Mataupu e 2

Te Tusi Telā e Fakaasi Mai i ei te Iloaga e Uiga ki te Atua

1, 2. Kaia e ‵tau ei o maua ne tatou a fakatakitakiga mai te ‵tou Mafuaga?

SE MEA ‵lei eiloa ke tuku mai ne te ‵tou Mafuaga alofa se tusi o fakatonutonuga mo fakatakitakiga mō tino. Kae e ‵tau eiloa o maua ne tino a fakatakitakiga, i ne?

² I te 2,500 tupu tausaga ko ‵teka, ne tusi mai penei te pelofeta telā ne tusi ne ia a tala mua: “E se mafai ne te tagata telā e sasale o takitaki ne ia ana vae.” (Ielemia 10:​23, NW) Ko uke atu nei a fakamaoniga me e ‵tonu a pati konā. Tela la, ne fai mai penei te tino tusitala ko William H. McNeill: “A mea kolā e ‵tupu sāle ki tino i te lalolagi nei, ko te oko mai faeloa o fakalavelave mo mea kolā e fakama‵kosu ei a fakatokatokaga masani a tino.”

3, 4. (a) E ‵tau o fai pefea ‵tou manatu māfai ko kamata tatou o suke‵suke ki te Tusi Tapu? (e) Ka fai pefea ne tatou se sukesukega ki te Tusi Tapu?

³ E fakamalie aka ne te Tusi Tapu ‵tou manakoga katoa ke maua ne fakatakitakiga ‵poto. E tonu, e loto vāi‵vāi sāle a tino e tokouke māfai ko fatoā ‵suke latou ki te Tusi Tapu. Me e lasi ‵ki te tusi tenā, kae e fui maina foki a tino i nisi vaega i ei. Kae kafai ko maua ne koe se tusi fakalōia telā e fakamatala mai i ei a mea kolā e ‵tau o fai ne koe ke maua ei se togi sē fuafuagina, ka fakaavanoa ne koe se taimi ke faitau faka‵lei ki ei, i ne? Kafai ko fui maina koe i nisi vaega o te tusi tenā, kāti ka ‵sala aka koe ki te fesoasoani o se tino telā e masani ‵lei i vaegā tusi penā. Kaia e se fai ei penā tau kilokiloga ki te Tusi Tapu? (Galuega 17:11) E sili atu a mea e aofia i ei i lō se togi faka-te-olaga nei. E pelā mo mea ne maina tatou i ei i te mataupu muamua, ona ko te iloaga e uiga ki te Atua e mafai ei o takitaki atu tatou ki te ola se-gata-mai.

⁴ Ke na suke‵suke faka‵lei tatou ki te tusi telā e fakaasi mai i ei te iloaga e uiga ki te Atua. Muamua la, ka fakamatala fakatoetoe aka ne matou a mataupu i te Tusi Tapu. Oti aka loa, ka sau‵tala eiloa tatou ki pogai e tali‵tonu ei a nisi tino malamalama me i te Tusi Tapu ko te Muna telā ne māfua mai i te Atua.

MEA I LOTO I TE TUSI TAPU

5. (a) Ne a mea e aofia i Tusitusiga Faka-Epelu? (e) Ne a mea e aofia i Tusitusiga Faka-Eleni?

⁵ E maua i loto i te Tusi Tapu a tusi e 66 i vaega e lua, kolā e taku sāle ko te Feagaiga Mua mo te Feagaiga Fou. Ne tusi a te lasiga o tusi e 39 i te Tusi Tapu i te ‵gana Epelu, ako te suā 27 tusi i te ‵gana Eleni. A Tusitusiga Faka-Epelu, mai te tusi ko Kenese ke oko eiloa ki te Malaki, ko fakamatala mai i ei te faitega o mea, penā foki loa mo tausaga e 3,500 i te kamataga o tala mua o tino. I te suke‵suke ki te vaega tenei o te Tusi Tapu, ko iloa ei ne tatou a faifaiga a te Atua ki te kau Isalaelu​—mai te lotou kamataga e pelā me se atufenua i te 16 o senitenali T.L.M. ke oko eiloa ki te 5 o senitenali T.L.M.a E fakasino atu eiloa a Tusitusiga Faka-Eleni, mai te tusi ko Mataio ke oko eiloa ki te Fakaasiga, ki akoakoga mo faifaiga a Iesu Keliso mo ana soko i te senitenali muamua T.A.

