Te Mataupu e 14

Ko Pule Mai te Tupu!

1, 2. (a) Se a te uiga telā e tai tāua atu o te tausaga ko te 1914? (e) Ne fakasino atu pefea te mekesini ko te Watch Tower ki te 1914 i te fia o tausaga mai mua atu i ei?

E SEAI SE FAKALOTOLOTOLUA, me i te tausaga ko te 1914 ne fai mo fai te taimi ne ‵fuli katoa ei a faifaiga a atufenua mo tino. Kae e sili atu foki tena tāua i mea kolā e maina i ei a tino ‵poto e uiga ki tala mua. Ko te taimi foki tenā ne ‵tupu ei a mea fakaofoofogia e uiga ki te ‘okomaiga’ o te Malo o te Atua. I te fia o tausaga mai mua atu i ei, ne ‵nofo fakatali‵tali ei a tino kolā ne a‵koga faka‵lei i te Tusi Tapu ki te tausaga tenā. Se a te pogai?

² I te tolusefulu-fa tausaga a koi tuai o oko atu ki te 1914, ne fakasino atu ei te mekesini ko te Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence, i ana lomiga i a Tesema 1879 mo Mati 1880 ki te 1914 pelā me ko te tausaga telā ne fakamailoga i valoaga a te Tusi Tapu. E tasi te mataupu i tena lomiga i a Iuni 1880 ne fakasino atu i ei ki te okomaiga o te fakaotiga o “Taimi o Fenua Fakaa‵tea (Luka xxi. 24).” E tiga eiloa seki kātoa ‵lei te malamalama o te tino tusitala tenā i uiga katoa o mea kolā ka ‵tupu, ne fakaasi atu ne ia mai i te fakagaluegaga o tausaga i te Tusi Tapu me i te vaitaimi o “taimi e fitu,” io me ko tausaga e 2,520, o te faiga o pulega ne malo kolā e se āva ki te Atua, kae kolā ne kamata i te fakamaofaga muamua o Ielusalema mua, ne ‵tau o oti atu i te “1914 T.A.” Ana muna: “A te vaitaimi leva o tausaga e 2,520 fakatasi foki mo . . . tulaga faiga‵ta [o tino o te Atua] mai lalo i pulega a manu fe‵kai, (ko malo o tāgata, Tani. vii.) ko fakaasi manino mai i te Tani. iv., pelā me ko ‘taimi e fitu’ o Nepukanesa penā foki loa mo mea faiga‵ta kolā ne oko atu ki a ia a koi ‵nofo a ia mo manu o te vao.” Se a la te uiga o “taimi e fitu” konā?

TE FAKAMATALAGA O TE MOEMITI

3. Se a te munatonu mautinoa telā ne taku mai i te Tanielu 4:25?

³ Te mataupu e 4 o te tusi ko Tanielu i te Tusi Tapu e fakamatala mai i ei te moemiti fakavaloaga telā e ‵kese ‵ki. E fakaasi mai i ei me i “te Atua Tafasili i te Maluga ko te Pule i te malo o tino, kae e avatu foki ne ia te pulega tenā ki so se tino e loto a ia ki ei.” (Tanielu 4:25) Ne maua ne te tupu o Papelonia, ko Nepukanesa, te moemiti tenā kae ne taku atu ne ia te moemiti tenā ki te pelofeta ko Tanielu ko te mea ke fakamatala atu ei tena uiga.

4-6. (a) Se a te moemiti telā ne maua ne Nepukanesa? (e) Ne fakamatala atu pefea ne Tanielu a te mea tenā? (i) Ne fakataunu pefea te mea tenā? (o) I te taimi ne toe maua ei ne ia te pulega, ne a pati ne fai atu ne Nepukanesa?

⁴ Ne matea atu ne Nepukanesa i te fakaasiga tenā se matugā lakau lasi telā e mafai o lavea mai i so se kogā koga i te lalolagi. E maua mai i ei a meakai mo malumalūga mō mea katoa. Kae ko te “tino tapu” mai te lagi ne fakatonu atu ke tua ki lalo te lakau tenā kae ke ‵sai tena tafito ki fusiga o fiti mo kopa, ko toe mea ma‵losi i aso konā. Ne ‵tau o ‵teka atu a “taimi e fitu” a koi ‵saigina eiloa penā te lakau.

⁵ I te fakamatalaga o te uiga o te fakaasiga fakavaloaga tenā, ne fai atu ei a Tanielu me i te lakau tenā mo ana foliga ‵malu ne fakauiga eiloa ki a Nepukanesa. Ne ‵tau o “tua” a ia ki lalo io me ke fakamalalogina a ia. E ‵tau foki o ‵teka atu a “taimi e fitu” kae ka fai ei a Nepukanesa pelā me se manu o te vao. Kae e pelā mo te lakau tenā ne seki fakamaseigina katoatoa, penā foki loa te tupu, e ‵tau o toe fakafoki atu a ia ki tena tulaga māfai ko oti atu a “taimi e fitu.”​—Tanielu 4:​19-27.

