Jletik te mukʼul lum te maʼyuk bin-ora ya xlaj skʼoplal

1. ¿Bin la yal te Jesús te ya xkʼot ta pasel ta stojol te Jerusalén ta sbabial siglo?

KʼALAL cheʼoxebxanix kʼajkʼal ya skʼan yuʼun ya xlaj-a te Jesuse, la yalbey jun albilkʼop te jnopojeletik yuʼune. Te albilkʼop ini kʼot ta pasel ta sbabial buelta kʼalal te Jerusalén sok te templo la yichʼik lajinel ta sbabial siglo. Jamal la yaltiklanbey te ya sta skʼajkʼalel te ya yilik «te joytaybilix yuʼun soldadoetik te Jerusalén» (Luc. 21:20). La yaltiklanbey te kʼalal jich ya xkʼot ta pasel ya skʼan ya x-anik lokʼel ta oranax. Te bin la yal te Jesús kʼot ta pasel kʼalal te soldadoetik yuʼun Roma la sjoytayik te Jerusalén (Luc. 21:​21, 22).

2. ¿Bin la yal te jpuk-kʼop Pablo ta stojol te jchʼuunjeletik ta Judea sok ta Jerusalén?

² Kʼalal cheʼoxebxanix jaʼbil ya skʼan ya yichʼ joytayel yuʼun soldadoetik yuʼun Roma te Jerusalén, te jpuk-kʼop Pablo la stsʼibaybey jun carta te banti ay bin mukʼ skʼoplal la yal ta stojol te jchʼuunjeletik ta lum-abi sok ta spisil Judea. Ta ora ini, jich ya jnaʼbeytik sba te carta ta stojol te hebreoetik. Tey-a la yaltiklanbey consejoetik te ya xkoltayotik yuʼun ya schajpan sbaik ta swenta te wokolil te yak ta talel ta stojolik: te lajinel yuʼun te Jerusalén. Teme ya skʼan te ya xkuxinik te jchʼuunjeletik, ya skʼan ya yakʼ ta yoʼtanik yijkitayel te snaik sok te snegocioik. Jaʼ yak ta yalbeyel skʼoplal te lum yuʼun Jerusalén kʼalal te Pablo jich la stsʼibay: «Melel maʼyuk jpam mukʼul lum kuʼuntik liʼi te ma xlaj skʼoplale, jaʼ yakotik ta sleel sok spisil koʼtantik te mukʼul lum te yak ta talele» (Heb. 13:14).

3. ¿Bin-a te lum «te yak ta talele», sok bin yuʼun te ya skʼan ya jletike?

³ Ayniwan ants winiketik te la slabanik te jchʼuunjeletik te la staik ta nopel te ya x-anik lokʼel ta Jerusalén sok ta Judea, pero te bin la staik ta nopel spasel jaʼ koltaybot skuxlejalik yuʼun. Ta ora ini jaʼnix jich ay ants winiketik te ya slabanotik te bitʼil ma jaʼuk ya smukʼulin koʼtantik te takʼin ni jaʼuk te ants winiketik te jich yilel te ya xkoltaywanike. ¿Bin yuʼun te jich ya kaltike? Melel jnaʼojtik te ya sta yorail te xlaj skʼoplal te bintik ya sjapik sok jaʼ ayotik ta sleel «te lum te tulan yiptajib yichʼoje», «te yak ta talele». Te lum-abi, jaʼ te Wentainel yuʼun te Dios (Heb. 11:10; Mat. 6:33).a Ta artículo ini ya xbajt kilbeytik skʼoplal cheʼoxeb consejo te la yakʼ te Pablo ta carta te la stsʼibay ta stojol te jchʼuunjel hebreoetik. Ta jujunchajp ya kiltik bin-utʼil te consejo-abi koltayotik yuʼun jaʼuk ya sleik «te mukʼul lum te yak ta talele», te chapalukik te kʼalal la yichʼ lajinel te Jerusalén sok te bin ya yakʼ jnoptik ta ora ini.

AKʼA SMUKʼULIN KOʼTANTIK TE MAʼYUK BIN-ORA YA YIJKITAYOTIK TE JEHOVÁ

4. ¿Bin yuʼun te jchʼuunjeletik mukʼ skʼoplal ta yoʼtanik-a te Jerusalén?

