta waunenesko, charu chikazura na nkhaza. Chiuta wakalaŵiska pa charu chapasi, ndipo chikaŵa chakunangika, mendero gha ŵanthu wose pa charu chapasi ghakanangika.” Kasi Chiuta wakeneranga kuzomerezga kuti ŵaheni ŵanangirethu mikhaliro yiwemi pa charu? Yayi. Chiuta wakachichizgika kwiza na chigumula pa charu chose chapasi kuti wawuskepo wose awo ŵakatemwanga chiwawa na mikhaliro yiheni.

12. (a) Kasi Yehova wakayowoyerathu vichi pakuyowoya za “mphapu” ya Abrahamu? (b) Chifukwa wuli Ŵaamori ŵakeneranga kuchimbizgika?

¹² Ndimoso vikaŵira na cheruzgo icho Yehova wakapeleka pa Ŵakenani. Yehova wakavumbura kuti mwa Abrahamu muzamufuma “mphapu” iyo mbumba zose za pa charu chapasi zizamutumbikika. Chiuta wakati ŵana ŵa Abrahamu ŵazakapike charu cha Kenani, umo mukakhalanga ŵanthu ŵakuchemeka Ŵaamori. Kasi Yehova wakaŵa na chifukwa wuli chakupulikikwa chakuti wachimbizgire ŵanthu aŵa mu charu chawo? Yehova wakayowoyerathu kuti waŵachimbizgenge yayi m’paka pajumphe vyaka 400 kuti ‘kwananga kwa Ŵaamori’ ‘kuzure’ dankha.b (Genizesi 12:1-3; 13:14, 15; 15:13, 16; 22:18) Pa nyengo iyi mikhaliro ya Ŵaamori yikahenipa chomene. Mu Kenani mukazura kusopa vikozgo, kuthiska ndopa, na kugonana kwambura kwenelera. (Ekisodo 23:24; 34:12, 13; Maŵazgo 33:52) Ŵanthu ŵa mu charu ichi ŵakakomanga na ŵana ŵawo wuwo kuŵapeleka sembe pa moto. Kasi Chiuta mutuŵa mphanyi wakazomerezga kuti ŵanthu ŵake ŵakhale pamoza na ŵanthu ŵaheni nga ni aŵa? Yayi! Iyo wakati: “Charu chafipirwa, lekani nichilangenge chifukwa cha ubudi wake, ndipo charu chiwukurenge ŵanthu awo ŵakukhalamo.” (Levitiko 18:21-25) Ndipouli, Yehova wakakoma ŵanthu wose yayi. Ŵakenani awo ŵakaŵa ŵakwenelera kupona nga ni Rahabi na Ŵagibiyoni, ŵakapona.—Joshuwa 6:25; 9:3-27.

Kurwa Nkhondo Chifukwa cha Zina Lake

13, 14. (a) Chifukwa wuli Yehova wakawona kuti ntchiwemi kutuŵiska zina lake? (b) Kasi Yehova wakatuŵiska wuli zina lake?

¹³ Pakuti Yehova ni mutuŵa, zina lake ndituŵa. (Levitiko 22:32) Yesu wakasambizga ŵasambiri ŵake kulomba kuti “Zina linu lituŵiskike.” (Mateyu 6:9) Uchigaruka wa mu Edeni ukanyoza zina la Chiuta, na kuyambiska kukayikira vyakuchita vya Chiuta na muwuso wake. Yehova wakeneranga kulekelera yayi kunyoza kweniso uchigaruka wanthena uwu. Iyo wakachichizgika kuwuskapo vinthu vyose viheni ivyo ŵanthu ŵakayowoyeranga zina lake.—Yesaya 48:11.

¹⁴ Ghanaghaniraniso za Ŵaisrayeli. Iwo ŵalutilirenge kuŵa ŵazga ku Eguputo mphanyi layizgo ilo Chiuta wakapeleka kwa Abrahamu lakuti mbumba za pa charu chapasi zizamutumbikika kwizira mu Mphapu yake likawoneka lautesi. Apo Yehova wakawomboranga Ŵaisrayeli na kuŵazgora mtundu wake wapadera, wakatuŵiska zina lake. Lekani Ntchimi Daniyeli yikalomba kuti: “A Yehova Chiuta withu, imwe mukafumiska ŵanthu ŵinu mu charu cha Eguputo na woko lankhongono na kujipangira zina.”—Daniyeli 9:15.

15. Chifukwa wuli Yehova wakawombora Ŵayuda ku wuzga ku Babuloni?

¹⁵ Chakukondweska ntchakuti apo Daniyeli wakalombanga nthena, yikaŵa nyengo iyo Ŵayuda ŵakakhumbikwiranga kuti Yehova wachiteposo kanthu kuti wavikilire zina Lake. Pa nyengo iyi, Ŵayuda ŵambura kupulikira ŵakaŵa ku wuzga ku Babuloni. Msumba wawo wa Yerusalemu ukaŵa mapopa. Daniyeli wakamanya kuti usange Ŵayuda ŵangaweleraso ku charu chawo mbwenu zina la Yehova lichindikikenge. Lekani Daniyeli wakalomba kuti: “A Yehova, pulikani. A Yehova, gowokani. A Yehova, pulikani na kuchitapo kanthu! A Chiuta wane, mungaziwulikanga chara, chifukwa cha zina linu, pakuti msumba winu na ŵanthu ŵinu ŵakuchemeka na zina linu.”—Daniyeli 9:18, 19.

Kulwera Ŵanthu Ŵake

16. Chifukwa wuli tikuti ivyo Yehova wakuchita pakuvikilira zina lake vikulongora kuti wakujitemwa yayi panji kujighanaghanira yekha? Longosorani.

¹⁶ Pakuti Yehova wakutemwa chomene kuvikilira zina lake, kasi ichi chikung’anamura kuti ngwakujitemwa ndiposo wakujighanaghanira yekha? Yayi, chifukwa chakuti para wachita vinthu mwakukolerana na utuŵa kweniso kutemwa urunji, wakuvikilira ŵanthu ŵake. Ghanaghanirani za nkhani ya mu Genizesi chaputara 14. Mu chaputara ichi, tikuŵazga za mathemba agho ghakachita nkhondo na kukora mwana wa mukuru wa Abrahamu, Loti, pamoza na mbumba yake. Yehova wakawovwira Abrahamu kuthereska gulu la nkhondo lakofya chomene! Tikukayika yayi kuti nkhani ya kutonda kwa Abrahamu ndiyo yikaŵa yakwamba kulembeka mu “Buku la Nkhondo za Yehova,” nakuti panji mukaŵaso nkhondo zinyake izo zindalembeke mu Baibolo. (Maŵazgo 21:14) Kufuma nyengo iyi, Yehova wakawovwira ŵanthu ŵake ŵanandi chomene kutonda nkhondo.

17. Kasi ntchivichi chikulongora kuti Yehova wakarwera Ŵaisrayeli apo ŵakanjira mu charu cha Kenani? Pelekani viyelezgero.

¹⁷ Ŵaisrayeli ŵakati ŵakhala pachoko kunjira mu charu cha Kenani, Mozesi wakaŵasimikizgira kuti: “Yehova Chiuta winu wadangirenge panthazi pinu na kumulwerani, nga umo wakachitira mu Eguputo pamaso pinu” (Dotoronome 1:30; 20:1) Kwambira pa Joshuwa, uyo wakatora malo gha Mozesi, mupaka nyengo yose ya Ŵeruzgi na mathemba ghakugomezgeka gha Yuda, Yehova wakalwera nadi ŵanthu ŵake. Wakaŵawovwira kutonda mwakuzizwiska nkhondo zakofya chomene.—Joshuwa 10:1-14; Ŵeruzgi 4:12-17; 2 Samuyeli 5:17-21.

18. (a) Chifukwa wuli tikuwonga kuti Yehova wandasinthe? (b) Kasi ntchivichi chizamuchitika para ulwani uwo ukuyowoyeka pa Genizesi 3:15 wafika pa kafwe na kafwe??

¹⁸ Yehova wandasinthe yayi; ndipo khumbo lake lakuti charu chiŵe paradiso nalo lindasinthe. (Genizesi 1:27, 28) Yehova wachali kutinkha viheni. Pa nyengo yeneyiyo pera, wakutemwa chomene ŵanthu ŵake ndipo sonosono apa, wachitengepo kanthu kuti waŵawombore. (Salimo 11:7) Nakuti munthazi umu, ulwani uwo ukuyowoyeka pa Genizesi 3:15 ufikenge pa kafwe na kafwe. Kuti watuŵiske zina lake na kuvikilira ŵanthu ŵake, Yehova wazamuŵaso ‘chinkhara pa nkhondo’!—Zekariya 14:3; Chivumbuzi 16:14, 16.

19. (a) Pelekani chiyelezgero cha umo nkhongono zakuparanya za Yehova zingatipangiska kuti tisendelere kwa iyo. (b) Chifukwa wuli tikwenera kukondwa para Yehova wakurwa nkhondo?

¹⁹ Ghanaghanirani za chiyelezgero ichi: Yelezgerani kuti chinyama chakofya chikukhumba kukora banja la mwanalume munyake, ndipo mwanalume wanjilirapo na kukoma chinyama chiheni ichi. Kasi mukughanaghana kuti muwoli na ŵana ŵake ŵangakwiya chifukwa wangunjilirapo? Yayi. Apa ntchakuwonekerathu kuti banja lake lose limanyenge kuti mwanalume uyu wakuŵatemwa chomene. Mwakuyana waka, nase tikwenera yayi kutinkha Yehova chifukwa cha umo wakugwiriskilira ntchito nkhongono zake zakuparanya. Tilutilirenge kumutemwa Yehova para tikumanya kuti wakulwa nkhondo kuti wativikilire. Tikweneraso kuchindika chomene nkhongono zake zambura mphaka. Para tichitenge nthena mbwenu tilutilirenge kuchita “uteŵeti wakupatulika kwa Chiuta mwakuzomerezgeka, pamoza na kopa Chiuta kweniso ntchindi zikuru.”—Ŵahebere 12:28.

Sendelerani kwa “Chinkhara cha Nkhondo”

20. Kasi tikwenera kuchita wuli para tikuŵazga nkhani yinyake ya mu Baibolo yakuyowoya za nkhondo yinyake iyo Chiuta wakarwa ndipo tikuyipulikiska makora yayi, ndipo chifukwa wuli?

²⁰ Mbunenesko kuti Baibolo likulongosora vifukwa vyose yayi ivyo Yehova wakasankhira kulwa nkhondo yiliyose. Kweni kasi tikwenera kugomezga vichi? Yehova wakugwiliskira ntchito nkhongono zake zakuparanya mwaurunji, mwakwenelera kweniso pa vifukwa vyakupulikikwa. Kanandi para tikuŵazga nkhani yose mu Baibolo, panji apo nkhani iyo yikayambira kukutovwira kuti tiwone vinthu mwakwenelera. (Zintharika 18:13) Nanga ni para tikumanya fundo zose yayi, kusambira chomene za Yehova na kughanaghanirapo pa mikhaliro yake yapachanya kungatovwira kuti timazge maghanoghano gha kukayikira Yehova agho tingaŵa nagho. Para tachita nthena, tikuwa na vifukwa vyakupulikikwa vyakugomezgera Chiuta withu.—Yobu 34:12.

21. Nangauli nyengo zinyake Yehova “ntchinkhara pa nkhondo,” kweni kasi wali na mtima wuli?

²¹ Nangauli Yehova “ntchinkhara pa nkhondo,” kweni ichi chikung’anamura kuti wali na mtima wakutemwa nkhondo yayi. Mu mboniwoni ya Ezekiyeli ya gireta la kuchanya, Yehova wakawoneka kuŵa wakunozgeka kurwa nkhondo na ŵarwani ŵake. Ndipouli, Ezekiyeli wakawona Chiuta wazingirizgika na chiŵingavura, icho ntchimanyikwiro chakuti ngwa mtende. (Genizesi 9:13; Ezekiyeli 1:28; Chivumbuzi 4:3) Yehova ngwakuzika ndiposo ngwa mtende. Mpositole Yohane wakalemba kuti “Chiuta ntchitemwa.” (1 Yohane 4:8) Mikhaliro yose ya Yehova njakukolerana. Tili na mwaŵi ukuru chomene wa kusendelera kwa Chiuta wankhongono, kweniso wachitemwa chomene!

1, 2. Kasi Ŵaisrayeli ŵakaŵa mu suzgo wuli apo ŵakanjira mu chigaŵa cha Sinayi mu 1513 B.C.E., ndipo Yehova wakaŵakhozga wuli?

ŴAISRAYELI ŵakaŵa mu suzgo apo ŵakanjira mu chigaŵa cha Sinayi kukwambilira kwa chaka cha 1513 B.C.E. Ŵakaŵa pafupi kwamba ulendo wakofya, uwo ŵakajumpha “mu mapopa ghakuru na ghakofya, umo mukaŵa njoka zamoto na ŵakalizga.” (Dotoronome 8:15) Kweniso pakaŵa mitundu iyo yikaŵatinkhanga chomene ndipo yikaŵafingiranga kurwa nawo nkhondo. Yehova ndiyo wakapangiska kuti ŵanthu ŵake ŵasangane na masuzgo agha. Kweni kasi Chiuta wakaŵavikilira pakuŵa ŵanthu ŵake?

² Mazgu agho Yehova wakaŵaphalira ghakaŵa ghakukhozga chomene, wakati: “Mwawona mwekha ivyo nili kuchitira Ŵaeguputo, kuti nimunyamurani pa mapapindo gha nombo na kwiza namwe kwa ine.” (Ekisodo 19:4) Yehova wakakumbuska ŵanthu ŵake kuti wakaŵaponoska ku Eguputo. Wakayelezgera kuti, wakagwiliskira ntchito nombo kuŵanyamura kuti waŵaponoske. Kweni pali vifukwa vinyake ivyo “mapapindo gha nombo” ghaliri ghakwenelera nadi kuyaniska na chivikiliro cha Chiuta.