⁶ Konā eiloa a mea ne oko tonu atu ki a Nepukanesa. Ne fakamalalogina a ia pelā me se manu telā e se lata ki tino, kae ne kai foki ne ia a mouku. A “taimi e fitu” konā, ne fai pelā mo tausaga e fitu kolā ‘ne faiga‵ta ei a mea ne ‵tupu’ ki a Nepukanesa a koi ‘‵nofo a ia mo manu.’ Ne faka‵loa tena ulu pelā mo fulufulu o te aeto, ako ana ma‵nia, ne fai pelā mo ma‵nia o manu eva. Kae oti aka loa, ne toe ‵lei ei tena ulu kae ne toe maua foki ne ia tena pulega pelā me se tupu. I te faiga o te mea tenā, ne ‵viki kae ne tavae atu ei a ia ki “te tupu o te lagi” pelā me ko Ia telā e pule tonu mai kae i ō ia foki “te Malo telā ka tumau i te fia o kautama.”​—Tanielu 4:​28-37.

7-9. (a) Se a te valoaga telā ne faipati ki ei a Iesu e uiga ki te fakaotiga o Taimi o Fenua Fakaa‵tea? (e) Ne a fesili e ‵tau o fakatāua ne tatou?

⁷ Kae e fakauiga pefea a mea katoa konā ki te tausaga ko te 1914 i ‵Tou Aso nei?

“TAIMI NE FUAFUAGINA MŌ ATUFENUA”

⁸ I tena fakamatalaga e uiga ki ‘te fakailoga o te ‵toe vaitaimi o te fakanofonofoga o mea konei’ ne fai atu penei a Iesu Keliso:

“Ka lakalaka Ielusalema ne atufenua, ke oko eiloa ki te fakakātoaga o taimi ne fuafuagina mō atufenua.” (Luka 21:24)

A “atufenua” kolā ne fakauiga a Iesu ki ei ko fenua kolā e se ne fenua o Iutaia, io me ko “Fenua Fakaa‵tea.” E fakaaogā i konei ne te Tusi Tapu lauiloa ko te King James Version a te tugāpati ko “taimi o Fenua Fakaa‵tea.” Tela la, ko fesili ifo a tino e tokouke penei, ‘Se a te uiga o Taimi o Fenua Fakaa‵tea? Se a te vaitaimi telā ne mafaufau a Iesu ki ei? Ne kamata anafea te mea tenā, kae ne ‵tau foki o oti atu anafea te vaitaimi tenā?’

⁹ Ko oti ne matea atu ne tatou me e tāua ‵ki eiloa ki a tatou i aso nei a te uiga o te valoaga lasi a Iesu e uiga ki “te fakailoga” tenā. Tela la, e ‵tau o iloa foki ne tatou a tali ki fesili konā.

SE A TE UIGA O “IELUSALEMA”?

10-12. (a) E pelā mo muna a te tagata poto e tokotasi, a mea kolā ne ‵tupu i te 29-70 T.A. ko te ata o te ā? (e) Se a te fakauigaga e tai lasi atu telā e mafai o fai ki “Ielusalema” i te Luka 21:24? (i) E fesoasoani mai pefea te cyclopedia lauiloa e uiga ki te kilokiloga tenā? (o) Se a te mea e fakauiga ki ei a “Ielusalema”?

¹⁰ I te fakamatalaga o te valoaga tenā a Iesu, ne fakaasi atu ei ne te Polofesa ko A. T. Robertsona me ne fakaaogā ne Iesu a “te fakamaofaga o te faletapu fakatasi foki mo Ielusalema, telā ne tupu eiloa i te kautama tenā i te 70 T.A., ke fai mo fai se fakailoga o tena vauga fakalua mo te gataga foki o te lalolagi, io me ko te fakapalelega o te olaga nei.” Tela la, kāti ka fesili atu tatou penei: E se gata fua i mea kolā ne ‵tupu ki Ielusalema i te 70 T.A., se a te uiga e lasi atu kae e ‵mao atu foki tena kiloga, telā ne fai ne Iesu e uiga ki “Ielusalema” i te Luka 21:24?

¹¹ Ne manatu aka Iesu me i a Ielusalema ko te laumua o Isalaelu, ko te koga telā ne saga‵saga i ei a tupu kolā ne fakaekegina ne Ieova i te gafa o sa Tavita “i luga i te nofogaaliki o Ieova,” kae ne pule latou pelā me ne tupu ke sui ei ne latou a Ieova te Atua. Kae ko tena faletapu ne fai mo fai te laumua o te tapuakiga tonu mō te lalolagi kātoa. (1 Nofoaiga Tupu 28:5; 29:23; 2 Nofoaiga Tupu 9:8) E penei te manatu i te Cyclopaedia a M’Clintock mo Strong: “Ielusalema ne fai mo fai te koga ‵malu telā ne nofo i ei te tupu o Isalaelu kātoa; ako te Faletapu, telā ne taku sāle ko ‘te fale o Ieova,’ ne fai mo fai te koga telā e nofo i ei te Tupu o tupu, te pule tafasili i te maluga i te Malo fakaseokalatika, . . . Ne seki tāua malosi a Ielusalema i mea fakapolitiki: me e se ko te laumua tenā o se malo lasi telā ne pule ki nisi malo, kae ne maluga te fakai tenā ona ko fakamoemoega ‵gali kolā ne ‵valo mai ne Tavita i te takuatuga o tena fakatuanaki e uiga ki te Mesia telā ka oko mai [Sala. 2:6; 110:2].”​—Te Tusi IV, te itulau e 838.

