Li Jeovae «jaʼ chacʼ ta ilel li cʼusi muʼyuc bochʼo snaʼe»

«Li Dios avuʼune jaʼ Dios yuʼun li yantic diosetique, jaʼ Ajvalil yuʼun li mucʼtic ajvaliletique; jaʼ chacʼ ta ilel li cʼusi muʼyuc bochʼo snaʼe.» (DAN. 2:47)

¿KʼUSI CHATAKʼ?

¿Kʼusi yakʼojbutik ta naʼel Jeova ta sventa li kʼusi chtal ta jelavele?

¿Buchʼutik skʼoplal li baʼyel vakpʼej sjol li jtiʼvanej bolome?

¿Kʼuxi te stsakojbe sba skʼoplal li jtiʼvanej bolom xchiʼuk li mukʼta lokʼol laj yil ta svayich li Nabucodonosore?

1, 2. ¿Kʼusi yakʼoj jnaʼtik li Jeovae, xchiʼuk kʼu yuʼun?

¿BUCHʼU mukʼta tsatsal ajvalilal chichʼ ta venta Balumil kʼalal mi laj xaʼox yakʼbe slajeb skotol li ajvaliletik ta balumil li Ajvalilal yuʼun Diose? Li Jeova ti «jaʼ chacʼ ta ilel li cʼusi muʼyuc bochʼo snaʼe» xuʼ jnabetik li stakʼobil taje. Jaʼ yuʼun skʼan jkʼeltik batel li livroetik la stsʼibaik li j-alkʼop Daniel xchiʼuk li jtakbol Juane.

² Li Jeovae laj yakʼbe yil jayibuk kʼusitik ta sventa jtiʼvanej bolom li jtakbol Juan xchiʼuk li j-alkʼop Daniele. Jech xtok, li Daniele laj yichʼ albel smelolal li mukʼta lokʼol ti pasbil ta takʼin ti jaʼ jun albilkʼop ti akʼbat yil yuʼun Dios ta xvayiche. Li Diose laj yakʼ ti te tsʼibabiluk xkom skotol ta Vivlia sventa jtabetik sbalil li loʼiletik taje (Rom. 15:4). Taje jaʼ sventa tstsatsubtas xchʼunel koʼontontik, yuʼun li Ajvalilal yuʼune poʼot xa tslajes skotol li ajvaliletik ta balumile (Dan. 2:44).

3. Sventa xkaʼibetik smelolal li albilkʼopetik ta Vivliae, ¿kʼusi skʼan xkaʼibetik smelolal baʼyel, xchiʼuk kʼu yuʼun?

³ Li loʼiletik la stsʼibaik li Daniel xchiʼuk Juane, maʼuk noʼox chakʼ ta ilel vaxakib «ajvaliletic» o li mukʼta tsatsal ajvaliletike, moʼoj, yuʼun chakʼ ta ilel xtok kʼusi ora chvulanuk ta lokʼel. Sventa xkaʼibetik smelolal li loʼiletik taje skʼan xkaʼibetik baʼyel smelolal li baʼyel albilkʼop ta Vivliae. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun skotol li kʼusi chal Vivlia xchiʼuk skotol li albilkʼopetike te tsakal skʼoplal li baʼyel albilkʼope.

SNITULULAL KILETEL CHON XCHIʼUK LI JTIʼVANEJ BOLOME

4. ¿Buchʼu jaʼ li snitilulaltak antse, xchiʼuk kʼusi tspasik?

⁴ Kʼalal echʼ xaʼox jutuk li toybail ta Edene, li Jeovae laj yal onoʼox ti ch-ayan «snitilulal» li jun «antse» (kʼelo Génesis 3:15, Ch).a Li snitilulal ants taje ta xpechʼbe ta tekʼel sjol li kiletel chone, jaʼ xkaltik, li Satanase. Ta tsʼakale, li Jeovae laj yakʼ ta naʼel ti te chlik tal ta yutsʼ yalal Abraham li snitilulal ants taje, ta steklumal Israel, ta jvokʼ snitilulal Judá xchiʼuk ta snitilulal ajvalil David (Gén. 22:15-18; 49:10; Sal. 89:3, 4, Ch; Luc. 1:30-33). Li bankilal nitilulale jaʼ li Jesucristoe (Gál. 3:16, Ch). Li xchaʼvokʼal nitilulale jaʼik skotol li buchʼutik chbatik ta vinajel ti tʼujbilik ta chʼul espiritue (Gál. 3:26-29). Li Ajvalilal yuʼun Diose jaʼ li Jesús xchiʼuk li buchʼutik chbatik ta vinajele, taje jaʼ tstunes Jeova sventa chakʼbe slajeb li Satanase (Luc. 12:32; Rom. 16:20).

5, 6. 1) ¿Jayib mukʼta tsatsal lumetik chalbe skʼoplal li kʼusi akʼbat yil yuʼun Dios li Daniel xchiʼuk Juane? 2) ¿Buchʼu skʼoplal li jtiʼvanej bolom ti vukpʼej sjol chal ta Apocalipsise?

⁵ Jech kʼuchaʼal chal li baʼyel albilkʼop ta Vivliae, chal ti oy snitilulal li Satanás eke ti kontra chil li snitilulal antse. ¿Buchʼutik jaʼ snitilulal li kiletel chone? Jaʼik skotol li buchʼutik jmoj sjolik xchiʼuk li Satanás ti spʼajojik li Dios xchiʼuk ti tstsakik ta kʼop li steklumale. Ti kʼu xa sjalil talel li kuxlejale, li Diabloe jeltos kʼuxitik xchapanoj li snitilulaltake, jaʼ xkaltik, li ajvaliletik ta balumile (Luc. 4:5, 6). Liʼe jlom noʼox ti te tsakal skʼoplal xchiʼuk li steklumal Jeovae, akʼo mi jaʼ xchiʼuk li jteklum Israele o jaʼ li yajtsʼaklom Cristo ti tʼujbil chbatik ta vinajele. Taje jaʼ tskoltautik ta yaʼibel smelolal kʼu yuʼun jaʼ noʼox vaxakib tsatsal ajvaliletik akʼbat yil yuʼun Dios li Daniel xchiʼuk Juane.

⁶ Te van ta sjabilal 96 ta jkʼakʼaliltike, kʼalal chaʼkuxiem xaʼox li Jesuse laj yakʼbe iluk jayibuk kʼusitik labalik sba li jtakbol Juane (Apo. 1:1). Li Juane laj yil jkot dragón, ti jaʼ skʼan xal li Diabloe, ti te kotol ta stiʼil nabe (kʼelo Apocalipsis 13:1, 2). Jech xtok, te lokʼ talel ta nab jkot mukʼta chon o jtiʼvanej bolom, vaʼun li Diabloe laj yakʼbe spas mantal. Ta mas jelavele, li jtakbol Juane albat yuʼun jun anjel ti jkot tsajal jtiʼvanej bolom ti vukpʼej sjole, jaʼ «slocʼobal» li jun mukʼta chon ti te chal ta Apocalipsis 13:1, taje jaʼ skʼan xal «vucub ajvaliletic», jaʼ xkaltik vukub mukʼta tsatsal lumetik (Apo. 13:14, 15; 17:3, 9, 10). Kʼalal laj yichʼ tsʼibael li Apocalipsise, li voʼob tsatsal lumetike yalik xaʼox ta lum, jaʼ tsots toʼox yip li svakibale, li svukubale «muʼyuc [toʼox vulem]». ¿Buchʼutik li mukʼta tsatsal lumetik taje? Li avie ta jkʼeltik batel ta jujuntal li sjoltak li jkʼot jtiʼvanej bolome. Jech xtok, ta jkʼeltik batel mas skʼoplal ta sventa li jayvoʼ ajvaliletik ta slivroal Daniele, yuʼun li albilkʼop laj yale te chalbe lek skʼoplal kʼalal skʼan toʼox jayibuk siglo xvul ta lokʼele.

