Ke Fakaeteete i Tuu mo Aganuu Kolā e Fakafanoanoa Atu ki te Atua

I LUGA i se malae foliki, i te la ‵kasa o Afelika, e moe i ei se pusa o te tino mate. I te taimi ne fakasolo atu ei a tino o fakamavae ki te tino mate tenā, ne fakatalave malie se toeaina i konā. Ne mata fanoanoa malosi a ia, ne punou ifo a ia ki mata o te tino mate tenā kae faipati atu: “Kaia ne seki fai mai ei koe i a koe ka fano? Kaia ko tiakina mai ei au ne koe penei? Ona la ko koe ko toe foki atu, e mafai o fakatumau tou fesoasoani mai ki a au?”

I se isi koga i Afelika, ne fanau i ei se pepe. E seai se tino ne talia ke kilo atu ki te tamaliki. E fatoā ‵kilo atu a tino ki te pepe tenā i te taimi e fakamanuia ei tena fakaigoaga.

Kāti e se masani a nisi tino ki te faipati atu ki se tino mate io me ko te ‵funa aka o se pepe fou mai tino. Kae i tuu mo aganuu a nisi fenua, e fakamalosi aka a te kilokiloga mo faifaiga a tino i ei e uiga ki tino ‵mate mo pepe kolā e fa‵nau mai ki te talitonuga lauiloa me i tino ‵mate e ola kae iloa foki ne latou olotou mea e fai.

E malosi ‵ki te talitonuga tenei telā ko fai ei mo fai se vaega tāua o tuu mo aganuu kolā toeitiiti ko aofia i ei a vaega katoa o te olaga. E pelā mo te fia miliona o tino, e tali‵tonu latou me i toe vaega tāua o te olaga​—e pelā mo te fanaumaiga o se pepe, te tupuakaga o se tama‵liki, te avaga mo te mate​—ne vaega katoa o te auala e oko atu ei ki te koga faka-te-agaga telā e ‵nofo i ei olotou kāiga kolā ko ‵mate. E tali‵tonu latou, me e tāua ‵ki te tiute e fai ne te tino mate i te koga tenā mō ana kāiga kolā ne tiakina ne ia. Kae e mafai o fakatumau ne ia te tamilosaga o te ola e auala i te ‵toe fanau mai.

Ko te mea ke fakamautinoa aka te sokosokoga o vaega katoa konei o te tamilosaga tenei, e fai ei a tuu mo fakalagi e uke. E fakamalosi aka a tuu konei ne te talitonuga me e isi se mea i loto i a tatou telā e se mafai o mate māfai ko mate se tino. E ‵kalo keatea a Kelisiano ‵tonu mai so se tuu telā e fakavae ki te talitonuga tenei. Kaia?

Se a te Tulaga o Tino ‵Mate?

E manino ‵lei te fakamatalaga i te Tusi Tapu e uiga ki te tulaga o tino ‵mate. E fai mai: “E iloa ne tino ola i a latou e mate, ka ko tino mate e seai se mea a latou e iloa. . . . A uiga alofa mo uiga ita o latou ko mate fakatasi atu eiloa mo latou. . . . kafai e oko koutou ki te lalolagi o tino mate, te koga ka olo koutou ki ei, e se toe mafau‵fau koutou, seai se poto e toe ‵sala ne koutou, se toe gasuesue foki koutou.” (Failauga 9:​5, 6, 10) Ko leva ne puke ‵mautakitaki a tino tapuaki ‵tonu o te Atua ki te munatonu fakavae tenei. E tali‵tonu latou me e seai se vaega o te tino e tumau i te ola. E iloa foki ne latou me e se ola a agaga o tino ‵mate. (Salamo 146:4) I aso mua, ne fakatonu atu a Ieova ki ana tino ke ‵vae keatea mai tuu mo aganuu io me ko fakalagi kolā e fakavae ki te talitonuga me e iloa ne tino ‵mate olotou mea e fai kae e mafai o fai ne latou ne mea ki tino ola.​—Teutelonome 14:1; 18:​9-13; Isaia 8:​19, 20.

Ne ‵kalo keatea foki a Kelisiano i te senitenali muamua mai tuu mo aganuu io me ko fakalagi kolā ne fakavae ki akoakoga ‵se fakalotu. (2 Kolinito 6:​15-17) I aso nei, e ‵kalo keatea foki a Molimau a Ieova, faitalia te fenua, matakāiga io me ko te koga ne ‵tupu aka i ei latou, mai tuu mo aganuu kolā e fakavae ki te akoakoga ‵se me e isi se mea i loto i te tino telā e tumau i te ola.