6. Kaia e ‵tau ei mo tatou o suke‵suke ki te Tusi Tapu kātoa?

⁶ E fai mai a nisi tino me i te “Feagaiga Mua” se mea fua mō tino Iutaia, kae ko te “Feagaiga Fou” se mea mō tino Kelisiano. Kae e fai mai te 2 Timoteo 3:​16, “me i Tusitusiga Tapu katoa ne aumai mai te Atua, kae aoga.” Tela la, e ‵tau o aofia te Tusi Tapu kātoa i so se sukesukega ‵lei telā e fai ki te tusi tenā. A te tonuga loa, e fetaui ‵lei te avā vaega konā o te Tusi Tapu, me e mafai o tuku fakatasi faka‵lei a vaega konā ke ati aka ei se matua e tasi mō te tusi kātoa.

7. Se a te matua e maua i te Tusi Tapu?

⁷ Kāti ko oti ne kau sāle atu koe ki lotu i te fia o tausaga kae ne lagona ne koe i ei a nisi vaega o te Tusi Tapu ne faitau ki luga. Io me ne faitau ne koe a nisi vaega i ei. E iloa ne koe me e isi se fakasologa e tasi o mataupu i te Tusi Tapu mai te Kenese ke oko eiloa ki te Fakaasiga? Ao, e maua i te Tusi Tapu kātoa se matua e tasi. Se a te matua tenā? Ko te taku‵leiga o te pulega a te Atua mo te fakataunuga o tena fuafuaga alofa e alatu i tena Malo. Fakamuli loa, ka maina tatou i te auala telā ka fakataunu ei ne te Atua te fuafuaga tenā.

8. Ne a mea e fakaasi mai ne te Tusi Tapu ki uiga totino o te Atua?

⁸ E se gata fua i te fakaasi mai ne te Tusi Tapu a te fuafuaga a te Atua, kae e fakaasi mai foki i ei ana uiga totino. E pelā mo te iloa ne tatou mai te Tusi Tapu me e isi ne lagonaga o te Atua kae e tāua ki a ia a filifiliga kolā e fai ne tatou. (Salamo 78:​40, 41; Faataoto 27:11; Esekielu 33:11) E fai mai te Salamo 103:​8-14 me i te Atua “e alofa kae alofa ‵nau, e tuai o ita, kae fonu i te alofa tumau.” E atafai mai a ia ki a tatou, me e masaua ne ia me ‘ne faite fua tatou mai te pefu’ kae ka toe ‵foki atu tatou ki te pefu māfai ko ‵mate tatou. (Kenese 2:7; 3:19) Ko oko eiloa i te fakaofoofogia o uiga kolā e fakaasi mai ne ia! Tenā loa te vaegā Atua e fia tapuaki atu koe ki ei, i ne?

9. E tuku mai pefea ne te Tusi Tapu se mainaga manino e uiga ki mea kolā e loto ki ei te Atua, kae e aogā pefea ki a tatou te vaegā iloaga tenā?