BAʼYEL CHAʼPʼEJ JOLIL: EGIPTO XCHIʼUK ASIRIA

7. ¿Buchʼu skʼoplal li baʼyel sjol jtiʼvanej bolome, xchiʼuk kʼu yuʼun?

⁷ Li baʼyel sjol jtiʼvanej bolome jaʼ skʼoplal Egipto. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun jaʼ li baʼyel mukʼta tsatsal lum ti toj echʼ noʼox laj yilbajin li slumal Diose. Li buchʼu baʼyel la skontraine jaʼ li snitilulaltak Abrahame, ti te lokʼ talel snitilulal ants ti albil xa noʼox skʼoplale, taje jaʼo kʼot ta pasel kʼalal epajik xaʼox li ta jteklume. Sventa mu xvul ta lokʼel li nitilulale, li Satanase taʼox xakʼbe slajeb li slumal Diose. ¿Kʼuxi la spas? Jaʼ ti laj yakʼ ti akʼo smil skotol keremetik ti likemik tal ta Israel li faraone. Pe li Jeovae muʼyuk laj yakʼ ti akʼo jech xkʼot ta pasel taje, vaʼun la skolta lokʼel ta Egipto li yajtuneltake (Éxo. 1:15-20; 14:13). Ta mas tsʼakale laj yakʼbe Albil Balumil li j-israeletike.

8. ¿Buchʼu skʼoplal li xchaʼpʼejal sjol jtiʼvanej bolome, xchiʼuk kʼusi ox tskʼan tspas?

⁸ Li xchaʼpʼejal sjol jtiʼvanej bolome jaʼ skʼoplal li Asiriae, jun tsatsal ajvalilal ti tskʼan ox tslajesbe skʼoplal li slumal Diose. Melel onoʼox ti jaʼ la stunes Jeova sventa xakʼbe kastigo li lajunvokʼ nitilulal ta Israel ta skoj ti lik yichʼik ta mukʼ jecheʼ diosetik xchiʼuk ti la stoy sbaike. Pe akʼo mi jech, ta mas tsʼakal li Asiria eke la stsak ta kʼop li Jerusalene. Li kʼusi ox van tskʼan Satanase jaʼ ti akʼo slajesbe skʼoplal li ajvaliletik ti bu chlik talel li Jesuse. Pe taje maʼuk me jech tskʼan li Diose. Jaʼ yuʼun, li Jeovae la spoj li tukʼil yajtuneltak kʼalal la stak batel jun anjel sventa chbat slajes skotol li soltaroetik ta Asiriae (2 Rey. 19:32-35; Isa. 10:5, 6, 12-15).

YOXPʼEJAL JOLIL: BABILONIA

9, 10. 1) ¿Kʼusi laj yakʼ akʼo spasik jbabiloniaetik li Jeovae? 2) Sventa xkʼot ta pasel li albilkʼopetike, ¿kʼusi skʼan xichʼ pasel baʼyuk?

⁹ Li yoxpʼejal sjol jtiʼvanej bolome jaʼ skʼoplal ajvalilal ta Babilonia ti akʼbat yil yuʼun Dios li Juane. Li Jeovae laj yakʼ akʼo stsalatik yuʼun jbabiloniaetik li Jerusalene xchiʼuk ti xikʼik batel ta mosoil li jnaklejetike. Li Diose laj xa onoʼox spʼijubtas li jtoyba j-israeletik ti ta kʼexlal chkomike (2 Rey. 20:16-18). Li Jeovae laj yalbe j-israeletik ti muʼyuk xa chichʼ vaʼanel ajvaliletik ti te chlik «chotluc ta xchotleb» Jeova ta Jerusalene (1 Cró. 29:23). Pe akʼo mi jech, laj onoʼox yal ti jaʼ chakʼbe jun snitilulal ajvalil David, ti buchʼu akʼbil «yabtele», jaʼ xkaltik li buchʼu onoʼox oy ta sbae, taje jaʼ to mi vul ta lokʼele (Eze. 21:25-27).

¹⁰ Jech kʼuchaʼal chal yan albilkʼope, kʼalal mi vul ta lokʼel li Mesías ti albil skʼoplale, li Tʼujbil yuʼun Jeovae, li judioetike jaʼo te yakal chichʼik ta mukʼ Dios ta chʼulna ta Jerusalén (Dan. 9:24-27). Yan albilkʼope, chal ti te chvokʼ ta Belén li Mesiase, taje laj yichʼ tsʼibael kʼalal skʼan toʼox xichʼik ikʼel batel ta mosoil ta Babilonia li j-israeletike (Miq. 5:2). Sventa xkʼot ta pasel li albilkʼopetik taje, tsots skʼoplal ti xichʼik lokʼesel ta Babilonia li j-israeletike, ti sut batel ta slumalike xchiʼuk ti xchaʼmeltsanik li chʼulnae. Pe li jbabiloniaetike, mu nopemuk xaʼiik skoltael lokʼel li smosotake. ¿Kʼuxi van xuʼ sutik batel ta slumalik li yajtuneltak Diose? Taje laj yakʼ ta ilel ta stojolal yaj-alkʼoptak (Amós 3:7).

11. ¿Kʼutik yelan chichʼ albel skʼoplal ti bu kʼalal ch-ajvalilaj li Babiloniae? (Kʼelo li tsʼib ta yok vune.)

¹¹ Kʼalal laj yichʼik chukel batel ta Babilonia li j-israeletike, te laj yichʼ chukel batel ek li Daniele (Dan. 1:1-6). Li Jeovae la stunes Daniel sventa laj yakʼ ta naʼel buchʼu chtal ta xkʼexol li Babiloniae, jaʼ xkaltik buchʼu jaʼ li mukʼta tsatsal lum chtale. Jech kʼuchaʼal liʼe, laj yakʼ akʼo yil ta svayich ajvalil Nabucodonosor jun mukʼta lokʼol ti ep ta tos ta takʼin pasbil-oe (kʼelo Daniel 2:1, 19, 31-38). Ta stojolal Daniel laj yal ti sjol pasbil ta batsʼi lekil kʼanal takʼin li mukʼta lokʼol taje, jaʼ skʼoplal ti bu kʼalal ch-ajvalilaj li Babiloniae.b Li sna yoʼonton xchiʼuk steʼeltak skʼob ti pasbil ta sakil takʼine, jaʼ skʼan xal li tsatsal lum chtal ta jelavele. ¿Buchʼu jaʼik li tsatsal lum taje, xchiʼuk kʼusi tspasbe li slumal Diose?

