E Fai Sāle Penei a Lagonaga?

NE TUSI mai penei te tino telā ne fanoanoa i tena tino ko mate: “E pelā mo te tamaliki i Peletania, ne akoako mai ki a au ke mo a ma fakaasi atu oku lagonaga i mua o nisi tino. E masaua ne au me i toku tamana, telā ne sotia muamua, ne u ana nifo kae ne fai mai penei, ‘Sa tagi koe!’ i te taimi ne logo‵mae ei au i se mea. E se masaua ne au me ne uma mai io me ne ‵sai mai toku mātua ki a matou, te kau tama‵liki (e tokofa matou). Ko 56 oku tausaga i te taimi ne matea atu ei ne au me ko mate toku tamana. Ne ‵pokomālō oku lagonaga i ei. Kae muamua la, ne seki mafai o tagi au.”

I nisi tuu mo aganuu e fakaasi atu ne tino olotou lagonaga i mua o nisi tino. Faitalia me e fia‵fia latou io me e fanoa‵noa, e iloa ne nisi tino olotou lagonaga. Kae i te suā feitu, kae maise eiloa i te feitu ki mātū o Eulopa mo Peletania, ko oti ne fakamasani aka a tino, kae maise eiloa ko tāgata, ke ‵funa kae taofi aka olotou lagonaga, ke fa‵ki i fakalavelave faiga‵ta, kae ke se fakaasi atu olotou lagonaga i mua o nisi tino. Kae kafai ko logo‵mae koe ona ko te galo atu o se tino pele, e mata, se mea masei ke fakaasi atu tou fanoanoa? Ne a muna i te Tusi Tapu?

Tino Kolā ne ‵Tagi i te Tusi Tapu

Ne tusi te Tusi Tapu ne tino Epelu kolā ne ‵nofo atu i te feitu ki saegāla o te Metitilani, kae ne fakaasi sāle olotou lagonaga. E maua i ei a tala o tino kolā ne fakaasi tonu atu olotou fanoanoa. Ne tagi te Tupu ko Tavita ki te mate o tena tama telā ne tamate ko Amanono. A te tonuga loa, “ne tagi fanoanoa eiloa” a ia “i se taimi leva eiloa.” (2 Samuelu 13:28-39) Ne tagi fanoanoa foki a ia i te taimi ne mate atu ei tena tama faitogafiti ko Apisaloma, telā ne taumafai o faimālō a ia mo fai te tupu. E fai mai penei te tala i te Tusi Tapu: “Ne oko atu te fanoanoa lasi ki te tupu [ko Tavita]. Ne fanake a ia ki te potu i luga o te mataloa o te fa‵kai kae tagi. I tena fanatuga, ne tagi a ia penei: ‘Oi aue taku tama! Taku tama ko Apisaloma! Apisaloma e, taku tama! E sili atu te lei moi ne mate au kae e se ko koe taku tama!’” (2 Samuelu 18:33) Ne tagi a Tavita pelā mo uiga masani o tamana. Kae ne fakamoe‵moe fakafia penā a mātua me moi ne ‵mate atu latou i lō olotou tama‵liki! E foliga mai me e fai fakaatea ke mate se tamaliki a koi tuai o mate tena mātua.

Ne a mea ne fai ne Iesu i te mate o tena taugasoa ko Lasalo? Ne tagi a ia i te taimi ne fakapilipili atu ei a ia ki tena tānuga. (Ioane 11:30-38) Fakamuli ifo, ne tagi Malia te Makatala i te taimi ne fakapilipili atu ei a ia ki te tānuga o Iesu. (Ioane 20:11-16) E tonu, e se fai valevale te fanoanoa o te Kelisiano telā e malamalama i te fakamoemoega i te Tusi Tapu ki te toetuga, e pelā mo nisi tino kolā e seki maua ne latou se mainaga manino faka-te-Tusi Tapu e uiga mo olotou talitonuga ki mea e ‵tupu ki tino ‵mate. Kae e pelā me se tino telā e isi ne ana lagonaga masani, e fanoanoa kae tagi sāle te Kelisiano tonu māfai ko galo atu so se tino pele, faitalia me e fakamoemoe a ia ki te toetuga.—1 Tesalonia 4:13, 14.