⁹ E tuku mai foki ne te Tusi Tapu se mainaga manino e uiga ki mea kolā e loto ki ei te Atua. I nisi taimi e taku mai a mea konā e pelā me ne tulafono. Kae i te lasiga o taimi e fakaasi mai a mea konā i fakatakitakiga kolā e akoako mai i fakaakoakoga aogā. Ne fai ne te Atua ke tusi ki lalo a tala o nisi mea kolā ne ‵tupu i te fenua mua ko Isalaelu ke aogā a tala konā ki a tatou. E fakaasi mai ne tala ‵tonu konā a mea kolā e ‵tupu māfai e fakafetaui aka ne tino olotou olaga ki te fuafuaga a te Atua, penā foki loa mo te ikuga fakafanoanoa māfai e ‵tu tokotasi latou i a latou eiloa. (1 Tupu 5:4; 11:​4-6; 2 Nofoaiga Tupu 15:​8-15) Kafai e fai‵tau tatou ki vaegā tala ‵tonu konā, kāti e se taumate ka otia ‵tou loto i ei. Kafai e taumafai tatou o fakaataata i ‵tou mafaufau a mea kolā ne ‵tupu, ka fai pelā me e aofia foki tatou i tala konā. Tela la, ka aogā ki a tatou a fakaakoakoga ‵lei i ei kae ka faka‵seke foki tatou keatea mai matāsele kolā ne ‵lave ei a tino agasala. Kae e ‵tau o maua se tali ki te fesili tāua tenei: E iloa tonu pefea ne tatou me i mea kolā e fai‵tau tatou ki ei i te Tusi Tapu ko muna eiloa ne māfua mai i te Atua?

E MAFAI NE KOE O TALITONU KI TE TUSI TAPU?

10. (a) Kaia e ma‵natu aka ei a nisi tino me e se aogā te Tusi Tapu i aso nei? (e) Ne a muna i te 2 Timoteo 3:​16, 17 e uiga ki te Tusi Tapu?

¹⁰ Kāti ko iloa ne koe me i nisi tusi fakatonutonu e se toe aogā māfai ko ‵teka atu ne nāi tausaga. E a te Tusi Tapu? E leva ‵ki te Tusi Tapu, kae ko tai kātoa nei te 2,000 tausaga talu mai te taimi ne tusi ei a toe pati i ei. Tela la, e ma‵natu aka a nisi tino me e se aogā te Tusi Tapu i ‵tou aso nei. Kae kafai ne mafua mai te Tusi Tapu i te Atua, e ‵tau o aogā faeloa a pati fakatonutonu i ei faitalia me ko leva ne maua te tusi tenā. E ‵tau o fai faeloa pelā me i te Tusi Tapu e “aoga ki te akoakoga o te mea tonu, ki te polopoloki, ki te fakatonu o te mea ‵se, mo te akoako atu ki te olaga ‵lei, ko te mea, ko te tino tela e tavini ki te Atua, ke maua ne ia te fakamaoniga, ke lava tena uta e fai ei ne ia so se galuega ‵lei.”​—2 Timoteo 3:​16, 17.

11-13. Kaia e mafai ei ne tatou o fai atu me e aogā te Tusi Tapu mō ‵tou aso nei?

¹¹ E fakaasi mai ne se sukesukega māea me e ‵pau eiloa te aogā o fakatakitakiga i te Tusi Tapu i aso nei mo te aogā o mea konā i te taimi ne fatoā tusi ei ki lalo. E pelā eiloa mo uiga masani o tino, e fakaasi mai ne te Tusi Tapu se mainaga manino telā e aogā ki kautama katoa. Se mea faigofie ke matea atu te mea tenā i te Lauga a Iesu i luga i te Mauga, telā e maua i te tusi ko Mataio, mataupu e 5 ki te 7. Me ne ofo malosi te takitaki o te kau Initia telā ko mate nei, ko Mohandas K. Gandhi, i te lauga tenā, e fai pelā me ne fai atu ne tou tagata a pati konei ki se sui o te Malo o Peletania: “Kafai e loto ma‵lie tou fenua mo toku fenua ki akoakoga kolā ne fai ne Keliso i tena Lauga i luga i te Mauga, penei e mafai o faka‵lei aka ne tatou a fakalavelave, e se gata fua i tā fenua, kae pelā foki mo te lalolagi kātoa.”