¹² Ona ko te mea ne saga‵saga a tupu i te gafa o sa Tavita i luga “i te nofogaaliki o te pulega a Ieova,” ne faka‵mafa mai i ei te mea tonu me i ō te Atua te Malo tenā. A te Malo o Isalaelu mo tena laumua i Ielusalema ne fai mo fai te ata mua o te Malo o te Atua. Telā ne fakauiga ei “Ielusalema” ki te Malo o te Atua.

13, 14. Ne kamata anafea kae e pefea foki la te ‘lakalakaga’ i te Luka 21:24?

¹³ Masaua la, a muna konei a Iesu: “Ka lakalaka Ielusalema ne atufenua, ke oko eiloa ki te fakakātoaga o taimi ne fuafuagina mō atufenua.” (Luka 21:24) Ne kamata anafea te ‘lakalakaga’ tenā? E manino eiloa me ne kamata kae ne seki tāitāi o fanau mai a Iesu i Peteleema, me ko leva ne seki pule mai a tupu i te gafa o sa Tavita i Ielusalema. Ne palele atu te fakasologa o tupu i te gafa o Tavita, i te taimi ne ave keatea ei te Tupu ko Setekaia mai i tena tulaga fakatupu ne te kau Papelonia kolā ne oso atu mai lalo i te takitakiga a Nepukanesa.

¹⁴ E fai mai a tala ‵tonu i te Tusi Tapu e uiga ki mea kolā ne ‵tupu ona ko amioga ma‵sei a tino konā mo te lotou tupu ko Setekaia. Ana muna: “Ne oko atu te kaitaua o Ieova ki ana tino, ke oko eiloa ki te taimi telā e se mafai ei o toe fai se faka‵leiga ki ei. Tela la, ne aumai ne ia te tupu o te kau Kaletaia [Papelonia], telā ne tamate ne ia olotou tamataene ki te pelu . . . Ne avatu ne [te Atua] a mea katoa ki lima o [Nepukanesa]. Ko ipu katoa, ko ipu fo‵liki mo ipu ‵lasi, mai i te fale o te Atua tonu mo koloa o te fale o Ieova, penā foki loa mo koloa o te tupu mo ana pelenise, ko mea katoa konā ne ave ne ia ki Papelonia. Kae ne ‵sunu eiloa ne ia te fale o te Atua tonu kae ne fakamalepe foki ne ia te pui o Ielusalema.” (2 Nofoaiga Tupu 36:​11, 12, 16-20) I konā loa ne kamata ei ‘te lakalakaga’ tenā.

E PEFEA TE LEVA E ‵TAU EI O “LAKALAKA”?

15-17. (a) Ne galo i a ai te “tofiga i te tulafono” mō te Malo o Tavita, kae e pefea la? (e) Ko oi la ka toe maua ne ia te tofiga tenā, kae ka pefea te leva? (i) Se a te fesili ‵lei telā e sae mai i ei? (o) Kaia e ‵lei ei ke tali mai ne Tanielu a te fesili tenā?

¹⁵ Ne ‵valo mai ne te pelofeta ko Esekielu a te ave keateaga o Setekaia mai i te nofogaaliki, ko ia ko te ‵toe tupu i te fakasologa o tupu i te gafa o Tavita ke pule mai ki Ielusalema faka-te-lalolagi, penei:

“Konei eiloa a muna a te Aliki Sili ko Ieova, ‘Ave keatea te pulou, kae tapale keatea te foualiki. Ka se toe fai penei. . . . Ka fakamaofa, ka fakamaofa, ka fakamaofa ne au. Kae pelā foki mo te mea tenei, ka se toe maua ne se tino te mea tenei ke oko eiloa ki te taimi telā ka vau ei a ia telā e isi sena tofiga i te tulafono, kae ka avatu eiloa ne au te mea tenei ki a ia.’”​—Esekielu 21:​26, 27.

¹⁶ E tiga eiloa ne galo i te Tupu ko Setekaia a te “tofiga i te tulafono” mō te Malo o sa Tavita, kae ka toe maua ne te Mesia telā ne folafolagina a te “tofiga” tenā kae ka pule foki a ia i te Malo o te Atua “ki te se-gata-mai.” (Luka 1:​32, 33) Kae e pefea te leva ne ‵tau ei o faka‵tali a koi tuai o toe pule mai te Malo faka-Mesia​—telā ne fakaatagina i te Malo faka-te-lalolagi o Isalaelu fakatasi mo tena laumua ko Ielusalema?

