Tali ki Fesili mai te Tusi mō Fakatasiga ko te ‵Tou Olaga Kelisiano mo te Galuega Talai
IANUALI 7-13
KOLOA MAI TE MUNA A TE ATUA | GALUEGA 21-22
“Ke Fai Eiloa te Loto o Ieova”
Keli Malosi Atu ki Taemani Faka-te-Agaga
Manatu mō sukesukega mai te Gal 22:16 i te nwtsty
faka‵ma au agasala mai te kalaga atu ki tena igoa: Io me “faka‵ma au agasala kae kalaga atu ki tena igoa.” E se ko te papatisoga fua ki te vai ka faka‵ma i ei a agasala a se tino, kae penā foki te kalaga atu ki te igoa o Iesu. A te faiga tenā e aofia i ei a te fakatuanaki ki a Iesu kae fakaasi atu tou fakatuanaki e auala i galuega faka-Kelisiano.—Gal 10:43; Iak 2:14, 18.
IANUALI 14-20
KOLOA MAI TE MUNA A TE ATUA | GALUEGA 23-24
“‵Losiga i a ia se Tagata Faka‵tupu Fakalavelave Kae Fakaoso a Tino ke ‵Teke ki te Malo”
Keli Malosi Atu ki Taemani Faka-te-Agaga
Manatu mō sukesukega mai te Gal 23:6 i te nwtsty
Au se Falesaio: A nisi i te potukau tenā ne iloa ne latou a Paulo. (Gal 22:5) Tela la, ne taku ne latou a ia e pelā me se tama a te kau Falesaio, telā e aofia i te potukau tenā. Ne malamalama foki latou me ne seki fakauiga ‵se ne Paulo a te mea tenā, me ne iloa ‵lei ne te kau Falesaio mo te kau Sanetulini i a Paulo se Kelisiano loto finafinau. Kae i te fakamatalaga tenei, ne lotomalie a Paulo ki te talitonuga a te kau Falesaio i lō te kau Satukaio, me e isi se fakamoemoega mai tua o te mate. Ona ko te pogai tenā, ne mafai o fakaaoga ne ia a fakamatalaga tai ‵pau telā ne mafai ei o kamata ne ia se sau‵talaga mo te kau Falesaio. Ne fakamoemoe a ia me i te avakaga ne ia a te mea telā ne kinau ki ei a latou konei ka fai ei ke ‵lago atu a nisi kau o te Sanetulini ki a ia, kae ne galue eiloa te auala tenā. (Gal 23:7-9) A pati a Paulo i te Gal 23:6 e ‵pau eiloa mo tena fakamatalaga ne fai e uiga ki a ia eiloa i te taimi ne tu atu ei a ia i mua o te Tupu ko Akelipa. (Gal 26:5) Kae i te taimi ne tusi mai ei a ia mai Loma ki taina Kelisiano i Filipi, ne ‵toe fakaasi atu ne Paulo tena sokoga ki te kau Falesaio. (Fpi 3:5) Kae se mea fakafiafia foki ke lavea atu a te auala ne fai ei a nisi Kelisiano i te taimi muamua e pelā me ne Falesaio e pelā mo te mea ne fakamatala mai i te Gal 15:5.—Ke onoono ki te manatu mō sukesukega mai te Gal 15:5.
Manatu mō sukesukega mai te Gal 24:24 i te nwtsty
Tusila: Ko te tokotolu mo te tama fafine toekimuli a te Tupu ko Helota telā ne fakamatala mai i te Gal 12:1, ko Helota Akelipa I. A ia ne fanau i te 38 T.A. kae e tuagane ki a Akelipa II kae taina ki a Pelenike. (Onoono ki te manatu mō sukesukega mai te Gal 25:13 mo te Fakamatalaga o Pati, “Helota.”) A te Kovana ko Filiki ko te tokolua o avaga a ia. Ne avaga muamua tou fafine ki te Tupu o Sulia ko Azizus i te fenua ko Emesa kae ne ‵tala ne ia tena avaga kae toe avaga mo Filiki i te tausaga 54 T.A., i te taimi ko 16 ei ana tausaga. Tela la, ne mafai eiloa o nofo atu tou fafine i te taimi ne faipati atu ei a Paulo ki a Filiki “e uiga ki faifaiga amio‵tonu mo te loto pulea mo te fakamasinoga telā ka oko mai.” (Gal 24:25) I te taimi ne sui ei a Filiki ne Feso ke fai pelā me se kovana, ne tiakina ne Filiki a Paulo ke nofo i te falepuipui “ona ko te mea ne fia maua ne Filiki te taliaga mai tino Iutaia,” telā ne mafau‵fau a nisi tino me manako ke fakafiafia ne ia tena avaga telā koi foliki, se tino Iutaia.—Gal 24:27.
IANUALI 21-27
KOLOA MAI TE MUNA A TE ATUA | GALUEGA 25-26
“Ne Toe Tagi a Paulo ki a Kaisala Kae ne Molimau atu ki te Tupu ko Helota Akelipa”
Keli Malosi Atu ki Taemani Faka-te-Agaga
Manatu mō sukesukega mai te Gal 26:14 i te nwtsty
aka atu faeloa ki fiti makai‵kai: A te fiti makaikai se tokotoko loa kae makaikai tena mata telā ne fakaaoga sāle ne se tino tausi manu ke takitaki ki ei se manu. (Fam 3:31) A te tugapati tenei “aka atu faeloa ki fiti makai‵kai” se pati fakatusa i te ‵gana Eleni. Ne fakavae mai i faifaiga a se pulumakau fai tonu telā e aka faeloa ne ia te fiti makaikai kae fakalogo‵mae ne ia a ia eiloa, telā ne iku atu ki te pakia. Ne aka atu foki a Saulo ki fiti makai‵kai i se auala fakatusa a koi tuai o fai pelā me se Kelisiano. Mai te taua atu ki soko o Iesu, maise ki tino kolā e fai ne latou te loto o te Atua, ne fakalogo‵mae foki ne Paulo a ia eiloa. (Fakatusa ki te Gal 5:38, 39; 1Ti 1:13, 14.) I te Fai 12:11, a te “lakau makaikai telā e takitaki ki ei a pulumakau” se pati fakatusa telā e fakasino atu ki pati a se tino poto telā e fai ei ke fakalogo ki ei a tino kae talia ne latou a pati fakatonutonu konā.