¹² E se tioa eiloa o ofo malosi a tino i akoakoga a Iesu! I te Lauga i luga i te Mauga, ne fakaasi mai i ei ne ia te auala e maua ei a fiafiaga ‵tonu. Ne fakamatala mai ne ia me e faka‵lei aka pefea a kinauga. Ne akoako mai ne Iesu a te faiga o ‵talo. Ne fakasino atu a ia ki te ‵toe kilokiloga poto e uiga ki manakoga faka-te-foitino kae ne tuku mai foki te Tulafono Fakaaulo ke maua ei a fesokotakiga ‵lei mo nisi tino. Ne aofia foki i nisi manatu i te lauga tenā ko te auala ke iloa ei a tino ‵lotu kolā e ‵loi mo te auala e maua ei te tokagamalie i aso mai mua.

¹³ I te Lauga tenā i luga i te Mauga, penā foki loa mo nisi vaega o te Tusi Tapu, e fakaasi mai i ei a mea kolā e ‵tau o fai ne tatou mo mea kolā e ‵tau o ‵kalo keatea mai i ei ko te mea ke momea aka te ‵lei o ‵tou olaga. Ona ko te aogā o pati fakatonutonu i te Tusi Tapu ne fai mai penei se faiakoga e tokotasi: “E tiga eiloa ko oti au ne fai mo fai se tino fakatonutonu i te akoga lāsaga lua kae e isi ne oku tikulī ko te bachelor mo te master, kae ko oti foki ne faitau ne au te fia o tusi e uiga ki te tausiga o mafaufauga ‵lei mo uiga o tino, ne maua aka ne au me i pati fakatonutonu i te Tusi Tapu e uiga ki vaegā mea pelā mo te faiga o se avaga ke manuia, te taofiga o amioga ma‵sei a tama‵liki, mo te auala e maua ei a taugasoa tumau, ko sili fakafia atu i so se mea ne faitau ne au io me ne sukesuke au ki ei i te kolisi.” E atea mo te aogā mo te fetaui ‵lei o te Tusi Tapu mō aso nei, kae e mafai foki o tali‵tonu tatou ki ei.

E TONU KAE FAKATALITONUGINA

14. Ne a tala e fakaasi mai i ei me e tonu te Tusi Tapu i mea fakasaienitisi?

¹⁴ E tiga eiloa e se fai te Tusi Tapu mo fai se tusi akoga i mea fakasaienitisi, e tonu ‵ki eiloa a mea i ei i te feitu fakasaienitisi. E pelā mo te taimi ne tali‵tonu ei te tokoukega o tino me e foliga pāpā te lalolagi, ne faipati a Isaia e uiga ki “foliga pukupuku” o te lalolagi (i te Faka-Epelu ko te chugh, “se mea pukupuku”). (Isaia 40:​22, NW) Ne fatoā talia ne te tokoukega o tino a te manatu me e foliga pukupuku te lalolagi i te fia afe tausaga mai tua ifo o te taimi o Isaia. Kae e fai mai foki te Iopu 26:​7, (NW)​—telā ne tusi ki lalo i te 3,000 tupu tausaga ko ‵teka​—me ‘ne seki fakatautau ne te Atua te lalolagi ki se mea.’ Muna a te tino akoga i te Tusi Tapu: “Me ne iloa pefea ne Iopu a te manatu tonu telā e fakamaoni mai i sukesukega ki te lagi, me e seai ne mea e ‵lago ki ei te lalolagi i te vanimonimo, se fesili e fui tali mai ne tino kolā e se tali‵tonu me ne maua te Tusi Tapu mai te Atua.”

15. E fakamalosi aka pefea te talitonu ki te Tusi Tapu ona ko te faiga o tala i ei?

¹⁵ A te faiga o tala i te Tusi Tapu e fakamalosi mai foki i ei te ‵tou tali‵tonu ki te tusi leva ‵ki tenei. E se pelā mo tala ‵fatu, e aofia a tino ‵tonu mo tausaga mautinoa i mea kolā ne ‵tupu i te Tusi Tapu. (1 Tupu 14:25; Isaia 36:1; Luka 3:​1, 2) Kae e tiga eiloa ne fakalasi‵lasi faeloa ne tino tusitala mua a manumaloga a olotou tino pule kae ne ‵funa sāle aka foki olotou takavalega mo faifaiga ‵se, ne fai‵pati ‵tonu mai mo te fakamaoni a tino tusitala i te Tusi Tapu​—kae ne fai‵pati foki latou e uiga ki olotou agasala matagā.​—Numela 20:​7-13; 2 Samuelu 12:​7-14; 24:10.