XCHANPʼEJAL JOLIL: MEDOPERSIA

12, 13. 1) ¿Kʼusi laj yakʼ ta naʼel Jeova ta sventa ti kʼuyelan chichʼ tsalel li Babiloniae? 2) ¿Kʼu yuʼun xuʼ xkaltik ti jaʼ xchanpʼejal sjol jtiʼvanej bolom li Medopersiae?

¹² Kʼalal skʼan toʼox mas ta jun siglo skʼakʼalil li Daniele, li Jeovae laj yal jun aʼyej ti tsots skʼoplal ta stojolal j-alkʼop Isaías ta sventa buchʼu li mukʼta tsatsal lum ti tstsal komel li Babiloniae. Maʼuk noʼox laj yal kʼuxi ti chʼichʼ tsalel li jteklum taje, yuʼun laj yal xtok kʼusi sbi li buchʼu tstsalvane: Ciro ta Persia (Isa. 44:28–45:2). Li Daniele chaʼtos kʼusi akʼbat yil yuʼun Dios ta sventa li mukʼta tsatsal lum Medopersiae. Li baʼyele xkoʼolaj xchiʼuk oso ti stoyoj jun skʼobe xchiʼuk ti albat ti akʼo saʼ «epal tiʼbol» stiʼe (Dan. 7:5). Li ta xchaʼkotale xkoʼolaj kʼuchaʼal jkot tot chij ti oy chib natik xulube (Dan. 8:3, 20).

¹³ Kʼot onoʼox ta pasel li albilkʼop laj yal Jeova ti tsalbil chkom yuʼun Medopersia li Babiloniae, jech xtok laj yakʼ ti akʼo sut batel ta slumalik li j-israeletike (2 Cró. 36:22, 23). Pe ta mas tsʼakale, jutuk xa mu laj yakʼbe slajeb steklumal Dios li Medopersiae. Li slivroal Estere te chal kʼuxi chakʼbe xaʼox slajeb skotol judioetik ti te nakalik ta sjunlej Persia li jun j-abtel ti jaʼ sbi Amane, yuʼun yalojbe xaʼox skʼakʼalil kʼusi ora chkʼot ta pasel taje. Pe koliyal ti koltavan li Diose, yan velta xtok muʼyuk xlaj li steklumal Jeova ta stojolal li snitilulal Satanase (Est. 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14). Jech kʼuchaʼal chkiltike, lek xkʼot-o ti jaʼ xchanpʼejal sjol li jtiʼvanej bolom ti te chal ta Apocalipsis li Medopersiae.

SVOʼPʼEJAL JOLIL: GRECIA

14, 15. ¿Kʼusitik laj yakʼ ta naʼel Jeova ta sventa li ajvalilal ta Greciae?

¹⁴ Li svoʼpʼejal sjol jtiʼvanej bolom ti chal ta Apocalipsise jaʼ li Greciae. Kʼalal laj yichʼ albel skʼoplal li vaychil laj yil Nabucodonosore, laj xa onoʼox yal Daniel ti xchʼut xchiʼuk li xchibal yoʼ pasbil ta bronse li mukʼta lokʼole, jaʼ skʼan xal xtok li Greciae. Jech xtok, li Jeovae laj yakʼbe yil yan kʼusitik ta sventa li ajvalilal ta Greciae xchiʼuk li buchʼu ajvalilaj ti lek laj yichʼ ojtikinele.

¹⁵ Jun li kʼusi akʼbat yil yuʼun Diose, jaʼ laj yil kʼuchaʼal bolom ti oy chanib xikʼtak ti jaʼ li Greciae, taje jaʼ me senyail ti ta anil noʼox tstsalvane (Dan. 7:6). Akʼbat yil yuʼun Dios yan velta xtok, jkot tot tentsun ti oy smukʼta xulube ti xuʼ ta anil noʼox chakʼbe slajeb jkot tot chij ti chib xulube, li tot chij taje jaʼ skʼoplal Medopersia. Li Jeovae laj yalbe Daniel ti jaʼ skʼoplal Grecia li tot tentsune, li snatil xulube jaʼ skʼoplal li ajvalilal yuʼune. Ta jelavel jutuke laj yal Daniel ti chichʼ kʼasbel li xulube, vaʼun chchʼi talel chanib ti mas kʼoxik xae. Li albilkʼop taje laj yichʼ tsʼibael kʼalal epal sien toʼox jabil skʼan xkʼot ta mukʼta tsatsal lum li Greciae. Pe taje jech me kʼot ta pasel. Li ajvalilal ti mas tsots skʼoplal ta voʼneal Grecia ti jaʼ sbi Alejandro Magnoe, ay stsak ta kʼop li Medopersiae. Pe li «xulub» jkot tot tentsune muʼyuk bu xjalij, yuʼun li ajvalil Alejandro Magnoe cham kʼalal 32 toʼox sjabilale, jaʼo kʼalal tsots tajek yipe. Kʼalal cham xaʼox li Alejandroe, jaʼ te lik xchʼakbe sbaik li ajvalilal li chanvoʼ sjeneraltake (kʼelo Daniel 8:20-22).

16. ¿Kʼusi la spas li Antíoco IV?

¹⁶ Kʼalal tsalbil xaʼox komel li Persiae, li Greciae jaʼo ch-ajvalilaj ta stojolal j-israeletik. Li vaʼ kʼakʼal taje sutemik xaʼox batel ta Albil Balumil li judioetike xchiʼuk laj xaʼox xchaʼmeltsanik li chʼulna ta Jerusalene. Li stukike jaʼik onoʼox li steklumal Jeovae xchiʼuk li chʼulnae jaʼ toʼox ti bu chichʼ ichʼel ta mukʼ li melel Diose. Pe li ta xchibal siglo kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike laj yil svokolik ta skoj li svoʼpʼejal sjol li jtiʼvanej bolome, jaʼ xkaltik, li Greciae. Li Antíoco IV, jun ti buchʼu laj yichʼ komel li ajvalilal yuʼun Alejandroe, la spas jun skajleb matanal sventa jecheʼ diosetik ta chʼulna ta Jerusalén xchiʼuk laj yal ti chichʼ milel li buchʼu tspas kʼusi li ta relijion yuʼun judioetike. ¡Toj echʼ xa noʼox pʼajbilik yuʼun li snitilulal Satanase! Pe akʼo mi jech, li Greciae laj yichʼ tsalel yuʼun li jun mukʼta tsatsal lum tal ta tsʼakale. ¿Buchʼu van ta xtal li ta svakpʼejal sjol jtiʼvanej bolome?

SVAKPʼEJAL JOLIL TI «TOJ YAN TO XʼELAN, TOJ XIʼBAL SBA»: ROMA

17. ¿Kʼusi laj yakʼ kʼotuk ta pasel li svakpʼejal sjol jtiʼvanej bolom sventa xkʼot ta pasel li kʼusi chal Génesis 3:15?