¹⁷ E iloa ne Ieova te Atua, kae e mafai foki o fakaasi mai ne ia te leva o te vaitaimi tenā i tena Muna, e pelā mo te ukega o mea ko oti ne ‵valo mai ne ia e uiga ki te taimi-mai-mua. I tena fakamatalaga e uiga ki “te ‵toe vaitaimi o te fakanofonofoga o mea,” ne fakasino fakafia atu ei a Iesu ki te valoaga a Tanielu, telā ne ‵valo tonu mai i ei ne te Atua a mea kolā ka ‵tupu i te lagi mo te lalolagi. (Fakatusa ki te Mataio 24:​3, 15, 21, 30 mo te Tanielu 9:27; 11:31; 12:1; 7:13.) Kae ne tuku mai eiloa ne te valoaga o “vaiaso e fitusefulu,” i te Tanielu 9:​24-27, a te fakasologa tonu o taimi mō te vauga muamua o te Mesia, i ne? Se mea ‵tau ke tuku mai foki ne te pelofeta eiloa tenā a te taimi o te vauga fakalua o te Mesia, i ne? I te fa o mataupu o te Tanielu e maua i ei ne tatou a fakamatalaga fakavaloaga konā, kolā e aofia foki tatou i ei.

TE FAKATAUNUGA LASI

18. (a) Kaia e se taku mai ei ne tala o malo mua a te taimi ne masei ei te ulu o Nepukanesa? (e) Kaia e ‵tau ei o ‵saga tonu atu tatou ki pati konā i te Muna a te Atua?

¹⁸ Ko oti ne suke‵suke tatou ki te fakataunuga muamua i te ata mua o te valoaga a Tanielu e uiga ki “taimi e fitu,” kae ko matea atu foki ne tatou i ei me ne fakataunu te mea tenā i tausaga tonu e fitu kolā ne masei ei te ulu o Nepukanesa. E se ofo tatou me e seai se fakamatalaga i tala o malo mua e uiga ki te galoga o Nepukanesa mai i te nofogaaliki i tausaga e fitu. E ‵galo sāle i tala mua mai Aikupito, Asulia mo Papelonia so se tala ne ma‵vale i ei olotou pule, kae tenā foki loa te pogai e se ‵tau ei o ‵pau te ‵tou tali‵tonu ki tala konā mo te ‵tou tali‵tonu ki te Muna telā ne fakaosofia ne te Atua. E fakatalitonu mai ne te Muna tenā a te Atua me ne fakataunu faka‵lei eiloa te moemiti tenā ne fakaasi mai. Kae e fakauiga foki a pati i te valoaga tenā me e isi aka foki se isi fakataunuga telā e sili atu i ei, kae ko oti foki ne fakataunu faka‵lei mai te mea tenā. E pefea la?

19. Kaia e ‵lei ei ke fesoasoani mai te fakaasiga tenā ke iloa aka ei ne tatou me e pefea te leva o Taimi o Fenua Fakaa‵tea?

¹⁹ E ‵tau o masaua ne tatou me ne tuku atu te moemiti tenā ki te tupu o Papelonia, ko te pule eiloa tenā o te lalolagi telā ne fakatakavale ne ia te malo mua o te Atua i te lalolagi nei, kae ne fakatu aka ei ne ia te pulega a Fenua Fakaa‵tea ki te lalolagi nei. Kae kāti ne tuku atu foki te fakaasiga tenā i ne nai tausaga mai tua ifo o te fakamafuliga lasi tenā​—i te taimi ne palele atu ei te malo mua telā ne fakaaogā ne Ieova ke pule mai. E se gata fua i konā, kae ne faka‵mafa fakafia mai i te mataupu e 4 o te Tanielu a te autu tonu tenei ‘me i te Atua Tafasili i te Maluga ko te Pule o te malo o tino kae e avatu foki ne ia te mea tenā ki so se tino e loto a ia ki ei.’ (Tanielu 4:​17, 26, 34, 35) Tela la, e isi se pogai ‵lei ke ‵kilo atu ei tatou ki te fakaasiga tenā ke maua mai i ei a fakamatalaga e uiga ki te leva o te pulega a Fenua Fakaa‵tea i te lalolagi nei.

20. Se a te fesili telā e fai ne tatou, kae tefea te koga e mafai ei ne tatou o ‵sala ki te tali tenā?

²⁰ Kafai ko lau aka a taimi mai i te taimi ne fakatakavale ei te malo mua o te Atua, mo tena tupu i te gafa o sa Tavita, ka pefea te leva e ‵tau ei o faka‵tali ke oko atu ki te taimi ka toe fakaasi mai ei ne te Atua a tena pulega e alatu i te malo telā e aofia i ei te tupu i te gafa o Tavita, kae ka fai ei te Mesia mo fai te tupu telā e pule mai? E tuku mai ne te mataupu e 4 a te fakavae e mafai o iloa ei te leva o Taimi o Fenua Fakaa‵tea io me ko “taimi ne fuafuagina mō atufenua.” Ko te vaitaimi tenā ka lakalaka ei ne atufenua konā a “Ielusalema,” io me ko te Malo o te Atua.​—Luka 21:24.