3. Chifukwa wuli “mapapindo gha nombo” ngakwenelera nadi kuyaniska na chivikiliro cha Chiuta?

³ Nombo yikugwiliskira ntchito mapapindo ghake ghakuru, na ghankhongono pa kuwuruka muchanya pera yayi. Para dazi laŵara chomene, nombo yanakazi yikutandazura mapapindo ghake, agho ghakutandazuka kukwana mamita ghaŵiri na kubenekelera ŵana ŵake nga ambulera, kuŵavikilira kuti ŵaleke kuphya na zuŵa. Nyengo zinyake, yikuvunga ŵana ŵake mu mapapindo kuti ŵaleke kupima na mphepo. Nga umo nombo yikuvikililira ŵana ŵake, Yehova nayo wakavikilira mtundu uphya wa Israyeli. Apo ŵakaŵa mu mapopa, ŵakeneranga kulutilira kugomezgeka kuti ŵasange chivikiliro mu mufwiri wa mapapindo ghankhongono gha Yehova. (Dotoronome 32:9-11; Salimo 36:7) Kweni kasi ise mazuŵa ghano, ntchakwenelera kulindilira kuti Chiuta wativikilirenge?

Layizgo la Chivikiliro cha Chiuta

4, 5. Chifukwa wuli tikwenera kugomezga kuti Yehova wazamufiska nadi layizgo lakuti wazamupeleka chivikiliro?

⁴ Yehova wali na nkhongono za kuvikililira ŵateŵeti ŵake. Iyo ni “Chiuta Wankhongonozose,” ndipo zina ili likulongora kuti wali na nkhongono zamaseŵera yayi. (Genizesi 17:1) Nga umo viliri kuti vingachitika yayi kuti munthu wakanizge majigha, palije uyo wangakanizga nkhongono za Yehova. Pakuti iyo wali na nkhongono zakuchitira chilichose icho wakukhumba, tingafumba kuti, ‘Kasi Yehova wakukhumba nadi kugwiliskira ntchito nkhongono zake kuti wavikilire ŵanthu ŵake?’

⁵ Zgoro ndakuti enya! Yehova wakutisimikizgira kuti wazamuvikilira ŵanthu ŵake. Pa lemba la Salimo 46:1 pakuti: “Chiuta ntchiphokwero chithu na nkhongono zithu, movwiri wakugomezgeka mu nyengo ya suzgo.” Tikugomezga kuti wazamufiska nadi ivyo walayizga kuti wativikilirenge chifukwa chakuti iyo “wakuteta yayi.” (Tito 1:2) Tiyeni tiwone viyelezgero vinyake vyakumanyikwa makora ivyo Yehova wakugwiliskira ntchito kuti walongore umo wakuvikilira ŵanthu ŵake.

6, 7. (a) Kasi mu nyengo yakale muliska wakavikiliranga wuli mberere zake? (b) Kasi Baibolo likupeleka chiyelezgero wuli icho chikulongora kuti Yehova wakukhumbisiska kuvikilira na kupwelelera mberere zake?

⁶ Yehova ni Muliska withu, ndipo ise “tili ŵanthu ŵake na mberere za mu mskambo wake.” (Salimo 23:1; 100:3) Ni nyama zichoko waka izo zikukhumbikwira kovwirika nga mberere. Mu nyengo yakale, muliska wakakhumbikwiranga kuŵa wachikanga kuti wavikilire mberere ku nkhalamu, mphumphi, nkhalamira na ŵankhungu. (1 Samuyeli 17:34, 35; Yohane 10:12, 13) Kweni nyengo zinyake muliska wakeneranga kuŵa na chitemwa kuti wavikilire mberere. Para mberere yababira kutali na chiŵaya, muliska wachitemwa wakayivikiliranga pa nyengo iyo yikukhumbikwira wovwiri, na kunyamura kana ako kababika kuluta nako ku chiŵaya.

⁷ Yehova wakujiyaniska na muliska, ivi vikutovwira kugomezga kuti ngwakukhumbiskiska nadi kutivikilira. (Ezekiyeli 34:11-16) Kumbukani umo lemba la Yesaya 40:11, ilo likalongosoleka mu mutu 2 wa buku ili likulongosolera Yehova. Lemba ili likuti: “Wapwelelerenge mskambo wake nga ni muliska. Na woko lake wawunganyenge pamoza twana twa mberere, ndipo watuyeghenge pa chifuŵa chake.” Kasi kana ka mberere kakasangikanga wuli pa “chifuŵa” cha muliska? Kakwenera kuti kakizanga pafupi na muliska, panji kakamugung’uranga na malundi wuwo. Kweni muliska ndiyo wakeneranga kusindama na kunyamura kana ka mbelere na kukaŵika pa chifuŵa chake. Ichi ntchiyelezgero chiwemi chomene, ndipo chikulongora kuti Muliska withu Mukuru ngwakukhumbisiska kupwelelera na kuvikilira ŵateŵeti ŵake.

8. (a) Kasi Yehova wakulayizga kuti wavikilirenge anjani, ndipo lemba la Zintharika 18:10 likusimikizgira wuli fundo iyi? (b) Kasi kusanga chivikiliro mu zina la Chiuta kukusazgapo vichi?

⁸ Yehova wakuvikilira waka waliyose yayi. Wakuvikilira ŵanthu ŵekha awo ŵakusendelera kwa iyo. Lemba la Zintharika 18:10 likuti: “Zina la Yehova ntchigongwe chakukhora. Murunji wakuchimbilira kwenekuko na kuvikilirika.” Mu nyengo yakale, ŵakazenganga vigongwe mu mapopa kuti ŵanthu ŵabisamengemo. Kweni vikaŵa kwa munthu uyo umoyo wake wuli pangozi kuchimbilirako kuti wapone. Ndimo viliriso na kubisama mu zina la Chiuta. Pali vinandi ivyo munthu wakwenera kuchita kuti wavikilirike, chifukwa kuzunura waka zina la Chiuta ntchakukwana yayi, ndipo zina la Chiuta palekha lingachita munthondwe yayi. Kweni tikwenera kumumanya na kumugomezga mweneko wa zina, na kuchita vinthu ivyo vikukolerana na fundo zake za urunji. Yehova watilongora lusungu lukuru ulo lukutisimikizgira kuti usange tisendelenge kwa iyo na chipulikano, waŵenge chigongwe chakutivikilira.

“Chiuta Withu . . . Wangatithaska”

9. Kasi Yehova wachita vichi padera pakulayizga waka kuti wativikilirenge?

⁹ Yehova wachita vinandi padera pakulayizga waka kuti wativikilirenge. Munyengo yakale, wakalongora mu nthowa yakuzizwiska kuti wali na nkhongono za kuvikilira ŵanthu ŵake. Mu mbiri ya Ŵaisrayeli, “woko” lankhongono la Yehova likatondeskanga ŵalwani ŵakofya kuchita kalikose. (Ekisodo 7:4) Ndipouli, Yehova wakagwiliskiraso ntchito nkhongono zake pa kuvikilira ŵanthu ŵake, waliyose payekha.

10, 11. Kasi ni viyelezgero wuli vya mu Baibolo ivyo vikulongora umo Yehova wakugwiriskilira ntchito nkhongono zake zakuvikilira pakovwira ŵanthu ŵake?

¹⁰ Ŵanyamata ŵatatu Ŵachihebere awo ŵakumanyikwa kuti Shadireki, Misheki na Abedinego ŵakati ŵakana kusindamira chikozgo cha golide icho Themba Nebukadinezara likimika, Themba ili likakwiya chomene ndipo likati liŵaponyenge mu ng’anjo ya moto. Nebukadinezara, uyo wakaŵa Themba lankhongono chomene pa charu chose wakanyoza Yehova na kufumba kuti, “ni chiuta nju uyo wangamuthaskani mu mawoko ghane?” (Daniyeli 3:15) Ŵanyamata ŵatatu aŵa ŵakagomezganga na mtima wose kuti Chiuta wawo wali na nkhongono zakuti wangaŵavikilira, kweni iwo ŵakaghanaghanapo yayi kuti ndimo wachitirenge nadi. Ŵakazgora kuti: “Para mungatiponya mu ng’anjo yakugolera moto, Chiuta withu uyo tikumuteŵetera wangatithaska.” (Daniyeli 3:17) Unenesko ukaŵa wakuti, nanga ng’anjo yira ŵangasonkhezga maulendo 7 panji kujumphizga, kweni yikaŵa kanthu yayi kwa Chiuta wawo wankhongono. Yehova wakaŵavikilira nadi, ndipo Themba likachichizgika kuzomera kuti: “Palije chiuta munyake uyo wangaponoska nga ni chiuta uyu.”—Daniyeli 3:29.

¹¹ Yehova wakalongoraso nthowa yinyake yapadera chomene kuti wali na nkhongono zakuvikilira, apo wakasamuskira umoyo wa Mwana wake yekha mu nthumbo ya Mariya, mwali Wachiyuda. Mungelo wakaphalira Mariya kuti “uŵenge na nthumbo na kubaba mwana mwanalume.” Mungelo wakayowoyaso kuti: “Mzimu utuŵa wizenge pa iwe, ndipo nkhongono ya Wapachanya Nkhanira yikubenekelerenge.” (Luka 1:31, 35) Vikuwoneka kuti aka kakaŵa kakwamba kuti Mwana wa Chiuta waŵe wambura kuvikilirika. Kasi zakwananga za mama wambura urunji uyu, zimukhwaskenge yayi bonda mu nthumbo? Kasi Satana wapwetekenge yayi panji kukoma Mwana uyu pambere wandababike? Vingachitika yayi! Yehova wakapanga chiliŵa chakuvikilira Mariya kuti paŵavye chilichose, kwali ni zakwananga zake, nkhongono yiliyose yakupweteka, munthu wakukoma, panji chiŵanda chilichose kuti chipweteke Mwana uyo wakaŵa mu nthumbo, kufuma panyengo iyo wakaŵira na nthumbo kuya munthazi. Yehova wakalutilira kuvikilira Yesu panyengo iyo wakaŵa muwukirano. (Mateyu 2:1-15) Pakaŵavya chilichose chakuti chipweteke Mwana wake wakutemweka, mpaka pa nyengo yake ya kwimikika.

12. Chifukwa wuli Yehova wakavikiliranga ŵanthu ŵanyake mwamunthondwe mu nyengo yakale?

¹² Chifukwa wuli Yehova wakavikilira ŵanthu ŵanyake mwamunthondwe nthena? Nyengo zinandi Yehova wakavikiliranga ŵanthu kuti wavikilire chinthu chinyake chakuzirwa chomene kuti wafiske khumbo lake. Mwachiyelezgero, chikaŵa chakuzirwa chomene kuti Yesu waleke kukomeka panyengo iyo wakaŵa bonda kuti khumbo la Chiuta lifiskike, na kovwira ŵanthu kusanga chandulo. Vinthu vinandi vyakukhwaskana na umo Chiuta wakulongolera nkhongono zake zakuvikilira, vikalembeka mu Malemba. Ndipo “vikalembeka kuti vitisambizge, kuti para tazizipizga na kusanguluskika na Malemba, tiŵe na chigomezgo.” (Ŵaroma 15:4) Enya, viyelezgero ivi vikukhozga chipulikano chithu mwa Chiuta wankhongono. Kweni kasi mazuŵa ghano tikwenera kukhazga chivikiliro wuli kwa Chiuta?

Ivyo Chivikiliro cha Chiuta Chikuleka Kung’anamura

13. Kasi Yehova wakutiponoska mwamunthondwe visuzge viti wuli? Longosorani.

¹³ Layizgo la Chiuta lakuti wavikilirenge ŵanthu ŵake, likung’anamura kuti visuzge viti wuli iyo watiponoskenge mwamunthondwe yayi. Chiuta withu wakutiphalira kuti tilekenge kukumana na masuzgo mu charu ichi yayi. Ŵateŵeti ŵanandi ŵakugomezgeka ŵa Yehova ŵakukumana na masuzgo ghakuru, nga ukavu, nkhondo, ulwari na nyifwa. Yesu wakaphalira ŵasambiri ŵake mwambura kubisa kuti ŵazamukomeka chifukwa cha chipulikano chawo. Lekani Yesu wakadidimizga chomene za kuzirwa kwa kuzizipizga m’paka kuumaliro. (Mateyu 24:9, 13) Usange nyengo zose Yehova wangagwiliskira ntchito nkhongono zake kuponoska ŵanthu ŵake mwamunthondwe, mbwenu Satana wangasangirapo mwaŵi wa kumunyoza na kukayikira usange tikugomezgeka kwa Chiuta kufumira nadi pasi pa mtima.—Yobu 1:9, 10.

14. Kasi ni viyelezgero wuli ivyo vikulongora kuti Yehova wakuvikilira ŵateŵeti ŵake wose mwakuyana yayi?

¹⁴ Mu nyengo yakale napo, Yehova wakagwiliskira ntchito nkhongono zake zakuvikilira kuti waponoske muteŵeti wake waliyose ku nyifwa yayi. Mwachiyelezgero, mu 44 C.E., Herode wakakoma mpostole Yakobe. Kweni pakati pajumpha nyengo yichoko waka, Petrosi wakaponoskeka “mu woko la Herode.” (Milimo 12:1-11) Ndipo Yohane, munung’una wa Yakobe, wakakhala na umoyo nyengo yitali kuluska Petrosi na Yakobe. Ntheura tikwenera yayi kukhazga kuti Chiuta withu wavikilirenge ŵateŵeti ŵake wose mwakuyana waka. Nakuti, “nyengo na vyakuchitika vyamabuchi vikuwira” tose. (Mupharazgi 9:11) Kasi Yehova wakutivikilira wuli mazuŵa ghano?

Yehova Wakupeleka Chivikiliro Chakuthupi

15, 16. (a) Kasi mbukaboni wuli uwo ukulongora kuti Yehova wakupeleka chivikiliro chakuthupi ku ŵateŵeti ŵake wose pamoza? (b) Chifukwa wuli tikusimikizga kuti Yehova wavikilirenge ŵateŵeti ŵake sono, na pa “suzgo yikuru”?