Ke Tagi io me ke se Tagi

E a ‵tou faifaiga i aso nei? E faigata ki a koe io me e mā sāle koe ma fakaasi atu ou lagonaga? Ne a mea e fai mai ne tino fakatonutonu? E taku sāle mai fua ne olotou manatu ‵fou a pati ‵poto mua ne fakaosofia ke tusi i te Tusi Tapu. E fai mai latou me e ‵tau o fakaasi atu ‵tou fanoanoa, kae ke se fa‵ki i ei. E fakamasaua mai i ei e uiga ki tāgata fakamaoni i aso mua, e pelā mo Iopu, Tavita, mo Ielemia, ko tino kolā e maua olotou pati fanoanoa i te Tusi Tapu. Ne seki fa‵ki fua latou i olotou lagonaga. Tela la, e se ‵lei ke ‵kalo keatea koe mai nisi tino. (Faataoto 18:1) E tonu, e kese‵kese a auala e fakaasi atu ei te fanoanoa i tuu mo aganuu kese‵kese, kae e ‵tusa foki mo nisi talitonuga masani faka-te-lotu.a

E a māfai e fia tagi koe? Se uiga masani o tino ke ‵tagi sāle. Ke masaua foki te taimi ne mate ei a Lasalo, “ne lagona ne [Iesu] te ‵mae o tona loto, mo te fi‵ta o tona mafaufau. . . . Ko tagi Iesu.” (Ioane 11:33, 35) Ne fakaasi atu ne ia i ei me se faiga masani ke tagi māfai ko mate se tino pele.

E ‵lago atu ki ei te tala o te mātua, ko Ane, telā ne mate tena pepe ko Lasela ona ko te SIDS (Te Mate Fakafuasei o Tama‵liki). Muna a tena avaga: “Se mea fakaofoofogia me ne seki ‵tagi maua mo Ane i te faiga o te fanoanoa. Ne ‵tagi valevale a nisi tino katoa.” Kae ne tali mai penei a Ane: “E tonu, talu mai te taimi tenā, ko lava loa toku tagi sāle mō maua tokolua. I taku faka‵tau ne fatoā pokomālō mai te mea ne tupu i ne nāi vaiaso mai tua ifo o te mate, i te taimi ne nofo tokotasi ei au i te fale. Ne tagi au i te aso kātoa. E talitonu au me ne maua ne au se fesoasoani i ei. Ne tai pelā aka eiloa toku loto i ei. Ne ‵tau o tagi fanoanoa au i te mate o taku pepe. E talitonu au me e ‵tau o talia a tino fanoanoa ke na ‵tagi eiloa. E tiga eiloa e masani sāle o fai mai a nisi tino, ‘Sa tagi,’ e se maua se fesoasoani tonu i ei.”

Faifaiga a Nisi Tino

Ne a mea e fai ne nisi tino māfai ko māfatia latou ona ko te mate o se tino pele? Ke na mafaufau ki a Uanita. E masani ‵lei a ia ki te lagonaga māfai ko mate se pepe. Ko lima nei ana tama ne ‵to. Kae ko toe faitama a ia. Tela la, e se tioa eiloa o manavase a ia i te taimi ne fāulu ei a ia ki te fakaimasaki ona ko te fepakiga o tena motokā. I te lua vaiaso mai tua ifo i ei ne kamata o ‵mae tena tinae—kae seki kātoa i ei ana masina. Ne seki leva kae ne fanau mai te tamā pepe ko Vanesa—ko silia malie eiloa tena ‵mafa i te lua pauna. “Au ne fiafia ‵ki eiloa,” e masaua ne Uanita. “Ko fai ei au mo fai se mātua!”

Ne seki tumau tena fiafia. I te fa o aso mai tua ifo i ei kae mate ei a Vanesa. Muna a Uanita: “Ne otia malosi i ei toku loto. Ko se toe fai au mo fai se mātua. Ne lagona ne au te sē katoatoa. Ne logo‵mae malosi au i te taimi ne toe foki atu ei au ki te fale ki te potu telā ne fakatoka ne au mō Vanesa, mo tamā gatu kolā ne ‵togi ne au mō tou fafine. I ne nāi masina, ne fakaataata faeloa ne au i toku mafaufau te aso telā ne fanau mai ei a ia. Ne seki fia faipati au ki se isi tino.”