⁴ Te jchʼuunjeletik mukʼ skʼoplal ta yoʼtanik te Jerusalén. ¿Bin yuʼun? Melel tey jajch-a te sbabial congregación ta jaʼbil 33 sok tey ay-a te cuerpo gobernante ta lum-abi. Jaʼnix jich, bayal jchʼuunjeletik ay snaik tey-a sok bayal bintik ay yuʼunik. Manchukme jich-abi, te Jesús la yalbey te jnopojeletik te ya skʼan ya x-anik lokʼel ta Jerusalén soknix te machʼatik nainemik ta Judea (Mat. 24:16).

5. ¿Bin la spas te Pablo yuʼun ya skoltay te jchʼuunjeletik yuʼun chapalukik?

⁵ Te Pablo la skʼan te chapalukik te jchʼuunjeletik yuʼun ya x-anik lokʼel ta Jerusalén. Jaʼ yuʼun la skoltaylan yuʼun jichuk ya yilik te lum-abi te bitʼil ya yil te Jehová. La sjulteslanbey ta yoʼtanik te maba chʼultesbilix ya yil Jehová te templo, te sacerdoteetik sok te chikʼbil majtanil ya yakʼik tey-a (Heb. 8:13). Jteb ma spisil te ants winiketik te kuxinemik ta lum-abi la spʼajik te Mesías. Te templo yuʼun Jerusalén ma jaʼukix te banti ya yichʼ pasel te smelelil yichʼel ta mukʼ te Dios sok te ya xbajt yichʼ lajinel (Luc. 13:​34, 35).

6. ¿Bin yuʼun te kʼot ta mero yorail te jultesel oʼtanil te la yakʼ te Pablo te ya jtatik ta Hebreos 13:​5, 6?

⁶ Kʼalal te Pablo la stsʼibay te carta ta stojol te hebreoetik, te Jerusalén jaʼ jun lugar te banti leknax kuxinel tey-a. Jtul tsʼibajel te jaʼ slumal Roma te Plinio sbiil, la yal te Jerusalén «jaʼ jun lugar te kʼax naʼbil sba ta bayal lugaretik ta Oriente» (Historia Natural, libro V, traducción de Gerónimo de Huerta). Ta jujun jaʼbil bayal judioetik te talemik ta yanyantik lugaretik ya xkʼotik bayal buelta ta Jerusalén yuʼun ya spasik te kʼinetik, jaʼ yuʼun ay stakʼinik te ants winiketik ta lum-abi. Jaʼnix jich ay chaʼoxtul jchʼuunjeletik te ay lek stakʼinik-euk. Jaʼniwan yuʼun te Pablo jich la yal: «Mame jaʼuk ya xbajt ta awoʼtanik sbikʼtal oʼtantayel takʼin, tseʼelukme awoʼtanik yuʼun te bintik ay awuʼunike». Ta patil la yalbey skʼoplal te bin ya yal te skʼop Dios yuʼun ya sjultesbey ta yoʼtanik te bin jamal yaloj te Jehová: «Maʼyuk bin-ora ya kijkitayat sok maʼyuk bin-ora ya jpijtesat» (kʼopona Hebreos 13:​5, 6; Deut. 31:6; Sal. 118:6). Te jultesel oʼtanil-abi kʼot ta mero yorail ta stojol te jchʼuunjeletik ta Jerusalén sok ta Judea. ¿Bin yuʼun? Melel te kʼalal mato jaluk yichʼbelik-a te carta la skʼan te ya yijkitayik te snaik, te snegocioik sok jteb ma spisil te bintik ay yuʼunike. Te ya xbajtik ta yan lugar te banti maʼyuk bin ay yuʼunike sok te ya yil swokolik ta swenta sleel te bin ya xtuun yuʼunike.

7. ¿Bin yuʼun ya skʼan ya kakʼbeytik yichʼ yip te smukʼul koʼtantik ta stojol te Jehová ta ora ini?

⁷ Te bin ya yakʼ jnoptik ta jkʼajkʼaleltik: Jich bitʼil te jchʼuunjeletik ta sbabial siglo ya skʼan te wikʼiluk jsitik sok te chapalukotik (Luc. 21:​34-36). ¿Bin yuʼun? Jaʼ ta swenta te «tulan wokolil» te ya slajinbey skʼoplal te chopol balumilal ini (Mat. 24:21). Ta yorail-abi, yaniwan skʼan te ya kijkitaytik jilel te jbiluktik o spisil te bintik ay kuʼuntik, jaʼ ya smukʼulin koʼtantik ta jkʼaxel te Jehová te maʼyuk bin-ora ya yijkitayotik. Te bitʼil mato jajchem te tulan wokolil ya xjuʼ ya kakʼtik ta ilel te ya smukʼulin koʼtantik te Jehová. Jojkʼoybey jbatik: «¿Yabal yakʼ ta ilel te bintik ya jta ta nopel spasel te ma jaʼuk ya smukʼulin koʼtan te takʼin, te jaʼ ya smukʼulin koʼtan te ya skanantayon te Diose?» (1 Tim. 6:17). Jich bitʼil la kiltikix, te bin kʼax ta sbabial siglo ay bin mukʼ skʼoplal te ya skoltayotik ta pajel chaʼbej. Manchukme jich-abi jnaʼojtik te ya x-bajt jsitintaytik tulan wokoliletik te maʼyuk jich kʼoem ta pasel ta yorail te tulan wokolil. Jaʼ yuʼun, kʼalal ya xjajch te tulan wokolil, ¿binwan-utʼil ya jnaʼtik te bin ya jpastike?

