A te Kufaki i Tofotofoga e Avatu i ei a Tavaega ki a Ieova

“Kae kafai e kufaki ne koe a puapuaga e oko atu ona ko tou fai mea tonu, e fakamanuia atu koe ne te Atua ona ko te mea nei.”​—⁠1 PETELU 2:⁠20.

KO OTI ne tukugina atu a Kelisiano ki a Ieova kae e ma‵nako foki latou o fai tena loto. Ko te mea ke ola e ‵tusa mo te lotou tukuatuga, e taumafai malosi latou o tau‵tali katoatoa atu ki te toe Fakaakoakoga Sili, ko Iesu Keliso, kae ke molimau atu ki te munatonu. (Mataio 16:24; Ioane 18:37; 1 Petelu 2:​21) Kae ko oti ne tuku atu ne Iesu pelā foki mo nisi tino fakamaoni a olotou ola kae ne ‵mate latou e pelā me ne matulo ona ko mea kolā e tali‵tonu latou ki ei. E mata, e fakauiga i ei me e fakamoe‵moe a Kelisiano katoa ke ‵mate ona ko olotou talitonuga?

² Ko oti ne maua ne tatou e pelā me ne Kelisiano a fakamalosiga ke fakamaoni faeloa ke oko ki te mate, kae se manakogina ke ‵mate tatou ona fua ko ‵tou talitonuga. (2 Timoteo 4:7; Fakaasiga 2:​10) E fakauiga i ei me e ui eiloa ko lotoma‵lie tatou ke logo‵mae​—⁠io me ke ‵mate​—⁠mō ‵tou talitonuga, kae e se fakauiga i ei me se mea e ma‵nako ki ei tatou. Ka sē fia‵fia eiloa tatou māfai e logo‵mae, fakamasiasigina io me e fakatauemugina tatou. Kae ona ko te mea e fakamoe‵moegina ke fepaki tatou mo tofotofoga mo fakasauāga, e ‵tau o mafaufau faka‵lei tatou ki te auala ke fakafesagai atu ei ki vaegā mea penā.

E Fakamaoni i Taimi o Tofotofoga

³ E maua ne tatou i te Tusi Tapu a tala kese‵kese e uke kolā e fakaasi mai ei a auala ne fakafesagai atu ei a tavini a te Atua i aso mua ki tulaga fakama‵taku o te olaga. E fakaasi mai i te auala ne ‵saga atu ei latou ki mea konā a fakatakitakiga mō Kelisiano i aso nei māfai e fepaki latou mo tofotofoga tai ‵pau penā. Ke onoono ki tala i te pokisi “Te Auala ne Fakafesagai Atu ei Latou ki Fakasauāga,” kae ke onoono ki mea e mafai o tauloto ne koe mai i ei.

 E ui eiloa ne fakafesagai atu a Iesu mo nisi tavini fakamaoni a te Atua ki fakasauāga i auala kese‵kese ona ko olotou fakanofonofoga, e mautinoa eiloa me ne seki sōnafai ne latou se mea ke ‵tu atu ei olotou ola i se tulaga fakamataku. Kafai e oko atu latou ki se tulaga fakamataku, e loto ‵toa kae ne fakaeteete foki latou. (Mataio 10:​16, 23) A te mea telā e ‵saga malosi atu latou ki ei, ko te faiga o te galuega talai kae ke fakatumau te lotou fakamaoni ki a Ieova. A te auala ne ‵saga atu ei latou ki tulaga kese‵kese konā e tuku mai i ei se fakaakoakoga ki Kelisiano i aso nei kolā e fepaki mo tofotofoga mo fakasauāga.

⁵ I aso nei, e fepaki sāle a tino o Ieova mo fakalavelave faiga‵ta mo te mativa telā e iku mai i taua, te fakataputapuga o te galuega io me ko fakasauāga sē ‵tau. E pelā mo tausaga talu mai te 1960-1969, ne fakasauā fakamasei ei a Molimau a Ieova i Malawi. Ne fakamaseigina a olotou Kingdom Hall, fale, meakai mo pisinisi​—⁠toeitiiti ko kope katoa o latou. Ne logo‵mae latou i ‵kiniga mo nisi fakasauāga ma‵sei. Ne fakafesagai atu pefea a taina ki mea konei? Ne ‵tau o ‵sola te fia afe o tino mai olotou fa‵kai. Ne olo atu a tino e tokouke ki te vao, kae ne ‵sola a nisi tino mō se taimi toetoe ki se fenua pili mai ko Mozambique. E ui eiloa ne ‵mate atu a nisi tino fakamaoni, ne filifili aka ne nisi tino ke ‵sola keatea latou mai te koga fakamataku tenā, telā se faifaiga ‵lei ne fai ne latou mai lalo i vaegā fakanofonofoga penā. Mai te faiga penā, ne tau‵tali atu eiloa a taina konei ki fakaakoakoga a Iesu mo Paulo.

