ИЗАҺӘТЛӘР
1. ЙӘҺВА
Йәһва — Худаниң исми. Униң мәнаси «У болғузиду» дегәнни билдүриду. Йәһва Худа Һәммигә Қадир вә У һәммини яратқан. У һәрқандақ нийитини әмәлгә ашурушқа қудрәтлик.
Ибраний тилда Худаниң исми төрт һәрип билән йезилған. Уйғур тилида бу исим ЙҺВҺ дегән һәрипләр билән берилиду. Худаниң исми Муқәддәс китапниң ибраний тилидики түп нусхида тәхминән 7000 қетим учришиду. Дунияниң җай-җайлиридики адәмләр Йәһва дегән исимни өз ана тилиға хас рәвиштә тәләппуз қилиду.
2. МУҚӘДДӘС КИТАП «ХУДА ТӘРИПИДИН РОҺЛАНДУРУЛҒАН»
Муқәддәс китапни адәмләр язған болсиму, униң муәллипи — Йәһва Худа. Буни бовайниң нәврисигә хәт язғузғанлиғи билән селиштурушқа болиду. Худа муқәддәс роһ яки Өзиниң күчи арқилиқ Муқәддәс китап язғучилириға Өз ойлирини билдүргән. Улар һәрхил усулда, мәсилән, вәһий яки чүш көрүш арқилиқ алған мәлуматларни йезип қойған.
3. ПРИНЦИПЛАР
Принциплар дегинимиз — Муқәддәс китаптики асасий һәқиқәтләр. Мәсилән, «яман муамилиләр пайдилиқ адәтләрни бузиду» дегән принцип ким билән арилашқанлиғимиз бизгә йә яхши, йә яман тәсир қилидиғанлиғини көрситиду (Коринтлиқларға 1-хәт 15:33). «Инсан немә терисә, шунила жиғиду» дегән принцип болса, яман һәрикәтлиримизниң ақиветидин қачалмайдиғанлиғимизни көрситиду (Галатилиқларға 6:7).
4. ПӘЙҒӘМБӘРЛИК СӨЗЛӘР
Пәйғәмбәрлик сөзләр — Худадин кәлгән мәлуматлар. Бу мәлуматларға Худаниң ирадисини чүшәндүридиған хәвәрләр, әхлақий тәлим-тәрбийә, буйруқлар яки һөкүм хәвәрлири кириду. Шундақла келәчәккә бағлиқ мәлуматларму ятиду. Муқәддәс китаптики пәйғәмбәрлик сөзләрниң көпинчиси әмәлгә ешип болди.
5. МӘСИҺ ТОҒРИЛИҚ ПӘЙҒӘМБӘРЛИК СӨЗЛӘР
Муқәддәс китаптики Мәсиһкә бағлиқ пәйғәмбәрлик сөзләрниң көпинчиси пәқәт Әйсаниң һаятида орунланди. «Мәсиһ тоғрилиқ пәйғәмбәрлик сөзләр» дегән рамкиға қараң.
▸ 2-бап, 17-абз., изһ.
6. ЙӘҺВАНИҢ ЙӘРГӘ БАҒЛИҚ МӘХСИТИ
Йәһва Худа йәрни җәннәт болуши үчүн яратқан. Җәннәттә Уни яхши көргән адәмләр яшиши керәк еди. Худаниң мәхсити өзгәрмигән. Пат арида Худа һәммә яманлиқни йоқ қилип, Өзиниң хәлқигә мәңгү һаятни соға қилиду.
7. ИБЛИС ШӘЙТАН
Шәйтан — Худаға қарши чиққан биринчи пәриштә. «Шәйтан» дегән сөз «қарши чиққучи» дегәнни билдүриду, чүнки у Йәһваға қарши һәрикәт қилиду. Шәйтанни Иблис дәпму атайду. Буниң мәнаси «төһмәтчи», чүнки у Худа тоғрисида ялған ейтип, адәмләрни адаштурмақта.
8. ПӘРИШТИЛӘР
Йәһва пәриштиләрни йәрни яритиштин көп вақит бурун яратти. Улар асманда яшиши үчүн яритилған. Уларниң сани йүз миллиондин ошуқ (Даниял 7:10). Һәрбир пәриштиниң исми вә миҗәз-хулқи һәр түрлүк. Садиқ пәриштиләр кәмтәрлик көрситип, адәмләрниң уларға ибадәт қилишиға йол бәрмәйду. Пәриштиләрниң дәриҗилири, вәзипилири һәр түрлүк болиду. Мәсилән, улар Йәһваниң тәхти алдида хизмәт қилиду, Униң хәвирини йәткүзиду, Униң йәрдики хизмәтчилирини һимайә қилип, йетәкләйду, Худаниң һөкүмини әмәлгә ашуриду һәм вәз ишиға ярдәм бериду (Зәбур 34:7; Вәһий 14:6; 22:8, 9). Келәчәктә улар Әйса билән Һар-Магедон урушиға қатнишиду (Вәһий 16:14, 16; 19:14, 15).
▸ 3-бап, 5-абз., 10-бап, 1-абз.