JCHʼUUNBEYTIK SKʼOP TE MACHʼATIK YA SWENTAINOTIK

8. ¿Bin la yal te Jesús te yakuk spasik te jnopojeletik yuʼune?

⁸ Cheʼoxeb jaʼbil ta patil kʼalal te Pablo la stikun te carta ta stojol te hebreoetik, te soldadoetik yuʼun Roma la sjoytayik te Jerusalén. Jaʼ yuʼun, te jchʼuunjeletik la snaʼik te jaʼ yorail-a te ya xlokʼik bael ta anel; te Jerusalén ya yichʼ lajinel (Mat. 24:3; Luc. 21:​20, 24). Pero, ¿banti ya x-anik bael? Te Jesús jaʼnax yaloj: «Te machʼatik ayik ta Judea, akʼa anukʼik bael ta witstikil» (Luc. 21:21). Ta lugar-abi bayal witstikil tey-a, pero, ¿banti ta spisil te witstikil ya xbajtik ta anel?

9. ¿Bin yuʼun te jchʼuunjeletik la sjojkʼoybey sbaik te bantiwan ya xbajtik ta anele? (Ilawil te mapa).

⁹ Bayal lugaretik te banti ya xjuʼ ya x-anik bael te jchʼuunjeletike: Jich bitʼil, te witsetik yuʼun te Samaria, te witsetik yuʼun te Galilea, te wits yuʼun Hermón sok te wits yuʼun te Líbano, sok te witsetik te ay ta sjejchelul te mukʼul jaʼ Jordán (ilawil te mapa). Ay lumetik te jich yilel te ma xjuʼ ta ochintayel. Jich bitʼil te Gamala, te ay ta stoyolil jun mukʼul wits te chujkul sbelal. Ay chaʼoxtul judioetik la snopik te jaʼ jun lekil lugar te banti ya xjuʼ ya x-anik bael. Pero, te romanoetik la yochintayik sok la slajinik te lum Gamala sok bayal te machʼatik kuxinemik tey-a lajik.b

10, 11. 1) ¿Bin-utʼil la stojobtes te lum yuʼun te Jehová? (Hebreos 13:​7, 17). 2) ¿bin lekilal la staik-a te machʼatik la schʼuunike? (Jaʼnix jich ilawil te dibujo).

¹⁰ Jich yuʼun, ¿bin-utʼil la snaʼik te jchʼuunjeletik te banti ya skʼan ya x-anik baele? Jich yilel te Jehová la stojobtes te jchʼuunjeletik ta swenta te machʼatik yakʼojbey yaʼtel ta congregación. Ta patil bael te historiador Eusebio jich la stsʼibay: «Ta swenta jun najalsitil la yakʼbey snaʼ chaʼoxtul hermanoetik te tsabilik te banti ya skʼan ya xbajtik ta anel», te machʼatik ayik ta congregación ta Jerusalén «la yichʼik mantal te yakuk xlokʼik bael te banti kuxinemik kʼalal mato jajchem-a te guerra sok te yakuk xbajtik ta kuxinel ta yan lugar te ay ta Perea (te sbiil Pella)» (Historia eclesiástica, tomo I, traducción de George Grayling). Te Pella o Pela jaʼ jun lugar te banti jich yilel te leknax ya xjuʼ ya xkuxinik. Sok maba namal ay ta Jerusalén, jaʼ yuʼun maba wokol ya xkʼotik tey-a. Jaʼnix jich, te machʼatik kuxinemik tey-a ma jaʼuk judioetik sok maba schʼikoj sbaik ta kʼop te sjachojik te judioetik te ma skʼan ya xwentainotik yuʼun te romanoetik (ilawil te mapa).