¹⁵ Chakwamba, ghanaghanirani za chivikiliro chakuthupi. Pakuŵa ŵateŵeti ŵa Yehova, tikukhazga kuti wativikilirenge tose pamoza. Chifukwa para wangaleka kutivikilira, mbwenu Satana wamarenge tose. Ghanaghanirani fundo iyi: Satana “fumu ya charu ichi,” yikukhumba kuwuskirapothu panji kuti kumazgirathu kusopa kwaunenesko. (Yohane 12:31; Chivumbuzi 12:17) Maboma ghanyake ghankhongono chomene ghakanizga ntchito yithu yakupharazga ndipo ghayezgayezga kuti tilekerethu kuŵako. Kweni ŵanthu ŵa Yehova mbakukhora ndipo ŵakulutilira kupharazga kwambura wofi. Chifukwa wuli maboma ghankhongono ghatondeka kumazga ntchito ya ŵanthu ŵachoko waka kweniso awo ŵakuwoneka kuti nkhagulu ka Ŵakhristu ŵambura chivikiliro? Chifukwa Yehova watibenekelera mu mapapindo ghake ghankhongono.—Salimo 17:7, 8.

¹⁶ Wuli pakuyowoya za kuvikilirika mwakuthupi panyengo ya “suzgo yikuru”? Tikwenera yayi kopa cheruzgo cha Chiuta. Nakuti, “Yehova wakumanya kuŵathaska ku chiyezgo ŵanthu awo ŵakumusopa mwakujipeleka, kweni ŵambura urunji wakuŵasungira zuŵa la cheruzgo kuti ŵazakaparanyike.” (Chivumbuzi 7:14; 2 Petrosi 2:9) Pasono tikwenera kusimikizgira za vinthu viŵiri ivi: Chakwamba, Yehova wazomerezgenge yayi kuti ŵateŵeti ŵake ŵakugomezgeka ŵamare pa charu. Chachiŵiri, wazamupeleka njombe ya umoyo wamuyirayira mu charu chiphya chaurunji kwa awo ŵakulutilira kugomezgeka. Nanga ŵangafwa wazamuŵawuska. Kweniso awo ŵali kufwa, ŵali mu malo gha chivikiliro panji kuti mu chikumbusko cha Yehova.—Yohane 5:28, 29.

17. Kasi Yehova wakutivikilira wuli kwizira mu Mazgu ghake?

¹⁷ Mazuŵa ghano napo, Yehova wakutivikilira na “mazgu” ghake gha umoyo, agho ghali na nkhongono za kuchizga mitima na kusintha umoyo. (Ŵahebere 4:12) Para tikulondezga ivyo mazgu ghake ghakuyowoya, tingavikilirika ku vinthu vinandi ivyo vingatipweteka. Pa lemba la Yesaya 48:17 Yehova wakutiphalira kuti: “Ine Yehova . . . [nkhumusambizgani] kuti musange chandulo.” Tikugomezga kuti tingaŵa na umoyo uwemi na kukhala nyengo yitali para tikulondezga ivyo Mazgu gha Chiuta ghakuyowoya. Mwachiyelezgero, chifukwa chakuti tikulondezga ulongozgi wa mu Baibolo wa kukana kuchita uzaghali na ukazuzi wose, tikugega kuchitako vizgoŵi vyose vyaukazuzi na vyakupweteka ivyo ŵanthu ŵanandi awo ŵakuleka kopa Chiuta ŵakupwetekeka navyo. (Milimo 15:29; 2 Ŵakorinte 7:1) Tikukondwa kweniso tikuwonga chomene Yehova chifukwa cha umo Mazgu ghake ghakutivikililira.

Yehova Wakutivikilira Mwauzimu

18. Kasi Yehova wakutipa chivikiliro wuli chauzimu?

¹⁸ Chakuzirwa chomene ntchakuti Yehova wakutivikilira mwauzimu. Chiuta withu wachitemwa wakutivikilira ku vinthu ivyo vingatipweteka mwauzimu. Wakutipa ivyo tikukhumbikwira kuti tizizipizge viyezgo na kuvikilira ubwezi withu na iyo. Ivi vikovwira kuti Yehova wativikilire kwa vyaka vichoko waka yayi, kweni kwamuyirayira. Ghanaghanirani za vinthu vinyake ivyo Chiuta wakupeleka ivyo vikutivikilira mwauzimu.

19. Kasi mzimu wa Yehova ungatovwira wuli kuti titonde suzgo yiliyose iyo tingakumana nayo?

¹⁹ Yehova ‘wakupulika malurombo.’ (Salimo 65:2) Usange takumana na masuzgo ghanandi pa umoyo, tingapembuzgika para tingamuphalira Chiuta ivyo vili mu mtima withu. (Ŵafilipi 4:6, 7) Wangamazga masuzgo ghithu mwa munthondwe yayi, kweni wangazgora malurombo ghithu na kutipa mahara gha umo tingachitira nagho. (Yakobe 1:5, 6) Kweni chakuzirwa chomene ntchakuti, Yehova wakupeleka mzimu utuŵa kwa awo ŵakumulomba. (Luka 11:13) Mzimu wankhongono uwu ungatovwira kuti titonde suzgo yiliyose iyo tingakumana nayo. Ungatipaso “nkhongono zakuluska zakawiro” kuti tizizipizge m’paka panyengo iyo Yehova wazamuwuskirapo masuzgo ghose mu charu chiphya icho chikwiza sonosono apa.—2 Ŵakorinte 4:7.

20. Kasi ŵasopi ŵanyithu ŵangalongora wuli nkhongono ya kuvikilira ya Yehova?

²⁰ Nyengo zinyake Yehova wangalongora nkhongono zake zakuvikilira kwizira mu ŵasopi ŵanyithu. Yehova wapangiska kuti ŵanthu ŵake ŵaŵe ‘paubali’ wa pa charu chose. (1 Petrosi 2:17; Yohane 6:44) Kwizira mu ubali uwemi uwu, tikuwona ukaboni wakuwoneka na maso wakuti nkhongono ya mzimu utuŵa wa Chiuta yikulongozga nadi ŵanthu ŵake. Mzimu uwu ukupambika vipambi mwa ise—mikhaliro yiwemi na yakukondweska, kusazgapo chitemwa, lusungu na uwemi. (Ŵagalatiya 5:22, 23) Para tasangana na suzgo, musopi munyithu wangatipa ulongozgi wakovwira chomene ndipo wangatipembuzga, usange vyanthena vyachitika tingawonga Yehova chifukwa cha chivikiliro icho wakutipa.

21. (a) Kasi ntchakurya wuli cha panyengo yake icho Yehova wakutipa kwizira mwa “muzga wakugomezgeka na wavinjeru”? (b) Kasi imwe pa mwekha mwasanga chandulo wuli na ivyo Yehova wakupeleka kuti vitivikilire mwauzimu?

²¹ Yehova wakupelekaso chinthu chinyake kuti chitivikilire: Chakurya chauzimu cha panyengo yake. Yehova watuma “muzga wakugomezgeka na wavinjeru” kuti watipe chakurya chauzimu, kuti watovwire kusanga nkhongono kufuma mu Mazgu ghake. Gulu la muzga wakugomezgeka likugwiliskira ntchito mabuku, kusazgapo magazini gha Gongwe la Mulinda, Wukani! na jw.org kweniso maungano gha mpingo, gha dera na gha chigaŵa kuti watipe “chakurya pa nyengo yakwenelera.” (Mateyu 24:45) Kasi muli kupulikapo fundo yinyake pa maungano gha Chikhristu, mu zgoro la mubali panji mudumbu, mu nkhani, panji mu lurombo, iyo yikamukhozgani na kumupembuzgani? Kasi nkhani yinyake yakufuma mu magazini ghithu yili kumufikanipo pa mtima? Kuluwa yayi kuti Yehova wakupeleka vinthu vyose ivi kuti wativikilire mwauzimu.

22. Kasi nyengo zose Yehova wakugwiliskira ntchito nkhongono zake mu nthowa wuli, ndipo tikusanga chandulo wuli?

²² Yehova ntchiphokwero “ku wose awo ŵakubisama mwa iyo.” (Salimo 18:30) Tikumanya kuti wakugwiliskira ntchito nkhongono zake kuti wativikilire ku ngozi zose yayi. Ndipouli, wakugwiliskira ntchito nkhongono zake zakuvikilira na kuwoneseska kuti khumbo lake lafiskika. Paumaliro, ŵanthu ŵake ŵakusanga chandulo na ivyo wachita. Para tasendelera kwa iyo na kukhalilira mu chitemwa chake, Yehova wazamutipa umoyo uwemi wamuyirayira. Apo tikulindilira nyengo iyo, pasono tikwenera kuwona waka suzgo yiliyose mu charu ichi kuŵa ‘yipepu na ya kanyengo kachoko waka.’—2 Ŵakorinte 4:17.

1, 2. Kasi nivichi ivyo ŵanthu ŵakutaya mazuŵa ghano, ndipo ise vikutikhwaska wuli?

MWANA wazgeŵeska panji wananga chidoli chake icho wakuchitemwa chomene ndipo wakwamba kulira mwakukoromoka. Wakulira mwakuchitiska chitima chomene! Ndipouli, kasi muli kuwonapo umo mwana wakukondwera para mupapi wawezgerapo icho wakataya? Kwa mupapi chingawoneka chipusu waka kusanga chidoli para chazgeŵa panji kuchinozga para chanangika. Kweni mwana wakukondwa chomene na kuzizwa. Chinthu icho kwa iyo chikawoneka nga chazgeŵerathu chasangikaso!

² Yehova, Mupapi mulara, wali na nkhongono za kuwezgerapo vinthu ivyo ŵana ŵake ŵa pa charu chapasi ŵangawona nga vyanangika panji vyazgeŵerathu. Apa tikuyowoya za vidoli vya ŵana yayi. Mu mazuŵa ghaumaliro agha, agho ni “nyengo zinonono na zakusuzga,” tikutaya vinthu ivyo ni vyakuzirwa chomene. (2 Timote 3:1-5) Vinthu vinandi ivyo ŵanthu ŵakutemwa nga ni nyumba, katundu, ntchito na umoyo wambura kulwaralwara, vikuwoneka kuti vili pangozi chomene kuluska kale. Nkhongono zingatimaliraso para tingaghanaghanira za kunangika kwa charu na kumara kwa mitundu yinandi ya vinthu vyamoyo. Kweni, palije chinthu icho chikutipweteka chomene kuluska nyifwa ya munthu uyo tikumutemwa. Para munthu uyo tikumutemwa wafwa, vikutipweteka chomene ndipo nkhongono zikumara.—2 Samuyeli 18:33.

3. Kasi ntchilindizga wuli chakupembuzga icho chili pa Milimo 3:21, ndipo kasi Yehova wazamugwiliskira ntchito vichi kuti wafiske chilindizga ichi?

³ Ntchakupembuzga chomene kusambira na kumanya za nkhongono za Yehova za kuwezgerapo vinthu! Nga umo tiwonerenge, pali vinthu vinandi ivyo Chiuta wazamuwezgerapo ku ŵana ŵake ŵa pa charu chapasi. Nakuti Baibolo likulongora kuti Yehova wali na chilato cha ‘kuwezgerapo vinthu vyose.’ (Milimo 3:21) Kuti wafiske khumbo lake, Yehova wazamugwiliskira ntchito Ufumu uwo wakuwusa ni Mesiya, Mwana wake, Yesu Khristu. Ukaboni ukulongora kuti Ufumu uwu ukamba kuwusa kuchanya mu 1914.a (Mateyu 24:3-14) Kasi Yehova wazamuwezgerapo vichi? Tiyeni tidumbiskane vinyake mwa vinthu vikuru ivyo Yehova wazamuwezgerapo. Chimoza mwa vinthu ivi chikuchitika sono mwakuti tikuchiwona na maso ghithu. Vinyake vizamuchitika kunthazi.

Kuwezgerapo Kusopa Kutuŵa

4, 5. Kasi ntchivichi icho chikachitikira ŵanthu ŵa Chiuta mu 607 B.C.E., ndipo ntchilindizga wuli icho Yehova wakaŵapa?

⁴ Chinthu chimoza icho Yehova wawezgerapo kale nkhusopa kutuŵa. Kuti tipulikiske, tiyeni tisande mwakudumura mbiri ya ufumu wa Yuda. Kuchita nthena kutovwirenge kuti timanye umo Yehova wakugwiliskilira ntchito nkhongono zake za kuwezgerapo vinthu.—Ŵaroma 15:4.

⁵ Ghanaghanirani waka umo Ŵayuda ŵakugomezgeka ŵakajipulikira Yerusalemu wakati wabwangandulika mu 607 B.C.E. Msumba wawo uwo ŵakawutemwanga ukaparanyika, malinga ghake ghakawa. Chinthu chiheni chomene chikaŵa chakuti tempile la uchindami ilo Solomoni wakazenga, ilo likaŵa chinyina cha kusopa kutuŵa pa charu chose, likabwanganduka. (Salimo 79:1) Ŵanthu awo ŵakapona ŵakatolekera ku wuzga ku Babuloni, kuleka charu chawo kuŵa mphanji ya nyama za kuthengere. (Yeremiya 9:11) Panji Ŵayuda ŵakaghanaghananga kuti vinthu vizamuweleraposo yayi. (Salimo 137:1) Kweni Yehova, uyo wakayowoyerathu za pharaniko ili, wakapeleka chilindizga chakuti nyengo ya kuwezgerapo vinthu yikaŵa kunthazi.

6-8. (a) Ni fundo wuli iyo ntchimi za Chihebere zikalemba mwakuwerezgawerezga, ndipo kasi mauchimi agha ghakafiskika wuli kakwamba? (b) Kasi ŵanthu ŵa Chiuta mazuŵa ghano ŵakuwona wuli kufiskika kwa mauchimi agho ghakuyowoya za kuwezgerapo vinthu?