E se ‵lei ana faifaiga? Kāti e faigata ki nisi tino ke maina i ei, kae e fai mai a tino pelā mo Uanita kolā ko oti ne fepaki mo se vaegā mea penā me ne ‵tagi fanoa‵noa latou ki olotou pepe e pelā eiloa mo te tagi fanoanoa ki se tino telā ne ola i se taimi e tai mata leva. E se tāitāi o fanau mai se pepe, kae e fai mai latou, ko leva ne a‵lofa ana mātua ki a ia. E isi se alofa fakapito i te va o te mātua mo tena pepe. Kafai ko mate se pepe, e manatu aka te mātua me ko mate se tino tonu. Tenā loa te mea e ‵tau o maina i ei a nisi tino.

Mea Kolā ka Fai ne Koe Ona ko te Kaitaua mo te Logosala

Ne fakamatala mai ne te suā mātua ana lagonaga i te taimi ne taku atu ei ki a ia i tena tamaliki tagata telā ko ono ana tausaga ko mate me fatu vāivāi talu mai tena fanaumaiga. “Ne fakasolosolo oku lagonaga—ne ‵mu toku foitino, ne se talitonu, ne logosala, mo te kaitaua ki taku avaga mo te tokitā me ne seki iloa ne laua me e pefea te fakamataku o tena masaki.”

A te kaitaua kāti ko te suā fakailoga o te fanoanoa. Kāti ko te kaitaua ki te kau tokitā mo nēsi, ona ko te manatu aka me e ‵tau o uke atu olotou mea ne fai mō te tino telā ne mate. Io me ko te kaitaua ki taugasoa mo kāiga kolā kāti e foliga mai me e ‵se olotou pati mo olotou faiga. E kaitaūa sāle a nisi tino ki te tino telā ne mate me ne seki tausi faka‵lei tena malosi faka-te-foitino. Muna a Setela: “E masaua ne au i a au ne kaitaua ki taku avaga me e iloa ne au ne seki ‵tau o mate a ia. Ne masaki malosi a ia kae ne ita tou tagata ma fakalogo ki pati a te kau tokitā.” Kae kāti e kaitaua foki ki te tino telā ko mate ona ko te uke o tulaga faiga‵ta e taotaomaki mai ki te tino ola ona ko tena mate.

Kāti e logosala sāle a nisi tino ona ko te lotou kaitaua—ko tena uiga, e taku fakamasei ne latou a latou eiloa me e loto kaitaūa latou. E ‵losi mai a nisi tino ki a latou eiloa me ne mate atu te lotou tino pele. E fakatalitonu mai latou penei: “Moi ne vave o fai atu au ki a ia ke fanatu ki te tokitā,” io me “moi ne fai atu au ki a ia ke fanatu ki te suā tokitā,” io me “moi ne fai atu au ki a ia ke tausi faka‵lei tena malosi faka-te-foitino, penei ko se mate ei a ia.”

Ko sili atu foki te logosala o nisi tino, kae maise eiloa ko te mate fakafuasei io me ko te mate fakapoi mai o te lotou tino pele. E kamata o masaua ne latou a taimi ne kaitaūa ei latou ki te tino telā ne mate io me ne kinau latou. Io me e ma‵natu aka latou me e se ‵lei olotou faifaiga ki te tino telā ne mate.

A te leva e fanoa‵noa sāle ei te tokoukega o mātua, e ‵lago atu ki ei a manatu o tino ‵poto e tokouke, me i te mate o se tamaliki e fai ei ke tumau te sē kātoa ‵lei o te olaga o ana mātua, kae maise eiloa ko te fafine.

Kafai ko Mate Tau Avaga

A te mate o te avaga ko te suā vaegā fakalavelave, kae maise eiloa māfai e uke a mea ne fai fakatasi ne laua. Kāti ko gata atu i ei te vaegā olaga telā ne ola laua i ei, ko te faiga o malaga, galuega, fakafiafiaga, mo te fakatau fakalagolago o te suā tino ki te suā tino.

