E Ola te Muna a Ieova
Manatu Tāua Mai te Tusi ko Tanielu
“TASI o tusi tafasili i te fakaofoofogia i te Tusi Tapu ko te tusi ko Tanielu,” ko pati i te Holman Illustrated Bible Dictionary. “E ‵fonu te tusi ko Tanielu i fakamatalaga ‵tonu.” Ne kamata te tala a Tanielu i te 618 T.L.M. i te taimi ne fanatu ei te tupu ko Nepukanesa mai Papelonia ki Ielusalema kae nikoi ne ia te fa‵kai, kae ne ave ne ia a nisi tino Isalaelu e pelā me ne “pagota” ki Papelonia. (Tanielu 1:1-3) Ne aofia i a latou konā ko te talavou ko Tanielu, kāti ko sefulu tupu fua ana tausaga. Ne fakaoti te tusiga o te tusi tenā a koi nofo atu eiloa a Tanielu i Papelonia. I te taimi ko tai kātoa ei te 100 tausaga o tena matua, ne maua ei ne Tanielu te folafolaga tenei mai te Atua: “Ka mate io me malōlō koe, kae ka toe tu mai koe o puke te taui ‵lei o koe i te taimi o te gataga.”—Tanielu 12:13.
E tiga eiloa ne fakasolo mai a mea i te vaega muamua o te tusi ko Tanielu e ‵tusa mo taimi ne ‵tupu ei a mea konā kae e pelā me ne tusi ne se isi tino, e fakaasi mai i tena vaega fakaoti me ne tusi eiloa ne Tanielu. Ne aofia i te tusi a Tanielu ko valoaga e uiga ki te ‵saeakaga mo te pa‵kūga o malo ma‵losi o te lalolagi, te taimi o te oko mai o te Mesia mo mea kolā ko ‵tupu i ‵tou aso nei.a Ne toe kilo atu foki te pelofeta matua tenei ki mea ne ‵tupu i tena olaga leva kae toe fakamatala mai ne ia ke mafai ei o fai tatou e pelā me ne tāgata mo fāfine fakamaoni. E ola eiloa te fekau a Tanielu kae galue mo te ‵mana.—Epelu 4:12.
NE A AKOAKOGA E MAUA NE TATOU I MEA NE ‵TUPU E ‵TUSA MO TAIMI NE ‵TUPU I EI?
A te tausaga ko te 617 T.L.M. Ko ‵nofo atu nei a Tanielu mo ana taugasoa talavou e tokotolu ko Satalaka, Mesako mo Apeteniko i te palesi o te tupu i Papelonia. I te taimi ne fakamasani ei latou ki faifaiga masani i te palesi o te tupu i tausaga e tolu, ne ‵tu mautakitaki eiloa a talavou konei i te fakamaoni ki te Atua. Kāti i se valu tausaga mai tua ifo i ei, ne maua ne te tupu ko Nepukanesa se moemiti faka‵numi tino. Ne fakamatala atu ne Tanielu te moemiti tenā e pelā foki loa mo tena uiga. Ne fakaasi ‵tonu mai ne te tupu me i a Ieova “ko te Atua tafasili i atua katoa, ko te Aliki o tupu katoa, ko ia e fakaasi mai sāle ne ia a mea ‵funa.” (Tanielu 2:47) Kae e seki leva, kāti ne puli i a Nepukanesa a te akoakoga tenei. I te taimi ne ita ei a taugasoa e tokotolu o Tanielu ma ifo ki se tupua lasi ‵ki, ne fai ne te tupu ke ‵pei atu latou ki loto i se ogaumu ‵ka ulaula. Ne fakasao ne te Atua tonu a te tokotolu konā, kae ne faimālōgina a Nepukanesa ke iloa ne ia me “e seai aka foki se atua e mafai ne ia o fai se mea penei.”—Tanielu 3:29.