Se a te mea e mafai o fakavae ki ei a ‵tou fakaikuga faka-Kelisiano e uiga ki tuu mo aganuu kolā e ‵tau io me sē ‵tau o fai? E ‵tau o mafau‵fau faka‵lei tatou e uiga ki ana sokoga mo akoakoga kolā e se fakavae ki te Tusi Tapu, e pelā mo te talitonuga me e isi ne fakamalosiga e maua ne tino ola mai agaga o tino ‵mate. E se gata i ei, e ‵tau foki o mafau‵fau tatou me e mata, e mafai o fakavāivāi atu a te ‵kau atu ki ei ki tino kolā e iloa ne latou a talitonuga mo akoakoga a Molimau a Ieova. Mai manatu konā, ke na iloilo aka ne tatou a mea e lua konei​—ko te fanau mai mo te mate.

Te Fakamanuiaga o te Fanaumaiga mo te Fakaigoaga o se Pepe

E uke a tuu mo aganuu e uiga ki te fanau mai o se pepe e ‵lei loa. Kae, i koga kolā e fai ne tino i ei a te fanau mai o se pepe e pelā me ko te vauga o se tamaliki mai i agaga o ana tupuga kolā ko oti ne ‵mate, e ‵tau o fakaeteete i ei a Kelisiano. I nisi kogā koga i Afelika, e tausi se tamaliki telā fatoā fanau i loto i te fale kae e se fakaigoa i loto i se vaitaimi. E ui eiloa e se ‵pau te leva o te vaitaimi tenā, e fakaoti eiloa ki te fakamanuiaga o te fakaigoaga o te tamaliki, ko fatoā aumai ei ki tua ke tuku atu ki ana kāiga mo taugasoa. I te taimi foki eiloa tenā, e faka‵pula atu i ei tena igoa ki tino i konā.

I tena fakamatalaga e uiga ki te tāua o te tuu tenei, e fai mai te tusi ko Ghana​—Understanding the People and Their Culture: “I aso muamua e fitu o tena olaga, e fai pelā me ‘e āsi’ atu ei te pepe tenā ki te koga o agaga kae fakatoka i ei tena fokimaiga ki te lalolagi nei. . . . E masani o tausi te pepe tenā i loto i te fale kae e seai se tino mai tua o te kāiga e ‵tau o lavea ne ia.”

Kaia e ‵tau ei o faka‵tali i se vaitaimi a koi tuai o fakamanuia tena fakaigoaga? E fakamatala mai te tusi ko Ghana in Retrospect: “E seki ‵tau o liu tino a te tamaliki mai mua o te valu o aso. Koi aofia eiloa a ia i te lalolagi telā ne vau i ei a ia.” E toe fai mai a pati i te tusi tenā: “Ona ko tena igoa e fai i ei ke liu tino a te tamaliki, kafai e iloa ne se tauavaga me ka mate te lā tamaliki, e se fakaigoa eiloa a ia seiloga ko mautinoa i a laua me ka ola eiloa te tamaliki. . . . Tela la, a te vaega tenei, telā ko te fakaasiatuga o te tamaliki ki tino, e fai pelā me ko te toe taimi tāua eiloa ki te tamaliki mo ana mātua. Ko te fakamanuiaga eiloa telā e usu atu ne ia te tamaliki ke fai mo fai se vaega o te lalolagi o tino ola.”

E masani sāle o fai ne se tino fakamatuatua o te kāiga a faigā mea o te fakamanuiaga o te fakaigoaga o te tamaliki. E kese‵kese a mea e fai i ei i koga kese‵kese, kae e masani o aofia i ei a te faiga o taulaga, te faiga o ‵talo fakafetai ki olotou tupuga e uiga loa ki te malaga a te tamaliki telā ko taunu mai mo te manuia mo nisi fakalagi penā.

A te toe vaega tāua o te fakamanuiaga ko te taimi telā ka faka‵pula atu ei te igoa o te tamaliki. E ui eiloa e ‵tau o fakaigoa a te tamaliki ne ana mātua, e lasi ‵ki foki te fakamalosiga e maua mai i kāiga e uiga ki te igoa telā e filifili aka. A nisi igoa e isi ne uiga fakatusa i olotou ‵gana eiloa, e pelā mo “ne fano kae ko toe foki mai,” “ko toe foki fakalua mai a te Mātua,” io me “ko toe foki mai a te Tamana.” A nisi igoa e faka‵tuka atu i ei ki tupuga kolā ko ‵mate ke mo a ma puke ne latou te tamaliki fatoā fanau ki te lalolagi o tino ‵mate.