¹⁷ Kʼalal jaʼo la stsʼiba li kʼusi akʼbat snaʼ yuʼun Dios li jtakbol Juan ta sventa li jtiʼvanej bolome, li Romae jaʼo li mukʼta tsatsal lume (Apo. 17:10). Li svakpʼejal sjol jtiʼvanej bolome, jaʼ laj yakʼ kʼotuk ta pasel li kʼusi chal ta Génesis 3:15, ta Xchʼul Cʼop ti Jtotic Diose, ta skʼop Chamula. Li Satanase la stunes li jbabeetik ta Roma sventa tsyayijesbe jlikeluk «snucʼ [yakan]», jaʼ xkaltik xchak yakan, li snitilulal antse. ¿Kʼuxi laj yut? Jaʼo kʼalal laj yakʼik ti akʼo xakʼik ta milel Jesús ti jecheʼ noʼox la sabeik smule (Mat. 27:26). Pe li syayijemale mu jaluk kol, yuʼun li Jesuse chaʼkuxesat yuʼun li Jeovae.

18. 1) ¿Kʼusi achʼ jteklum la stʼuj Jeova, xchiʼuk kʼu yuʼun? 2) Li snitilulal kiletel chone, ¿kʼuxi laj yakʼilanbe-o svokol li snitilulal antse?

¹⁸ Li jnitvanejetik ta relijion ta Israele la skoʼoltas sjolik xchiʼuk li Roma sventa tskontrainik Jesús xchiʼuk jutuk mu skotoluk jech la spasik li jteklum eke. Jaʼ yuʼun li Jeovae la spʼaj komel li j-israeletike (Mat. 23:38; Hech. 2:22, 23). Jaʼ yuʼun la stʼuj jun achʼ jteklum, li «Israel chcʼotic ta sventa Diose» (Gál. 3:26-29; 6:16). Taje jaʼ li tsobobbail yuʼun li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajel ti jaʼik judioetik o mi jyanlum krixchanoetike (Efe. 2:11-18). Kʼalal chaʼkuxiem xaʼox li Jesuse, li snitilulal kiletel chone laj yakʼilanbe-o svokol li snitilulal antse, yuʼun li Romae ep ta velta oy ox ta yoʼonton chakʼbe slajeb li xchaʼvokʼal snitilulal antse, li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele.c

19. 1) ¿Kʼuxi laj yalbe skʼoplal Daniel li svakibal mukʼta tsatsal lume? 2) ¿Kʼusi ta jchanbetik skʼoplal li ta yan xchanobile?

¹⁹ Li ta svayich laj yil Nabucodonosor ti laj yalbe smelolal li j-alkʼop Daniel ta sventa li steʼel yakan pasbil ta tsatsal takʼine jaʼ skʼoplal li Romae (Dan. 2:33). Li j-alkʼop taje oy kʼusi laj yichʼ akʼbel yil yuʼun Dios ti jaʼ lek xkʼot-o ti bu kʼalal ch-ajvalilaj Romae, yuʼun te chalbe skʼoplal li mukʼta tsatsal lum ti te chlokʼ talel ta Romae (kʼelo Daniel 7:7, 8). Ta epal siglo, li Romae solel «toj yan to xʼelan, toj xiʼbal sba, xchiʼuc toj ven echʼem stsatsal ta jyalel» ta stojolal li yajkontratake. Pe akʼo mi jech, li albilkʼope chal ti te chlokʼ talel ta stojolal Roma li «lajuneb xulub» xchiʼuk jun ti mas kʼoxe ti toj echʼ noʼox muk skʼoplal chkʼote. ¿Buchʼutik jaʼ skʼoplal li lajuneb xulube? ¿Buchʼu jaʼ skʼoplal li bikʼit xulube, xchiʼuk bu jotukal ta sbekʼtal mukʼta lokʼol jaʼ te sta-o li ta svayich Nabucodonosore? Li stakʼobiltake te ta jtabetik ta yan xchanobil ta pajina 14.

[Tsʼibetik ta yok vun]

Li Jeovae jaʼ chakʼ ta naʼel li kʼusitik «poʼot xa chcʼot ta pasele»

«Liʼi jaʼ li cʼusitic iʼacʼbat snaʼ yuʼun Dios li Jesucristo ti poʼot xa chcʼot ta pasele, yuʼun jech chijyacʼbutic jnaʼtic ec vuʼutic ti chijtunutic yuʼune.» (APO. 1:1)

¿KʼUSI CHATAKʼ?

¿Bu jotukal ta sbekʼtal mukʼta lokʼol chalbe skʼoplal li mukʼta tsatsal lum angloamericanae?

Jech kʼuchaʼal akʼbat yil yuʼun Dios li Juane, ¿kʼuxi te stsakojbe sba skʼoplal li mukʼta tsatsal lum angloamericana xchiʼuk li Naciones Unidase?

¿Kʼuxi laj yalbeik skʼoplal Daniel xchiʼuk Juan li slajeb ajvaliletik ta balumile?

1, 2. 1) ¿Kʼusi chkaʼibetik smelolal mi la jchantik li albilkʼopetik chal Daniel xchiʼuk li Juane? 2) ¿Buchʼutik chalbe skʼoplal li baʼyel vakpʼej sjol jtiʼvanej bolome?

KʼALAL ta jkoʼoltastik li albilkʼopetik la stsʼiba Daniel xchiʼuk li Juane, jaʼ tskoltautik ta yaʼibel smelolal li kʼusitik chkʼot ta pasel li avie xchiʼuk li kʼusi chtal ta jelavele. ¿Kʼuxi te stsakojbe sba skʼoplal li jtiʼvanej bolom laj yil Juane, li xibal sba chonbolom ti oy lajuneb xulub ti laj yalbe skʼoplal li slivroal Daniele xchiʼuk li mukʼta lokʼol laj yil ta svayich Nabucodonosor ti laj yalbe smelolal li Daniele? ¿Kʼusi tstij koʼontontik spasel ti xkaʼibetik xa lek smelolal li albilkʼopetik liʼe?

² Jaʼ kalbetik skʼoplal li kʼusi akʼbat yil yuʼun Dios li jtakbol Juan ta sventa li jtiʼvanej bolome (Apo., kap. 13). Jech kʼuchaʼal la jchantik li ta yan xchanobile, li baʼyel vakpʼej sjole, jaʼ skʼan xal Egipto, Asiria, Babilonia, Medopersia, Grecia xchiʼuk Roma. Skotol li mukʼta tsatsal lumetik taje la skontrainik li snitilulal antse (Gén. 3:15, Ch). Kʼalal echʼ xaʼox jayibuk siglo kʼalal la stsʼiba Juan li kʼusi akʼbat yil yuʼun Diose, li Romae jaʼ toʼox li mukʼta tsatsal lum ta sventa li politikae. Pe jutuk xaʼox skʼan xkʼot yorail ti jaʼ chkʼot ta mukʼta tsatsal lum li svukpʼejal sjol jtiʼvanej bolome. ¿Buchʼu van li mukʼta tsatsal lum taje, xchiʼuk kʼuyelan chil li snitilulal antse?

TSATSAJ YIPIK GRAN BRETAÑA XCHIʼUK ESTADOS UNIDOS

3. ¿Buchʼu jaʼ skʼoplal li chonbolom ti xibal sba ta kʼelel ti oy lajuneb xulube, xchiʼuk kʼusi skʼan xal li lajuneb xulube?