⁶ E ui eiloa, ne ‵tau o ‵tele keatea a taina Malawi io me olo atu o muni i se koga, ne ‵sala kae ne tau‵tali latou ki fakatakitakiga mai te Atua kae ne tumau eiloa i te faiga o te lotou galuega faka-Kelisiano i se auala ‵funa e ‵tusa mo te lotou mea e mafai o fai. Se a te mea ne iku mai i ei? Ne maua i ei se aofaki fou o tino talai o te Malo e 18,519 mai mua o fakatapu te lotou galuega i te 1967. E ui eiloa koi fakatapu te galuega kae ko oti foki ne olo atu a tino e tokouke ki Mozambique, ne toe maua se aofaki fou o tino talai i te 1972 telā e ‵tusa mo te 23,398. Ne maua ne latou se aofaki masani o itula e 16 i te galuega talai i masina katoa. E aunoa mo se fakalotolotolua, ne avatu ne latou i ei a vikiga ki a Ieova e auala i olotou faifaiga, kae ne fakamanuia ne Ieova a taina fakamaoni konā i taimi o te fakalavelave faigata tenā.a

⁷ I te suā feitu, i fenua kolā e uke a fakalavelave e ‵sae aka ona ko ‵tekemaiga, ne fakaiku aka ne nisi taina i ei ke sē tiakina ne latou te fenua, faitalia me e mafai o fai latou penā. E ui eiloa e mafai o faka‵lei aka olotou fakalavelave māfai e olo atu latou fakaatea, kae e mafai foki o fakamāfua aka i ei a nisi fakalavelave. E pelā me se fakaakoakoga, e mata, e mafai o fakatumau ne latou te lotou fesokotakiga mo te kautaina Kelisiano, i lō te nofo tokotasi i te feitu faka-te-agaga? E mata, e mafai ne latou o fakatumau te polokalame o mea faka-te-agaga i te taimi e salasala ei latou ki se koga ke ‵nofo atu i ei, kāti i se fenua maumea io me se fenua telā e uke a kope faka-te-foitino e mafai o maua i ei?​—⁠1 Timoteo 6:⁠9.

⁸ E filifili aka ne nisi tino ke se olo keatea latou ona ko te manavase ki te tulaga o olotou taina i te feitu faka-te-agaga. E filifili aka ne latou ke fakafesagai atu latou ki ‵tekemaiga konā ko te mea ke mafai o tumau latou i te talai atu i te lotou fenua kae ke fai foki pelā me se fakamalosiga ki taina tali‵tonu. (Filipi 1:14) Mai te faiga o te filifiliga tenā, ko oti ne manumalo a nisi tino i fono fakamasino kolā ne fai i olotou fenua.b

⁹ A te filifiliga ke olo atu ki te suā fenua io me ke ‵nofo se filifiliga totino. Kae e ‵tau fua o fai ne tatou se filifiliga penā māfai ko oti ne ‵talo atu tatou ki a Ieova mō se fakatakitakiga. Faitalia me se a te filifiliga e fai ne tatou, e ‵tau o masaua ne tatou a pati a Paulo, penei: “Ko ‵tau i a tatou takitokotasi o avatu se tala o ia ki te Atua.” (Loma 14:12) E pelā mo te mea ko oti ne iloa ne tatou, e manako a Ieova ke tumau ana tavini i te fakamaoni mai lalo i so se fakanofonofoga. E fepaki a nisi tavini a ia mo tofotofoga mo fakasauāga i aso nei; kae kāti ka mafai o fai fakamuli penā a nisi tino. Ka tofotofogina a tino katoa i auala kese‵kese, kae e seai se tino e sao mai i ei. (Ioane 15:​19, 20) E pelā me ne tavini tukugina atu a Ieova, e se mafai o ‵kalo keatea tatou mai te kinauga lasi telā e aofia i ei te faka‵maluga o te igoa o Ieova mo te fakamalugāga o tena pulega i te lagi mo te lalolagi kātoa.​—⁠Esekielu 38:23; Mataio 6:​9, 10.

