E MATA, E MAFAI O TUMAU TE ‵TOU PANETA?
VAI ‵MA
KA SEAI ne vai, maise ko vai ‵ma, ka seai foki se mea e ola. E tonu, a te ‵toe vaega lasi loa i mea ola katoa ko te vai. A vaituloto, vaitafe, koga sua‵sua, mo vaikeli e mafai o fakaaoga mo inu ki ei a tino mo manu kae ke fakasiusiu foki ki ei a ‵tou lakau.
E Mafai o se Lava a Vai ‵Ma
E ‵fonu te lasiga o te ‵tou paneta i vai. Kae e ‵tusa mo pati a te World Meteorological Organization, “e 0.5% fua o vai i te Lalolagi e ‵lei ma fakaaoga mo inu.” E tiga loa, e ‵tau o lava ‵lei a te aofaki foliki o vai konei ke fakaola ki ei a mea ola i te lalolagi, kae ko te lasiga o vai konā ko lai‵lai io me ko se mafai o maua ona ko te lasi o te manakoga ki ei e pelā foki mo te mafulifuliga o tau-o-aso. Ne ‵valo mai a tino ‵poto me i loto fua i se 30 tausaga, e nofo ki se lima piliona tino ka se lava i vai ‵ma mo inu.
Te ‵Tou Paneta—Ne Faite ke Tumau
Ne faite te lalolagi i se auala telā e lava faeloa a vai kae e se palele atu. E se gata i ei, e ga‵lue tasi a one o te laukele, mea ola i te tai, ke oko ki te mainaga o te la ke faka‵ma ne latou a ‵tou vai. Mafaufau ki nāi fakamaoniga kolā e fakaasi mai ei i ‵tou paneta ne faite eiloa ke tu‵mautakitaki.
Ko oti ne iloa aka me i one o te laukele e isi se lotou fesoasoani ke faka‵ma a lailaiga i vai. I koga sua‵sua, e isi ne lakau ko oti ne iloa aka me tapale kea‵tea ne latou a kēsi poisini pelā mo te nitrogen, phosphorus, mo manu kai lakau.
Ko oti ne iloa ne saienitisi me e isi eiloa se auala o te natula e tausi i ei a vai ke ‵ma. A lai‵laiga i vai e palu tasi mo vai kolā e ‵tafe malosi ko kai ei ne tamā manu fo‵liki ‵ki.
A fasua mo mussels i vaitafe e mafai o tapale kea‵tea ne latou a mea poisini i loto i vai i ne nāi aso fua—kae kāti e magoi atu te faka‵māga e fai ne mea konei i lō koga faka‵ma vai.
E seai ne vai e mafai o ‵to ki tua mo ‵tou paneta ona ko te tamilosaga o te vai telā e fakaigoa ki te hydrologic system. A te tamilosaga tenei, fakatasi mo nisi tamilosaga o te natula e taofi i ei a vai ke se ‵to ki ‵tua mo ‵tou paneta kae ‵galo atu.
Taumafaiga a Tino ke Faka‵lei te Fakalavelave
A te faite faka‵lei a mea fakatele‵tele kolā e ‵mama mai i ei a oela kae ‵pei faka‵lei kea‵tea a vailakau poisini, ko fesoasoani eiloa tatou i te faiga ke ‵ma a ‵tou vai mo inu
E fakamalosi mai a tino ‵poto ke mo a ma fakamaumau vai tatou. Ko te mea ke fakafoliki te fakalailaiga o te vai, e fakamasaua mai latou ke faite faka‵lei a ‵tou mea fakatele‵tele kolā e ‵sali mai ei a oela, ke mo a e ‵ligi a vailakau ma‵sei ki loto i fale fo‵liki io me ‵ligi a vailakau poisini ki lalo i te laukele.
Ko isi ne poto ‵fou o initinia ke ‵fuli a tai ki vai. E taumafai latou ke momea aka te uke o vai ‵ma kolā e mafai o maua.
Kae uke atu a mea e manakogina. Ke oko ki te ‵fuliga o tai ki vai e sē se auala ‵lei me e ‵togi ‵mafa kae e uke a mea e manakogina ke fai ki ei. I te lipoti i te 2021 e uiga ki te atafaiga faka‵lei o vai, ne fai mai se tino mai te Malo ‵Soko penei: “E manakogina ke uke atu a taumafaiga e fai ki ei i te lalolagi kātoa i lō taumafaiga kolā e fai i aso nei.”
Pogai ke Tali‵tonu ki ei—Pati a te Tusi Tapu
“Te Atua . . . e ‵miti aka ne ia a motiga vai; ko ‵fuli ei ke liu vaiua mai tena ‵sau; tenā ko ‵ligi ifo ei ne kaumana ki lalo; ko ‵to ifo ei ki luga i tino.”—Iopu 36:26-28.
Ne fai ne te Atua ke isi ne tamilosaga o te natula ke puipui ei a vai o te lalolagi.—Failauga 1:7.
Mafaufau la: Kafai ne mafai ne te Mafuaga o fai se fakatokaga ke faka‵ma a vai mō inu, e a, e se ‵tau foki o tali‵tonu tatou me e mafai ne ia o faka‵lei a te fakalavelave ki vai tenei ne fakamāfua aka ne tino? Onoono ki te mataupu “E Folafola Mai te Atua me ka Tumau te ‵Tou Paneta,” i te itulau e 15.