¹¹ Te Pablo jich la stsʼibaybey te jchʼuunjeletik: «Chʼuunbeyaik smantal [ . . . ] te machʼatik ya stojobtesexe» (kʼopona Hebreos 13:​7, 17). Te machʼatik la schʼuunik spasel te consejo-abi anik bael ta witstikil. Te bitʼil la schʼuunik kʼop, kolik jilel. Te bin la yichʼ cholbeyel skʼoplal la yakʼ ta ilel te Dios maba la yijkitay te machʼatik ayik ta smaliyel-a «te lum te tulan yiptajib yichʼoje», jaʼ te Wentainel yuʼun te Dios (Heb. 11:10).

12, 13. ¿Bin-utʼil te Jehová stojobtesoj te lum yuʼun ta yorail wokol?

¹² Te bin ya yakʼ jnoptik ta jkʼajkʼaleltik: Te Jehová ya stuuntes te machʼatik ya swentainik te congregación yuʼun ya stojobtesotik. Ta Biblia bayal relatoetik te ya yakʼ ta ilel te Jehová la stuuntes winiketik te jun yoʼtanik yuʼun ya stojobtes te lum yuʼun, kʼaxtoxan-a ta yorail wokol (Deut. 31:23; Sal. 77:20). Ta ora ini jaʼnix jich ya kiltik te Jehová yak ta stuuntesel te machʼatik ya swentainik te congregación yuʼun ya stojobtesotik.

¹³ Jich bitʼil te kʼalal jajch te COVID-19, te machʼatik ya swentainik te organización la yakʼbotik tojobtesel te ya xtuun kuʼuntik ta mero yorail. Te ancianoetik la yichʼik akʼbeyel cartaetik yuʼun jich ya skanantayik ta lek-a te hermanoetik ta swenta schʼuunel yoʼtanik. Cheʼoxeb u ta patil la yichʼ pasel te mukʼul tsoblej yuʼun oxeb kʼajkʼal te maʼyuk jich kʼoem ta pasel-ae, melel kʼaxem ta 500 ta chajp kʼopiletik la yichʼ kʼasesel ta Internet, ta televisión sok ta radio. Te jayeb tiempo jalaj te COVID-19, leknax la kichʼtik makʼlinel ta swenta schʼuunel koʼtantik, ta swenta-abi la yakʼ te jun-nax ayinotike. Chikan bin-a te ya xkʼot ta pasel ta pajel chaʼbej seguro ayotik te Jehová ya skoltay te hermanoetik te ya stojobtesotik yuʼun lekuk te bintik ya staik ta nopel spasel. Manchukme ya smukʼulin koʼtantik te Jehová sok te ya jchʼuuntik te mantaliletik yuʼune, ¿binxan ya skʼan ya jpastik yuʼun chapalukotik sok te yakuk jnaʼtik te bin ya jpastik ta yorail te tulan wokolil?

KAKʼTIK TA ILEL SKʼUXUL KOʼTANTIK SOK OTSESWANUKOTIK TA JNATIK

14. Jich bitʼil ya yal Hebreos 13:​1-3, ¿bin talelil la skʼan la yakʼik ta ilel te jchʼuunjeletik te kʼalal yak ta noptsajel talel-a te lajinel yuʼun te Jerusalén?

¹⁴ Kʼalal ya xjajch te tulan wokolil ya skʼan te kʼaxtoxan ya kakʼtik ta ilel te kʼuxul oʼtanil. Ya skʼan ya jkʼayinbeytik te ejemplo yuʼun te jchʼuunjeletik te kuxinik ta Jerusalén sok ta Judea, te spisil-ora la yakʼbey sba yilik kʼuxul oʼtanil (Heb. 10:​32-34). Pero, kʼalal yak ta noptsajel tal-a te lajinel yuʼun te Jerusalén, kʼaxemtoxan la yakʼbey sba yilik skʼuxul yoʼtanik «jich te bin-utʼil kʼux ya yaʼiy sbaik te machʼatik jun-nax smeʼ statike» sok te ya x-otseswanik ta snaik (kʼopona Hebreos 13:​1-3). Jaʼnix jich ya skʼan ya jpastik ta yorail te tulan wokolil.

15. ¿Bin yuʼun la skʼan la yakʼik ta ilel kʼuxul oʼtanil sok yutsil oʼtanil te jchʼuunjel hebreoetik?