21. Ne a mea e fakaasi mai i te Tanielu 4:​15-17 mo te Iopu 14:7 e uiga ki mea kolā ka ‵tupu māfai ko ave keatea a Setekaia mai i tena nofogaaliki?

²¹ A te lakalakaga tenā ne kamata i te tausaga telā ne ave keatea ei ne Nepukanesa a te tupu ko Setekaia mai i tena nofogaaliki i Ielusalema. Mai i te taimi tenā, ne fai pelā me ne ‘tua ki lalo’ a te pulega a Ieova telā ne fakaatagina i te fakasologa o tupu o Iutaia. Ne taofigina te mea tenā, e pelā mo te tafito telā ne ‵saigina i te moemiti a Nepukanesa. Ne pule a malo o Fenua Fakaa‵tea ki te lalolagi kātoa e pelā me ne manu fe‵kai. Kae ne isi se fakamoemoega ke “toe tupu aka” te lakau tenā. Kae ka iloa ei ne tino ola katoa me i “te Atua Tafasili i te Maluga ko te Pule i te malo o tino.”​—Tanielu 4:​15-17; Iopu 14:7; fakatusa ki te Isaia 11:​1, 2; 53:2.

22. I te taimi fea e ‵tau ei o toe ola malosi aka te Malo pelā me se “lakau,” kae e ‵tau o fai pefea te mea tenā?

²² Ka pule mai te Atua Tafasili i te Maluga e alatu i tena Mesia i te Malo telā ka toe fakatu aka. E se i te taimi ne sae muamua mai ei te Tino tenā, pelā me se tagata ‵lei katoatoa i te lalolagi nei, i te taimi ne takalia‵lia ei te kau Iutaia ki a ia kae ne seki talia foki ne latou a ia pelā me ko te lotou tupu. Kae e ‵tau o toe ‵tala aka a saitaga i te tafito tenā, kae ka toe ola malosi aka te Malo tenā, pelā me se “lakau,” māfai ko oko mai “te ‵toe tino malalo” tenā i tena ‵malu pelā me ko te Tupu faka-te-lagi o tino o fenua katoa. Tela la, kafai ko oti atu a Taimi o Fenua Fakaa‵tea, ka fai te malo o te lalolagi mo fai “te Malo o te ‵tou Aliki mo tena Keliso.”​—Fakaasiga 11:15; Tanielu 4:​17, 25.

“TAIMI E FITU”​—E PEFEA TE LEVA?

23. Kaia e ‵tau ei o tumau a Taimi o Fenua Fakaa‵tea ke oko mai eiloa ki ‵tou aso nei?

²³ E mautinoa eiloa, me i “taimi e fitu” kolā e fetaui tonu mo Taimi o Fenua Fakaa‵tea, e ‵tau o sili atu te leva i tausaga ‵tonu e fitu. Masaua la, me ne faipati atu a Iesu e uiga ki te “fakakātoaga” io me ko te fakaotiga o Taimi konā o Fenua Fakaa‵tea fakatasi mo “te ‵toe vaitaimi o te fakanofonofoga o mea.” (Luka 21:​7, 24; Mataio 24:3) Tela la, e ‵tau o tumau loa a mea konā ke oko mai eiloa ki ‵tou aso nei. E pefea la te leva?

24. E mafai pefea o fakagalue aka te leva o “taimi e fitu”?

²⁴ Kafai e ‵suke tatou ki te mataupu e 12 o te Fakaasiga, ka matea atu ei ne tatou i te fuaiupu e 6 mo te 14 e fakaasi mai i ei me i aso e 1,260 e fai mo fai “se taimi, a taimi mo te āfa taimi,” io me ko te 1 + 2 + ¹/2, telā ko te 3¹/2 taimi. Tela la, “te taimi” e tasi ko ‵tusa loa mo te 360 aso, io me ko masina faka-te-masina e 12 kolā e masani o taki 30 olotou aso. Tela la, a “taimi e fitu” ko aso e 2,520; kae ko te fakagaluegaga o mea tau valoaga i te Tusi Tapu e fai mai “ke sui te aso ki te tausaga, te aso ki te tausaga.” Kae e maua aka i ei me i taimi konā ko tausaga faka-te-kalena e 2,520. (Numela 14:34; Esekielu 4:6) Tenā loa te leva o “taimi e fitu”​—ko Taimi o Fenua Fakaa‵tea.

25. E fesoasoani mai pefea a “tausaga e fitusefulu” i te Ielemia 25:11 ke maua aka ei ne tatou a te kamataga o Taimi o Fenua Fakaa‵tea?