SE TUSI O VALOAGA

16. Se a te ‵toe fakamaoniga tāua me ne maua te Tusi Tapu mai te Atua?

¹⁶ A te fakataunuga o valoaga e tuku mai i ei a fakamaoniga ‵tonu me ne maua te Tusi Tapu mai te Atua. E uke ‵ki a valoaga i te Tusi Tapu ko oti ne fakataunu katoatoa. E manino eiloa me e se mafai ne tino o fai se vaegā mea penā. Ne mafua mai pefea a valoaga konā? E fakamatala mai te Tusi Tapu “me e seai eiloa se talaiga fakapelofeta [“valoaga,” NW] kai vau mai i te loto eiloa o te tino, ka ko te Agaga Tapu [io me ko te malosi galue o te Atua] e fakatasi atu ki tino kola e folafola atu ne latou a te talaiga tela ne aumai mai i te Atua.” (2 Petelu 1:21) Ke na mafaufau ki nisi valoaga konei.

17. Ne a valoaga ne ‵valo mai e uiga ki te takavalega o Papelonia, kae ne fakataunu mai pefea a valoaga konā?

¹⁷ A te takavalega o Papelonia. Ne ‵valo mai ne Isaia mo Ielemia me ka fakatakavale Papelonia ne te kau Metai mo Pelesia. Se mea fakaofoofogia, me ne tusi ki lalo a te valoaga a Isaia i te 200 tupu tausaga a koi tuai o fakatakavale Papelonia! A vaega konei o te valoaga tenā ko oti ne fakamaoni aka i tala mua: ne faka‵masa pakupaku te vaitafe ko te Eufilate mai i te faka‵sali keateaga o vai i ei ki se vaituloto telā ne keli ne tino (Isaia 44:27; Ielemia 50:38); ne fakata‵mala a sotia o leoleo faka‵lei a mataloa o Papelonia i tafa o te vaitafe (Isaia 45:1); kae ne fakatakavale te fakai tenā ne te tino pule e igoa ki a Kulesa.​—Isaia 44:28.

18. Ne fakataunu mai pefea a valoaga i te Tusi Tapu i te fanakaga mo te pakūga o “te tupu o Eleni”?

¹⁸ A te fanakaga mo te pakūga o “te tupu o Eleni.” I se fakaasiga ne matea atu ei ne Tanielu se kouti tagata telā ne ta ne ia se mamoe tagata, kae ne ‵fati i ei a sau e lua o te mamoe. Oti aka, ne fati foki te sau lasi o te kouti, kae ne ‵tupu aka i ei a sau e fa. (Tanielu 8:​1-8) Ne fakamatala atu penei ki a Tanielu: “A te mamoe tagata tela ne lavea ne koe, tela e lua ona sau, ko te ava malo kona o Metai mo Pelesia. A te kouti ko te malo o Eleni, ka ko te sau takutakua o ia i te va o ona mata ko te tupu muamua. A sau e fa kola ne tupu aka i te fatiga o te sau muamua, ko malo e fa kona kola ka vaevae ki ei te malo lasi tenei, tela la, ka se malosi e pela mo te malo muamua.” (Tanielu 8:​20-22) E pelā eiloa mo muna i te valoaga tenā, i te lua selau tupu tausaga mai tua ifo i ei, ne fakatakavale ne “te tupu o Eleni,” ko Alesana te Sili, a te Emupaea telā e lua ana sau, ko Metai mo Pelesia. Ko oti ne mate atu a Alesana i te 323 T.L.M., kae ne sui fakamuli a ia ne ana takitaki kautau e tokofa. Kae ne seki oko atu olotou malo ki te malosi o te emupaea o Alesana.