⁶ Kuwezgerapo vinthu ndiyo yikaŵa fundo yikuru iyo ntchimi za Chihebere zikalemba mwakuwerezgawerezga.b Kwizira mwa ntchimi izi, Yehova wakalayizga kuti charu chizamuŵa nga mphakwamba, muzamukhalaso ŵanthu, chizamuŵa cha vundira, kweniso chizamuvikilirika ku nyama za kuthengere na ŵalwani. Wakati para charu chawo chaweleraso pakale chizamuŵa paradiso. (Yesaya 65:25; Ezekiyeli 34:25; 36:35) Kuluska vyose, kusopa kwaunenesko kuzamwambiraso, ndipo tempile lizamuzengekaso. (Mika 4:1-5) Mauchimi agha ghakaŵapa Ŵayuda chilindizga, kuŵawovwira kuzizipizga vilimika 70 ivyo ŵakaŵa mu wuzga ku Babuloni.

⁷ Nyengo yati yajumphapo, nyengo ya kuwezgerapo vinthu yikakwana. Ŵakati ŵafwatuka ku Babuloni, Ŵayuda ŵakawelera ku Yerusalemu na kuzengaso tempile la Yehova. (Ezira 1:1, 2) Para iwo ŵademelera ku kusopa kutuŵa, Yehova wakaŵatumbikanga, charu chawo chikaŵanga cha vundira kweniso chikatukukanga. Wakaŵavikiliranga ku ŵalwani na ku nyama za kuthengere izo zikakhala mu charu chawo kwa vyaka vinandi. Iwo ŵakwenera kuti ŵakakondwa chomene chifukwa cha nkhongono za Yehova za kuwezgerapo vinthu. Vinthu ivi vikaŵa waka kufiskika kakwamba kwa mauchimi agho ghakuyowoya za kuwezgerapo vinthu. Kweni vinthu ivi vikeneranga kufiskika chomene kunthazi “mu mazuŵa gha umaliro,” apo Muhaliri wa Themba Davide uyo wakalayizgika vyaka vinandi ivyo vyajumpha, wakakhalira pa chitengo cha ufumu.—Yesaya 2:2-4; 9:6, 7.

⁸ Nyengo yichoko waka yati yajumphapo kufuma apo Yesu wakakhalira pa chitengo cha Ufumu kuchanya mu 1914, wakamba kupwelelera umoyo wauzimu wa ŵanthu ŵakugomezgeka ŵa Chiuta pa charu chapasi. Nga umo Sayirasi, themba la Peresiya likafwatulira Ŵayuda kufuma ku Babuloni mu 537 B.C.E., Yesu wakafwatura Ŵayuda ŵauzimu awo ŵakakhalira. Wakaŵafwatura ku vyakuchita vya “Babuloni Mukuru”, uwo mbufumu wa charu chose cha chisopa chautesi. (Chivumbuzi 18:1-5; Ŵaroma 2:29) Kwambira mu 1919 kuya munthazi, kusopa kutuŵa kwawelera mu malo ghake pa umoyo wa Ŵakhristu ŵaunenesko. (Malaki 3:1-5) Kwambira mu chaka ichi, ŵanthu ŵa Yehova ŵakumusopa mu tempile lake lakutowa lauzimu, agho ni manozgero gha Chiuta gha kusopa kutuŵa. Kasi ichi ntchakuzirwa wuli kwa ise mazuŵa ghano?

Chifukwa Icho Kuwezgerapo Vinthu Vyauzimu Kuliri Kwakuzirwa

9. Kasi ntchivichi icho matchalitchi gha Chikhristu chautesi ghakachita na kusopa kwaunenesko ŵapositole ŵakati ŵafwa, kweni kasi Yehova wachitapo vichi mu nyengo yithu?

⁹ Ghanaghanirani za mdauko wa Ŵakhristu ŵakwambilira. Ŵakhristu ŵakwambilira ŵakasangwa na vitumbiko vinandi. Kweni Yesu na ŵapositole ŵake ŵakayowoyerathu kuti kusopa kwaunenesko kuzamufipiskika na kumara. (Mateyu 13:24-30; Milimo 20:29, 30) Ŵapositole ŵakati ŵafwa, Chikhristu chautesi chikayamba. Ŵalongozgi ŵa Chikhristu chautesi ŵakamba kutolera visambizgo na maluso gha ŵanthu ŵambura kusopa Chiuta. Ŵakapangiskaso kuti chiŵe chakusuzga kuŵa pafupi na Chiuta. Ŵakayowoya kuti Chiuta ni Utatu, chinthu icho ntchakusuzga kuti munthu wapulikiske. Ŵakambaso kusambizga ŵanthu kuti ŵalapenge zakwananga zawo pamaso pa ŵasembe na kulomba kwa Mariya na kwa “ŵatuŵa” ŵakupambanapambana m’malo mwa Yehova. Kasi Yehova wachitapo vichi pamanyuma pa vyaka vinandi vya kufipirwa uku? Mu vyakuchitika vya charu ichi, icho chazura na visopa vyautesi na kufipiskika na maluso agho Chiuta wakutinkha, iyo wanjilirapo na kuwezgerapo kusopa kutuŵa! Kuyowoya unenesko, ichi ntchakuchitika chakuzirwa chomene kuluska vinthu vyose ivyo vyachitika mu nyengo yithu yino.

10, 11. (a) Kasi paradiso wauzimu wakusazgapo vigaŵa viŵiri vi, ndipo imwe mukukhwaskika wuli? (b) Kasi ni ŵanthu ŵa mtundu wuli awo Yehova wawunganya kuti ŵaŵe chigaŵa cha paradiso wauzimu, ndipo ŵazamuŵa na mwaŵi wakuwona vichi?

¹⁰ Ŵakhristu ŵaunenesko mazuŵa ghano ŵakusangwa na paradiso wauzimu uwo ukulutilira kukura. Kasi paradiso uyu wakusazgapo vichi? Chomene wakusazgapo vigaŵa viŵiri. Chigaŵa chakwamba nkhusopa kutuŵa kwa Chiuta waunenesko, Yehova. Watitumbika na kusopa uko kulije mautesi na nthimbanizgo. Watipa chakurya chauzimu. Ichi chikutovwira kuti tisambire za Dada withu wakuchanya, kumukondweska, na kusendelera kwa iyo. (Yohane 4:24) Chigaŵa chachiŵiri cha paradiso wauzimu ni ŵanthu. Nga umo Yesaya wakayowoyera, “mu mazuŵa gha umaliro,” Yehova wasambizga ŵasopi ŵake mtende. Wamazga nkhondo pakati pithu. Nangauli ndise ŵambura urunji, Chiuta wakutovwira ‘kuvwara wunthu uphya.’ Wakutumbika kuyezgayezga kwithu mwa kutipa mzimu utuŵa uwo ukupambika vipambi viwemi mwa ise. (Ŵaefeso 4:22-24; Ŵagalatiya 5:22, 23) Para mukuchita vinthu mwakuyana na mzimu utuŵa, ndikuti muli nadi chigaŵa cha paradiso wauzimu.

¹¹ Yehova wawunganya ŵanthu ŵekha awo wakuŵatemwa kuti ŵaŵe chigaŵa cha paradiso wauzimu uyu, ŵanthu awo ŵakumutemwa, awo ŵakutemwa mtende na awo “ŵakumanya kuti ŵali na njara yauzimu.” (Mateyu 5:3) Ŵanthu aŵa ndiwo ŵazamuŵa na mwaŵi wakuwona kuwezgerapo kukuru chomene, kuwezgerapo ŵanthu na charu chose chapasi.

“Wonani! Nkhupanga Vinthu Vyose Kuŵa Viphya”

12, 13. (a) Chifukwa wuli mauchimi agho ghakuyowoya za kuwezgerapo vinthu ghakwenera kufiskika mu nthowa yinyake? (b) Mwakuyana na ivyo wakayowoya mu Edeni, kasi khumbo la Yehova kulazga ku charu chapasi ndakuti wuli, ndipo chifukwa wuli ichi chikutipa chilindizga chiwemi cha munthazi?

¹² Mauchimi ghanandi agho ghakuyowoya za kuwezgerapo vinthu, ghakuyowoya za kuwezgerapo kwauzimu pera yayi. Mwachiyelezgero, Yesaya wakalemba za nyengo apo ŵalwari, ŵakupendera, ŵachiburumutira, na ŵambura kupulika ŵazamuchizgika. Wakalembaso kuti nanga ni nyifwa yizamuŵakoso yayi. (Yesaya 25:8; 35:1-7) Malayizgo agha ghakafiskika yayi mwakuthupi ku Ŵaisrayeli ŵakale. Nangauli ise mazuŵa ghano tawona kufiskika kwauzimu kwa mauchimi agha, tili na vifukwa vyakukwana vya kugomezgera kuti kunthazi tizamuwona umo malayizgo agha ghazamufiskikira mwa kuthupi. Kasi tikumanya wuli?

¹³ Kale mu Edeni, Yehova wakayowoya pakweru khumbo lake kulazga ku charu chapasi: Likaŵa lakuti mukhalenge ŵanthu ŵakukondwa, ŵambura kulwara, ndiposo ŵakukolerana. Adamu na Eva ŵakapika mulimo wa kupwelelera charu na vinyama vyose na kuzgora charu chose chapasi kuŵa paradiso. (Genizesi 1:28) Ivi vikupambana chomene na umo vinthu viliri sono. Ndipouli, tingagomezga na mtima wose kuti ivyo Yehova walayizga vikutondeka yayi. (Yesaya 55:10, 11) Yesu, Themba ilo likimikika na Yehova, ndiyo wazamwiziska Paradiso wa pa charu chose.—Luka 23:43.

14, 15. (a) Kasi Yehova ‘wazamuzgora wuli vinthu vyose kuŵa viphya’? (b) Kasi umoyo uzamuŵa wuli mu Paradiso, ndipo ntchivichi icho chikumukondweskani chomene imwe?

¹⁴ Ghanaghanirani kuti charu chose chazgoka Paradiso! Pakuyowoya za nyengo iyi, Yehova wakuti: “Wonani! Nkhupanga vinthu vyose kuŵa viphya.” (Chivumbuzi 21:5) Para Yehova wamara kugwiliskira ntchito nkhongono zake za kuparanya kwimikana na charu chakale chiheni ichi, “machanya ghaphya na charu chapasi chiphya” vizamunjira mu malo ghake. Ichi chikung’anamura kuti kufuma kuchanya, boma liphya lizamuwusa charu chiphya chapasi icho muzamuŵa ŵanthu ŵaphya awo ŵakutemwa Yehova na kuchita khumbo lake. (2 Petrosi 3:13) Satana na viŵanda vyake ŵazamukanizgika kuchita milimo yawo. (Chivumbuzi 20:3) Kwa nyengo yakwamba pamanyuma pa vyaka masauzandi ghanandi, ŵanthu ŵazamufwatuka ku vinthu vyakufipiska, ku thinkho na viheni vyose. Ichi chizamuŵa chakupumuzga chomene ku ŵanthu.

¹⁵ Paumaliro tizamumanya kupwelelera charu chithu chakutowa ichi nga umo Yehova wakakhumbiranga pakwamba. Charu chili na nkhongono za kujinozga chekha. Usange ivyo vikunanga nyanja na milonga vyafumiskikapo, mbwenu nyanja na milonga vingajitozga vyekha na kuŵaso vyakutowa; ndipo usange nkhondo yingamara, malo agho ghakunangika chifukwa cha nkhondo yangaŵaso makora. Chizamuŵa chakukondweska chomene kuchita vinthu mwakuyana na umo charu chikukhumbikwira kugwiliskirika ntchito. Ichi chizamovwira kuti charu chose chiŵe nga ni munda wakutowa wa Edeni, wakuŵa na vyakumera na vinyama vyakupambanapambana. M’malo mwa kuparanya nyama na vyakumera mwankhaza, ŵanthu ŵazamuŵa pa mtende na chilengiwa chose pa charu chapasi. Nanga mbana nawo ŵazamuchita wofi yayi na nyama za kuthengere.—Yesaya 9:6, 7; 11:1-9.

16. Kasi nkhuwezgerapo vinthu wuli uko kuzamukhwaska munthu waliyose wakugomezgeka mu Paradiso?

¹⁶ Kuwezgerapo vinthu kuzamuchitikaso pa munthu waliyose payekha. Pamanyuma pa Aramagedoni, awo ŵazamupona ŵazamuwona umo ŵanthu ŵazamuchizgikira mwakuzizwiska pa charu chose. Nga umo wakachitiranga apo wakaŵa pa charu chapasi, Yesu wazamugwiliskira ntchito nkhongono izo Chiuta wali kumupa kuti wakazakajureso maso gha ŵachiburumutira, kujuraso makutu gha ŵambura kupulika, na kuwezgerapo thupi la nkhongono ku ŵakupendera. (Mateyu 15:30) Ŵachekuru ŵazamukondwa kuweleraso ku uwukirano. Iwo ŵazamuŵaso ŵankhongono kweniso ŵathupi liwemi. (Yobu 33:25) Ŵazamuŵavya mankhwanda, ŵazamwenda mwakukokonyara yayi, ndipo munofu uzamuŵaso wankhongono. Ŵanthu wose ŵakugomezgeka ŵazamuwona kuti vyakufumapo vya kwananga vikumara pachokopachoko. Tizamumuwonga chomene Yehova Chiuta chifukwa cha nkhongono zake zakuzizwiska za kuwezgerapo vinthu! Sono tiyeni tidumbiskane chigaŵa chakukondweska chomene cha nyengo ya kuwezgerapo vinthu iyi.

Kuwezgerapo Umoyo wa Ŵakufwa

17, 18. (a) Chifukwa wuli Yesu wakachenya Ŵasaduki? (b) Kasi ni vichi ivyo vikapangiska Eliya kulomba Yehova kuti wawuske munthu ku ŵakufwa?