²⁵ E fesoasoani mai ki a tatou ke maua aka te aso i te kalena telā ne kamata mai ei a Taimi o Fenua Fakaa‵tea, māfai e onoono tatou ki te Muna a te Atua. E pelā mo mea ko oti ne iloa ne tatou, ne talia ne Ieova te kau Papelonia ke fakatakavale ne latou ana tino, ke fakamaofa ne latou a Ielusalema mo tena faletapu, ke ave keatea ne latou a Setekaia mai i “te nofogaaliki o te pulega a Ieova,” kae ke ave fakapagota foki ne latou a te kau Iutaia ki Papelonia. (1 Nofoaiga Tupu 28:5) A mea kolā ne ‵tupu “i te fitu o masina” ne fai ei a tino Iutaia kolā ne ‵toe mai i te fenua tenā ke ‵tele keatea ki Aikupito, kae ne tuku ei Iuta ke fai mo fai se koga lavaki. (2 Tupu 25:​1-26; Ielemia 39:​1-10; 41:1–43:7) Ne ‵valo mai ne te pelofeta a Ieova ko Ielemia me ka tumau eiloa te fakamaseiga tenā mō tausaga e 70. (Ielemia 25:​8-11) Oti aka loa, ne ‘fakamasino aka ei ne Ieova a mea ‵se a te tupu o Papelonia,’ kae ne ‘toe aumai ne ia Ana tino ki te koga tenā,’ ko te lotou fenua.​—Ielemia 25:12; 29:10.

26. (a) Se a te mea ne matea tonu atu ne Tanielu, kae se a foki la te mea telā ne maina a ia i ei? (e) E iloa pefea ne tatou te masina mo te tausaga telā ne fakataunugina ei te valoaga a Tanielu e uiga ki te toe ‵fokiatuga? (i) Kae se a te taimi tonu tenā?

²⁶ Ne nofo Tanielu pelā me se pagota i Papelonia i te fia o tausaga. I te po eiloa telā ne takavale ei Papelonia i te kau Metai mo te kau Pelesia, ne matea tonu atu ei ne ia te fakataunuga o tena valoaga, mo nisi valoaga aka foki, e uiga ki te fakai tenā. (Tanielu 5:​17, 25-30; Isaia 45:​1, 2) E ma‵natu aka a tino ‵poto i tala mua me ne takavale Papelonia i te kamataga o Oketopa i te tausaga ko te 539 T.L.M. Ne seki leva foki kae ne maina Tanielu i te valoaga a Ielemia me ko pili o oti atu te 70 tausaga ne ‵tau ei o fai latou pelā me ne pagota, kae ne ‵tau foki o masei ei Ielusalema. (Tanielu 9:2) Kae e tonu eiloa a ia! Me i te tausaga muamua o Kulesa te Pelesia, telā e fai mai te tokoukega o tino ‵poto i tala mua me ko te kamataga o te 538 T.L.M., ne fai ei ne Kulesa se fakatonuga telā ne talia ei te kau Iutaia ke toe ‵foki atu ki te lotou fenua ke ‵nofo latou i ei kae ke toe fakatu aka foki ne latou te faletapu o Ieova i konā. (2 Nofoaiga Tupu 36:​20-23; Esela 1:​1-5) E fai mai te tala mua telā ne mafua mai i te Atua me ne gasue‵sue fakavave te kau Iutaia i te fakatonuga tenā a Kulesa, “kae ne ‵nofo atu a tama a Isalaelu i olotou fa‵kai i te taimi ne oko atu ei ki te fitu o masina.” (Esela 3:1) E pelā mo te ‵tou kalena i aso nei a te masina tenā ko Oketopa, i te 537 T.L.M., kae ko te taimi foki tenā ko te fakaotiga o tausaga e 70 kolā ne ‵valo mai e uiga ki te fakamaseiga.

27. (a) Ne kamata anafea a tausaga e 70, kae se a te mea ne tupu i ei? (e) Ne pefea te leva o “taimi e fitu,” kae ne oti atu foki anafea a tausaga konā? (i) Se a te suā valoaga sili telā ne kamata o fakataunugina i te taimi foki eiloa tenā? (o) Se a te tala telā ko oti ne fakasalalau atu ne Te Faleleoleo Maluga e ‵tusa loa mo te 100 tupu tausaga?

²⁷ E tāua ki a tatou a tala mua konā me e mafai o maua ei ne tatou a te kamataga o “taimi ne fuafuagina mō atufenua.” Ne oti atu a tausaga e 70 o te fakamaseiga o Iuta mo Ielusalema i te 537 T.L.M., telā ne ‵tau ei o kamata a te vaitaimi tenā i te 607 T.L.M. Tenā loa te tausaga ne ave keatea ei a Setekaia mai luga “i te nofogaaliki o te pulega a Ieova” i Ielusalema. Tenā foki loa te tausaga ne kamata ei a Taimi o Fenua Fakaa‵tea. Kafai e lau aka a “taimi e fitu” io me ko tausaga e 2,520 mai i a Oketopa 607 T.L.M., e oko atu eiloa tatou ki te kamataga o Oketopa 1914 T.A. Ko te taimi foki tenā ko oti ne matea atu ne tatou me ne kamata mai ei o fakataunu te valoaga sili a Iesu e uiga ki “te ‵toe vaitaimi o te fakanofonofoga o mea.” A tala mautinoa mai te Muna a te Atua ko te fakavae mō te manatu tenei, telā ko oti ne fakasalalau malosi atu ne te mekesini ko Te Faleleoleo Maluga e ‵tusa loa mo te 100 tupu tausaga.