9. ГУНА
Йәһва Худаға вә Униң ирадисигә қарши һәрқандақ ой-пикир, һис-туйғу яки иш-һәрикәт гунаға ятиду. Дәсләптә Йәһва һәммә нәрсини нуқсансиз вә мукәммәл қилип яратқан. Бирақ Адам ата билән Һава ана Йәһваға бойсунмай гуна қилған. Шундақ қилип, улар мукәммәл һаятидин айрилғанлиқтин, қерип, ахирида өлүп кәтти. Бизму гунакар болғанлиқтин, қериймиз вә өлүмиз. Гуна Худа билән болған мунасивитимизни бузиду. Шуңа гуна қилиштин нери туришимиз үчүн, Йәһва бизгә қанунлар билән принципларни бәргән.
▸ 3-бап, 7-абз., 5-бап, 3-абз.
10. ҺАР-МАГЕДОН
Бу — Худаниң уруши. Бу урушта Худа Шәйтанниң қол астидики дунияни вә һәммә яманлиқни йоқ қилиду.
▸ 3-бап, 13-абз., 8-бап, 18-абз.
11. ХУДАНИҢ ПАДИШАЛИҒИ
Худаниң Падишалиғи — Худаниң асмандики һөкүмити. Бу һөкүмәтниң Падишаси — Әйса Мәсиһ. Келәчәктә Йәһва Худа мошу Падишалиқ арқилиқ һәммә яманлиқни йоқ қилиду. Худаниң Падишалиғи пүткүл йәр йүзини башқуриду.
12. ӘЙСА МӘСИҺ
Йәһва Худа һәммисидин бурун Әйсани яратти. Йәһва уни инсанийәт үчүн җенини пида қилишқа йәргә әвәткән. Әйса өлтүрүлгәндин кейин, Йәһва уни тирилдүрди. Һазир Әйса Худа Падишалиғиниң Падишаси.
13. 70 ҺӘПТӘ ТОҒРИЛИҚ ПӘЙҒӘМБӘРЛИК СӨЗЛӘР
Муқәддәс китапта Мәсиһниң қачан келидиғанлиғи алдин-ала ейтилған. У 69 һәптә дәп аталған вақитниң ахирида келиши керәк еди. Бу вақит б.м.и. 455-жили башлинип, б.м. 29-жили аяқлашқан.
69 һәптә б.м. 29-жили аяқлашқанлиғини қәйәрдин билимиз? 69 һәптә б.м.и. 455-жили Нәһәмия Йерусалимға шәһәрни әслигә кәлтүрүш үчүн барған жили башланған (Даниял 9:25; Нәһәмия 2:1, 5—8). Һәптә 7 күндин ибарәт. Бирақ Муқәддәс китаптики пәйғәмбәрлик сөзләрдә «һәрбир күн бир жилни ипадиләйду» (Санлар 14:34; Әзәкиял 4:6, КТ). Һәрбир һәптә 7 жилға созулғанлиғини билдүриду. Демәк, 69 һәптә 483 жилға тәң (69 x 7). Б.м.и. 455-жилдин тартип, 483 жилни санисақ, б.м. 29-жилға келимиз. Дәл шу жили Әйса чөмдүрүлүп, Мәсиһ болған (Луқа 3:1, 2, 21, 22).
Мәсиһниң келишигә бағлиқ пәйғәмбәрлик сөзләрдә йәнә бир һәптә яки 7 жил тоғрилиқ ейтилған. 7 жил б.м. 29-жили башлинип, б.м. 36-жили аяқлашқан. Бу вақит арилиғида, б.м. 33-жили, Мәсиһ өлтүрүлиши керәк еди. Б.м. 36-жилдин башлап, Худа Падишалиғи һәққидики хуш хәвәр пәқәт йәһудийларға әмәс, барлиқ хәлиқләргә йәткүзүлүшкә башлиди (Даниял 9:24—27).
14. ҮЧБИРЛИК — ЯЛҒАН ТӘЛИМАТ
Муқәддәс китапта Йәһва Худа Яратқучи вә әң авал У Әйса Мәсиһни яратқанлиғи йезилған (Колосилиқларға 1:15, 16). Әйса — Қудрәтлик Худа әмәс. У һечқачан өзиниң Худаға тәң екәнлигини ейтмиған. Әксичә у: «Атам мәндин артуқтур»,— дегән (Йоһан 14:28; Коринтлиқларға 1-хәт 15:28). Амма бәзи динларда Худа Үчбирлик дәп үгитиду. Улар Ата, Оғул вә муқәддәс роһ һәммиси бир шәхс, бир Худа дәп ойлайду. Лекин бу ялған тәлимат. Муқәддәс китапта «үчбирлик» дегән сөз йоқ.
Муқәддәс роһ — Худаниң Өз мәхситини әмәлгә ашуруш үчүн қоллинидиған күчи. У шәхс әмәс. Мәсилән, Муқәддәс китапта биринчи әсирдики мәсиһийләрниң «муқәддәс роһқа чөмгәнлиги» вә Йәһваниң «һәрқандақ инсанға Өз роһумни яғдурумән» дегәнлиги йезилған (Әлчиләр 2:1—4, 17).