E tonu, e seai se mea e masei i ei te fia‵fia i te taimi ko fanau mai ei se tamaliki. A te fakaigoaga o se tamaliki ki se isi tino io me ki se mea telā ne tupu i te taimi ne fanau i ei ne mea ‵lei fua, kae e mafai eiloa o fakaiku aka ne se tino a te taimi telā ka fakaigoa i ei tena tamaliki. Kae, ko Kelisiano kolā e ma‵nako ke fakafiafia atu ki te Atua e ‵tau o fakaeteete ke mo a e fakaasi atu ne latou me e ‵lago atu latou ki te kilokiloga i te tamaliki fatoā fanau mai se “tino asiasi” telā ne vau mai te lalolagi o olotou tupuga kolā ko ‵mate ki te lalolagi o tino ola.

E se gata i ei, e tiga eiloa e ‵kilo atu a tino e tokouke ki te fakaigoaga o tama‵liki e pelā me se mea tāua, e ‵tau o fakatāua ne Kelisiano a lagonaga o nisi tino e pelā foki mo tino sē tali‵tonu. Ne a mea ka fakaiku aka ne nisi tino, māfai e tausi ne se kāiga Kelisiano a te pepe fou ke oko ki te taimi e fakamanuia ei tena fakaigoaga? Ne a olotou lagonaga māfai e fe‵paki a igoa o olotou tama‵liki mo te lotou fai mo fai ne faiakoga o te Tusi Tapu?

Tela la, kafai e mafau‵fau a Kelisiano ki te auala mo te taimi ka fakaigoa ei olotou tama‵liki, e ‵tau mo latou o ‘fai a mea katoa mō te vikiga o te Atua’ kae ke sē fakavāivāi atu foki ki nisi tino. (1 Kolinito 10:​31-33) E se ‘‵tiaki ne latou te tulafono a te Atua ko te mea ke fakatumau ei a tuu’ kolā ne faite mō te avatuga o te fakaaloalo ki tino ‵mate. I lō te fai penā, e āva kae ‵viki atu eiloa latou ki te Atua ola, ko Ieova.​—Maleko 7:​9, 13.

Mai te Mate ki te Ola

E pelā mo te fanau mai o se tino, e ‵kilo atu a tino e tokouke ki te mate e pelā me ko te fanatuga ki se isi koga; ko te fanatuga o te tino mate mai te lalolagi nei ki se koga sē lavea telā e ‵nofo i ei a agaga o tino ‵mate. E tali‵tonu a tino e tokouke me seiloga ke fai a tuu mo fakalagi i te taimi e mate ei se tino, ka kaitāua malosi eiloa olotou tupuga kolā ko ‵mate, kolā e mafai o fakasala io me e tuku atu ne latou se taui ‵lei ki tino kolā koi ola. E malosi ‵ki te talitonuga tenei i faifaiga e uiga ki fanoa‵noa o tino ‵mate.

A faigā fanoanoa kolā e fai ke fakafiafia atu ei ki tino ‵mate e aofia i ei a mea e uke​—mai te ‵tagi pakalaga mai mua o tanu a te tino mate ki te faiga o ‵kaiga fakafia‵fia ma oti ne tanu te tino mate. E aofia i vaegā fakafiafiaga o fanoanoa penā ko ‵kaiga kolā e se pule faka‵lei atu ki ei, te konā mo te ‵saka ki pese kolā e faka‵tagi loa ki luga. Ona ko te fakatāua malosi ne latou o vaegā fanoanoa penei, ko fakafi‵ta malosi atu ei ki kāiga ma‵tiva i te ‵salaatuga ke maua ne sene e lava mō fai se “aitagi ‵lei,” faitalia te faigata mo kaitalafu kolā e māfua mai i ei.

I tausaga katoa ko ‵teka, ko oti ne fakaasi faka‵sau atu ne Molimau a Ieova a te sē fetaui o tuu mo aganuu konei mo akoakoga i te Tusi Tapu.a E aofia i ei ko te alaala i te po kātoa, te ofoatuga o taulaga, te faipati atu mo te faiga o fakamolemole ki tino ‵mate, te fakamanatuga o te mate o te tino i tausaga katoa, mo nisi tuu mo aganuu kolā e fakavae ki te talitonuga me e isi se mea i loto i te tino telā e se mafai o mate. A vaegā faifaiga penei kolā e fakaasi atu ei te sē ava ki te Atua e ‘lai‵lai,’ ne “takolekolega sē aogā” kolā e fakavae ki “munatuku a tino” kae sē ki te munatonu mai te Muna a te Atua.​—Isaia 52:11; Kolose 2:8.