Ne toe maua foki ne Nepukanesa se isi moemiti tāua. Ne lavea ne ia se lakau lasi ‵ki, telā ne ‵kati ki lalo kae ‵sai aka tena tafito ke mo a ma toe ola. Ne toe fakamatala atu ne Tanielu a te uiga o te moemiti tenā. Ne fakataunu a te moemiti tenā i se auala foliki fua i te taimi ne fakavalevale ei a Nepukanesa kae toe ‵lei fakamuli. I te fia sefulu tausaga mai tua ifo i ei, ne fai ne te tupu ko Pelesala se ‵kaiga lasi ‵ki mō ana tino ma‵luga kae ne fakaaogā ne ia mo te sē āva a ipu kolā ne puke mai i te faletapu o Ieova. I te po eiloa tenā ne tamate ei a Pelesala kae ne tuku atu ei te malo ki a Taliu te Metai. (Tanielu 5:30, 31) I taimi o Taliu, kae ko 90 tupu ei tausaga o Tanielu, ne fai ei ne ofisa loto ma‵sei se togafiti matagā ke tamate te pelofeta matua tenei. Kae ne fakasao ne Ieova a tou tagata mai “gutu o leona.”—Tanielu 6:27.
Tali ki Fesili Faka-te-Tusi Tapu:
1:11-15—E mata, ne tupu‵tupu ‵lei a foitino o talavou Iutaia konei ona ko te lotou ‵kai faeloa ki fuagalakau mo laulakau? Ikai. E seai ne meakai e mafai o fai ne ia ne fakama‵fuliga penā i aso fua e sefulu. Ne pogai mai eiloa i a Ieova a te ma‵fuliga o foliga o talavou Epelu konei, me ne fakamanuia ne ia latou ona ko te lotou tali‵tonu katoatoa ki a ia.—Faataoto 10:22.
2:1—Ko te taimi fea ne fai ei te moemiti o Nepukanesa e uiga ki te tupua lasi? E fai mai te tala me ne tupu te mea tenei i te “lua tausaga” o te pulega a Nepukanesa. Ne fai a ia mo tupu i te 624 T.L.M. Tela la, ne kamata te lua o tausaga o tena pulega i te 623 T.L.M.—i te fia tausaga mai mua o fakatakavale ne ia a Iuta. I te taimi tenā, ne seki ‵tau o nofo atu a Tanielu i Papelonia ke fakamatala ne ia te uiga o te moemiti tenā. E mautinoa eiloa me ne kamata o lau a te “lua tausaga” tenā mai te 607 T.L.M., i te taimi ne fakamasei ei ne te tupu o Papelonia a Ielusalema kae fai ei a ia mo fai se pule malosi i te lalolagi.
2:32, 39—I te auala fea ne malalo ifo ei a te malo siliva i te ulu telā ne faite ki aulo, kae ne malalo ifo pefea a te malo palasi i te malo siliva? Ne malalo ifo i a Papelonia, telā ko te ulu aulo, a te Malo o Metai mo Pelesia telā ne fakaata mai i te vaega siliva o te tupua, me ne seki takutakua a ia i te fakatakavalega o Iuta. A te malo telā ne ‵tao atu ki ei ko te malo o Eleni, telā ne fakaata mai i te palasi. Ne malalo ifo foki a te malo o Eleni e pelā eiloa mo te palasi e se tāua e pelā mo te siliva. E ui eiloa ne lasi atu te Emupaea o Eleni, ne seki maua ne ia te tauliaga ke fakasaoloto a tino o te Atua mai te ‵nofo pologa, e pelā mo te mea ne fai ne Metai mo Pelesia.
4:8, 9—E mata, ne fai a Tanielu mo fai se faitaulaga i mea fakataulaitu? Ikai. A te tugāpati “pule o tino poto i te fakamatalaga o mea ‵tupu io me ko mea fakataulaitu” ne fakasino atu fua ki te tulaga o Tanielu e pelā me se “takitaki o te kau fakatonutonu a te tupu.”—Tanielu 2:48.
4:10, 11, 20-22—Ne a mea ne fakaata mai ne te lakau lasi ‵ki i te moemiti a Nepukanesa? Ne fakasino atu muamua a te lakau tenei ki a Nepukanesa e pelā me ko te pule o se malo malosi o te lalolagi. Kae ona ko te mea ne fakalauefa atu te pulega tenā ki “te lalolagi kātoa,” tela la, e ‵tau o fakasino atu a te lakau tenā ki se mea telā e sili atu tena tāua. E ‵soko fakatasi i te Tanielu 4:17 a te moemiti tenā mo te pulega a “te Atua Maluga” ki luga i tino katoa. Tela la, ne fakaata mai foki i te lakau tenā a te pulega sili a Ieova i te lagi mo te lalolagi, maise eiloa e uiga ki te lalolagi. Tela la, e lua a mea e fakaata mai i te moemiti tenā—ko te pulega a Nepukanesa mo te pulega sili a Ieova.