“Sa Taui te Masei ki te Masei”

¹⁰ A te suā fakatakitakiga aogā telā e mafai o tauloto ne tatou mai i te auala ne fakafesagai atu ei a Iesu mo ana apositolo ki fakalavelave ko te sē taui ma sui ki tino kolā e fakasauā mai. E seai eiloa se koga i te Tusi Tapu e fakamatala mai i ei me ne fakatoka ne Iesu mo ana soko se faifaiga ke ‵teke atu io me taua atu ki tino kolā e fakasauā atu ki a latou. I lō te fai penā, ne polopoloki mai a te apositolo ko Paulo, ki Kelisiano ke “sa taui te masei ki te masei. . . . Aku fagasele, sa taui ma sui, kae tuku eiloa ki te taui ma sui a te Atua, me ne fai mai te Tusi, ‘Muna a te Aliki, e a aku te taui ma sui, kae e a aku foki e toe ‵togi atu.’ ” E se gata i ei, “ke se fakatakavale koe ne te masei; ka ke fakatakavale ne koe te masei ki te ‵lei.”​—⁠Loma 12:​17-21; Salamo 37:​1-4; Faataoto 20:22.

¹¹ Ne ‵saga tonu atu a Kelisiano i aso mua ki pati polopoloki konā. I tena tusi ko The Early Church and the World, ne fakamatala mai ne Cecil J. Cadoux, se tino tusi tala fakasolopito, a faifaiga a Kelisiano ki tino o te Malo i tausaga talu mai te 30-70 T.A. Ne tusi mai a ia, penei: “E seai ne fakamaoniga ‵tonu ne maua ne matou me ne taumafai a Kelisiano i te vaitaimi tenā o ‵teke atu ki fakasauāga konā mai te taua atu. A te mea telā e fai ne latou ko te taku fakamasei fua ne latou a takitaki io me faka‵numi atu latou mai te ‵tele kea‵tea. E se se mea faigata ke taofi aka te auala masani e fakafesagai atu ei a Kelisiano ki fakasauāga kae e se mafai eiloa o faka‵logo latou ki te malo māfai e fepaki a fakatonuga a latou mo te lotou faka‵logo ki a Keliso.”

¹² E mata, tenā eiloa te toe auala ‵lei? E mata, e se se mea faigofie ke fakasauā atu ki vaegā tino penā? E mata, e se se mea ‵lei ke taua atu ke puipui ei a koe? Kāti tenā eiloa te mea e ‵tau o fai mai te kilokiloga a te tagata. Kae e pelā me ne tavini a Ieova, e tali‵tonu tatou me i te tau‵tali atu ki fakatonuga a Ieova i so se mea e fai ne tatou ko te toe mea ‵lei. E masaua faeloa ne tatou a pati a Petelu, penei: “Kafai e kufaki ne koe a puapuaga e oko atu ona ko tou fai mea tonu, e fakamanuia atu koe ne te Atua ona ko te mea nei.” (1 Petelu 2:20) E tali‵tonu katoatoa tatou me e iloa ‵lei ne Ieova a te mea ko tupu kae ka sē talia eiloa ne ia ke tumau a mea konā ki te se-gata-mai. E fakamautinoa aka pefea ne tatou a te mea tenā? Ne folafola atu a Ieova ki ana tino kolā ne ‵nofo fakapagota i Papelonia, penei: “So se tino e fakapatele atu ki a koutou, ko fakapatele a ia ki toku ‵kano mata.” (Sakalia 2:​8, Tusi Paia, Samoa) E pefea te leva ka talia ei ne se tino ke fakapatele atu te suā tino ki tena ‵kano mata? Ka tuku mai eiloa ne Ieova te fakatapūga i te taimi tonu. Ona ko te mea tenā, e se ‵tau eiloa o fakalotolotolua tatou.​—⁠2 Tesalonia 1:​5-8.