28, 29. (a) Se a te mea e uiga ki tala mua o malo telā e fai ei tatou ke loto fakafetai ona ko fakamatalaga maea kolā ne tausi i te Muna a te Atua? (e) Kaia e uke atu ei a fakamaoniga me e ‵tau o talia a Oketopa 1914 pelā me ko te fakaotiga o Taimi o Fenua Fakaa‵tea i lō so se isi taimi aka foki?

²⁸ E ‵tau o loto fakafetai eiloa tatou me ne tausi faka‵lei ne Ieova i tena Muna telā ne fakaosofia ne ia a te ata tonu o fakamatalaga e uiga ki te kau Iutaia, te kau Papelonia, te kau Metai penā foki eiloa mo te kau Pelesia i te ono o senetenali T.L.M. Moi se penā, se mea faigata ‵ki ke maua aka a taimi ‵tonu kolā ne ‵tupu ei a mea konā, me e se tāitāi o kātoa a tala o malo i te vaitaimi tenā.

²⁹ Kae ona ko vaegā tala konā o malo, e ma‵natu aka a nisi tino me ne fakamaofa a Ielusalema i te 587/586 T.L.M., kae ne kamata o pule te kau Papelonia ki te kau Iutaia i te tausaga telā ne fai ei a Nepukanesa mo fai te tupu i te 605 T.L.M.b Tela la, e ma‵natu aka latou me i te 605 T.L.M. ko te tausaga telā ne kamata ei o fakataunu te Ielemia 25:11: “Ka fakamaseigina te fenua kātoa; kae ka tavini atu latou i Fenua Fakaa‵tea e ‵tusa eiloa mo tausaga e fitusefulu.” (Ko te Greek Septuagint a Bagster) Kafai e penā, kae e kamata o lau aka ne tatou a Taimi o Fenua Fakaa‵tea mai i te tausaga tenā, ko tena uiga ka oti atu a “taimi” fakavaloaga “e fitu” konā i te tausaga telā ne fai ei te Taua a te Lalolagi, ko te 1916. Kae e pelā mo omotou pati ko oti ne fai atu, e tali‵tonu matou me e uke atu a fakamaoniga e mafai ei o talia ne tatou a fakamatalaga mai i te Muna telā ne fakaosofia ne te Atua, pelā me ne kamata a Taimi o Fenua Fakaa‵tea i a Oketopa 607 T.L.M., kae ne palele atu foki i a Oketopa 1914 T.A.

30. Ne a mea ko ‵tupu fakatasi ke iloa ei ne tatou te vaitaimi talu mai te 1914 pelā me ko “aso fakaoti”?

³⁰ E mafai o fia‵fia tatou me ko leva ne fai ne te Atua ke tusi ki lalo i tena Muna a valoaga kolā e fakaasi manino mai i ei te taimi o te vauga o Iesu pelā me ko te Mesia i te 29 T.A., penā foki loa mo tena “fakatasi mai” pelā me ko te Tupu ‵malu faka-te-lagi talu mai te 1914 T.A. A koi fanofano eiloa “te ‵toe vaitaimi o te fakanofonofoga o mea,” kae e matea atu eiloa ne tatou me ko gasolo‵solo o ma‵sei atu a fakanofonofoga i ‵tou tafa kolā ne fai mai ei a Iesu ke onoono faka‵lei tatou ki ei. Ko taua a te lalolagi, oge, famai, mafuie, amioga ma‵sei, amioga sē a‵lofa, takalia‵liaga mo fakasauāga ki a latou kolā e tau‵tali atu ki fakatakitakiga a te Tusi Tapu​—ko mea katoa konā ko fai mo fai se fakailoga e tasi ke iloa ei ne tatou a “aso fakaoti.”​—2 Timoteo 3:1; Mataio 24:​3-12; Maleko 13:​7-13.

TE AFE TAUSAGA​—MAFEA LA?

31. (a) Ne a pati fakatonutonu ne tuku mai ne Iesu mō ‵tou aso nei, kae kaia? (e) Se a te fesili kāti e fia fai atu ne tatou, kae se a te tali a Ieova ki ei?