4:16, 23, 25, 32, 33—E pefea te leva o “tausaga [“taimi,” NW] e fitu”? A fakama‵fuliga katoa kolā ne ‵tupu ki foliga o te tupu ko Nepukanesa, e fakaasi mai i ei me i ‘taimi e fitu’ se taimi e leva ‵ki atu i lō aso fua e fitu. E uiga ki a ia eiloa, e fakauiga loa a taimi konei ki tausaga e fitu kolā e taki 360 a aso i ei, io me ko aso e 2,520. I tena fakataunuga lasi, a ‘taimi e fitu’ ko tausaga e 2,520. (Esekielu 4:6, 7) Ne kamata a tausaga konā i te lepega o Ielusalema i te 607 T.L.M., kae ne palele atu i te taimi ne fakasopo ei a Iesu mo fai te Tupu i te lagi i te 1914 T.A.—Luka 21:24.
6:6-10—Ona ko te mea e seai se tulaga fakapito e manakogina i te faiga o ‵talo ki a Ieova, e mata, e se se mea poto mō Tanielu ke ‵talo ‵funa atu i aso e 30? A te faiga o ‵talo a Tanielu fakatolu i te aso se mea telā ne iloa ne tino katoa. Tenā eiloa te pogai ne taumafai ei a tino fai togafiti o fai se tulafono ke fakatapu ei te faiga o ‵talo. So se ‵fuliga e fai ne Tanielu ki te faiga masani o ana ‵talo, e mafai o foliga atu ki nisi tino me ko gutugutulua a ia kae e mafai foki o fakaasi atu tena fakatamala o tapuaki katoatoa atu ki a Ieova.
Akoakoga mō Tatou:
1:3-8. A te loto ‵toa o Tanielu mo ana taugasoa ke tumau latou i te fakamaoni ki a Ieova e faka‵mafa mai i ei te tāua o akoakoga ne maua ne latou mai i olotou mātua. Kafai e fakamuamua ne mātua kolā e ma‵taku ki te Atua a mea faka-te-agaga i olotou olaga kae akoako atu olotou tama‵liki ke fai foki penā, ka mafai eiloa ne tama‵liki o ‵teke atu so se tofotofoga mo mea faiga‵ta kolā e mafai o fe‵paki mo latou i te akoga io me ko so se isi koga aka.
1:10-12. Ne malamalama a Tanielu i te pogai ne mataku ei a te “ofisa pule” i te tupu, kae ne seki toe fakamolemole atu ei ki a ia. Kae, ne fanatu fakamuli a Tanielu ki te ‘sotia tausi,’ telā kāti ne mafai o talia ne ia tena fakamolemole. Kafai e fe‵paki tatou mo tulaga penei, e ‵tau foki o gasue‵sue tatou mo te poto mo te malamalama.
2:29, 30. E pelā mo Tanielu, e ‵tau o tuku ne tatou a tavaega katoa ki a Ieova mō so se poto, uiga ‵lei mo mea e mafai ne tatou o fai, ona ko te fakaaogāga o ana fakatokaga faka-te-agaga.
3:16-18. Moi fai ne gutugutulua i te taimi muamua a talavou Epelu e tokotolu konei e uiga ki olotou meakai, ailoga eiloa ne mafai o ‵tu mautakitaki latou e pelā mo te lotou mea ne fai. E ‵tau foki o taumafai malosi tatou ke tumau i te “fakamaoni i mea katoa.”—1 Timoteo 3:11.
4:24-27. Ko te mea ke folafola atu a te fekau o te Malo, telā e aofia i ei a fakamasinoga fakama‵taku a te Atua, e ‵tau o maua ne tatou te fakatuanaki mo te loto toa telā ne fakaasi atu ne Tanielu ke fakailoa atu a mea kolā ka ‵tupu ki a Nepukanesa mo mea kolā e ‵tau o fai ne te tupu ‘ko te mea ke tumau tena manuia.’
5:30, 31. Ne taunu eiloa a te “faataoto e uiga ki te tupu o Papelonia.” (Isaia 14:3, 4, 12-15, Tusi Paia, Samoa) Ka maua foki ne Satani te Tiapolo, telā e ‵pau eiloa tena fakamatamata mo tupu o Papelonia, se gataga fakamasiasi.—Tanielu 4:30; 5:2-4, 23.