¹⁷ Mu vyaka vya mu mahandiredi, ŵalongozgi ŵanyake ŵachisopa, awo ŵakachemekanga Ŵasaduki, ŵakagomezganga yayi kuti kuli chiwuka. Yesu wakaŵachenya kuti: “Mukupuvya, chifukwa Malemba mukughamanya chara nesi nkhongono ya Chiuta.” (Mateyu 22:29) Enya, Malemba ghakulongora pakweru kuti Yehova wali na nkhongono za kuwezgerapo vinthu. Munthowa wuli?

¹⁸ Ghanaghanirani ivyo vikachitika mu nyengo ya Eliya. Chokoro chinyake chikakolera thupi la mwana wake yumoza pera. Mwana musepuka uyu wakaŵa wakufwa. Eliya, uyo wakaŵa mulendo wa chokoro ichi, wakwenera kuti wakakhwaskika chomene. Kumanyuma pambere ivi vindachitike, Eliya wakaponoska mwana uyu ku njara. Eliya wakwenera kuti wakamutemwa chomene musepuka uyu. Mama wa mwana uyu wakapwetekeka chomene mu mtima. Mama uyu wakwenera kuti wakakumbukanga mfumu wake para wawona mwana wake musepuka uyu. Iyo wakwenera kuti wakaŵa na chigomezgo chakuti mwana wake ndiyo wazamumupwelelera para wachekura. Chifukwa cha kumara mahara, chokoro ichi chikaghanaghana kuti chikalangikanga chifukwa cha vinthu viheni ivyo chikachita kumanyuma. Eliya wakatondeka kuzizipizga wakati wawona kukura kwa suzgo iyi. Mwaluŵiro wakatora chitanda pa nganga ya mama wake na kuluta nacho ku chipinda chake na kulomba kwa Yehova Chiuta kuti wawezgerepo umoyo wa mwana uyu.—1 Mathemba 17:8-21.

19, 20. (a) Kasi Abrahamu wakalongora wuli kuti wakaŵa na chipulikano mu nkhongono za Yehova za kuwezgerapo vinthu, ndipo ntchivichi icho chikamupangiska kuti waŵe na chipulikano ichi? (b) Kasi Yehova wakamutumbika wuli Eliya chifukwa cha chipulikano chake?

¹⁹ Eliya wakaŵa munthu wakwamba yayi kugomezga kuti kuli chiwuka. Vyaka vinandi kumanyuma, Abrahamu wakagomezganga kuti Yehova wali na nkhongono iyi ya kuwezgerapo vinthu, ndipo wakaŵa na vifukwa vyakukwana vya kugomezgera. Apo Abrahamu wakaŵa na vyaka 100 ndipo Sara vyaka 90, Yehova wakawezgerapo nkhongono zawo za kubaba, wakapangiska Sara kubaba mwana musepuka mwamunthondwe. (Genizesi 17:17; 21:2, 3) Mukuluta kwa nyengo, mwana musepuka uyu wakati wakura, Yehova wakapempha Abrahamu kuti wapeleke sembe mwana wake. Abrahamu wakalongora chipulikano, wakamanya kuti Yehova wali na nkhongono ya kuwezgera Yisake ku umoyo. (Ŵahebere 11:17-19) Chipulikano chakukhora ichi ndicho chikwenera kuti chikapangiska Abrahamu kuphalira ŵateŵeti ŵake mwakusimikizga kuti iyo na Yisake ŵamuwerako lumoza ku phiri para ŵamara kupeleka sembe.—Genizesi 22:5.

²⁰ Yehova wakaponoska Yisake, ntheura pakakhumbikwira chiwuka yayi pa nyengo yira. Ndipouli, mu nkhani ya Eliya, mwana wa chokoro wakaŵa kuti wafwa kale, kweni kwa nyengo yitali yayi. Yehova wakamutumbika Eliya chifukwa cha chipulikano chake ndipo wakawuska mwana ku ŵakufwa! Pamanyuma Eliya wakapeleka mwana musepuka ku anyina na mazgu ghambura kuluwika agha: “Wona, mwana wako ngwamoyo”!—1 Mathemba 17:22-24.

21, 22. (a) Kasi nkhani za mu Malemba izo zikuyowoya za chiwuka zikalembeka na chilato wuli? (b) Kasi mbalinga awo ŵazamuwuka mu Paradiso, ndipo ni njani uyo wazamuŵawuska?

²¹ Kwa nyengo yakwamba mu mbiri ya Baibolo, Yehova wakagwiliskira ntchito nkhongono zake kuwezgerapo umoyo wa ŵanthu. Nyengo yikati yajumphapo, Yehova wakapangiskaso Elisha, Yesu, Paulosi na Petrosi kuwezgera ŵakufwa ku umoyo. Mbunenesko nadi kuti awo ŵakawuka ku ŵakufwa pamanyuma pake ŵakafwaso. Ndipouli, nkhani za mu Baibolo nga izi zikutovwira kumanya za vinthu ivyo vizamuchitika munthazi.

²² Mu Paradiso, Yesu wazamuŵa nadi “chiwuka na umoyo.” (Yohane 11:25) Wazamuwuska ŵanthu mamiliyoni ghanandi, kuŵapa mwaŵi wakukhala kwamuyirayira mu Paradiso pa charu chapasi. (Yohane 5:28, 29) Ghanaghanirani waka ŵabwezi na ŵabali awo ŵakalekana kwa nyengo yitali chifukwa cha nyifwa ŵakuvumbatirana yumoza na munyake mwachimwemwe! Ŵanthu wose ŵazamulumba Yehova chifukwa cha nkhongono za kuwezgerapo vinthu.

23. Kasi pa nkhongono zose izo Yehova walongora, yikuru chomene ni nji, ndipo ichi chikutisimikizgira wuli kuti ivyo tikulindizga munthazi vizamufiskika nadi?

²³ Yehova wasimikizga na mtima wose kuti chilindizga ichi chizamufiskika. Kuluska nkhongono zose izo walongora, Yehova wakawuska ku ŵakufwa Mwana wake, Yesu, nga ntchilengiwa chauzimu chankhongono, na kumwimika kuŵa wachiŵiri kwa Iyo. Yesu wakati wawuka wakawonekera ku ŵanthu ŵanandi. (1 Ŵakorinte 15:5, 6) Nanga ŵangaŵa ŵanthu awo ŵakususka, ukaboni uwu ukwenera kuŵa wakukwana. Yehova wali na nkhongono za kuwezgerapo umoyo.

24. Chifukwa wuli tikusimikizga kuti Yehova wazamuwuska ŵanthu ku ŵakufwa, ndipo ntchilindizga wuli icho waliyose wa ise wakwenera kusangwa nacho?

²⁴ Yehova wali na nkhongono za kuwezgerapo vinthu pera yayi kweniso ngwakukhumbisiska kuwuska ŵakufwa. Mwanalume wakugomezgeka Yobu wakakhuŵirizgika kuyowoya kuti Yehova ngwakunweka kuwezgera ŵakufwa ku umoyo. (Yobu 14:15) Kasi mukukondwa yayi na Chiuta withu, uyo ngwakunweka kugwiliskira ntchito nkhongono zake mwachitemwa? Ndipouli, mukwenera kukumbukira kuti chiwuka ntchigaŵa chimoza waka cha ntchito za Yehova za kuwezgerapo vinthu izo wazamuchita kunthazi. Apo mukulutilira kusendelera kwa iyo, nyengo zose sangwani na chilindizga chakuti namwe mungazakawone na maso ghinu apo Yehova ‘wazamuzgora vinthu vyose kuŵa viphya.’—Chivumbuzi 21:5.

1-3. (a) Kasi ŵasambiri ŵakakumana na vichi pa Nyanja ya Galileya, ndipo Yesu wakachita vichi? (b) Chifukwa wuli mpositole Paulosi wakalemba kuti “Khristu ni nkhongono za Chiuta”?

ŴASAMBIRI ŵakaŵa na wofi chomene. Iwo ŵakakumbukanga ivyo vikachitika pa Nyanja ya Galileya, chimphepo cha mwera chikamba kuputa mwamabuchi. Tikukayika yayi kuti mphepo ya mwera yikaŵa yachilendo yayi kwa iwo pa nyanja iyi. Nakuti ŵanyake mwa ŵanalume aŵa ŵakaŵa ŵalovi kwa nyengo yitali.a (Mateyu 4:18, 19) Kweni ichi chikaŵa “chimphepo chikuru chomene,” ndipo mwaluŵiro chimphepo ichi chikapangiska kuti nyanja yiwuke chomene. Ŵanalume aŵa ŵakayezga kwendeska ngalaŵa mwankhongono, kweni chimphepo chikaŵawezgeranga kumasinda. “Majigha ghakatimbanga boti,” ilo likamba kuzura na maji. Pa nyengo iyi, Yesu wakaŵa mu tulo twakufwa nato kumanyuma kwa boti, iyo wakavuka chifukwa wakasambizga mizinda ya ŵanthu zuŵa lose. Ŵasambiri ŵakamuwuska mu tulo chifukwa ŵakachitanga wofi kuti ŵafwenge. Ŵakamuŵeyelera ŵakati, “Fumu, tiponoskani, tikufwa!”—Mariko 4:35-38; Mateyu 8:23-25.

² Yesu wakaŵavya wofi. Wakachenya mphepo na nyanja wakati, “Chetama! Khala chete!” Nyengo yeneyiyo, mphepo yikapulikira, yikazika, majigha ghakaleka, ndipo “kukaŵa bata likuru.” Pa nyengo iyi ŵasambiri ŵakachita wofi chomene. Ndipo ŵakafumbana kuti: “Kasi uyu ni njani?” Nakuti ni munthu wa mtundu wuli uyo wangachenya mphepo na nyanja nga wakuchenya mwana wambura kupulikira?—Mariko 4:39-41; Mateyu 8:26, 27.

³ Yesu wakaŵa munthu bweka yayi. Nkhongono za Yehova zikagwiranga ntchito pa Yesu, ndipo Yehova wakalongora nkhongono zake mu nthowa zakuzizwiska kwizira mwa iyo. Mpositole Paulosi wakakhuŵilizgika kulemba kuti, “Khristu ni nkhongono za Chiuta.” (1 Ŵakorinte 1:24) Kasi nkhongono za Chiuta zikuwonekera wuli mwa Yesu? Ndipo kasi umo Yesu wakugwiliskilira ntchito nkhongono za Chiuta vingakhwaska wuli umoyo withu?

Nkhongono za Mwana Wakwamba wa Chiuta

4, 5. (a) Kasi Yehova wakapeleka nkhongono na mazaza wuli kwa Mwana wake wakwamba? (b) Kasi Mwana uyu wakagwiliskira ntchito vichi kuti wafiske ntchito yakulenga ya Awiske?

⁴ Ghanaghanirani za nkhongono izo Yesu wakaŵa nazo kuchanya pambere wandize pa charu chapasi. Yehova wakalongora “nkhongono yake ya muyirayira” apo wakalenga Mwana wake wakwamba, Yesu Khristu. (Ŵaroma 1:20; Ŵakolose 1:15) Pamanyuma, Yehova wakapeleka nkhongono zinandi na mazaza kwa Mwana wake, na kumupa mulimo wa kulenga vinthu ivyo Iyo wakakhumbanga. Pakuyowoya za Mwana uyu, Baibolo likuti: “Vinthu vyose vikaŵako kwizira mwa iyo, ndipo kwambura iyo palije chinthu nanga ntchimoza chikaŵako.”—Yohane 1:3.

⁵ Ise tingapulikiska yayi ukuru wa nkhongono izi. Ghanaghanirani waka nkhongono izo zikakhumbikwa pakulenga ŵangelo ŵankhongono mamiliyoni ghanandi, mlengalenga na mabiliyoni gha vipinga usiku ivyo vilimo, kweniso charu chapasi na mitundu yakupambanapambana ya vinthu vyamoyo ivyo vilimo. Kuti wafiske ntchito iyi, Mwana Wakwamba uyu wakagwiliskira ntchito nkhongono yikuru chomene ya mzimu utuŵa wa Chiuta. Mwana uyu wakakondwa chomene kuŵa Misiri uyo Yehova wakamugwiliskira ntchito pakulenga vinthu vinyake vyose.—Zintharika 8:22-31.

6. Kasi Yesu wakapika nkhongono na mazaza wuli wati wawuka ku ŵakufwa?

⁶ Kasi Mwana wakwamba wakapokera nkhongono panji mazaza ghanandi kuluska agha? Yesu wakati wawuka ku ŵakufwa wakati: “Mazaza ghose ghapika kwa ine kuchanya na pa charu chapasi.” (Mateyu 28:18) Yehova wali kupa Yesu nkhongono na wanangwa kweniso mazaza pa chilengiwa chose. Pakuŵa “Themba la mathemba na Fumu ya mafumu,” Yesu wali kupika mazaza kuti wazakaparanye “maboma ghose na ŵamazaza wose na ŵankhongono wose,” vyakuwoneka na vyambura kuwoneka, ivyo vikwimikana na Awiske. (Chivumbuzi 19:16; 1 Ŵakorinte 15:24-26) “Chiuta wandasidepo kanthu kambura kuŵikika pasi pa” Yesu.—Ŵahebere 2:8; 1 Ŵakorinte 15:27.

7. Chifukwa wuli tikusimikizga kuti Yesu wazamugwiliskirapo ntchito mwankhaza yayi nkhongono izo Yehova wali kumupa?

⁷ Kasi tikwenera kufipa mtima kuti nyengo zinyake Yesu wangagwiliskira ntchito mwankhaza nkhongono zake? Yayi! Yesu wakuŵatemwa chomene Awiske, ndipo wangachita yayi chilichose icho chingaŵakwiyiska. (Yohane 8:29; 14:31) Yesu wakumanya makora kuti Yehova wakugwiliskira ntchito nkhongono zake mwankhaza yayi. Iyo wakujiwonera yekha na maso ghake kuti Yehova wakupenjerezga mipata kuti “walongore nkhongono zake pa awo mitima yawo njakufikapo kwa iyo.” (2 Midauko 16:9) Yesu wakutemwa ŵanthu nga umo Awiske ŵakuchitira, ntheura tikugomezga na mtima wose kuti nyengo zose wagwiliskirenge ntchito makora nkhongono zake. (Yohane 13:1) Yesu wali na mbiri yiwemi pa nkhani iyi. Tiyeni tidumbiskane nkhongono izo wakaŵa nazo apo wakaŵa pano pasi kweniso umo wakazigwiliskiranga ntchito.

