Kasi Ŵanthu Ŵangamazga Nkhondo na Viwawa?
Ŵanthu ŵakurwa nkhondo panji kuchita viwawa pa vifukwa vyakupambanapambana. Ŵanyake chifukwa cha ndyali, nkhani za chuma, panji kulwera wanangwa wawo. Ŵanji ŵakurwa nkhondo kuti ŵaŵe na mazaza panji kuti ŵasange vinthu vyakuzirwa vya mu charu chawo. Viwawa vinandi vikuchitika chifukwa cha kupambana mitundu panji visopa. Kasi ŵanthu ŵakuchita vichi kuti paŵe mtende? Kasi ntchamachitiko kuti ŵanthu ŵamazge nkhondo?
Drazen_/E+ via Getty Images
KUMAZGA SUZGO LA VYACHUMA
Chilato: Kuti ŵanthu ŵaŵe na umoyo uwemi. Ivi vingawovwira kuti ŵamazge panji kuchepeska suzgo la vyachuma ilo kanandi likwambiska viwawa.
Chifukwa wuli ntchakusuzga? Maboma ghakwenera kusintha umo ghakugwiliskira ntchito ndalama. Mu 2022, ŵakagwiliskira ntchito ndalama zakukwana madola pafupifupi 34.1 biliyoni (U.S.) pa charu chose kuti ŵamazge nkhondo panji viwawa. Kweni ndalama iyi yikaŵa yichoko chomene para tingayaniska na ndalama izo boma likapeleka kuti ziwovwire ŵasilikari mu chaka ichi.
Mulembi wa wupu wa United Nations António Guterres wakati: “Tikumalira ndalama zinandi chomene na vinthu vinandi kuti tiwovwire ŵanthu awo ŵakhwaskika na nkhondo kuluska ndalama izo tikumalira kuti paŵe mtende.”
Ivyo Baibolo likuyowoya: Maboma na mawupu gha ŵanthu ghangawovwira ŵakavu, kweni vingachitika yayi kuti ŵamazgirethu ukavu.—Dotoronome 15:11; Mateyu 26:11.
KUDUMBISKANA
Chilato: Kudumbiskana kuti paleke kuchitika nkhondo na viwawa kweniso kuti ŵamazge mphindano mwamtende.
Chifukwa wuli ntchakusuzga? Gulu limoza panji ghanandi ghangakana kudumbiskana, kuleka kukolerana, panji kulondezga ivyo ŵakolerana. Ndipo para ŵakolerana, ŵakuchedwa yayi kuleka kulondezga ivyo ŵakolerana.
Raymond F. Smith, American Diplomacy wakati: “Ni nyengo zose yayi apo kudumbiskana kukovwira. Nakuti nyengo zinyake ivyo vyaru viŵiri vyadumbiskana kuti vimazge nkhondo, vikupangiska kuti vinthu vihenipirethu.”
Ivyo Baibolo likuyowoya: Ŵanthu ŵakwenera ‘kupenja mtende.’ (Salimo 34:14) Kweni ŵanthu ŵanandi mazuŵa ghano ‘mbambura kugomezgeka, . . . mbanonono, . . . ŵakwendera mphiska.’ (2 Timote 3:1-4) Ivi vikupangiska kuti ŵalongozgi ŵanyake ŵa ndyali ŵamitima yiwemi ŵatondeke kumazga viwawa.
KUCHEPESKA PANJI KULEKA KUPANGA VILWERO
Chilato: Kuchepeska panji kumazgirathu vilwero, chomenechomene vilwero vyakofya vya nyukiliya, vilwero ivyo vikufumiska mphepo ya poyizoni, na vilwero ivyo mukuŵa mavayirasi agho ghakwambiska matenda ghakofya chomene.
Chifukwa wuli ntchakusuzga? Kanandi vyaru vikukana kuchepeska panji kuleka kupanga vilwero, chifukwa vikopa kuti vingaŵavya nkhongono ndipo vingatondeka kujivikilira. Nanga vyaru vingayezga kulekerathu kupanga vilwero, kweni vingamazga yayi vifukwa ivyo ŵanthu ŵakutimbirana.
Buku linyake likuti: “Vyaru vinandi vikalayizga kuti vilekenge kupanga vilwero kweni vikaleka yayi. Vyaru ivi vikakoleranaso fundo zakovwira za umo vingachepeskera uchigaŵenga, kuwukirana kwa vyaru, na chilato chakuti ŵanthu wose pa charu ŵaŵe pa mtende.”—“Securing Our Common Future: An Agenda for Disarmament.”
Ivyo Baibolo likuyowoya: Ŵanthu ŵakwenera kuleka kugwiliskira ntchito vilwero na ‘kuskana malupanga ghawo kuŵa vyakulimira.’ (Yesaya 2:4) Kweni kuti ŵanthu wamazge nkhondo ŵakwenera kusintha kaghanaghaniro kawo chifukwa viwawa vikwambira mu mtima.—Mateyu 15:19.
KUKOLERANA KWA MABOMA
Chilato: Maboma ghakukolerana kuti ghavikiliranenge ku ŵalwani ŵawo. Maboma ghakughanaghana kuti para iwo ŵakolerana na ŵanyawo boma linyake lingaŵawukira yayi.
Chifukwa wuli ntchakusuzga? Nanga maboma ghangakolerana na vyaru vinyake kweni vikovwira yayi kuti ŵaŵe pa mtende wanadi. Ni nyengo zose yayi apo maboma ghakuchita ivyo ghakolerana. Ghakukolerana yayi umo ghangawovwilirana para charu chinyake chaŵawukira na nyengo iyo ghangapelekera wovwiri.
Buku linyake likuti: “Nangauli wupu wa League of Nations na wa United Nations ghakayezeska kovwira maboma kuti ghakolerane, kweni vikawovwira yayi kuti ŵamazge nkhondo.”—“Encyclopedia Britannica.”
Ivyo Baibolo likuyowoya: Ŵanthu ŵakuŵa ŵakuvikilirika para mbakukolerana. (Mupharazgi 4:12) Kweni maboma gha ŵanthu ghangawovwira yayi ŵanthu kuti ŵaŵe ŵakuvikilirika kweniso kuŵa na mtende wambura kumara. Baibolo likuti: “Reka kutamira ŵakaronga, panji mwana wa munthu; walije kumanya kovwira. Watiwamara mvuchi wake wakuwerera ku dongo; mu zuŵa leneilo pera vyose ivyo waphukwanga vikumara.”—Salimo 146:3, 4, Tumbuka Bible.
Nangauli maboma ghanandi ghakuyezeska kuti paŵe mtende kweni ŵanthu ŵachali kusuzgika na nkhondo.