³ Sventa jnaʼtik buchʼu jaʼ li svukpʼejal sjol jtiʼvanej bolom ti chal ta Apocalipsis ta skapituloal 13, skʼan jkoʼoltastik li kʼusi akʼbat yil yuʼun Dios li Juane xchiʼuk li kʼusi laj yil Daniel ta sventa li chonbolom ti oy lajuneb xulub ti xibal sbae (kʼelo Daniel 7:7, 8, 23, 24).a Li chonbolom taje jaʼ skʼoplal mukʼta tsatsal lum Roma (kʼelo li rekuadro ta pajina 12 xchiʼuk 13). Li ta siglo 5, ti bu kʼalal ch-ajvalilaj Romae lik xchʼak sbaik ta bikʼtal ajvaliletik. Jaʼ yuʼun chaʼa, li lajuneb xulub ti chʼi talel yuʼun li chonbolome, jaʼ skʼoplal li ajvaliletik ti te likanuk talel ta yosilal Romae.

4, 5. 1) ¿Kʼusi la spas li bikʼit xulubile? 2) ¿Buchʼu jaʼ li svukpʼejal sjol jtiʼvanej bolome?

⁴ Li albilkʼop laj yal Daniel ti lokʼ lajuneb xulube, chʼi talel yan xulub mas bikʼit ti la skʼas lokʼel li oxibe. ¿Kʼuxi kʼot ta pasel taje? Jaʼo kʼot ta pasel kʼalal lik stsak talel yip li Gran Bretañae, taje jaʼ te lik talel ta Roma. Li ta siglo 17 muʼyuk toʼox tsots yip li lum taje. Li ta yosilal voʼneal Romae oy toʼox oxib ajvaliletik ti mas toʼox tsots yipike: España, Países Bajos xchiʼuk Francia. Pe li Gran Bretañae ta jujuntal la spojanbe li tsatsal abtelal yichʼojik toʼoxe. Ta oʼloltik batel siglo 18 jaʼ xaʼox jun lum ti mas tsots yip ta Balumile. Jech oxal chaʼa, ¿mi jaʼo van te kʼot ta svukpʼejal sjol jtiʼvanej bolom? Maʼuk to.

⁵ Akʼo mi tsatsal ajvalilal xaʼox li Gran Bretañae, lik xchʼak sbaik li buchʼutik jaʼik j-americanoetike. Pe koliyal ti laj yichʼ koltael yuʼun li soltaroetik yuʼun Gran Bretañae, lik tsatsajuk yip ek li Estados Unidose. Li ta 1914, jaʼo xaʼox lik li skʼakʼalil Kajvaltike, li Gran Bretañae epajem xaʼox ti bu kʼalal tspas mantal ti muʼyuk toʼox jech ilbil-oe xchiʼuk li Estados Unidos eke tsots xaʼox yip ta Balumil ta sventa li pʼolmajebaletike.b Kʼalal jaʼo yakal li Baʼyel Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, xchibal li mukʼta lum taje jmoj la snop skʼopik. Jaʼ jech te lik talel li svukpʼejal sjol li jtiʼvanej bolome: li mukʼta tsatsal lum angloamericanae. ¿Kʼu yelan laj yilbe snitilulal ants li vaʼ jolil taje?

6. ¿Kʼu yelan laj yilbe steklumal Dios li svukpʼejal jolile?

⁶ Kʼalal jaʼo lik li skʼakʼalil Kajvaltike, li svukpʼejal jolile, ta anil noʼox lik stsak ta kʼop yermanotak Cristo ti liʼ to oyik ta Balumile (Mat. 25:40). Li Jesuse yaloj xa onoʼox ti kʼalal liʼ xaʼox oye, oy to la skomenal snitilulal ti yakal ch-abtej ta Balumile (Mat. 24:45-47; Gál. 3:26-29). Jaʼ yuʼun chaʼa, li mukʼta tsatsal lum angloamericanae la slikes «pleito xchiʼuc li bochʼo vocʼbilic yuʼun Dios[e]» (Apo. 13:3, 7). Kʼalal jaʼo yakal li Baʼyel Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, la stsak ta kʼop li steklumal Diose, muʼyuk xa laj yakʼ ti akʼo slokʼes li vunetik yuʼunike xchiʼuk ep la stikʼan ta chukel li buchʼutik chtunik ta yajkʼopojel li j-abtel ti tukʼ yoʼontone. Jech xtok, ta skoj taje solel muʼyuk xa buchʼu chchol mantal kom kʼuk sjalil, jech onoʼox kʼot ta pasel kʼuchaʼal albatem xaʼox li Juane. Pe akʼo mi jech, li Diose laj yalbe Juan ti xchaʼvokʼal nitilulale kuxul chkom xchiʼuk chchaʼtsak yipik ta mantal (Apo. 11:3, 7-11). ¿Mi kʼot ta pasel li albilkʼopetik taje? Li sloʼil xkuxlejal yajtuneltak Jeova avie, chakʼ ta ilel ti kʼot onoʼox ta pasele.

MUKʼTA TSATSAL LUM ANGLOAMERICANA XCHIʼUK XPACHʼOMAL AKANIL PATBIL TA LUM XCHIʼUK TA TSATSAL TAKʼIN

7. ¿Kʼuxi te stsakojbe sba skʼoplal li svukpʼejal sjol jtiʼvanej bolom xchiʼuk li mukʼta lokʼole?

⁷ ¿Kʼuxi te stsakojbe sba skʼoplal li svukpʼejal sjol jtiʼvanej bolom xchiʼuk li mukʼta lokʼole? Li Gran Bretañae te likem talel ti bu kʼalal ch-ajvalilaj li Romae. Yaʼeluk li Estados Unidose te likem talel ta Roma ek. ¿Kʼusi xuʼ xkaltik ta sventa li xpachʼomal yakan li mukʼta lokʼole? Jech kʼuchaʼal akʼbat yil yuʼun Dios li Daniele, li tsatsal takʼine kapbil ta lum (kʼelo Daniel 2:41-43). Taje lek xkʼot-o kʼalal vul ta lokʼel li svukpʼejal jolile, li mukʼta tsatsal lum angloamericanae. Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal oy kʼusi chichʼ pasel ta tsatsal takʼin xchiʼuk ti chichʼ kapel ta lume mas me kʼun yip, jaʼ mas tsots jechuk ti jaʼuk noʼox stuk li tsatsal takʼine. Li mukʼta tsatsal lum angloamericanae, jaʼ mas tsots ti bu lik talele. Kalbetik skʼoplal ti kʼu yuʼun jech taje.

8, 9. 1) ¿Kʼuxi laj yakʼ ta ilel li svukubal mukʼta tsatsal lum ti tsots laj yakʼ sba kʼuchaʼal tsatsal takʼine? 2) ¿Kʼusi skʼan xal ti patbil ta lum xpachʼomaltak yok li mukʼta lokʼole?

⁸ Li svukpʼejal sjol jtiʼvanej bolome, bakʼintike laj yakʼ ta ilel ti tsots yipe, jech kʼuchaʼal li tsatsal takʼine, yuʼun kuch yuʼun li ta Baʼyel Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, pe mas te vinaj kʼalal jaʼo lik li Xchibal Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile.c Kʼalal echʼ xaʼox li paskʼop taje, ep to ta velta laj yakʼ ta ilel ti toj tsots yoʼontone. Pe ta slikebal onoʼox li tsatsal takʼine la skap sba xchiʼuk li lume. ¿Kʼuxi kʼot ta pasel taje?