19. Ne a valoaga ne fakataunu mai i a Iesu Keliso?

¹⁹ Te olaga o Iesu Keliso. E maua te fia o valoaga i Tusitusiga Faka-Epelu e uiga ki te fanaumaiga, te galuega, te mate, mo te toetuga o Iesu. E pelā mo te 700 tausaga mai mua atu i ei ne ‵valo mai ne Mika me ka fanau mai te Mesia, io me ko te Keliso, i Peteleema. (Mika 5:2; Luka 2:​4-7) A te suā tino telā ne ola i taimi o Mika, ko Isaia, ne ‵valo mai me ka ‵kini te Mesia kae puapuaki atu ki a ia. (Isaia 50:6; Mataio 26:67) I te 500 tausaga mai mua atu i ei, ne ‵valo mai ne Sakalia me ka fakalata te Mesia ki tupe siliva e 30. (Sakalia 11:12; Mataio 26:15) I te afe tausaga mai mua atu i ei, ne ‵valo mai ne Tavita a mea kolā ka ‵tupu i te mate o Iesu te Mesia. (Salamo 22:​7, 8, 18; Mataio 27:​35, 39-43) Kae i te 500 tausaga mai mua atu i ei, ne fakaasi mai ne te valoaga a Tanielu te taimi ka sae mai ei te Mesia, te leva o tena galuega, penā foki loa mo te taimi o tena mate. (Tanielu 9:​24-27) Konā fua a nāi valoaga mai te fia o valoaga kolā ne fakataunu mai i a Iesu Keliso. Ka aogā malosi ki a koe ke faitau fakamuli ki nisi mea e uke e uiga ki a ia.

20. Se a te fakatalitonuga telā e maua ne tatou ona ko te ‵lei katoatoa o te fakataunuga o valoaga i te Tusi Tapu?

²⁰ Ko oti ne fakataunu mai te fia o nisi valoaga kolā ne fai i te Tusi Tapu e uiga ki mea kolā e seki tāitāi o oko mai. Kae kāti ka fesili ifo koe penei, ‘E aogā pefea ki toku olaga a mea konā?’ Ia, kafai e ‵tonu faeloa a pati a se tino ki a koe i te fia o tausaga, e mata, ka se talitonu koe ki a ia māfai ko taku mai ne ia se mea fou? Ikai! Ne faipati faeloa te Atua ki te munatonu i vaega katoa o te Tusi Tapu. E ‵tau o fakamalosi aka i ei tou talitonu ki folafolaga i te Tusi Tapu, e pelā mo valoaga i ei e uiga ki te lalolagi palataiso telā ka oko mai, i ne? A te tonuga loa, e mafai o ‵pau te ‵tou talitonu mo te talitonu o Paulo, se soko e tokotasi o Iesu i te senitenali muamua, telā ne tusi mai penei, ‘e se mafai ne te Atua o pati loi.’ (Tito 1:2) Kae kafai foki la e fai‵tau tatou ki te Tusi Tapu kae fakaaogā a pati fakatonutonu i ei, ko fakagalue aka i ei a te poto telā e se tāitāi o maua ne tino i a latou eiloa, me i te Tusi Tapu se tusi telā e fakaasi mai i ei te iloaga e uiga ki te Atua telā e takitaki atu ei ki te ola se-gata-mai.