¹³ Ona ko te mea tenei, e ‵tau o ‵kilo atu tatou ki a Iesu e pelā me se fakaakoakoga. E se fai pelā me ne seki mafai ne Iesu o puipui a ia mai ana fili i te taimi ne olo atu ei o puke fakapagota a ia i te fatoaga i Ketesemane. Kae ne fai atu a ia ki ana apositolo, penei: “E se iloa ne koe me mafai ne au o fakatagi atu ki toku Tamana mo se fesoasoani, kae e uga fakavave mai ei ne ia ki a au ne sotia agelu e sili atu i te fitu sefululua afe? Kae e mafai la pefea o fakataunu a muna a te Tusi, telā ne fai mai me e ‵tau eiloa o fai penei?” (Mataio 26:​53, 54) Ne tāua ‵ki ki a Iesu a te fakataunuga o te loto o Ieova, faitalia me iku atu i ei ki logo‵maega. Ne talitonu katoatoa a ia ki pati fakavaloaga a te pelofeta ko Tavita, penei: “Me puipui ne koe au mai te malosi o te mate; ka ko te tino telā e alofa koe ki ei, ka se tuku ne koe i te lalolagi o tino mate.” (Salamo 16:10) I tausaga fakamuli ifo, ne fai atu a te apositolo ko Paulo e uiga ki a Iesu, penei: “Ne kufaki ne ia te sataulo ona ko te fiafia telā e fakatalitali mai ki a ia, kae ne seki fia saga foki ki tona mate fakalumalumagina i luga i te sataulo, ka ko nofo nei i te koga tāua, ko te feitu fakaatamai o te nofogaaliki o te Atua.”​—⁠Epelu 12:⁠2.

Te Fiafia e Maua Mai te Fakamalugāga o te Igoa o Ieova

¹⁴ Se a te mea fakafiafia telā ne fakamalosi atu ki a Iesu ke tumau i te toe fakalavelave faigata ne fepaki mo ia? Mai tavini katoa a Ieova, ne saga malosi atu a Satani ki te Tama fagasele a te Atua ko Iesu. Tela la, ne fai a te fakamaoni o Iesu i toe tofotofoga faiga‵ta e pelā me ko tena tali ki pati fakaitaita a Satani ki a Ieova. (Faataoto 27:11) E mata, e mafai o fakaataata ne koe a te fiafia mo te lotomalie o Iesu i te taimi ne toetu aka ei a ia? Ko tafaga la tena fiafia, i te iloa atu me ko oti ne fakataunu ne ia te tiute ne tuku atu ki a ia, te tagata ‵lei katoatoa, i te taku‵leiga o te pulega a Ieova i te lagi mo te lalolagi mo te fakamalugāga o Tena igoa! E se gata i ei, a tena ‘nofo atu i te feitu fakaatamai o te Atua’ e mautinoa eiloa me se tauliaga tafasili i te gali kae fakafiafia ki a Iesu.​—⁠Salamo 110:​1, 2; 1 Timoteo 6:​15, 16.

¹⁵ Se mea fakafiafia foki ki Kelisiano ke ‵kau atu ki te fakamalugāga o te igoa o Ieova mai te kufaki i tofotofoga mo fakasauāga, i te tau‵tali atu ki te fakaakoakoga a Iesu. E tasi te fakaakoakoga mai ei ko te tala o Molimau kolā ne puapuagā i te falepuipui matagā i Sachsenhausen kae ne ‵sao i te māti fakamataku telā ne iku atu ki te ‵mate o tino e tokouke i te fakaotiga o te Taua i te Lua a te lalolagi. Ne ‵mate a te fia afe o pagota i te māti tenā ona ko te tuku faka‵sau atu ki te matagi mo te la, masaki, te fiakai mo te fanafana ne sotia o te kau Nasi i te lotou malaga. Ne ‵sao katoa eiloa a Molimau e toko 230 i te māti tenā ona ko te lotou ‵kau fakatasi mo te fakatau fesoasoani faitalia me ne fai ei ke tu atu olotou ola i se tulaga fakamataku.

¹⁶ Se a te mea ne fakamalosi atu ki Molimau konei ke kufaki i fakasauāga mataga konā? I te taimi eiloa ne ‵sao ei latou, ne fakaasi atu ne latou te lotou fia‵fia mo te loto fakafetai ki a Ieova i se fakaikuga telā ne fakaulutala penei: “Te fakaikuga a te toko 230 molimau a Ieova mai fenua kese‵kese e ono kolā ne maopoopo i te vao i tafa o Schwerin i Mecklenburg.” Ne fai mai latou, penei: “Ko teka atu se vaitaimi o tofotofoga leva ‵ki, kae ko tino kolā ne ‵sao mai i ei, e fai pelā me ne tapale fakavave keatea mai te afi ‵ka ulaula, kae e seai eiloa se manogi siau i a latou. (Ke onoono ki te Tanielu 3:27.) I lō te fai penā, e ‵fonu latou i te malosi o Ieova kae e fakatalitali nei latou mo te loto finafinau ki fakatonuga fou mai te Tupu ke fakalauefa atu ne latou a mea o te Malo.”c

