¿Kʼuxi lik talel li Halloween?

Li kʼusi chal Vivliae

Li Vivliae muʼyuk chalbe skʼoplal Halloween ti ojtikinbil xtok kʼuchaʼal noche de brujase. Jaʼ jun kʼin ti lek ojtikinbil ti tspasik ta 31 yuʼun oktuvree. Pe ti bu lik talel xchiʼuk li kʼusi nopem xaʼiik spasel li ta kʼin taje mu jechuk chal li Vivliae.

Li ta mantal liʼe, ta jkʼeltik batel:

• Ti kʼuxi lik talel li Halloween xchiʼuk li kʼusitik nopem xaʼiik spasele

• ¿Mi skʼan van jtsaktik ta venta ti chopol bu likem talel Halloweene?

• ¿Kʼu yuʼun Halloween laj yakʼbeik sbi li kʼin taje?

Ti kʼuxi lik talel li Halloween xchiʼuk li kʼusitik nopem xaʼiik spasele

• Samhain: Xi chal li livro Mitos celtas ti bu lik talel li Halloweene: «Jaʼ li ta voʼneal kʼinetik tspasik toʼox li jseltaetik ti te xa van mas ta chaʼmil jabil jech tspasike. Li jseltaetike xchʼunojik ti xuʼ la xtalik li buchʼutik chamemik sventa koʼol te oyik xchiʼuk li buchʼutik kuxajtik kʼalal jaʼo tspasik li kʼin taje. Jech xtok, kʼalal chichʼ pasel li kʼin Samhain jaʼo xuʼ xbat svulaʼan yanimaik li krixchanoetike»a (kʼelo li rekuadro «¿Kʼu yuʼun Halloween laj yakʼbeik sbiin li kʼin taje?»).

• Oy kʼusitik tslapik sventa skʼanik dulseetik ta naetik. Oy jlik livro ta xal ti junantik «jseltaetike [...] labal sba xa tajek kʼu yelan tslap skʼuʼ spokʼik sventa jechuk xa xvinajik kʼuchaʼal li chopol espirituetike»b. Ti jech tspasike jaʼ sventa mu x˗ilbajinatik xchiʼuk ti lekuk xa x˗ilatike. Yantik xtoke chakʼbeik dulse sventa mu xkap sjol yuʼunik.

  

  Li ta Europa medievale, li paleetik ti jaʼ jkatolikoetike lik spasik kʼinetik ti maʼuk sventa yajtuneltak Diose. Jech xtok, la stijbe yoʼonton sjenteik sventa labal sba slap skʼuʼik li ta skʼinal animaetike xchiʼuk ti xbatik ta jujupʼej naetik sventa skʼanik jujutiʼ matanale. Vaʼun, tspasik komel orasion ta stojolal li animaetike.

• Fantasmaetik, vampiroetik, brujaetik, krixchanoetik ti chkʼatajik ta loboe xchiʼuk animaetik ti chtotsik tale: Li kʼusitik taje voʼne xa onoʼox te nitil skʼoplal xchiʼuk li pukujetike. Xi chal li livro Halloween Trivia: «Li kʼusitik xibalik sba taje te nitil skʼoplal xchiʼuk li lajelale, li animaetike xchiʼuk ti chijxiʼo yuʼun li lajelale».

• Li chʼum o tsʼol ta Halloweene: Kʼalal jaʼo yorail li Edad Media ti tetik van ta sjabilal 500 kʼalal ta 1500 ta jkʼakʼaliltike, li ta Gran Bretañae nopem xaʼiik chbatik ta jujupʼej na sventa skʼanik veʼlil, vaʼun tspasik orasion ta stojolal junuk anima. Chichʼik batel jpʼej sjol nich napux ti jombil yute. «Li kantela ti te stikʼojike jaʼ la skʼan xal ti te oy ta purgatorio li xchʼulel animae» (Halloween—From Pagan Ritual to Party Night). Oy buchʼutik chalik ti jaʼ la sventa sibtasik batel chopol espirituetik li sjol napux jombil yute. Pe li ta sjabilaltik 1800, li ta América del Nortee jaʼ xa la stunesik li chʼum o tsʼole, maʼuk xa li sjol napuxe, yuʼun mas kʼun ta tael xchiʼuk mas kʼun ta jomel.

¿Mi skʼan van jtsaktik ta venta ti chopol bu likem talele?

Skʼan jtsaktik ta venta. Oy junantik chalik ti muyuk chopol li Halloweene o jaʼ noʼox la chchʼay˗o yoʼontonik, pe li kʼusitik tspasik tee mu jechuk chal li Vivliae. Mu jechuk li kʼusi xchʼunojik ta sventa li lajelal xchiʼuk li pukujetike.

Li tekstoetik xvinaj ta olone chakʼ kiltik kʼu yelan chil Dios li Halloweene:

• «Mu me c’usi xbat avaq’uic ta t’unel ta stojol li jt’unuletique, xchi’uc li boch’otic sna’ic sc’opanel ch’ulelale, xchi’uc mu me c’usi xajaq’uic ta stojol li boch’otic chamenic xae» (Deuteronomio 18:10-12, Xchʼul Cʼop Jtotic Dios, ta skʼop Chenalhó).

  Li kʼusi skʼan xale: Li Diose muʼyuk lek chil li buchʼu chbat skʼopon li animaetike o ti tskʼopon xa yileluk tspas sbae.

• «Li buchʼutik chamemike mu xa kʼusi snaʼik jsetʼuk» (Eklesiastes 9:5).

  Li kʼusi skʼan xale: Li animaetike mu kʼusi xa snaʼik jsetʼuk, jech oxal mu xuʼ skʼoponik li buchʼutik kuxajtike.

• «Mu jcʼan ti jun chacʼot achiʼuquic pucujetic li voʼoxuque. Mu xuʼ chavuchʼbeic sbel svaso Cajvaltic ti me tsʼacal chbat avuchʼbeic sbel svaso noxtoc li pucuje» (1 Korintios 10:20, 21, Xchʼul Cʼop Jtotic Dios, ta skʼop Chenalhó).

  Li kʼusi skʼan xale: Mi ta jkʼan chkamigointik li Diose, skʼan mu jchiʼintik ta loʼil li pukujetike.

• Skʼan me «mu stsaloxuk li kʼusitik manya tspas Diabloe; yuʼun yakal ta jtsak jbatik ta kʼop […] xchiʼuk li pukujetik ti toj [chopolike]» (Efesios 6:11, 12).

  Li kʼusi skʼan xale: Li yajtuneltak Diose skʼan skontrainik li pukujetike, maʼuk ti oy xa kʼusi jmoj tspas xchiʼukike.