Te tupu-taue-raa o te faataaraa
“TE TAOˈA PIRU O TE FAATAARAA.” Mea huru ê roa teie upoo parau i neneihia aita i maoro aˈenei i roto i te hoê vea tuiroo a te mau vahine. Te faaara ra hoi teie tumu parau e: “Ua paaina to outou faaipoiporaa e mai te mea ra e ua paapaa roa outou. No te aha outou e ore e faatahe ai i teie mau manaˈo tahito e faaapǐapǐ noa ra i ta outou afata vairaa piru.” No te tahi tino moni, e vaiiho te tahi taata hoo piru i te feia tei faataa ia faatano i ta ˈna taoˈa pupuhi auahi i nia i ta ratou euhe e ta ratou mau tapea faaipoiporaa. E tarai faahou oia i ta ratou mau taoˈa piru na roto i te mau hohoˈa ê atu ia ore ratou ia haamanaˈo faahou i te manuïa-ore-raa o to ratou faaipoiporaa.
I teie nei tau, e au te faaipoiporaa i te mau penitara, te mau mereiti, te mau pahii, e te mau hahu taa, ta te taata e faaohipa nei no te faarue i muri iho. ‘Ia fiu anaˈe oe, a faarue atu’—te reira hoi te manaˈo o te rahiraa o te taata.
“Ua moe roa te faaipoiporaa ia au i tei matauhia,” o ta Lorenz Wachinger ïa e faataa ra, e taata papai buka tuiroo oia, e taata tuatapapa i te feruriraa, e e taata rapaau oia i Munich, i Helemani. Ua rahi roa anei ta ˈna parau? Peneiaˈe; teie râ, e ere i te mea fifi ia taa e no te aha oia e na reira ˈi i te manaˈo. Ia au i te vea ra Stuttgarter Zeitung, tau 130 000 feia faaipoipo o te taa nei i Helemani i te mau matahiti atoa. Aita râ te taata e faataa ra i Helemani anaˈe.
Te hoê ohipa e tupu ra na te ao atoa nei
Te fa maira teie haerea i roto i te mau fenua ati noa ˈˈe te ao nei. Ei hiˈoraa, e nehenehe te Fenua Marite e piihia te pu o te faataaraa i roto i te ao nei. Ua hau atu te faito faataaraa i te 1 160 000 i te matahiti, oia hoi fatata te afaraa o te numera o te mau faaipoiporaa. Oia hoi hau atu i te piti faataaraa i te mau minuti tataitahi i te mahana hoê!
Ia hiˈohia te roaraa o te aamu, e nehenehe teie mau numera e faaauhia i te hoê tupu-taue-raa o te faataaraa. Hoê noa senekele na mua ˈtu, 1 anaˈe ïa faataaraa i nia i te 18 faaipoiporaa i te Fenua Marite. Taa ê atu i te hoê maraaraa taue i muri aˈe i te Piti o te Tamaˈi rahi, ua maraa mǎrû noa te faito mai te mau matahiti 1960 mai. I muri aˈe, i roto noa e 25 matahiti, ua tataitoru te numera!
I te afaraa o te mau matahiti 1980 (te mau matahiti apî roa ˈˈe i noaa mai ai te mau tuatapaparaa numera papu), teie te mau faito teitei i te pae no te faataaraa tei itehia e vetahi mau nunaa na te ara: Fenua Rusia, 940 000 i te matahiti; Tapone, 178 000; Fenua Beretane, 159 000; Farani, 107 000; Kanada, 61 000; Auteralia, 43 000. I te mau fenua atoa i reira ua tapea noa te haapaoraa e te mau ture i te faito faataaraa i raro, te taui nei te mataˈi. Ei hiˈoraa, i Hong Kong, 1 noâ faataaraa i nia e 17 faaipoiporaa; teie râ, ua tataipiti te numera o te mau faataaraa i rotopu i te mau matahiti 1981 e 1987. Te faaite ra te vea India Today e te morohi nei te tapao ino i taaihia e te faataaraa i rotopu i te pǔpǔ feia au noa no Inidia. Ua haamauhia te mau tiribuna apî i roto i te mau hau huru rau no Inidia no te faaruru i te maraaraa o te mau faataaraa mai te 100% e tae roa ˈtu i te 328% i roto noa i te hoê ahuru matahiti.
Oia mau, eita ta te mau tuatapaparaa numera e nehenehe e faataa i te mauiui rahi i muri aˈe i teie mau numera rahi. Mea peapea roa i te mea e e roohia tatou paatoa i te faataaraa no te mea ua riro te faaipoiporaa ei peu na te mau huru nunaa atoa. No reira, peneiaˈe e feia faaipoipohia tatou iho aore ra ua faaipoipo to tatou mau metua, aore ra ua matau tatou i te feia tei faaipoipo. E noa ˈtu e aitâ tatou i roohia ˈtura i te mauiui o te faataaraa, e riro paha tatou i te tapitapi i mua i to ˈna haamǎtaˈuraa.
Eaha to muri mai i teie mau faataaraa atoa? Ua riro te mau tauiraa politita ei tuhaa no te pahonoraa. I roto e rave rahi mau fenua, ua topa roa te mau patu o te opaniraa a te hau i nia i te faataaraa—tei turu-maoro-hia hoi e te mau pǔpǔ mana faaroo—i te mau matahiti i mairi iho nei. Ei hiˈoraa, i te mau matahiti 1980, ua faaoti te fenua Raparata e faaore i te mana o te hoê ture e patoi na i te faataaraa i mua i te ture. Ua haamana atoa te fenua Paniora e o Italia i te faataaraa i mua i te ture. Eita râ teie mau huru tauiraa i te pae no te ture e apiti-noa-hia mai e te hoê maraaraa o te mau faataaraa.
No reira, te vai ra te tahi tumu hohonu roa ˈtu â i te faanahoraa ture o te ohipa ra i muri mai i te maˈi pee o te faataaraa e parare nei na te ara. Ua faahiti te papai buka ra o Joseph Epstein i te reira ia ˈna i papai e aita i maoro aˈenei, “ia faataa anaˈe te hoê taata, mai te mea ra e te farii papu ra oia e e taata paruparu oia.” Te papai nei râ o ˈna e, i teie mahana, “i roto i te tahi mau vahi, mea huru ê roa ahiri e aita te hoê taata i faataa aˈenei; ahiri e e faaea noa oia i te hoê anaˈe hoa faaipoipo, e nehenehe oia e faarirohia ei taata tei erehia i te maramarama.”—Faataaraa i Marite, (beretane).
Oia hoi, ua taui te haerea tumu o te taata no nia i te faaipoiporaa. Te ore ra te faatura e te hanahana no te hoê taairaa tei faarirohia na hoi ei mea moˈa. No reira, na te ao nei, te fariihia nei te faataaraa. No te aha? Na te aha e turai ra i te taata ia farii i te hoê peu o tei hiˈo-ino-hia na na mua ˈˈe? Peneiaˈe e ere iho â paha te faataaraa i te mea ino?