⁹ Li yajtuneltak Jeovae, voʼne xa tajek ti oy ta yoʼontonik yaʼibel smelolal kʼusitik skʼan xal li xpachʼomaltak yakan lokʼole. Ta Daniel 2:41, ta Xchʼul Cʼop ti Jtotic Diose, ta skʼop Chamula, chal ti kapbil ta tsatsal takʼin xchiʼuk ta lume, jaʼ noʼox jun ajvalil, maʼuk epal ajvaliletik. Jaʼ yuʼun chaʼa, li lume jaʼ skʼan xal ti chʼakal o skontrainoj sba stukik noʼox li mukʼta tsatsal lum angloamericanae, jaʼ yuʼun mas jutuk yip, yuʼun jaʼ mas toʼox tsots yip li Romae. Li Daniele chal ti lum taje jaʼ «li cristianoetic» ti muʼyuk mas tsots skʼoplalike (Dan. 2:43). Li krixchanoetik ti ventainbilik yuʼun li mukʼta tsatsal angloamericanae skʼanojik ti akʼo x-akʼbatik kʼusi tskʼanik ta stojolal jun sindikato, ti oyuk mas sderechoik ti bu ch-abtejike xchiʼuk tskʼanik ti chʼakalikuk ta stojolal li lumetike. Li krixchanoetike mu xakʼik ti akʼo spas mantal kʼuchaʼal jun tsatsal takʼin li angloamericanae. Jech xtok, ta skoj ti jelajtik li kʼusitik tsnop tspasike xchiʼuk ti tspas kanal akʼo mi jutuk noʼox li buchʼutik la spasik votar ta stojolal li jun politikoe, mu xuʼ spas mantal sventa xkʼot ta pasel yuʼun li kʼusi laj yal kʼalal skʼan toʼox x-och ta yabtele. Jech onoʼox chkʼot ta pasel li kʼusi laj yal li Daniele: «Ti jliquel xa noʼox oy stsatsal, jliquel xa muʼyuc stsatsal li ajvalile» (Dan. 2:42; 2 Tim. 3:1-3).

10, 11. 1) ¿Kʼusi chkʼot ta stojolal li sniʼtak yakan mukʼta lokʼole? 2) ¿Kʼusi chakʼ jnoptik ta sventa ti jayib sniʼtak yakan li mukʼta lokʼole?

¹⁰ Li ta jkʼakʼaliltike, li Gran Bretaña xchiʼuk li Estados Unidose jaʼ xchiʼil-o sbaik, xchiʼuk koʼol chchapanik kʼusitik ti tsotsik skʼoplal chkʼot ta pasel ta Balumile. Li albilkʼopetik ta sventa li mukʼta lokʼole xchiʼuk li jtiʼvanej bolome chal ti ta melel ti mukʼta tsatsal lum angloamericanae muʼyuk ch-och yan xkʼexol. Akʼo mi jaʼ mas tsots li Roma ti pasbil ta tsatsal takʼine, ti jaʼ kʼun li mukʼta tsatsal lum angloamericanae, muʼyuk chlaj ta stuk noʼox.

¹¹ ¿Mi oy to van kʼusi skʼan xal li jayib sniʼtak yakan li mukʼta lokʼole? Jvules ta joltik li yan kʼusi akʼbat yil yuʼun Dios li Daniele, laj yalbe lek skʼoplal ta sventa li numeroetike. Jech kʼuchaʼal liʼe, laj yal jayib xulubtak yichʼojan li jlom chonbolometike. Li numeroetik taje toj tsots me skʼoplal. Pe li j-alkʼop Daniele muʼyuk chal jayib sniʼtak yok yichʼoj li mukʼta lokʼole. Jaʼ yuʼun chaʼa, yaʼeluke mu toj tsotsuk skʼoplal skʼan naʼel ti jayib yichʼoj li sniʼtak yoke, jech kʼuchaʼal muʼyuk laj yal jayib steʼeltak skʼob, steʼeltak yakan xchiʼuk li xpachʼomaltak yakane. Ta sventa li sniʼtak yakane, li kʼusi tskʼan chakʼ ta aʼyele jaʼ ti pasbil ta tsatsal takʼin xchiʼuk ta lume. Jech oxal, kʼalal mi tal slilinbe xpachʼomal yok mukʼta lokʼol li «jbej ton», ti jaʼ skʼan xal li Ajvalilal yuʼun Diose, vaʼun jaʼ chkʼot ta mukʼta tsatsal lum li angloamericanae (Dan. 2:45).

LI TSATSAL ANGLOAMERICANA XCHIʼUK LI JTIʼVANEJ BOLOM TI OY CHIB XULUBE

12, 13. ¿Buchʼu skʼoplal li jtiʼvanej bolom ti oy chib xulube, xchiʼuk kʼusi la spas?

¹² Akʼo mi kapal ta tsatsal takʼin xchiʼuk ta lum li mukʼta tsatsal lum angloamericanae, li kʼusi laj yakʼbe yil Jesús li Juane chal ti oy kʼusi tsots skʼoplal tspas li ta slajebal kʼakʼale. ¿Kʼuxi taje? Li Juane laj yil jkot jtiʼvanej bolom ti oy chib xulube xchiʼuk ti jech chkʼopoj kʼuchaʼal li dragone. ¿Buchʼu jaʼ skʼoplal taje? Li chib xulube jaʼ skʼan xal chib mukʼta tsatsal lumetik ti lek xil sbaike: li jtiʼvanej bolom xtoke jaʼ skʼan xal li mukʼta tsatsal lum angloamericana eke, pe li avie oy kʼusi tsots skʼoplal tspas (kʼelo Apocalipsis 13:11-15).

¹³ Li jtiʼvanej bolom ti oy chib xulube chal mantal ti akʼo spasbeik «slocʼobal» li jtiʼvanej bolome. Li Juane la stsʼiba ti chakʼ sba ta ilel li slokʼol jtiʼvanej bolome, ta tsʼakale ta xchʼay batel, ta tsʼakal xtoke ta xchaʼlik talel. Oy jun organisasion ti lek xkʼot-o li kʼusi laj xa yichʼ alele, ti jaʼ la slikes li Gran Bretaña xchiʼuk Estados Unidose, yuʼun li kʼusi ox tskʼanike jaʼ ti jmojuk x-abtejike xchiʼuk ti jaʼuk yajkʼopojel skotol li ajvaliletik ta spʼejel Balumile.d Li organisasion taje, ti ojtikinbil kʼuchaʼal Sociedad de Naciones, jaʼ to ayan talel kʼalal echʼem xaʼox li Baʼyel Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile xchiʼuk jaʼo chʼay batel kʼalal lik li xchibal mukʼta paskʼope. Kʼalal yakal li paskʼop taje, li slumal Diose laj yal ti slokʼol jtiʼvanej bolome ta xchaʼlik talel jech kʼuchaʼal chal li albilkʼop ta Apocalipsise. Taje jaʼ jech kʼot ta pasel, yuʼun kʼalal chaʼtale jaʼ xa la sbiin Naciones Unidas (Apo. 17:8).

14. ¿Kʼu yuʼun laj yal Juan ti jaʼ «xvaxquibal ajvalil» li slokʼol jtiʼvanej bolome?