“Yankhongono mu . . . Mazgu”

8. Kasi Yesu wakapika nkhongono za kuchita vichi wakati waphakazgika, ndipo wakagwiliskira wuli ntchito nkhongono zake?

⁸ Kwambura kukayika, Yesu wakachitapo munthondwe uliwose yayi apo wakaŵa musepuka mu Nazareti. Kweni vinthu vikasintha wakati wabatizika mu 29 C.E., apo wakaŵa na vyaka pafupifupi 30. (Luka 3:21-23) Baibolo likutiphalira kuti: “Chiuta wakamuphakazga na mzimu utuŵa na nkhongono, ndipo wakendendeka mu charu kuchita uwemi na kuchizga wose awo ŵakayuzgikanga na Dyabulosi.” (Milimo 10:38) Kasi mazgu ghakuti “kuchita uwemi,” ghakulongora yayi kuti Yesu wakagwiliskiranga ntchito nkhongono zake mwakwenelera? Wakati waphakazgika, Yesu “wakaŵa ntchimi yankhongono mu milimo na mazgu.”—Luka 24:19.

9-11. (a) Kasi nyengo zinandi Yesu wakasambizganga nkhu, ndipo ni suzgo wuli ilo wakakumananga nalo? (b) Chifukwa wuli mizinda yikazizwanga na umo Yesu wakasambizgiranga?

⁹ Kasi Yesu wakaŵa wankhongono mu mazgu munthowa wuli? Nyengo zinandi wakasambizganga pakweru, mu mphepete mwa nyanja na mapiri kweniso mu nthowa na mu misika. (Mariko 6:53-56; Luka 5:1-3; 13:26) Ivyo wakasambizganga viŵenge vyambura kukhorweska mphanyi ŵategherezgi ŵake ŵakafumangapo. Pa nyengo iyo mabuku ghakaŵa kuti ghandambe kulembeka, ŵategherezgi ŵakeneranga kusunga mazgu ghake mu maghanoghano na mitima yawo. Ntheura visambizgo vya Yesu vikeneranga kuŵa vyakukopa chomene, vyakupulikikwa makora, na vyambura kusuzga kukumbukira. Kweni iyi yikaŵa suzgo yayi kwa Yesu. Mwachiyelezgero, ghanaghanirani Upharazgi wake wa pa Phiri.

¹⁰ Mulenji unyake kukwambilira kwa chaka cha 31 C.E., wumba ukawungana mu mphepete mwa phiri pafupi na nyanja ya Galileya. Ŵanyake ŵakafuma ku Yudeya na ku Yerusalemu, mtunda wa makilomita 100 panji 110. Ŵanyake ŵakafuma mu mphepete mwa nyanja ku Ture na Sidoni, kumpoto. Ŵanthu ŵanandi ŵalwari ŵakasendelera kwa Yesu kuti ŵamukhwaske, ndipo wose wakaŵachizga. Wakati wamara kuchizga wose awo ŵakaŵa ŵalwari chomene, wakamba kuŵasambizga. (Luka 6:17-19) Wakati wamara kuyowoya, ŵakazizwa na ivyo ŵakapulika. Chifukwa wuli?

¹¹ Vyaka vikati vyajumphapo, yumoza wa awo ŵakapulika upharazgi uwu wakalemba kuti: “mizinda yikazizikika na kasambizgiro kake, pakuti wakaŵasambizganga nga ni munthu uyo wali na mazaza.” (Mateyu 7:28, 29) Yesu wakayowoyanga mwamazaza nakuti wakaŵafikanga pa mtima ŵategherezgi ŵake. Wakayowoyanga ivyo Chiuta wakamutuma ndipo wakakhozgeranga visambizgo vyake na Mazgu gha Chiuta. (Yohane 7:16) Ivyo Yesu wakayowoyanga vikapulikikwanga makora, vikaŵa vyakukopa kweniso vyambura kususkika. Wakayowoyanga iyo ni fundo ya nkhani na kufika pa mtima ŵategherezgi ŵake. Wakaŵasambizganga umo ŵangasangira chimwemwe, umo ŵangalombera, umo ŵangapenjera Ufumu wa Chiuta na ivyo ŵangachita kuti ŵazakaŵe na munthazi muwemi. (Mateyu 5:3–7:27) Mazgu ghake ghakakhwaska awo ŵakaŵa na njara ya unenesko na urunji. Ŵanthu nga aŵa ŵakaŵa ŵakukhumbisiska ‘kujipata’ na kuleka chilichose mwakuti ŵamulondezge. (Mateyu 16:24; Luka 5:10, 11) Uwu mbukaboni wakuti mazgu gha Yesu ghakaŵa ghankhongono!

“Yankhongono mu Milimo”

12, 13. Kasi Yesu wakaŵa “wankhongono mu milimo” munthowa wuli, ndipo ni minthondwe wuli yakupambanapambana iyo wakachitanga?

¹² Yesu wakaŵaso ntchimi “yankhongono mu milimo.” (Luka 24:19) Mabuku gha Mateyu, Mariko, Luka na Yohane ghakulongosora minthondwe yakujumpha 30 iyo Yesu wakachita na “nkhongono za Yehova.”b (Luka 5:17) Minthondwe ya Yesu yikakhwaska ŵanthu ŵanandi. Wonani minthondwe yiŵiri iyo Yesu wakachita, wakaryeska ŵanalume 5,000, ndipo pamanyuma ŵanalume 4,000. Ŵanthu wose awo ŵakaryeskeka pa minthondwe iyi, ŵakaŵa ŵanandi chomene usange tingasazgako ŵana na ŵanakazi .—Mateyu 14:13-21; 15:32-38.

¹³ Yesu wakachitanga minthondwe yakupambanapambana. Wakaŵa na mazaza pa mizimu yiheni, wakayifumiskanga kwambura suzgo. (Luka 9:37-43) Wakaŵa na mazaza pa vinthu vya chilengiwa, wakapangiska maji kuzgoka vinyo. (Yohane 2:1-11) Ghanaghanirani waka umo ŵasambiri ŵakwenera kuti ŵakazizwira kuwona “Yesu wakwenda pa nyanja.” (Yohane 6:18, 19) Wakaŵa na nkhongono pa matenda, wakachizganga ŵanthu ŵakupendera, awo ŵakalwara kwa nyengo yitali, na matenda gha manyimanyi. (Mariko 3:1-5; Yohane 4:46-54) Iyo wakachizganga ŵanthu aŵa mu nthowa zakupambanapambana. Ŵanthu ŵanyake wakaŵachizgiranga kutali, apo ŵanyake wakachitanga kuŵakhwaska. (Mateyu 8:2, 3, 5-13) Ŵanyake ŵakachira pa nyengo yeneyiyo, ŵanyake pachokopachoko.—Mariko 8:22-25; Luka 8:43, 44.

14. Kasi Yesu wakachita vichi ivyo vikulongora kuti wali na nkhongono ya kuwuska ŵakufwa?

¹⁴ Kuluska vyose, Yesu wakaŵa na nkhongono ya kuwuska ŵakufwa. Katatu kose, Yesu wakawuska ŵanthu ŵakufwa, wakawezgera msungwana wa vyaka 12 ku ŵapapi ŵake, mwana musepuka yumoza pera ku anyina awo ŵakaŵa chokoro, kweniso wakawezgera Lazaro ku ŵadumbu ŵake. (Luka 7:11-15; 8:49-56; Yohane 11:38-44) Mu vyakuchitika vyose vitatu ivi pakaŵavya icho chikaŵa chakusuzga. Wakawuska msungwana wa vyaka 12 pa bedi apo wakafwira pati pajumpha nyengo yichoko waka. Wakawuska mwana musepuka wa chokoro pa machira, tikukayika yayi kuti likaŵa zuŵa ilo wakafwira. Ndiposo wakawuska Lazaro ku malaro pakati pajumpha mazuŵa ghanayi kufuma apo wakafwira.

Kugwiliskira Ntchito Nkhongono Mwamahara, Mwakughanaghanira Ŵanji Kweniso Kwambura Uryezi

15, 16. Kasi mbukaboni wuli uwo ukulongora kuti Yesu wakagwiliskiranga ntchito nkhongono zake mwa uryezi yayi?

¹⁵ Ghanaghanirani waka nkhaza izo zikatenge ziŵengepo usange nkhongono za Yesu zikaŵa mu mawoko gha ŵawusi ŵambura urunji. Kweni Yesu wakaŵa wakwananga yayi. (1 Petrosi 2:22) Wakakana kupuluskika na uryezi, kukhumbisiska udindo na uzukusi, ivyo vikuchitiska ŵanthu ŵanandi ŵambura urunji kugwiliskira ntchito nkhongono zawo kupwetekera ŵanji.

¹⁶ Yesu wakagwiliskiranga ntchito nkhongono zake mwa uryezi yayi, nesi kuzigwiliskira ntchito kuti wasangire vyakukhumba vyake. Apo wakaŵa na njara, wakakana kuzgora malibwe kuŵa vingwa. (Mateyu 4:1-4) Vinthu vichoko ivyo wakaŵa navyo mbukaboni wakuti wakagwiliskiranga ntchito nkhongono zake kuti wasange chandulo yayi. (Mateyu 8:20) Paliso ukaboni unyake uwo ukulongora kuti wakachitanga milimo yankhongono chifukwa cha uryezi yayi. Kuti wachite minthondwe, wakeneranga kujipeleka chomene. Para wachizga ŵalwari, nkhongono zake zikafumangamo. Iyo wakamanyanga kuti nkhongono zake zinyake zafumamo, nanga wangamukhwaska ni munthu yumoza. (Mariko 5:25-34) Ndipouli, wakazomerezganga mizinda ya ŵanthu kumukhwaska, ndipo ŵakachizgikanga. (Luka 6:19) Uwu mbukaboni wambura kususkika wakuti Yesu wakajighanaghaniranga yekha yayi.

17. Kasi Yesu wakalongora kuti wakagwiliskiranga ntchito nkhongono zake mwamahara?

¹⁷ Yesu wakaŵa wamahara pakugwiliskira ntchito nkhongono zake. Iyo wakachitanga minthondwe kuti wajilongore waka yayi, panji kuti wakondweske waka ŵanthu. (Mateyu 4:5-7) Wakakana kuchita minthondwe kuti wakondweske waka Herode. (Luka 23:8, 9) M’malo mwa kuthandazga nkhongono zake, nyengo zinandi Yesu wakaphaliranga awo waŵachizga kuti ŵaleke kuphalira munthu waliyose. (Mariko 5:43; 7:36) Iyo wakakhumbanga yayi kuti ŵanthu ŵamanye za iyo mwakupulika waka malipoti.—Mateyu 12:15-19.

18-20. (a) Kasi ntchivichi icho chikapangiskanga Yesu kugwiliskira ntchito nkhongono zake mwakwenelera? (b) Kasi mukujipulika wuli na umo Yesu wakachizgira mwanalume wakumangwa makutu?

¹⁸ Yesu wakapambananga chomene na ŵawusi awo ŵakugwiliskira ntchito nkhongono zawo kwambura kughanaghanira vyakusoŵerwa kweniso masuzgo gha ŵanji. Yesu wakaghanaghaniranga ŵanthu. Iyo wakakhwaskikanga chomene para wawona ŵanthu ŵakusuzgika mwakuti wakachitangapo kanthu kuti wamazge masuzgo ghawo. (Mateyu:14:14) Wakaghanaghaniranga umo iwo ŵakajipulikiranga na vyakusoŵa vyawo, ndipo lusungu ulu ndilo likamupangiska kugwiliskira ntchito nkhongono zake mwakwenelera. Chiyelezgero chiwemi cha nkhani iyi chili pa Mariko 7:31-37.

¹⁹ Pa chakuchitika ichi, mizinda yikuru yikiza kwa Yesu na ŵalwari ŵanandi, ndipo wose wakaŵachizga. (Mateyu 15:29, 30) Kweni Yesu wakasankhapo mwanalume yumoza kuti wamovwire mwapadera. Mwanalume uyu wakaŵa wakumangwa makutu ndiposo wachikwikwi. Yesu wakwenera kuti wakamanya kuti mwanalume uyu wakaŵa wawofi kweniso wasoni. Ntheura wakachita vinthu mwamahara chomene, wakatolera mwanalume uyu pamphepete, patali na wumba, pa malo gha ŵekha. Pamanyuma Yesu wakayowoya nayo na mawoko kuti wamuphalire ivyo wakakhumbanga kuchita. “Wakanjizga minwe yake mu makutu gha munthu yura, ndipo wakati wathunya mata, wakamukhwaska pa lulimi.”c (Mariko 7:33) Kufuma apo, wakalaŵiska kuchanya na kulomba. Apa vikaŵa nga Yesu wakuphalira mwanalume uyu kuti, ‘Ivyo nikuchitirenge vichitikenge mu nkhongono ya Chiuta.’ Paumaliro Yesu wakati: “Julika.” (Mariko 7:34) Nyengo yeneyiyo, mwanalume uyu wakamba kupulika na kuyowoya makora.

²⁰ Ntchakukhozga chomene kumanya kuti apo Yesu wakagwiliskiranga ntchito nkhongono zake izo Chiuta wakamupa pakovwira ŵakusuzgika, wakaghanaghanirangaso umo iwo ŵakajipulikiranga! Kasi ntchakukhozga yayi kumanya kuti Yehova wali kuŵika Ufumu wake mu mawoko gha Muwusi uyo wakughanaghanira ŵanthu?

Chithuzithuzi cha Vinthu Vyamunthazi

21, 22. (a) Kasi minthondwe ya Yesu yikutovwira kumanya vichi? (b) Chifukwa chakuti Yesu wakaŵa na mazaza pa chilengiwa, kasi tikwenera kukhazga vichi mu Ufumu wake?