³¹ Ka pefea te leva ka tumau ei te tulaga fakamataku tenei? Me ko fai nei a Keliso Iesu mo fai te Tupu mo te ‵Toa foki, e isi se pogai ‵lei ke tali‵tonu ei tatou me ka se leva nei kae ka fakaoko atu ne ia te fakamasinoga ki luga i fili o te Atua. “E seai se tino e iloa ne ia te aso tenā io me ko te itula tenā,” tela la, e seai se aogā ke taumafai o mate mai me ko te taimi fea ka tupu ei te mea tenā. Kae e tiga eiloa te feitu tenā, e ‵tau o ‵saga tonu atu tatou ki pati a Iesu, penei: “Ke matapula‵pula faeloa.” (Maleko 13:32; Mataio 24:42) Kafai ko ‵kilo atu tatou ki foliga o te lalolagi kolā e gasolo‵solo o ma‵sei atu, penā foki loa mo te sē fia‵fia o tino valevale ki te tala ‵lei o te Malo, kāti e fia fesili atu tatou pelā mo te pelofeta a te Atua, e uiga ki te ‵tou talaiga: “E ‵tau o pefea te leva, e Ieova?” Kae tenei eiloa te tali a Ieova:

“Ke oko eiloa ki te taimi ka maofa valevale ei a fa‵kai, kae e seai ne tino i ei, kae e seai foki ne tāgata faka-te-lalolagi i fale konā, kae ko se ‵lei foki te laukele ona ko te fakamaseiga tenā.” (Isaia 6:​10-12)

I tena taimi tonu ka fakaoko muamua atu ei ne Ieova tena fakamasinoga ki luga i Lotu Kelisiano ‵Se, kae fakamuli ifo ki luga foki i nisi vaega o te lalolagi a Satani. Ka ‵soko fakavave atu ki ei te pulega filemu a Keliso i te 1,000 tausaga.​—Fakaasiga 20:​1-3, 6.

SE A “TE KAUTAMA TENEI”?

32. Se a te fesili telā e sae mai e uiga ki te Mataio 24:34?

³² I tena valoaga sili e uiga ki “te fakailoga,” ne fakatalitonu mai penei a Iesu ki a tatou: “Au e fai tonu atu ki a koutou me ka se palele atu te kautama tenei seiloga ke ‵tupu a mea katoa konei.” (Mataio 24:34) Me e se taku tonu mai ne ia te leva o te kautama tenā, se a te mea e ‵tau o maina tatou i ei e uiga ki “te kautama” tenā?

33. (a) Se a “te kautama” tenā i aso o Iesu? (e) Kae pelā mo te mea tenā, ne a mea e mafai o fai atu e uiga ki te kautama o te 1914-1918?

³³ I aso o Iesu ne tumau eiloa i te ola a nisi soko kolā ne lagona ne latou a pati konā, penā foki loa mo tino o te lotou kautama, kae ne ‵sao atu foki latou i te ‵toe “fakalavelave” lasi telā ne oko atu ki luga i faiga o mea faka-Iutaia. Ko latou ko “te kautama” i aso o Iesu. I te taimi ne tusi ei te tusi tenei, i te Iunaite Sitete e isi ne tino e toko 10,000,000 tupu kolā koi tumau eiloa i te ola kae ne matea atu eiloa ne latou “te kamataga o logo‵maega i fakalavelave” i te 1914-1918. Kāti a nisi tino o latou konā ka tumau eiloa i te ola i ne nai tausaga. Kae e fakatalitonu mai a Iesu ki a tatou, me koi tuai o palele atu “te kautama tenei,” ka vau a ia pelā me ko te “Tama a te tagata” ke fakaoko mai ei ne ia te fakamasinoga ki luga i te fakanofonofoga o mea a Satani. (Mataio 24:​8, 21, 37-39) Tela la, e ‵tau o tumau tatou i te matapula‵pula, kae ke ‵nofo fakatali‵tali foki tatou ki te ‘okomaiga o te Malo.’​—Luka 21:​31-36.

[Fakamatalaga fakaopoopo]

[Pokisi i te itulau e 135]

TE FAKAGALUEGAGA O “TAIMI E FITU”

“Taimi” e 7  = 7 x 360 = 2,520 tausaga

(A te “taimi” io me ko te tausaga faka-te-Tusi Tapu ko te tausaga telā e tu i te va o te tausaga faka-te-masina telā e taki 354 aso mo te tausaga faka-te-la telā e taki 365¹/4 aso)

607 T.L.M. ki te 1 T.L.M. = 606 tausaga

1 T.L.M. ki te 1 T.A. = 1 tausaga

1 T.A. ki te 1914 T.A. =  1,913 tausaga

607 T.L.M. ki te 1914 T.A. =  2,520 tausaga

[Pokisi i te itulau e 140]

“TE KAUTAMA O TE 1914”

Ne fai atu a Robert Wohl i te tusi telā ne fakaulutala penā “me e se mafai o fakagalue aka te leva o se kautama mai i se aofaki fua o tausaga, kae mai i tino kolā ne ola fakatasi i se taimi o se fakalavelave lasi i tala fakasolopito, ako te taua muamua a te lalolagi ko te ‵toe fakaakoakoga sili o te mea tenā.”​—“The Economist,” i a Mati 15, 1980