¹⁴ Li Juane laj yal ti jaʼ «xvaxquibal ajvalil» li slokʼol jtiʼvanej bolome. Taje maʼuk skʼan xal ti jaʼ svaxakpʼejal sjol li baʼyel jtiʼvanej bolome. Ta melel, jaʼ noʼox slokʼol li jtiʼvanej bolom taje. Ti bu tsta yipe jaʼ ta stojolal li lumetik tspas ta mantale, li bu tsta lek yipe jaʼ ta stojolal li buchʼu likesat-oe, ti jaʼ li mukʼta tsatsal lum angloamericanae (Apo. 17:10, 11). Jaʼ yuʼun chaʼa, ¿kʼu yuʼun laj yal Juan ti jaʼ jun «ajvalil[e]»? Yuʼun yichʼoj xa lek yabtel ti oy kʼusi albil xuʼ spase, ti xuʼ xakʼ kʼotuk ta pasel kʼusitik ti chjel-o jkuxlejaltik yuʼune.

LI JTIʼVANEJ BOLOME CHAKʼBE SLAJEB LI JMULAVIL ANTSE

15, 16. ¿Buchʼu skʼoplal li jmulavil antse, xchiʼuk kʼusi kʼotem ta stojolal li «epal voʼ» yuʼune?

¹⁵ Jech kʼuchaʼal chchapbutik li Juane, te la kajal jun «jmulavil ants» ta jkot tsajal jtiʼvanej bolom, jaʼ xkaltik slokʼol li baʼyel jtiʼvanej bolome. Li jmulavil ants ti jech chichʼ albel skʼoplale, jaʼ sbi «mucʼta lum [Babilonia]» xchiʼuk jaʼ tspas ta mantal li jtiʼvanej bolome (Apo. 17:1-6). ¿Buchʼu skʼoplal li jmulavil antse? Jaʼ skotol li jecheʼ relijionetike, ti te kapal skʼoplalik li relijionetik ti tskuy sbaik ta yajtsʼaklomtak Cristoe. Li relijionetike skoltaojik ta sjunul yoʼontonik li slokʼol jtiʼvanej bolome xchiʼuk tspas ta mantal.

¹⁶ Pe kʼalal jaʼo yorail skʼakʼalil Kajvaltike, li Mukʼta Babiloniae laj yakʼ venta ti ta anil noʼox takij batel li «epal [voʼe]», jaʼ xkaltik, li krixchanoetik ti sventainojan toʼoxe (Apo. 16:12; 17:15). Kʼalal lokʼ talel li slokʼol jtiʼvanej bolome, li buchʼutik tskuy sbaik ta yajtsʼaklomtak Cristoe, ti jaʼ te lokʼem talel ta Mukʼta Babiloniae, jaʼ toʼox te tspasik mantal ta occidente. Li avi kʼakʼale, epal krixchanoetik muʼyuk xa spatoj yoʼontonik ta stojolal li relijionetik taje xchiʼuk ta stojolal li jbabeetik ta relijione. Ep krixchanoetik tsnopik ti jaʼ tslikes kʼop li relijione. Yantik xtoke chalik ti jaʼ lek ti mu xa stikʼ sbaik ta junuk relijione.

17. ¿Kʼusi jutuk xa skʼan xkʼot ta stojolal li jecheʼ relijionetike, xchiʼuk kʼu yuʼun?

¹⁷ Pe li jecheʼ relijionetike muʼyuk maʼ ti ta kʼunkʼun ta xchʼay batele. Li jmulavil antse tsots-o me yip chakʼ ta ilel xchiʼuk tstunes ajvaliletik jaʼ to mi laj yakʼbe ta yoʼonton Dios sventa skontrainik li jmulavil antse (kʼelo Apocalipsis 17:16, 17). Liʼtik xa noʼox batele, li Jeovae ta xakʼbe ta yoʼonton sbalumil Satanás, jaʼ xkaltik Naciones Unidas, sventa chakʼbe slajeb li jecheʼ relijionetik xchiʼuk li yip yichʼoj xchiʼuk li skʼulejale. Oy to noʼox ta jaylajunebuk jabile, mu jechuk chkʼot ta pasel yilel. Li jmulavil ants avie, jutuk xa skʼan xpʼaj yalel ta spat li ta tsajal jtiʼvanej bolome. Taje mu me ta kʼunkʼunuk chpʼaj yalel. Ta anil noʼox chpʼaj xchiʼuk toj ep chil svokol (Apo. 18:7, 8, 15-19).

CHLAJ SKʼOPLAL LI JTIʼVANEJ BOLOMETIKE

18. 1) ¿Kʼusi tspas li jtiʼvanej bolome, xchiʼuk kʼusi chkʼot ta pasel? 2) Jech kʼuchaʼal chal Daniel 2:44, ¿buchʼutik ajvalilal chakʼbe slajeb li Ajvalilal yuʼun Diose? (Kʼelo li rekuadro ta pajina 17.)

¹⁸ Mi laj xaʼox skʼoplal li jecheʼ relijionetike, li Satanase yikʼaluk van oy ta yoʼonton ti akʼo xbat stsak ta kʼop Ajvalilal yuʼun Dios li jtiʼvanej bolome. Ta skoj ti mu staik vinajel li ajvaliletik ta balumile, jaʼ tstsakik ta kʼop li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajel ti liʼ to oyik ta Balumile. Pe tsakal xa me ta vun li kʼusi chkʼot ta pasele (Apo. 16:13-16; 17:12-14). Li Daniele yaloj xa onoʼox kʼusi chkʼot ta pasel li ta paskʼop taje (kʼelo Daniel 2:44). Li jtiʼvanej bolom chal ta Apocalipsis 13:1, li slokʼole xchiʼuk li jtiʼvanej bolom ti oy chib xulube, ta me xichʼik akʼbel slajeb.

19. ¿Kʼusi xuʼ jpat-o koʼontontik, xchiʼuk kʼusi xa skʼan jpastik li avie?

¹⁹ Li voʼotike kuxulutik xa ta skʼakʼalil li ta svukpʼejal sjol jtiʼvanej bolom ti te chalbe skʼoplal ta Apocalipsise. Muʼyuk xa me chtal yan kʼalal mi lajem xaʼox li mukʼta tsatsal lum taje. Jaʼ yuʼun, kʼalal mi lajem xaʼox li jecheʼ relijione, li mukʼta tsatsal lum ti mas mukʼ skʼoplal chkome, jaʼ me li angloamericanae. Mu me xchʼay ta joltik ti kʼotem xa ta pasel skotol li albilkʼopetik la stsʼibaik Daniel xchiʼuk li Juane. Jech oxal, xuʼ jpat koʼontontik ti poʼot chtal slajeb li jecheʼ relijionetike xchiʼuk ti poʼot xa tajek xtal li Armagedone. Yuʼun li Diose yakʼoj xa jnaʼtik li kʼusi chkʼot ta pasel ta jelavele. Pe, ¿mi ta van jchʼuntik kʼusi chal li albilkʼopetike? (2 Ped. 1:19.) ¡Jaʼ xa me yorail ti chkakʼ jbatik ta stojolal li Jeovae xchiʼuk ti jkoltatik xa li Ajvalilal yuʼun Diose! (Apo. 14:6, 7.)

[Tsʼibetik ta yok vun]

[Rekuadro ta pajina 17]

¿BUCHʼUTIK JAʼIK «SCOTOL LI YANTIC AJVALILETIQUE»?