NE A MEA E FAKAASI MAI I FAKAASIGA A TANIELU?
I te taimi ne maua ei ne Tanielu te fakaasiga muamua e auala i se moemiti i te 553 T.L.M., kae ko 70 tupu i ei ana tausaga. Ne lavea ne Tanielu a manu fe‵kai ‵lasi e fa kolā e fakaata mai ne latou a malo o te lalolagi mai i ana aso ke oko mai eiloa ki aso nei. I te fakaasiga telā ne lavea ne ia i te lagi, ne lavea ne ia “se mea pelā me se tino ola io me se tama a te tagata,” telā ne tuku atu ki ei te pulega telā “ka tumau ki te se gata mai.” (Tanielu 7:13, 14) I te lua o tausaga mai tua ifo i ei, ne lavea ne Tanielu se fakaasiga telā ne aofia i ei a Metai mo Pelesia, Eleni, mo se mea telā ka fai pelā me se “tupu loto makeke, kae sauā.”—Tanielu 8:23.
A te tausaga ko te 539 T.L.M. Ko oti ne pakū a Papelonia, kae ko fai nei a Taliu te Metai mo pule i te malo o te kau Kaletaia. Ne ‵talo atu a Tanielu ki a Ieova e uiga ki te toe fakafouga o tena fenua tonu. I te taimi koi ‵talo ei a ia, ne uga atu ne Ieova tena agelu ko Kapilielu ke “fakamalamalama” atu ki a Tanielu a mea e uiga ki te oko mai o te Mesia. (Tanielu 9:20-25) Ne oko atu ei ki te tausaga ko te 536/537 T.L.M. Ne toe ‵foki atu se ‵toega o te kau Isalaelu ki Ielusalema. Kae ne fe‵paki latou mo ‵tekega ki te faitega o te faletapu. Ne fakamanavase atu te mea tenei ki a Tanielu. Ne ‵talo atu a ia e uiga mō te mea tenei, kae ne uga atu ne Ieova se agelu maluga ki a Tanielu. I te otiga o te fakamalosiga ne ia a Tanielu, ne fai atu ei ne te agelu te valoaga telā e fakasino atu ki te taua a te tupu o mātū mo te tupu o saute e uiga ki te tulaga maluga. Ne kamata mai eiloa a te taua i te vā o tupu e tokolua konei mai te taimi ne vaevae ei te malo o Alesana te Sili ki ana takitaki kautau e tokofa ke oko eiloa ki te taimi ka “sae io me tu mai [ei] a te agelu sili,” ko Mikaeli.—Tanielu 12:1.
Tali ki Fesili Faka-te-Tusi Tapu:
8:9—Se a te mea e fakaata mai ne “te Fenua o te Feagaiga”? E fakasino atu loa a “te Fenua o te Feagaiga” i te vaitaimi tenei ki te tulaga o Kelisiano fakaekegina i te lalolagi i te taimi koi pule mai ei te Malo Malosi i te lalolagi, ko Peletania mo Amelika.
8:25—Ko oi “te Tupu takutakua io me ko te Tupu o tupu”? A te pati Epelu ko te sar, telā e ‵fuli ki te “tupu io me ko te pelenise” e fakauiga eiloa ki te “aliki,” io me ko “te ulu.” A te ‘Tupu o tupu’ e fakasino atu fua ki a Ieova te Atua—te Aliki o agelu katoa, e aofia i ei a “Mikaeli, se takitaki tokotasi i te kau agelu.”—Tanielu 10:13.
9:21, NW—Kaia ne fakasino atu ei a Tanielu ki te agelu ko Kapilielu e pelā me “se tagata”? Ne fai penā me ne fanatu a Kapilielu ki a ia i se foitino tagata, e pelā eiloa mo tena fakasaeatuga ki a Tanielu i se fakaasiga muamua atu i ei.—Tanielu 8:15-17.
9:27—Se a te feagaiga telā ne ‘tumau tena malosi mō tino’ ke oko ki te fakaotiga o te 70 vaiaso o tausaga, io me ko te 36 T.A.? Ne tapale keatea te feagaiga o te Tulafono i te 33 T.A., i te taimi ne fakasataulo ei a Iesu. Kae ko te fakatumauga o te feagaiga ne fai ki a Apelaamo ki tino Isalaelu faka-te-foitino ke oko ki te 36 T.A., ne fakaloa atu ei ne Ieova se vaitaimi fakapito penā ki te kau Iutaia kolā ne o‵mai mai te gafa o Apelaamo. Ne tumau eiloa te feagaiga telā ne fai ki a Apelaamo e uiga ki “te Isalaelu a te Atua.”—Kalatia 3:7-9, 14-18, 29; 6:16.