²¹ Minthondwe iyo Yesu wakachitanga pa charu chapasi yikutovwira waka kumanya za vitumbiko vikuru ivyo vizamuŵako mu ufumu wake. Mu charu chiphya cha Chiuta, Yesu wazamuchitaso minthondwe—kweni pa charu chose! Ghanaghanirani waka vinthu vyakukondweska ivyo tikulindizga munthazi.

²² Yesu wazamuwezgerapo kukolerana kwa pakati pa vinthu vyamoyo. Kumbukani kuti wakalongora kuti wali na mazaza pa chilengiwa apo wakachetamiska mphepo ya mwera pa nyanja. Ipo, mu Ufumu wa Khristu, ŵanthu ŵazamukhumbikwira kopa kavuluvuru yayi, nesi vindindindi, kuphulika kwa vinthu vinyake ivyo vikuwoneka nga ni bala kufuma pasi pa charu, panji ngozi zinyake za chilengiwa. Chifukwa chakuti Yesu ni Misiri Waluso, uyo Yehova wakagwiliskira ntchito pakulenga charu na vinthu vyose vyamoyo ivyo vikukhalamo, wakumanya makora umo charu chapasi chikapangikira. Wakumanya umo vinthu vya pa charu chapasi vikwenera kugwilira ntchito. Mu Ufumu wake, charu chose chizamuŵa Paradiso.—Luka 23:43.

23. Kasi Yesu wazamufiska wuli ivyo ŵanthu ŵakukhumba pakuŵa Themba?

²³ Wuli pakuyowoya za ivyo ŵanthu ŵakukhumba? Chifukwa chakuti Yesu wakaryeska ŵanthu masauzandi ghanandi mwakugwiliskira ntchito somba na tuvingwa tuchoko waka, tili na chigomezgo kuti mu ufumu wake muzamuŵavya njara. Enya, vyakurya vinandi ivyo vizamugaŵika kwambura kutemwera, vizamumazga njara kwamuyirayira. (Salimo 72:16) Nkhongono izo wakaŵa nazo pa kuchizga matenda zikutisimikizgira kuti kuzamuŵavya ŵachibulumutira, ŵakumangwa makutu, na ŵakudumuka viŵaro, ndipo ŵanthu ŵakupendera ŵazamuchizgika, ndipo ŵazamulwaraso yayi umoyo wawo wose. (Yesaya 33:24; 35: 5, 6) Kuwuska ŵanthu ku ŵakufwa uko wakachitanga kukutisimikizgira kuti apo wazamuwusa nga ni Themba kuchanya wazamuŵa na nkhongono za kuwuska ŵanthu mamiliyoni ghanandi awo Awiske ŵakuŵakumbukira.—Yohane 5:28, 29.

24. Kasi tikwenera kukumbuka vichi apo tikughanaghanira za nkhongono za Yesu, ndipo chifukwa wuli?

²⁴ Apo tikughanaghanira za nkhongono za Yesu, tikwenera kukumbuka kuti Mwana uyu, wakulondezga Awiske nkhanira ndendende. (Yohane 14:9) Ntheura umo Yesu wakugwiliskira ntchito nkhongono zake, vikutovwira kumanya umo Yehova wakugwiliskira ntchito nkhongono zake. Mwachiyelezgero, ghanaghanirani za umo wakachizgira wavyoni munyake mwalusungu. Chifukwa cha chitima, Yesu wakakhwaska mwanalume yura na kuyowoya kuti: “Nkhukhumba.” (Mariko 1:40-42) Para tikughanaghanira vyakuchitika nga ivi, vikuŵa nga Yehova wakuyowoya kuti, ‘umu ndimo nkhugwiliskira ntchito nkhongono zane.’ Kasi mukuchiskika yayi kulumba Chiuta Wankhongonozose na kumuwonga chifukwa cha kugwiliskira ntchito nkhongono zake mu nthowa yachitemwa nga ni iyi?

1. Kasi ntchipingo wuli chambura kuwoneka icho ŵanthu ŵambura urunji ŵakukaŵa yayi kuwiramo?

MWANAKAZI munyake wakulemba vidokoni wa mu vyaka vya mu 1800, wakalemba kuti: “Palije munthu wankhongono uyo wakuleka kuwira mu chipingo kwambura kumanya.” Mazgu agha ghakulongosora za ngozi yamabuchi iyo yingachitika chifukwa cha kugwiliskira ntchito uheni nkhongono. Ntchakukhozga soni kuti ŵanthu ŵambura urunji ŵakukaŵa yayi kuwira mu chipingo chambura kuwoneka ichi. Mdauko ukulongora kuti “munthu wakuwusa munyake na kumupweteka.” (Mupharazgi 8:9) Ŵanthu ŵanandi ŵakusangana na masuzgo mazuŵa ghano chifukwa chakuti awo ŵakuŵawusa ŵalije chitemwa.

2, 3. (a) Kasi chakukondweska ntchivichi pakuyowoya za umo Yehova wakugwiliskira ntchito nkhongono zake? (b) Kasi nkhongono zithu zingasazgapo vichi, ndipo tikwenera kuzigwiliskira wuli ntchito?

² Kasi ntchakukondweska yayi kuti Yehova Chiuta, uyo wali na nkhongono zambura mphaka, wakugwiliskira ntchito uheni yayi nkhongono zake? Nga umo tikasambilira mu mitu yakwambilira, nyengo zose wakugwiliskira ntchito nkhongono zake za kulenga, kuparanya na kuwezgerapo vinthu mwakukolerana na vilato vyake vya chitemwa. Apo tikughanaghanira za umo wakugwiliskilira ntchito nkhongono zake, tikukhumbisiska kusendelera kwa iyo. Ndipo ichi chingatipangiska kuti ‘tiyezge Chiuta’ pakugwiliskira ntchito nkhongono zithu. (Ŵaefeso 5:1) Kweni kasi taŵanthu ŵambura kufikapo tili na nkhongono za mtundu wuli?

³ Kumbukani kuti munthu wakalengeka “mu chikozgo cha Chiuta.” (Genizesi 1:26, 27) Ntheura nase tili na nkhongono, kweni ni zichoko waka. Tili na nkhongono za kuchitira vinthu, kugwilira ntchito, kuwusa ŵanji, kupangiska ŵanji kuti ŵachite vinthu vinyake, chomenechomene awo ŵakutitemwa, kuŵa munthu wa thupi la nkhongono panji wachuma. Pakuyowoya za Yehova, wamasalimo wakati: “Chisimi cha umoyo chili na imwe.” (Salimo 36:9) Chiuta ndiyo Mweneko wa nkhongonozose izo tingaŵa nazo. Lekani tikukhumba kuzigwiliskira ntchito mu nthowa iyo yingamukondweska. Kasi tingachita wuli?

Chitemwa Ndicho Ntchakuzirwa Chomene

4, 5. (a) Kasi ntchivichi chikutovwira kuti tigwiliskirenge ntchito makora nkhongono, ndipo Chiuta wakulongora wuli ichi? (b) Kasi chitemwa chingatovwira wuli kuti tigwiliskirenge ntchito makora nkhongono zithu?

⁴ Chifukwa chikuru icho chikutipangiska kuti tigwiliskirenge ntchito makora nkhongono, ntchitemwa. Kasi tikuwona yayi umo Chiuta wakupelekera chiyelezgero chiwemi pa nkhani iyi? Kumbukani mikhaliro yikuru yinayi ya Chiuta iyo tikasambira mu mutu 1—nkhongono, urunji, vinjeru na chitemwa. Kasi pa mikhaliro yinayi iyi, ni ngu uwo ukuluska yose? Chitemwa. Lemba la 1 Yohane 4:8 likuti “Chiuta ntchitemwa.” Enya, mukhaliro ukuru wa Yehova ntchitemwa; vyose ivyo wakuchita vikuchitika mwachitemwa. Ntheura vyose ivyo wakuchita, ivyo vikulongora nkhongono zake, vikuchitika chifukwa cha chitemwa nakuti pa umaliro ŵanthu awo ŵakumutemwa ŵakusanga chandulo.

⁵ Chitemwa chikutovwiraso kuti tigwiliskirenge ntchito makora nkhongono zithu. Baibolo likutiphalira kuti, chitemwa “ntchalusungu” ndipo “chikupenja vyake pera yayi.” (1 Ŵakorinte 13:4, 5) Ntheura, chitemwa chingatipangiska yayi kuchitira nkhaza panji kuyuyura ŵanthu awo ŵali pasi pa mazaza ghithu. M’malo mwake, tichindikenge ŵanji na kuŵika vyakukhumba vyawo pakwamba.—Ŵafilipi 2:3, 4.

6, 7. (a) Kasi kopa Chiuta kukung’anamura vichi, ndipo ichi chingatovwira wuli kugega kugwiliskira ntchito uheni nkhongono? (b) Longosorani kukolerana uko kulipo pakati pa kuŵa na wofi wa kuleka kumukwiyiska Chiuta na kutemwa Chiuta.

⁶ Kopa Chiuta kukutovwira kuti tiŵenge na chitemwa kweniso kuti tileke kugwiliskira ntchito uheni nkhongono zithu. Kasi kopa Chiuta nkhwakuzirwa wuli? Lemba la Zintharika 16:6, likuti: “Munthu wakuwerako ku uheni chifukwa cha kopa Yehova.” Kugwiliskira ntchito uheni nkhongono njimoza mwa nthowa ziheni izo tikwenera kugega. Para tikopa Chiuta, vingatovwira kuti tigege kusuzga ŵanthu awo ŵali pasi pa mazaza ghithu. Chifukwa wuli? Chifukwa chimoza ntchakuti, tikumanya kuti tizamweruzgika na Chiuta chifukwa cha umo tikuchitira na awo ŵali pasi pa mazaza ghithu. (Nehemiya 5:1-7, 15) Pali vinandi ivyo tingachita kulongora kuti tikopa Chiuta. Mazgu gha chiyowoyero chakwambilira agho ghakung’anamurika kuti “wofi” kanandi ghakung’anamura kuchindika Chiuta. Lekani Baibolo likuyaniska wofi na kutemwa Chiuta. (Dotoronome 10:12, 13) Kopa Chiuta kukusazgapo kuŵa na maghanoghano ghawemi gha kuleka kumukwiyiska, m’malo mwa kopa waka vyakufumapo vyake, kweni chifukwa chakuti tikumutemwa nadi.

⁷ Tiyelezgere nthena: Ghanaghanirani za musepuka uyo wakutemwana chomene na adada ŵake. Iyo wakumanya kuti adada ŵake ŵakumutemwa chomene. Kweni wakumanyaso ivyo adada ŵake ŵakukhumba kuti iyo wachitenge, nakuti usange wangachita uchindere, adada ŵake ŵamulangenge. Ntheura wakuchita wofi yayi para wawona adada ŵake, kweni wakuŵatemwa chomene. Wakukondwa kuchita vinthu ivyo adada ŵake ŵakukhumba. Ichi chikuyana waka na kopa Chiuta. Chifukwa chakuti tikumutemwa Yehova, dada withu wakuchanya, tikopa kuchita chinthu chiheni chilichose icho chingamukwiyiska. (Genizesi 6:6) M’malo mwake, tikukhumbisiska kukondweska mtima wake. (Zintharika 27:11) Lekani tikukhumba kugwiliskira ntchito makora nkhongono zithu. Tiyeni tiwone umo tingachitira nthena.

Mu Mbumba

8. (a) Kasi ŵafumu ŵali na udindo wuli mu mbumba, ndipo ŵakwenera kuchita wuli? (b) Kasi mfumu wangalongora wuli kuti wakumuchindika muwoli wake?

⁸ Chakwamba, ghanaghanirani za mu mbumba. Lemba la Ŵaefeso 5:23 likuti: “Mfumu ni mutu wa muwoli wake.” Kasi mfumu wakwenera kuchita wuli na udindo uwo Chiuta wali kumupa? Baibolo likuphalira ŵafumu umo ŵangakhalira makora na ŵawoli ŵawo, likuti ŵaŵapenge ntchindi “nga ntchiŵiya chambura kukhora.” (1 Petrosi 3:7) Lizgu la Chigiriki ilo lili kung’anamulika kuti “ntchindi” likung’anamura kuwona chinthu kuŵa “chapachanya chomene, chakukondweska, . . . na kuchichindika.” Mazgu ghanyake ghakuyana na agha ghakung’anamurika kuti ‘chawanangwa’ kweniso ‘chakuzirwa.’ (Milimo 28:10; 1 Petrosi 2:7) Mfumu uyo wakuchindika muwoli wake wakumutimba yayi; wakumukhozga soni yayi; panji kupangiska kuti wajiwone nga walije ntchito. M’malo mwake, wakumanya kuti muwoli wake ngwakuzirwa chomene ndipo wakumuchindika. Wakulongora ichi kwizira mu ivyo wakuyowoya kweniso umo wakuchitira vinthu nanga ŵangaŵa kwa ŵekha panji pa gulu. (Zintharika 31:28) Mfumu wanthena wakuchindikika na muwoli wake, kweni kuluska vyose, Chiuta wakukondwa nayo chomene.

9. (a) Kasi ŵanakazi ŵali na udindo wuli mu mbumba? (b) Kasi ntchivichi chingawovwira mwanakazi kugwiliskira ntchito maluso kovwira mfumu wake, ndipo pakuŵa uwemi wuli?

⁹ Ŵawoli nawo ŵali na udindo mu mbumba. Baibolo likuyowoya za ŵanakazi ŵakopa Chiuta, awo ŵakulondezga ulongozgi uwemi, ndipo ŵakovwira ŵafumu ŵawo kuchita vinthu viwemi na kugega kuchita vinthu viheni. (Genizesi 21:9-12; 27:46–28:2) Nyengo zinyake muwoli wangaŵa wamahara kuluska mfumu wake, panji wangaŵa na maluso agho mfumu wake walije. Nangauli vingaŵa nthena, iyo wakwenera ‘kumuchindika chomene’ mfumu wake na ‘kujilambika’ kwa iyo “nga nkhu Fumu.” (Ŵaefeso 5:22, 33) Para mwanakazi wakukhumbisiska kukondweska Chiuta vingamovwira kuti wagwiliskirenge ntchito makora maluso ghake kovwira mfumu wake, m’malo mwa kumuyuyura panji kumukandilizga pasi. “Mwanakazi uyo ngwavinjeru nadi” wakukolerana na mfumu wake kukhozga mbumba yawo. Para wakuchita nthena wakuŵa pa mtende na Chiuta.—Zintharika 14:1.