“KE FIAFAI MALOSI” KI TE ILOAGA E UIGA KI TE ATUA

21. Ne a au mea e ‵tau o fai māfai e foliga mai pelā me ko tō faiga‵ta a nisi mea e tauloto koe ki ei i te Tusi Tapu?

²¹ Kafai ko sukesuke koe ki te Tusi Tapu, e iku loa o tauloto koe ki mea kolā e ‵kese mai mea ne akoako atu ki a koe i aso mua. Kāti ka fatoā iloa aka ne koe me i nisi faifaiga fakalotu kolā e fakatāua ne koe e se fakafiafia atu ki te Atua. Ka iloa ne koe me e isi ne mea e loto te Atua ki ei e uiga ki faiga ‵tonu mo faiga ‵se kolā e sili atu i mea kolā e fai sāle i te lalolagi fai valevale tenei. Kāti e foliga muamua mai e pelā me ko tō faiga‵ta a mea konā. Kae ke kufaki! Ke na sukesuke faka‵lei ki te Tusi Tapu ke maua ei te iloaga e uiga ki te Atua. Ke na talia ne koe te manatu me kāti e ‵tau o ‵fuli ne koe ou manatu mo au faifaiga ona ko pati fakatonutonu i te Tusi Tapu.

22. Kaia e sukesuke ei koe ki te Tusi Tapu, kae e mafai pefea ne koe o fesoasoani atu ki nisi tino ke maina i te pogai e sukesuke ei koe ki ei?

²² Kāti ka ita atu ou taugasoa mo ou kāiga a‵lofa ki a koe ona ko tau sukesukega ki te Tusi Tapu, kae ne fai mai penei a Iesu: “So se tino e takutaku ne ia a au i mua o tino, e takutaku foki ne au a ia i mua o toku Tamana i te lagi. So se tino e fakafiti ne ia a au i mua o tino, e fakafiti foki ne au a ia i mua o toku Tamana i te lagi.” (Mataio 10:​32, 33) Kāti e manava‵se a nisi tino ma kau atu koe ki se tamā lotu fakaatea io me fai koe pelā me se tino fakavalevale. Kae ko te tonuga loa, ko kausaki eiloa koe ke maua te iloaga tonu e uiga ki te Atua mo tena munatonu. (1 Timoteo 2:​3, 4) Ke fesoasoani atu ki nisi tino ke maina i ei, ke na faigo‵fie ou uiga, kae ke se faka‵tupu kinauga, māfai e faipati atu koe ki a latou e uiga ki mea kolā e tauloto ne koe. (Filipi 4:5) Masaua la, “e mafai o tosina mai” a tino e tokouke “ke talitonu” ‘e aunoa mo se pati’ māfai e matea atu ne latou a fakamaoniga me e aogā tonu ki tino te iloaga e uiga ki te Tusi Tapu.​—1 Petelu 3:​1, 2.

23. E mafai pefea ne koe o fakamalosi aka tou “fiafai” ki te iloaga e uiga ki te Atua?

²³ E fakamalosi mai penei te Tusi Tapu: “Ke fai koutou e pela mo ne tamaliki fatoa fa‵nau, kola ka ‵mate [“fia‵fai malosi,” NW] i te fia inu ki te tinā susu faka te Agaga.” (1 Petelu 2:2) E fakalagolago se pepe ki meakai mai i tena mātua kae e tagi sāle ke fakamalie aka tena manakoga. E penā loa te fakalago‵lago o tatou ki te iloaga mai te Atua. Ke na “fia inu” ki tena Muna mai i te tumau i te faiga o tau akoga. Ke na samanaki eiloa koe ke faitau ki te Tusi Tapu i aso katoa. (Salamo 1:​1-3) Ka maua ne koe i ei a fakamanuiaga ‵gali, me e fai mai penei te Salamo 19:11 e uiga ki tulafono a te Atua: ‘E maua ne au te taui ‵lei i a au ne tausi ki ei.’

[Fakamatalaga fakaopoopo]

TOFOTOFO AKA TOU ILOAGA

E ‵kese pefea te Tusi Tapu mai nisi tusi?

Kaia e mafai ei ne koe o talitonu ki te Tusi Tapu?

Ne a mea e fakamaoni mai ki a koe me i te Tusi Tapu ko te Muna ne māfua mai i te Atua?

[Pusa i te itulau e 14]

KE NA FAKAMASANI FAKA‵LEI KI TAU TUSI TAPU

E se se mea faigata ke fakamasani koe ki te Tusi Tapu. Ke na fakaaogā te fakasologa o igoa o tusi i ei ke tauloto ei koe ki te fakasologa o tusi i te Tusi Tapu mo koga e maua i ei a tusi konā.