Fakamalosiga ke Tau‵tali ki ei

A te ‵kalo keatea mai tuu mo aganuu a te fenua e fai pelā me se mea faigata ki nisi tino, maise i fenua kolā e fakaāva malosi atu i ei ki tino ‵mate. Ona ko te lotou sē tau‵tali atu ki vaegā tuu mo aganuu penā, ko masalosalo ei latou i Molimau a Ieova io me e ‵losi atu i a latou e se fia ‵kau ki mea fakafenua io me e se āva ki tino ‵mate. Ko oti ne fai ne fakamaseiga konei ke ma‵taku a nisi Kelisiano ke mo a ma tu ‵kese latou, faitalia te lotou mainaga e uiga ki te munatonu mai te Tusi Tapu. (1 Petelu 3:14) E mafau‵fau a nisi tino me i faifaiga konei ne vaega loa o olotou tuu mo aganuu kolā e se mafai o tiaki. Kae e fakasakosako mai a nisi tino me i te sē tau‵tali atu ki tuu mo aganuu konā e mafai o fai i ei ke takalia‵lia a tino o te fenua ki tino o te Atua.

E se ma‵nako loa tatou ke sōna fakaitaita atu ki nisi tino. Kae e polopoloki mai te Tusi Tapu me i te tu ‵mautakitaki i te munatonu ka iku atu i ei ki te sē fia‵fia mai o tino o te lalolagi kolā ko ‵vae keatea mai te Atua. (Ioane 15:​18, 19; 2 Timoteo 3:12; 1 Ioane 5:19) E loto fia‵fia tatou ke fai penā, me iloa ne tatou me e ‵tau o ‵tu ‵kese tatou mai tino kolā e ‵nofo i te pouliga i te feitu faka-te-agaga. (Malaki 3:18; Kalatia 6:12) E pelā eiloa mo Iesu telā ne ‵teke atu ki tofotofoga a Satani ke fai ne ia se mea telā ka fakafanoanoa atu ei ki te Atua, e ‵teke atu foki tatou ki fakamalosiga kolā e fakafanoanoa atu foki i ei ki te Atua. (Mataio 4:​3-7) I lō te mataku ki tino, e ‵saga tonu atu faeloa a Kelisiano ‵tonu ki auala e fakafiafia atu ei ki a Ieova te Atua kae ke fakaasi atu te āva ki a ia e pelā me ko te Atua o te munatonu. E fai latou penā mai te sē gutugutulua e uiga ki tulaga o te tapuakiga tonu ona ko fakamalosiga mai nisi tino.​—Faataoto 29:25; Galuega 5:29.

Te Āva ki a Ieova Mai te ‵Tou Kilokiloga ki Tino ‵Mate

Se mea masani ke fanoa‵noa kae logo‵mae tatou māfai ko mate se ‵tou tino pele. (Ioane 11:​33, 35) A te alofa tonu ki se tino penā e aofia i ei te faiga o sena tanuga ‵lei mo te fakaasiatuga o faifaiga ‵tau. Kae e kufaki a Molimau a Ieova i te fanoanoa lasi ona ko te galo atu o se tino pele e aunoa mo te tau‵tali atu i faiga o tuu mo aganuu kolā e se fakafiafia atu ei ki te Atua. E se faigofie te mea tenei ki tino kolā ne ‵tupu aka i koga kolā e ma‵taku malosi a tino i ei ki tino ‵mate. E mafai o faigata ke fakapaleni ne tatou a tatou eiloa māfai ko logo‵mae malosi tatou i te galo atu o se tino pele. Kae e fakamalosigina a Kelisiano fakamaoni ne Ieova, “te Atua o fakamafanafanaga katoa,” kae maua foki ne latou a mea aogā mai te fesoasoani o olotou taina tali‵tonu. (2 Kolinito 1:​3, 4) A te lotou talitonuga mautinoa me i tino ‵mate kolā e masaua ne te Atua ka toe fakaola mai i se aso, e avatu i ei a pogai e uke ki Kelisiano ‵tonu ke ‵vae keatea mai tuu mo aganuu kolā e se ne mea faka-Kelisiano kae kolā e se ‵lago atu ki te akoakoga e uiga ki te toetu.

E a, e se fia‵fia tatou me i a Ieova ko oti ne “kalagagina ne i a [tatou] mai te pouliga ki tona mainaga”? (1 Petelu 2:9) I te taimi e fia‵fia ei tatou i te fanau mai o se tamaliki mo te taimi e kufaki ei ne tatou te fanoanoa ona ko te galo atu o se tino pele, ke na fakamalosi aka tatou ne te ‵tou manakoga ke fai te mea tonu mo te ‵poko o te ‵tou a‵lofa ki a Ieova te Atua ke tumau eiloa tatou i te “ola e pelā mo tino e ‵nofo i te mainaga.” Ke sē talia lele ne tatou ke fakalai‵lai tatou ne tuu mo aganuu fapau‵pau kolā e se fakafiafia atu ki te Atua.​—Efeso 5:8.

[Fakamatalaga mai lalo]