fakamatalaga o pati i te Tusi Tapu i te nwt-VL
Fiti makaikai. Se tokotoko loa kae makaikai tena mata, telā ne fakaaoga sāle ne tino tausi manu ke ‵soka ki ei se manu. E fakatusa a te fiti makaikai ki pati a se tino poto kolā e fakamalosi atu ki te tino fakalogologo ke fakagalue aka a pati fakatonutonu ‵poto. “A te aka atu ki fiti makai‵kai” ne fakavae mai i faifaiga a se pulumakau fai tonu telā e ita māfai ko ‵soka atu te fiti makaikai kae aka atu ki ei, ko pakia ei a ia.—Gal 26:14; Fam 3:31.
Fesoasoani Atu ki Nisi Tino ke Talia te Fekau o te Malo
14 Ne iloa ne Paulo i a Akelipa e se se tino Iutaia tonu. Ona ko mea ne iloa ne Akelipa i te lotu a te kau Iutaia, ne fai atu a Paulo me ne aofia i tena talaiga a “te mea eiloa e tasi telā ne fai‵pati ki ei a pelofeta mo Mose, me ka oko mai” telā ko te mate o te Mesia mo tena toetuga. (Gal 26:22, 23) Ne fesili ‵tonu atu a Paulo ki a Akelipa, penei: “Te Tupu ko Akelipa, e talitonu koe ki pelofeta?” Ne manavase Akelipa e uiga ki tena tali ki te fesili tenā. Kafai e fai atu me e se talia ne ia a pelofeta, ka fakamasei ei tena igoa e pelā me se tino Iutaia talitonu. Kae kafai e lotomalie a ia ki fakamatalaga a Paulo, ka iloa ne tino katoa me ko ‵kau a ia mo apositolo kae ka taku ei a ia e pelā me se Kelisiano. Ne tali foki eiloa ne Paulo a tena fesili mo te atamai, penei: “E iloa ne au me i a koe e talitonu ki ei!” Ne fakaosofia pefea a Akelipa ke tali atu? Ne tali atu a ia, penei: “I se taimi toetoe, ka fai ne koe au mo fai se Kelisiano.” (Gal 26:27, 28, Tusi Paia, Samoa) E ui eiloa ne seki fai a Akelipa mo fai se Kelisiano, ne otia a ia i te fekau a Paulo.—Epe 4:12.
IANUALI 28–FEPUALI 3
KOLOA MAI TE MUNA A TE ATUA | GALUEGA 27-28
“Ko Faimalaga a Paulo ki Loma “
Keli Malosi Atu ki Taemani Faka-te-Agaga
Manatu mō sukesukega mai te Gal 27:9 i te nwtsty
te taimi e fakaliki‵liki ei i te Aso o te Faka‵māga: Io me ko “te taimi e fakaliki‵liki i te tau mafanafana.” Te uiga tonu, “te taimi e fakaliki‵liki.” A te pati Eleni mō “te fakalikiliki” e fakauiga loa ki te fakalikiliki telā e fakatonu mai lalo i te Tulafono faka-Mose, telā e soko atu ki te fakalikiliki i te Aso o te Faka‵māga telā e fai i se taimi fua e tasi i te tausaga e fakaigoa ki te Yom Kippur (‵gana Epelu, yohm hak·kip·pu·rimʹ, “aso o te ufiga o agasala”). (Lev 16:29-31; 23:26-32; Num 29:7; onoono ki te Fakamatalaga o Pati i te Tusi Tapu, “Aso o te Faka‵māga.”) A te tugapati “e ‵tau o fakalogo‵mae ne koutou a koutou eiloa,” e fai salē i te Aso o te Faka‵māga, i auala kese‵kese ko te fakalogo‵ mae ne se tino a ia eiloa, telā e aofia i ei a te fakalikiliki. (Lev 16:29, fml.) A te fakaaogaga o te pati ko “te fakalikiliki” i te Gal 27:9 e ‵lago atu ki te ‵toe auala e faka‵mae ne se tino a ia eiloa ke fakalikiliki a ia i te Aso o te Faka‵māga. E fakamanatu sāle a te Aso o te Faka‵māga i te fakaotiotiga o Setema io me ko te kamatamataga o Oketopa.
manatu mō sukesukega mai te Gal 28:11 i te nwtsty
Fanau a Seu: E ‵tusa mo te tala mua a te kau Eleni mo te kau Loma, a “Fanau a Seu” (Eleni, Di·oʹskou·roi) ko Castor mo Pollux, ne masaga, tama tāgata o te atua ko Seu (Jupiter) mo te tupu fafine ko Leda. E se gata ei, a lāua konei e fakasao sāle ne lāua a vaka mo kauvaka i te tai. A te vaka tenei e fakaigoa ki te Fanau a Seu se fakamaoniga me i te tala tenei ne tusi ne se tino telā ne molimau ne ia.