Ne fakamatala mai ne Eunike a mea kolā ne ‵tupu i te taimi ne mate fakafuasei ei tena avaga i te fatu vāivāi. “I te vaiaso muamua ne fai pelā me ko ‵mu oku lagonaga, e pelā me ‵noga masei. Ne seki mafai o tami io me sogi au ki se mea. Kae ne tumau oku mafaufauga, e pelā me e nofo atu au i se koga fakaatea. Me ne nofo atu au i tafa o taku avaga i te taimi ne taumafai ei latou o fakaolaola a ia i te togafiti ko te CPR mo te fakaaogāga o vailakau, ne seki oko mai ki a au te lagonaga masani ko te sē fia talitonu me ko mate a ia. Kae tiga eiloa te feitu tenā, ne ita malosi au i ei, e pelā me e kilo atu au ki se motokā e to ki lalo mai se koga maluga kae e seai lele eiloa ne aku mea e mafai o fai ki ei.”

Ne tagi a ia? “Ao, kae maise eiloa i te faitauga o te fia selau tusi alofa ne maua ne au. Ne tagi au i te faitauga ki tusi takitasi. Ne fesoasoani mai i ei ki a au ke fakafesagai faka‵lei ki nisi mea kolā ka ‵tupu i te aso. Kae e seai lele eiloa se mea ne mafai o fesoasoani mai māfai ko fesili ‵soko mai a tino me e a oku lagonaga. A te tonuga loa, ne fakaalofa a kita nei.”

Ne a mea ne fesoasoani atu ki a Eunike ke fa‵ki i tena fanoanoa? “E pelā me ne seki iloa tonu ne au, kae ne fai ne au se fakaikuga i a au eiloa, ke toe kamata au o gasuesue malosi i toku olaga,” ko ana muna. “Koi logo‵mae eiloa au, māfai e masaua ne au me e se fakatasi mai taku avaga telā ne fiafia malosi ki te olaga.”

“Ke se Talia a Nisi Tino ke Pule Mai . . ”

E fai mai a tino tusitala o te tusi ko te Leavetaking—When and How to Say Goodbye, penei: “Ke se talia a nisi tino ke pule mai ki au faifaiga mo ou lagonaga. E tofu te tino mo lagonaga kese‵kese o te fanoanoa. Kāti e ma‵natu aka a nisi tino—kae e fai mai foki olotou pati—me ko tō sōna fanoanoa malosi koe io me e se lava tou fanoanoa. Fakamagalo atu ki a latou kae fakapuli i a koe olotou pati. Kafai e faimālō ne koe a koe eiloa ke fai a mea kolā e ma‵nako ki ei a nisi tino, io me ko te fenua, ka taofi ei koe mai te tupuakaga o lagonaga ‵lei.”

E tonu, e kese‵kese a faifaiga a tino kese‵kese ki olotou fanoanoa. E se taumafai matou o fai atu me e ‵lei atu te auala e tasi i lō te suā auala mō tino katoa. Kae e tai fakamataku māfai ko se gasolo ki mua te tino, kae ona ko tena loto māfatia e se mafai o toe fakafetaui aka ne ia tena olaga ki te tulaga fou. Kafai e penā loa, kāti e manakomia i ei se fesoasoani mai taugasoa a‵lofa. Muna a te Tusi Tapu: “A takaga e masani o fiafia fakatasi kae fakatau alofa. A taina e tau o fakatau fesoasoani i taimi o fakalavelave.” Tela la, ke mo a ma mā koe o ‵sala aka se fesoasoani, ke faipati atu, kae ke tagi foki.—Faataoto 17:17.

A te fanoanoa se lagonaga masani māfai ko mate se tino, kae e se se mea masei ke iloa ne nisi tino i a koe e fanoanoa. Kae e ‵tau o maua a tali ki nisi fesili konei: ‘E mafai pefea o fa‵ki au i toku fanoanoa? E mata, se mea masani ke lagona sāle te logosala mo te kaitaua? Ne a aku mea e ‵tau o fai ki ei? Ne a mea ka fesoasoani mai ke fa‵ki au i te mate mo te fanoanoa?’ Ka tali ne te suā vaega a fesili konā, penā foki loa mo nisi fesili aka.