Ne ‵vae aka a tusi i te Tusi Tapu ki mataupu mo fuaiupu ke faigofie te ‵suke ki ei. Ne fakaopoopo mai te ‵vaega ki mataupu i te 13 senitenali, kae kāti ne ‵vae aka ne se tino Falani, telā ne ‵lomi tusi, a Tusitusiga Faka-Eleni ki fuaiupu i te 16 senitenali. A te Tusi Tapu kātoa muamua ne maua mai i ei a napa mō ana mataupu mo ana fuaiupu ko te lomiga i te ‵gana Falani telā ne ‵lomi i te 1553.

Kafai e fakasino atu ki tusi siki i te tusi tenei, a te napa muamua e fakasino atu ki te mataupu, kae ko te suā napa ko te fuaiupu. E pelā mo te tusi siki ko te “Faataoto 2:5” e fakasino atu i ei ki te tusi ko Faataoto, te mataupu e 2, te fuaiupu e 5. Kafai e ‵suke sāle koe ki tusi siki konā, e se leva kae ka apo koe i te ‵suke ki tusi siki i te Tusi Tapu.

A te ‵toe auala ‵lei ke fakamasani ei koe ki te Tusi Tapu ko te faitau ki ei i aso katoa. Muamua la, kāti e foliga mai me e faigata ‵ki ke fai penā. Kae kafai e faitau ne koe te taki tolu ki te taki lima mataupu i aso takitasi, e tusa eiloa mo te ‵loa o mataupu konā, ka fakaoti faka‵lei ne koe te faitauga ki te Tusi Tapu kātoa i se tausaga e tasi. Kaia e se kamata ei koe o fai penā i te aso nei?

[Pokisi i te itulau e 19]

TE TUSI TAPU​—SE TUSI ‵KESE

• A te Tusi Tapu “ne aumai mai te Atua.” (2 Timoteo 3:16) E tiga eiloa ne tusi ki lalo ne tino a pati i ei, ne takitaki eiloa ne te Atua olotou manatu, ko te mea ke fai eiloa te Tusi Tapu mo fai “te muna a te Atua.”​—1 Tesalonia 2:13, NW.

• Ne tusi te Tusi Tapu i se vaitaimi e 16 senitenali te leva, ne tino tusitala e toko 40 mai telega kese‵kese. Kae e ui i ei, e fetaui ‵lei a mea katoa i te Tusi Tapu mai tena kamataga ki tena fakaotiga.

• Ne tumau eiloa te Tusi Tapu faitalia me e uke atu a kinauga ne fai ki ei i lō so se isi tusi aka. I tausaga mai te 500 ki te 1500 T.A. ne ‵sai ki pou kae ‵sunu a tino e tokouke ona fua ko te mea ne maua aka i a latou a kopi o te Tusi Tapu.

• A te Tusi Tapu ko te ‵toe tusi lauiloa i te lalolagi kātoa. Ko oti ne ‵fuli te Tusi Tapu kātoa io me ko nisi vaega i ei ki ‵gana e 2,000 tupu. Ko oti foki ne ‵lomi te fia piliona o kopi o te tusi tenā, kae e fui maua aka se kogā koga i te lalolagi nei telā e se maua i ei se kopi o te Tusi Tapu.

• A te ‵toe vaega leva o te Tusi Tapu ne tusi ki lalo i te 16 senitenali T.L.M. Ne mua atu te mea tenā i te saemaiga o te Rig-Veda a te kau Hinitu (kāti ko te 1300 T.L.M.), io me ko te tusi a te kau Putisi, ko te “Kanona o Fakaputugā Tusi e Tolu” (i te lima o senitenali T.L.M.), io me ko te Kulani a te kau Musilimu (i te fitu senitenali T.A.), penā foki loa mo te tusi a te kau Sinitu ko te Nihongi (i te 720 T.A.).

[Ata i te itulau e 20]