10. (a) Kasi Chiuta wali kupeleka udindo wuli ku ŵapapi? (b)  Kasi lizgu lakuti “chilango” likung’anamurachi, ndipo chikwenera kupelekeka wuli? (Wonani mazgu ghamusi.)

¹⁰ Chiuta wali kupelekaso mazaza ku ŵapapi. Baibolo likuti: “Imwe ŵawiskewo, mungakwiyiskanga ŵana ŵinu yayi, kweni lutilirani kuŵalera makora pa kuŵalanga na kuŵasambizga maghanoghano gha Yehova.” (Ŵaefeso 6:4) Mu Baibolo, lizgu lakuti “kulanga” lingang’anamura “kulera, kusambizga, na kulongozga.” Ŵana ŵakukhumbikwira kuŵalanga. Iwo ŵakukondwa na kuchita makora vinthu para ŵalongozgeka na kuphalirika makora ivyo ŵakwenera kuchita na ivyo ŵakwenera yayi kuchita. Baibolo likuyaniska chilango kweniso ulongozgi na chitemwa. (Zintharika 13:24) Ntheura ŵapapi ŵakwenera kugwiliskira ntchito “ndodo ya chilango” mwankhaza yayi.a (Zintharika 22:15; 29:15) Usange ŵapapi ŵakupeleka chilango chinonono, chankhaza panji chambura chitemwa icho chingapweteka ŵana ŵawo, ndikuti ŵakugwiliskira ntchito uheni mazaza agho Chiuta waŵapa. (Ŵakolose 3:21) Kweni chilango chakwenelera chikusambizga ŵana kuti ŵapapi ŵawo ŵakuŵatemwa ndipo ŵakupwelelera chomene umoyo na wunthu wawo.

11. Kasi ŵana ŵangagwiliskira wuli ntchito makora nkhongono zawo?

¹¹ Wuli pakuyowoya za ŵana? Kasi ŵangagwiliskira wuli ntchito makora nkhongono zawo? Lemba la Zintharika 20:29 likuti: “Uchindami wa ŵawukirano ni nkhongono zawo.” Kuyowoya unenesko palijeso nthowa yinyake yiwemi iyo ŵawukirano ŵangagwiliskira ntchito nkhongono zawo kuluska kuteŵetera ‘Mlengi withu Mukuru.’ (Mupharazgi 12:1) Ŵawukirano ŵakwenera kukumbukira kuti ivyo ŵakuchita vingakhwaska ŵapapi ŵawo. (Zintharika 23:24, 25) Ŵapapi awo ŵakopa Chiuta ŵakukondwa chomene para ŵana ŵakuŵapulikira. (Ŵaefeso 6:1) Nakuti kuchita nthena “chikukondweska Fumu.”—Ŵakolose 3:20.

Mu Mpingo

12, 13. (a) Kasi ŵalara ŵakwenera kugwiliskira wuli ntchito mazaza ghawo mu mpingo? (b) Longosorani chifukwa icho ŵalara ŵakwenera kupwelelera mberere mwachitemwa.

¹² Yehova wali kupeleka ŵalara kuti ŵalongozgenge mu mpingo wa Chikhristu. (Ŵahebere 13:17) Ŵanalume ŵakwenelera aŵa, ŵakwenera kugwiliskira ntchito mwakwenelera mazaza agho ŵali kupika kovwira na kukhozga mberere kuti ziŵe na umoyo uwemi wauzimu. Kasi ŵakwenera kuŵa mathemba panji mafumu ku ŵasopi ŵanyawo chifukwa cha udindo uwo ŵali nawo? Napachokopose! Ŵalara ŵakwenera kugwira ntchito iyo wali kupika mu mpingo mwakupwelelera chomene kweniso mwakujiyuyura. (1 Petrosi 5:2, 3) Baibolo likuphalira ŵalaŵiliri kuti: “Muliske mpingo wa Chiuta uwo wakawugura na ndopa za mwana wake.” (Milimo 20:28) Lekani ŵakwenera kupwelelera chiŵaro chilichose cha mpingo mwachitemwa.

¹³ Tiyelezgere nthena. Mubwezi winu wa pamtima wamupemphani kuti mumusungire katundu wakuzirwa chomene. Imwe mukumanya kuti mubwezi winu wakagura katundu uyo na ndalama zinandi. Asi mungamusunga katundu uyo mwakupwelelera chomene kuti waleke kunangika? Mwakuyana waka, Chiuta wapeleka ku ŵalara udindo wakupwelelera katundu wakuzirwa chomene: mpingo, uwo viŵaro vyake vikuyelezgeleka waka na mberere. (Yohane 21:16, 17) Yehova wakutemwa chomene mberere zake, chifukwa wakazigura na ndopa zakuzirwa za Mwana wake, Yesu Khristu. Yehova wakagura mberere zake pa mtengo ukuru chomene. Ŵalara ŵakujiyuyura ŵakughanaghanirapo chomene fundo iyi ndipo ŵakupwelelera mwachitemwa mberere za Yehova.

“Nkhongono ya Lulimi”

14. Kasi lulimi luli na nkhongono wuli?

¹⁴ Baibolo likuti: “Nyifwa na umoyo vili mu nkhongono ya lulimi.” (Zintharika 18:21) Kuyowoya unenesko, lulimi lungananga chomene vinthu. Ni njani wa ise uyo wangati wandakhuŵarepo na mazgu agho munthu munyake wakayowoya? Kweniso lulimi luli na nkhongono yakunozga vinthu. Lemba la Zintharika 12:18 likuti, “lulimi lwa wavinjeru lukuchizga.” Mazgu ghawemi ghakukhozga ghangayana na munkhwala uwo ukuchepeska ulwilwi, kweniso ghakuchizga mtima. Wonani viyelezgero ivi.

15, 16. Kasi tingagwiliskira wuli ntchito lulimi kukhozga ŵanji?

¹⁵ Lemba la 1 Ŵatesalonika 5:14 likuti “mupembuzge awo ŵakusuzgika maghanoghano.” Nanga mbateŵeti ŵakugomezgeka ŵa Yehova ŵakusuzgika maghanoghano nyengo zinyake. Kasi tingaŵawovwira wuli ŵanthu aŵa? Ŵawongani kufumira pasi pa mtima kuti ŵamanye kuti mbakuzirwa mu maso mwa Yehova. Ŵaphalirani mazgu ghawemi gha mu Baibolo ndipo ŵawovwirani kumanya kuti Yehova wakutemwa na kupwelelera wose awo ‘mbakusweka mu mtima’ kweniso awo “mzimu wawo wateketeka.” (Salimo 34:18) Apo tikugwiliskira ntchito nkhongono za lulimi lwithu kukhwimiska ŵanji, tikulongora kuti tikumuyezga Chiuta withu wa lusungu, uyo “wakusanguluska wakusokwa.”—2 Ŵakorinte 7:6.

¹⁶ Tingagwiliskiraso ntchito nkhongono za lulimi lwithu kuti tikhozge ŵanyithu. Kasi walipo musopi munyithu uyo wakutemweka wake watayika? Mazgu gha chitemwa agho ghakulongora kuti mwakhwaskika ghangakhozga munthu uyo wali na chitima. Kasi pali mubali panji mudumbu muchekuru uyo wakuwona kuti ŵanthu ŵakumukhumba yayi? Tingaŵasimikizgira ŵachekuru kuti mbakukhumbikwa chomene kweniso kuti mbakuzirwa. Kasi walipo munyake uyo wasuzgika kwa nyengo yitali na ulwari? Mulwari wangakondwa chomene usange tingamuphalira mazgu ghawemi gha ubwezi para takumana nayo, kumulembera kalata panji kumuyimbira foni. Mlengi withu wakukondwa chomene, para tikugwiliskira ntchito nkhongono za kuyowoya kuti tiyowoye ‘mazgu ghawemi ghakuzenga ŵanyithu.’—Ŵaefeso 4:29.

17. Kasi ni nthowa wuli yakuzirwa iyo tingagwiliskira ntchito lulimi lwithu kuti tovwire ŵanthu, ndipo chifukwa wuli tikwenera kuchita nthena?

¹⁷ Palijeso nthowa yinyake iyo tingagwiliskira ntchito nkhongono za lulimi kuluska kuphalira ŵanthu makani ghawemi gha Ufumu wa Chiuta. Lemba la Zintharika 3:27 likuti: “Ungaŵanoranga yayi viwemi awo ukwenera kuŵapa, usange uli na nkhongono kuŵawovwira.” Ni udindo withu kuphalira ŵanthu makani ghawemi ghakuponoska umoyo. Chingaŵa makora yayi kuŵabisira ŵanthu uthenga wakuti upharazgike mwaluŵiro uwo Yehova wapeleka kwa ise mwawanangwa. (1 Ŵakorinte 9:16, 22) Kweni kasi Yehova wakukhumba kuti tigwire ntchito iyi mpaka pawuli?

Kuteŵetera Yehova na ‘Nkhongono Zithu Zose’

18. Kasi Yehova wakukhumba kuti tichitenge vichi?

¹⁸ Chifukwa chakuti tikutemwa chomene Yehova lekani tikuŵikapo mtima kuti tichitengeko mwakukwana uteŵeti wa Chikhristu. Kasi Yehova wakukhumba kuti tichitenge vichi? Wakukhumba kuti tichitenge vinthu ivyo waliyose wangafiska kuchita: “Chilichose icho mukuchita, muchitenge na umoyo wose nga mukuchitira Yehova, ŵanthu yayi.” (Ŵakolose 3:23) Yesu wakati dango likuru chomene ndakuti: “Utemwenge Yehova Chiuta wako na mtima wako wose na umoyo wako wose na maghanoghano ghako ghose na nkhongono zako zose.” (Mariko 12:30) Yehova wakukhumba kuti waliyose wamutemwenge na kumuteŵetera na umoyo wake wose.

19, 20. (a) Chifukwa chakuti umoyo ukusazgapo mtima, vinjeru, na nkhongono, chifukwa wuli vinthu ivi vikuzunulika pa lemba la Mariko 12:30? (b) Kasi kuteŵetera Yehova na umoyo withu wose chikung’anamurachi?

¹⁹ Kasi kuteŵetera Yehova na umoyo wose chikung’anamura vichi? Umoyo ukung’anamura thupi la munthu panji kuti vinthu vyose ivyo thupi na maghanoghano vingakwaniska kuchita. Pakuti umoyo ukusazgapo mtima, maghanoghano, na nkhongono, chifukwa wuli vinthu ivi vikuzunurikaso pa Mariko 12:30? Ghanaghanirani chiyelezgero ichi. Mu nyengo yakale, munthu wakajiguliskanga kuti waŵe muzga. Kweni, nyengo zinyake muzga yura wakateŵeteranga fumu yake na mtima wose yayi; wakagwiliskiranga ntchito nkhongono zake zose panji mahara ghake ghose yayi kuti vinthu vya fumu yake vyendenge makora. (Ŵakolose 3:22) Lekani Yesu wakayowoya vigaŵa vinyake ivi na chilato chakuti wadidimizge kuti tikwenera kuteŵetera Chiuta na mtima wose. Kuteŵetera Chiuta na umoyo wose kukung’anamura kujipeleka, kugwiliskira ntchito nkhongono zithu mwakufikapo mu uteŵeti wake.

²⁰ Kasi kuteŵetera Yehova na umoyo withu wose kukung’anamura kuti tose tigwiliskirenge ntchito nyengo na nkhongono zakuyana mu uteŵeti? Vingachitika yayi, chifukwa chakuti maluso ghithu na vyakuchitika pa umoyo vikupambana. Mwachiyelezgero, muwukirano uyo wakulwaralwara yayi kweniso wankhongono wangamalira nyengo yitali mu upharazgi kupambana na munthu uyo nkhongono zake zili kumara chifukwa cha uchekuru. Munthu wambura kutora panji kutengwa uyo walije udindo wakupwelelera mbumba wangachita vinandi kuluska uyo wakupwelelera mbumba. Tikwenera kuwonga chomene usange tili na nkhongono ndiposo para ukhaliro withu ukutizomerezga kuchita vinandi mu uteŵeti! Kweni, tikwenera yayi kuŵa na mzimu wakuyuyura ŵanji, kuyaniska umo ŵanyithu ŵakuchitira na umo ise tikuchitira pa nkhani iyi. (Ŵaroma 14:10-12) M’malo mwake, tikwenera kugwiliskira ntchito nkhongono zithu kukhozgera ŵanyithu.

21. Kasi ni nthowa wuli yiwemi kweniso yakuzirwa iyo tingagwiliskira ntchito nkhongono zithu?

²¹ Yehova wali kulongora chiyelezgero chiwemi cha umo wakugwiliskilira ntchito makora nkhongono zake. Pakuti ndise ŵakwananga, tikwenera kuchita vyose ivyo tingafiska kuti timuyezge Yehova. Tingagwiliskira ntchito makora nkhongono zithu para tikuchindika ŵanthu awo ŵali pasi pa mazaza ghithu. Nakuti tikukhumba kuti tichitenge ntchito yakupharazga makani ghakuponoska umoyo iyo Yehova wapeleka kwa ise na umoyo withu wose. (Ŵaroma 10:13, 14) Kuluwa yayi kuti Yehova wakukondwa chomene para tikuchita vinthu ivyo tingakwaniska pa umoyo withu. Kasi mtima winu ukumuchiskani yayi kuchita vinthu ivyo mungakwaniska pakuteŵetera Chiuta wakupulikiska ndiposo wa chitemwa uyu? Iyi ni nthowa yiwemi kweniso yakuzirwa chomene iyo tingagwiliskilira ntchito nkhongono zithu.