Jech kʼuchaʼal chal ta Daniel 2:44, li Ajvalilal yuʼun Diose «ta slajesbe scʼoplal scotol li yantic ajvaliletique». Li albilkʼop taje jaʼ noʼox chalbe skʼoplal li ajvaliletik ti te chalbe skʼoplal li ta mukʼta lokʼole.

Vaʼun chaʼa, ¿kʼusi chkʼot ta stojolal li yantik ajvaliletik une? Li albilkʼop chal ta Apocalipsise chakʼ ta ilel skotol ta sventa ti chichʼ tsobel li «ajvaliletic ta sbejel banamil» sventa akʼo spasik «mucʼta pleito ta scʼacʼalil yuʼun li Dios ti echʼem svuʼele» (Apo. 16:14; 19:19-21). Jaʼ yuʼun chaʼa, li ta Armagedone te chlaj skotol li ajvaliletik ta spʼejel Balumile, maʼuk noʼox li ajvaliletik chalbe skʼoplal ti laj yil Daniel ta jun mukʼta lokʼole.

Li vaxakib ajvaliletike

Li kʼusi chal ta Daniel xchiʼuk ta Apocalipsise maʼuk noʼox chalbe skʼoplal li vaxakib ajvaliletik liʼ ta Balumile, yuʼun chal noxtok ti kʼusi ora chvulanuk ta lokʼele. Sventa xkaʼibetik smelolale jaʼ baʼyel skʼan xkaʼibetik smelolal li baʼyel albilkʼop ta Vivliae.

Ti kʼu xa sjalil talel li kuxlejale, li Satanase jeltos kʼuxitik xchapanoj li snitilulaltake, jaʼ xkaltik, li ajvaliletik ta Balumile (Luc. 4:5, 6). Liʼe jlom noʼox ti te tsakal skʼoplal xchiʼuk li steklumal Jeovae, akʼo mi jaʼ xchiʼuk li jteklum Israele o jaʼ li yajtsʼaklom Cristo ti tʼujbil chbatik ta vinajele. Jaʼ yuʼun jaʼ noʼox vaxakib tsatsal ajvaliletik akʼbat yil yuʼun Dios li Daniel xchiʼuk li Juane.

[Rekuadro ta pajina 12]

(Sventa xakʼel kʼuyelan pasbil liʼe, saʼo li vune)

1. Egipto

2. Asiria

3. Babilonia

4. Medopersia

5. Grecia

6. Roma

SLUMAL DIOS

2000 kʼ.m.jkʼ.

Abraham

1500

Jteklum Israel

1000

Daniel 500

kʼ.m.jkʼ./t.jkʼ.

Juan

Israel sventa Dios 500

1000

1500

2000 t.jkʼ.

[Tsʼib ta yok vun]

[Lokʼoletik]

Li mukʼta lokʼole (Dan. 2:31-45)

Lokʼ tal ta nab chankot chonbolometik (Dan. 7:3-8, 17, 25)

Li jkot tot chij xchiʼuk li jkot tot tentsune (Dan., kap. 8)

Li jkot jtiʼvanej bolom ti vukpʼej sjole (Apo. 13:1-10, 16-18)

Li jtiʼvanej bolom ti oy chib xulube jaʼ laj yakʼ ti akʼo xichʼ pasbel slokʼol li jtiʼvanej bolome (Apo. 13:11-15)

[Stojel ta vokol]

Ti bu laj yichʼ lokʼesel tal li lokʼoletike: Egipto xchiʼuk Roma: ta slekil yoʼonton Museo Británico; Medopersia: Musée du Louvre (París)

Li kʼusitik tsjakʼ jkʼelvunetike

¿Kʼusi ora kʼot ta svukubal mukʼta tsatsal lum li angloamericana ti chal ta albilkʼopetik ta Vivliae?

▪ Li mukʼta lokʼol laj yil ajvalil Nabucodonosore, muʼyuk te tsakal skʼoplal skotol li mukʼta tsatsal lumetike (Dan. 2:31-45). Moʼoj, jaʼ noʼox skʼan xal li voʼob mukʼta tsatsal lum ti ajvalilajik ta skʼakʼalil Daniel xchiʼuk ta jelavele, ti la stsakik ta kʼop li steklumal Diose.

Li kʼusi laj yal Daniel ta stojolal li mukʼta lokʼole maʼuk la skʼan laj yal ti jaʼ la stsal komel Roma li mukʼta tsatsal lum angloamericanae, moʼoj, yuʼun jaʼ te lik talel. Li Daniele laj yil ti steʼel yakan mukʼta lokʼol pasbil ta tsatsal takʼin ti chkʼot kʼalal to ta xpachʼomal yok xchiʼuk ta sniʼtak yoke. (Li ta xpachʼomal yok xchiʼuk ta sniʼtak yoke, kapal xa ta lum li tsatsal takʼine.)a Taje jaʼ skʼan xal ti mukʼta tsatsal lum angloamericanae te chlik talel ta steʼel yakan ti pasbil ta tsatsal takʼine. Taje jech me kʼot ta pasel, yuʼun jech chvinaj li ta sloʼil xkuxlejal krixchanoetike. Li Gran Bretañae, ti te lik talel li ta voʼneal Romae, jaʼ to te lik stsak talel yip ta slajebaltik xa echʼel jabil 1700. Ta tsʼakale, tsatsaj yip ek li Estados Unidose, pe maʼuk me skʼan xal ti jaʼ xa te kʼot ta pasel li svukubal mukʼta tsatsal lum ti chal albilkʼopetik ta Vivliae. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun li Gran Bretaña xchiʼuk Estados Unidose muʼyuk toʼox jmoj abtejemik tal. Jaʼ to kʼot ta pasel kʼalal lik li Baʼyel Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile.

Ti vaʼ kʼakʼal taje, «li xnichʼnab Diose» yakalik xaʼox ta abtel ta Estados Unidos, xchiʼuk oy xaʼox smeʼ nail abtelal yuʼunik ta Brooklyn, te ta Nueva York (Mat. 13:36-43). Jech xtok, oy xaʼox li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajel ti baxbolik ta cholmantal ta lumetik ti oy ta sba li Gran Bretañae. Kʼalal jaʼo yakal li Baʼyel Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, li Gran Bretaña xchiʼuk Estados Unidose la skoʼoltas sjolik, vaʼun la spasik kʼop ta stojolal li jpolitikoetike. Ta skoj li paskʼope, li Gran Bretaña xchiʼuk Estados Unidose la skontrainik li snitilulal ants yuʼun Diose, yuʼun muʼyuk laj yakʼik ti akʼo spuk li svunike xchiʼuk la stikʼik ta chukel li jbabeetik ta cholmantale (Apo. 12:17).

Li svukubal mukʼta tsatsal lum chal ta albilkʼop ta Vivliae, maʼuk te lik kʼalal tsots xaʼox yip li Gran Bretaña li ta slajebaltik xa echʼel 1700, moʼoj yuʼun jaʼ to kʼalal lik li skʼakʼalil Kajvaltike.b

[Tsʼibetik ta yok vun]

[Lokʼol ta pajina 19]

Vaxakib ermanoetik li ta smeʼ nail abtelal ta Watchtower laj yichʼik chukel ta junio ta 1918