Se a te Mea ka Pule Atu ki Tou Olaga i Aso Mai Mua?
“E ‵PAU eiloa te tino mo te manu i te la mafai o pule atu ki la olaga,” ko pati i te tusi a John Gray, se tagata e talitonu ki te evolusione. Kae ne fakaasi mai ne te tino tusi tala ko Shmuley Boteach se kilokiloga ‵kese i tena tusi, An Intelligent Person’s Guide to Judaism. Ana muna: “A te tagata e se se manu, kae e mafai o pule atu ki tena olaga.”
E lotoma‵lie a tino e tokouke ki a Gray kae tali‵tonu me e isi ne malosi sē pulea o te natula kolā e pule atu ki olaga o tino katoa. Kae e mafau‵fau a nisi tino me i te tagata se mea a te Atua ne faite kae ne tuku atu ki a ia te poto ke pule atu ki tena olaga kātoa.
E mafau‵fau a nisi tino me e pule olotou olaga ne tino kolā e ma‵losi ‵ki olotou pulega. E ‵tusa mo pati a Roy Weatherford, “a te tokoukega o tino i te lalolagi—kae maise i ei ko te tokoukega o fāfine—e . . . seai ne olotou malosi io me e se mafai o pule atu ki olotou olaga ona ko pulega fakasauā mo te sōna faivalevale o tino pule.” (The Implications of Determinism) Ko oti ne lavea ne tino e tokouke me ko oti ne fakamaseigina olotou fakamoemoega mō se tulaga fiafia i aso mai mua ona ko fakatau‵faiga fakapolitiki mo taua i va o kautau.
Kae ko loto vāi‵vāi a nisi tino talu mai te kamataga ona ko te lotou tali‵tonu me e pule mai eiloa a agaga ki olotou olaga. Ne fai mai a Boteach me, “ne lauiloa te talitonuga o te kau Eleni i aso mua me e seai se fakamoemoega ona ko te sē mafai ne te tagata o ‵fuli tena olaga telā ko leva ne fai se fakaikuga ki ei.” Ne tali‵tonu latou me i te ikuga o tino taki tokotasi ko oti eiloa ne fakaiku aka ne atua fā‵fine kolā e sōna fai olotou mea. E tali‵tonu latou me ko oti ne fakaiku aka ne atua fā‵fine konei te taimi e mate ei se tino e pelā foki mo te uke o puapuagā mo logo‵maega e ‵tau o kufaki ne ia i tena olaga kātoa.
Ko lauiloa valevale te talitonuga i aso nei me i te olaga e pule loa ne agaga kolā e ma‵losi atu i tino. E pelā mo tino e tokouke e tali‵tonu ki te Kismet, io me ko olotou olaga kolā ko leva ne fai a fakaikuga ki ei. E fai mai latou me ko oti eiloa ne fakaiku aka ne te Atua a mea kolā ka fai ne tino mo te taimi ka ‵mate ei latou. E penā foki te talitonuga e uiga ki te olaga telā ko oti ne fakaiku aka, telā e ‵lago atu ki te manatu me “i te fakaolataga io me ko te malaia o tino taki tokotasi ko leva ne fakaiku aka” ne te Atua Malosi Katoatoa. E tau‵tali atu a tino e tokouke kolā e fai mai i a latou ne Kelisiano ki te akoakoga tenei.
Se a tau faka‵tau? E mata, ko oti eiloa ne fakaiku aka a mea e uiga ki tou olaga ne se malosi telā e se mafai o pule atu koe ki ei? Io me e ‵tonu a pati a te tagata tusi tala ko William Shakespeare konei: “I nisi taimi e pule atu eiloa a tāgata ki olotou olaga”? Ke mafau‵fau ki pati i te Tusi Tapu e uiga ki ei.