¹⁵ Kʼalal te soldadoetik yuʼun Roma la sjoytayik te Jerusalén sok te kʼalal ta repentenax lokʼik bael, te jchʼuunjeletik la stuuntesik te tiempo-abi yuʼun ya x-anik lokʼel. Pero jaʼnax cheʼoxeb sbilukik juʼ yichʼbelik bael (Mat. 24:​17, 18). Te kʼalal bajtik ta anel ta witstikil sok la sleik te banti ya xnainik, la skʼanik te talel kʼaxel ya skoltay sbaik sok te yantike. Sok bayalniwan te machʼatik la skʼanik te ya yichʼik koltayel ta oranax, jich te jchʼuunjeletik juʼ la yakʼbey sba yilik te smelelil kʼuxul oʼtanil sok te ya yakʼik ta ilel yutsil yoʼtanik te kʼalal ya x-otseswanik ta snaik (Tito 3:14).

16. ¿Bin-utʼil ya kakʼbeytik yil skʼuxul koʼtantik te hermanoetik? (Jaʼnix jich ilawil te foto).

¹⁶ Te bin ya yakʼ jnoptik ta jkʼajkʼaleltik: Te kʼuxul oʼtanil ya stij koʼtantik yuʼun ya jkoltaytik te hermanoetik te kʼalal ya xtuun yuʼunik. Bayal ta tul j-abatetik yuʼun Jehová yakʼoj ta yoʼtanik skoltayel te hermanoetik ta swenta schʼuunel yoʼtanik sok ta swenta te bintik ya xtuun yuʼunik kʼalal ya xlokʼik ta anel ta skaj te guerra o ta skaj te bintik ya xjinawan jilel. Jtul hermana ta Ucrania te lokʼ ta anel ta skaj te guerra jich la yal: «Kilojkotik bin-utʼil te Jehová stojobtesojotik sok skoltayojotik ta swenta te hermanoetik. Chamnax koʼtantik yuʼun te bitʼil leknax skanantayojotik sok te skoltayojotik ta Ucrania, ta Hungría. . . , ¡sok ta ora ini ta Alemania!». Kʼalal ya x-otseswanotik ta jnatik, jich ya xkʼootik bitʼil jun aʼtejibal yuʼun te Jehová ta skanantayel te hermanoetik (Prov. 19:17; 2 Cor. 1:​3, 4).

17. ¿Bin yuʼun mukʼ skʼoplal te yakuk kakʼtik ta ilel te kʼuxul oʼtanil ta ora ini sok te yakuk x-otseswanotik ta jnatik?

¹⁷ Ta ora ini mukʼ skʼoplal te talel kʼaxel ya jkoltay jbatik, pero kʼaxemtoxan jich ya jpastik ta pajel chaʼbej (Hab. 3:​16-18). Jaʼ yuʼun, te Jehová yak snojptesbelotik yuʼun ayuk kuʼuntik te kʼuxul oʼtanil sok te yakuk x-otseswanotik ta jnatik, te taleliletik-abi ya xtuun kuʼuntik ta yorail te tulan wokolil.

¿BIN YA XKʼOT TA PASEL TA PAJEL CHAʼBEJ?

18. ¿Bin-utʼil ya xjuʼ ya jkʼayinbeytik te ejemplo yuʼun te jchʼuunjel hebreoetik?

¹⁸ Te bin la yichʼ cholbeyel skʼoplal ya yakʼ ta ilel te kolik jilel te jchʼuunjeletik te anik bael ta witstikil ta swenta te lajinel yuʼun te Jerusalén. La yijkitayik jilel te lum, pero maʼyuk bin-ora ijkitayotik yuʼun te Jehová. ¿Bin-utʼil ya xjuʼ ya jkʼayinbeytik te ejemplo yuʼunik? Te joʼotik ma jnaʼtik spisil ta swenta te bin ya xkʼot ta pasel ta pajel chaʼbej. Pero, jich bitʼil te jchʼuunjeletik jaʼnix jich ay kuʼuntik te consejo la yakʼ te Jesús yuʼun ya jchajpan jbatik (Luc. 12:40). Sok ay kuʼuntik te carta te la stsʼibay te Pablo ta stojol te hebreoetik, te jaʼnix jich ya xtuun kuʼuntik ta ora ini. Sok te bin jamal yaloj te Jehová te maba ya yijkitayotik sok te maba ya spijtesotik (Heb. 13:​5, 6). Teme ya jletik sok spisil koʼtantik te mukʼul lum te maʼyuk bin-ora ya xlaj skʼoplal, te Wentainel yuʼun te Dios. Teme jich ya jpastike, ya jmulantik bayal bendicionetik ta sbajtelkʼinal (Mat. 25:34).