Akoakoga mō Tatou:
9:1-23; 10:11. Ona ko tena loto maulalo, tena tavini katoatoa atu ki te Atua, te sukesuke malosi mo te tumau i te faiga o ‵talo, ne fai ei Tanielu e pelā me se tino e ‘alofagina io me manakogina malosi.’ Ne fesoasoani atu a uiga konei ke tumau a ia i te fakamaoni ki te Atua ke oko eiloa ki tena mate. Ke na fakaiku aka ne tatou ke tau‵tali atu i te fakaakoakoga a Tanielu.
9:17-19. Kafai foki e ‵talo atu tatou ke oko mai te lalolagi fou a te Atua, telā e “nofo i ei a te amiotonu,” e mata, e se ‵tau o fai a te fakamalugaga o te igoa o Ieova mo te taku‵leiga o tena pulega mo fai te ‵toe mea tāua ki a tatou, i lō te fakaseai fua o ‵tou logo‵maega mo fakalavelave totino?—2 Petelu 3:13.
10:9-11, 18, 19. I te fakaakoako atu ki te agelu telā ne fanatu ki a Tanielu, e ‵tau o fakatau fakamalosi ne tatou a tatou eiloa e auala i ‵tou faifaiga mo pati fakamafanafana.
12:3. I aso fakaoti, “a takitaki ‵poto”—ko Kelisiano fakaekegina—ko oti ne ‘maina atu latou e pelā me ne fetu’ kae ko oti ne aumai ne latou a “tino ki te mea tonu,” e aofia i ei te “vaitino tokouke” mai ‘nisi mamoe.’ (Filipi 2:15; Fakaasiga 7:9; Ioane 10:16) Ka maina katoatoa atu eiloa a te kau fakaekegina e ‘pelā me ne fetu’ i loto i te Pulega a Keliso i te Afe Tausaga, i te taimi telā ka ‵kau fakatasi ei latou mo ia i te fakataunuga katoatoa a te aogā o te taulaga togiola ki tino faka‵logo katoa i te lalolagi. E ‵tau mo nisi mamoe o tumau i te fakamaoni ki te kau fakaekegina, kae ‵lago atu mo te loto kātoa ki a latou konei i mea katoa.
E Fakamanuia ne Ieova ‘a Tino Kolā e Ma‵taku ki a Ia’
Se a te mea e akoako mai i te tusi ko Tanielu e uiga ki te Atua telā e tapuaki tatou ki ei? Ke mafaufau ki valoaga kolā e aofia i ei—ko valoaga kolā ko oti ne fakataunu mo valoaga kolā koi fai o fakataunu. Ko oko eiloa i te manino o ana fakamatalaga e uiga ki a Ieova, te Tino telā e fakataunu ne ia ana muna katoa!—Isaia 55:11.
Se a te mea e fakaasi mai i tala i te tusi ko Tanielu e uiga ki te ‵tou Atua? Ne maua ne talavou Epelu e tokofa kolā ne ita ma ola i te olaga i loto i te palesi o te tupu o Papelonia, a te ‘poto, te kilo ‵mao mo te atamai.’ (Tanielu 1:17) Ne uga atu ne te Atua a tena agelu o faka‵sao a Satalaka, Mesako mo Apeteniko mai te ogaumu ‵ka ulaula. Ne fakasao foki a Tanielu mai te lua o leona. E ‘fesoasoani kae puipui ne Ieova a tino kolā e tali‵tonu ki a ia’ kae ‘fakamanuia ne ia a tino kolā e ma‵taku ki a ia.’—Salamo 115:9, 13.
[Fakamatalaga mai lalo]
a Ke maua a fakamatalaga ki fuaiupu takitasi o te tusi ko Tanielu, ke onoono ki te tusi ko te Pay Attention to Daniel’s Prophecy! telā ne ‵lomi ne Molimau a Ieova.
[Ata i te itulau e 20]
Kaia ne fai ei a Tanielu e pelā me se tino ne ‘alofagina io me manakogina malosi’?