¹⁷ E pelā mo te toko 230 o tino fakamaoni konā, e mafai foki o tofotofogina a ‵tou fakatuanaki faitalia me “e seki taua eiloa koutou ke oko ki te okoga, telā ko te mate.” (Epelu 12:⁠4) Kae e uke ‵ki a vaegā tofotofoga kese‵kese. Kāti ko pati fakatauemu mai ‵tou taugasoa i te akoga, io me ko fakamalosiga mai taugasoa ma‵sei ke finalalolagi io me fai a nisi amioga sē ‵tau. I tafa i ei, a te fakaikuga ke ‵kalo keatea mai te toto, ke avaga fua i te Aliki, io me ko te putiakega o tama‵liki i te munatonu i loto i se kāiga telā e kese‵kese a lotu i ei e fai pelā me ne tofotofoga faiga‵ta ‵ki.​—⁠Galuega 15:29; 1 Kolinito 7:​39; Efeso 6:4; 1 Petelu 3:​1, 2.

¹⁸ Faitalia me ne a tofotofoga e oko mai, e iloa ne tatou me e logo‵mae tatou ona ko te fakamuamua faeloa ne tatou a Ieova mo tena Malo, kae e fai ne tatou a te mea tenā e pelā me se tauliaga gali ‵ki kae fia‵fia foki ke fai penā. Ka maua ne tatou se fakamalosiga gali mai pati fakamalosi a Petelu, penei: “Amutia koutou manafai e muna maseigina koutou ona ko koutou e tautali i a Iesu; ko te uiga o te mea nei i te Agaga ‵malu, tela ko te Agaga o te Atua, ko nofo i luga i a koutou.” (1 Petelu 4:14) E mafai fua ne tatou o kufaki i toe tofotofoga faiga‵ta ona ko te ‵mana o te agaga o Ieova, kae avatu i ei a vikiga mo tavaega ki a ia.​—⁠2 Kolinito 4:7; Efeso 3:​16; Filipi 4:​13.

[Fakamatalaga mai lalo]

E Mafai o Fakamatala Mai ne Koe?

• E ‵kilo atu pefea a Kelisiano ki logo‵maega mo fakasauāga?

• Ne a ‵tou mea e mafai o tauloto mai faifaiga a Iesu mo nisi tino fakamaoni i taimi ne fakafesagai atu ei ki tofotofoga?

• Kaia e ‵lei ei ke se taui ma sui māfai ko fakasauāgina tatou?

• Se a te mea fakafiafia telā ne fakamalosi atu ki a Iesu i ana tofotofoga, kae se a te mea e tauloto ne tatou mai i ei?

[Fesili mo te Sukesukega]

1. Ona ko te manavase o Kelisiano ‵tonu ke ola latou e ‵tusa mo te lotou tukuatuga, ne a fesili e ‵tau o mafau‵fau ki ei?

2. E pefea te kilokiloga a Kelisiano ki tofotofoga mo logo‵maega?

3. Ne a fakaakoakoga mai te Tusi Tapu e uiga ki te fakafesagai atu ki fakasauāga e mafai o fakamatala mai ne koe? (Ke onoono ki te pokisi “Te Auala ne Fakafesagai Atu ei Latou ki Fakasauāga,” i te suā itulau.)

4. Ne a mea e mafai o fai atu e uiga ki faifaiga ne fai ne Iesu mo nisi tavini fakamaoni i taimi ne tofotofogina ei latou?

5. Ne a faifaiga fakasauā ne ‵sae aka i Malawi i tausaga talu mai i te 1960, kae ne ‵saga atu pefea a Molimau ki te mea tenā?

6. Se a te mea ne seki tiakina ne Molimau i Malawi faitalia a fakasauāga ne fepaki mo latou?

7, 8. Ne a pogai ne filifili aka ei a nisi tino ke sē olo keatea latou, faitalia me e fakalavelave atu a ‵tekemaiga ki a latou?

9. Ne a mea e ‵tau o mafaufau faka‵lei ki ei se tino māfai e ‵tau o filifili aka ke nofo io me fano ki se fenua ona ko fakasauāga?

10. Se a te fakaakoakoga tāua ne tuku mai ne Iesu mo te kau apositolo i te auala ke fakafesagai atu ei ki tofotofoga mo ‵tekemaiga?

11. Ne a pati a se tino tusi tala fakasolopito e uiga ki faifaiga a Kelisiano ki te Malo?

12. Kaia e ‵lei atu ei ke kufaki i logo‵maega i lō te taui ma sui?

13. Kaia ne talia ei ne Iesu ke puke fakapagota a ia ne te fili?

14. Se a te mea fakafiafia telā ne fakamalosi atu ki a Iesu i tofotofoga katoa ne fepaki mo ia?

15, 16. Ne a fakasauāga matagā ne kufaki i ei a Molimau i Sachsenhausen, kae se a te mea ne fakamalosi atu ki a latou ke fai penā?

17. Ne a tofotofoga kese‵kese e fepaki nei mo tino o Ieova?

18. Se a te fakatalitonuga e maua ne tatou me e mafai o kufaki tatou i toe tofotofoga faiga‵ta?

[Pokisi/Ata i te itulau e 25]

Te Auala ne Fakafesagai Atu ei Latou ki Fakasauāga

• A koi tuai o oko atu a sotia a Helota ki Peteleema o tamate a tama‵liki tagata kolā ko taki lua olotou tausaga o fanaifo ki lalo, ona ko te takitakiga a te agelu ne puke ne Iosefa mo Malia a te tamaliki kae olo atu ki Aikupito.​—⁠Mataio 2:​13-​16.

• I te taimi ne fai ei te galuega a Iesu, ne ‵sala fakafia a ana fili ki a ia ke tamate ona ko tena molimau atu. Kae ne sao faeloa a ia mai i a latou.​—⁠Mataio 21:​45, 46; Luka 4:​28-​30; Ioane 8:​57-​59.

• I te taimi ne olo atu ei a sotia mo ofisa o puke fakapagota a Iesu i te fatoaga o Ketesemane, ne fai faka‵lei atu a ia ki a latou fakalua, penei: “Ko au tenei.” Ne taofi foki ne ia ana soko mai te taua atu ki a latou kae talia ne ia ke puke a ia ne ona fili.​—⁠Ioane 18:​3-12.

• Ne puke fakapagota, ne ‵kini kae fakatonu atu foki ki a Petelu mo nisi tino ke sē toe fai‵pati e uiga ki a Iesu. Kae i te taimi ne fakasaoloto ei latou ne “olo keatea . . . Kae i aso katoa, e se mafai eiloa o gata te lotou akoako atu kae lauga atu ki tino e uiga ki a Iesu te Keliso, i loto i te Fale Tapu io me i loto i fale o tino.”​—⁠Galuega 5:​40-42.

• I te taimi ne iloa ei ne Saulo, telā ne fai fakamuli e pelā me ko te apositolo ko Paulo, a taumafaiga a tino Iutaia i Tamaseko o tamate a ia, ne tuku a ia ne taina i konā ki loto i se kete kae tukutuku ifo ki tua o te ‵pui o te fa‵kai tenā ne sao ei a ia.​—⁠Galuega 9:​22-​25.

• I tausaga fakamuli ifo, ne filifili aka ne Paulo ke fakatagi a ia ki te Kaisala, faitalia me ne iloa aka ne te Kovana ko Feso mo te Tupu ko Akelipa “me seai se mea e ‵tau ei o fakasala a ia nei ki te mate.”​—⁠Galuega 25:​10-​12, 24-​27; 26:​30-​32.

[Ata i te itulau e 26]

E ui eiloa ne faimālō atu ki a latou ke ‵tele keatea, ne tumau eiloa a te fia afe o Molimau fakamaoni i Malawi i te talaiatuga o te Malo mo te fiafia

[Ata i te itulau e 27]

A te loto fiafia ke fakamaluga aka te igoa o Ieova ne fakamalosi atu ei ki tino fakamaoni konei ke tumau i te māti a te kau Nasi telā ne ‵mate i ei a tino e tokouke e pelā foki mo falepuipui fakama‵taku

[Te Fakamatalaga]

Death march: KZ-Gedenkstätte Dachau, courtesy of the USHMM Photo Archives

[Ata i te itulau e 28]

E maua ne tatou a tofotofoga mo fakaosoosoga i auala kese‵kese