15. КРЕСТ
Һәқиқий мәсиһийләр Худаға ибадәт қилғанда, немә үчүн крестни қолланмайду?
Узун заманлардин бери сахта динлар крестни қоллинип кәлгән. Қедимқи заманларда тәбиәт күчлиригә чоқунғанда яки җинсий әхлақсизлиқ мәрасимлирида крест қоллинилған. Әйсаниң өлүмидин кейинки 300 жил җәриянида, мәсиһийләр ибадәт қилғанда крестни ишләтмигән. Кейинирәк, Рим императори Константин крестни христиан дининиң символи қилип бәлгүлигән. Кейин бу символни ишлитиш кәң умумлашқан. Бирақ крестниң Әйса Мәсиһ билән һечқандақ бағлиниши йоқ. «Йеңи католик қамусида»: «Әйса яшиған замандин илгирики мәдәнийәтләрдә вә христиан әмәсләрниң мәдәнийитидиму крест ишлитилгән»,— дәп йезилған.
Әйса Мәсиһ крестта өлмигән. Грек тилидин «крест», дәп тәрҗимә қилинған сөзниң «түврүк», «лим» яки «яғач» дегән асасий мәналири бар. Муқәддәс китапниң бир чүшәндүрмисидә: «Грек тилидики [Инҗилниң] әсли мәтинидә һечқандақ йәрдә икки тал лим яғач дегәндәк сөзләр йезилмиған». Әйса түврүктә өлгән.
Йәһва Худа Униңға ибадәт қилғинимизда, һечқандақ шәкилләрни яки символларни ишлитишимизни халимайду (Чиқиш 20:4, 5; Коринтлиқларға 1-хәт 10:14).
16. ӘЙСАНИҢ ӨЛҮМИНИ ХАТИРИЛӘШ
Әйса өзиниң өлүмини әсләп турушни шагиртлириға буйруған еди. Һәр жили нисан ейиниң 14-күни, улар Мәсиһниң буйруғинидәк қилиду. Дәл шу күни исраиллиқлар Өтүп кетиш һейтини өткүзгән. Хатириләш мәрасимида Әйсаниң тени вә қенини символ қилинған петир нан билән шарап, қатнашқучилар арисида қолдин қолға сунуп берилиду. Асманда Әйса билән биргә һөкүмранлиқ қилидиғанлар петир нан билән шарапқа еғиз тегиду. Йәрдә яшаш үмүти бар кишиләр һөрмәт-еһтирам билән Хатириләш мәрасимиға қатнишиду, амма петир нан билән шарапқа еғиз тәгмәйду.
17. ҖАН
Инглиз тилидики Муқәддәс китап «Йеңи дуния тәрҗимисидә», «җан» дегән сөз: 1) адәм, 2) җанивар, 3) адәмниң яки җаниварниң һаятини билдүриду. Бирнәччә мисалларни көрүп бақайли:
Адәм. «Нуһ пәйғәмбәрниң дәвридә... аз кишиләр, җәми сәккиз җан судин аман қалған еди» (Петрусниң 1-хети 3:20). Бу айәттә «җан» дәгән сөз адәмләрни, йәни Нуһ вә униң аяли, үч оғли вә оғуллириниң аяллирини билдүриду.
Җанивар. «Андин Худа: «Сулар көплигән тирик җанлар билән миғилдисун вә йәрниң үстидики асман бошлуғида учарқанатлар учсун»,— деди. Андин Худа: «Йәр тирик җанларни уларниң түрлири бойичә чиқарсун: өй җаниварини, һәрқандақ беғирлиғучи һайванни вә явайи һайванни уларниң түри бойичә»,— деди. Дәл шундақ болди» (Яритилиш 1:20, 24).
Адәмниң яки җаниварниң һаяти. Йәһва Худа Муса пәйғәмбәргә: «Мисирға йенип барғин, чүнки сениң җениңни издигән кишиләр өлүп кәтти»,— дегән еди (Чиқиш 4:19). Әйса йәрдә болғанда: «Мән — меһриван падичи. Меһриван падичи қойлири үчүн җенини бериду»,— дәп ейтқан (Йоһан 10:11).
Буниңдин башқа, бирсиниң «пүтүн җени», йәни барчә ихласи вә қабилийитини ишлитип, мәлум бир ишни қилғанлиғини билдүриду (Мәтта 22:37; Қанун шәрһи 6:5). Җан дегән сөзни тирик мәвҗудатниң иштиһаси вә тәшналиғини ипадиләштә һәм ишлитишкә болиду. Шундақла, Худаниң Сөзидә җанниң өлүдиғанлиғи ениқ йезилған (Әзәкиял 18:20; Яқуп 5:20).
▸ 6-бап, 5-абз.; 15-бап, 17-абз.
18. РОҺ
Муқәддәс китапниң «Йеңи дуния тәрҗимисидә», грек вә ибраний тилидики «роһ», дәп тәрҗимә қилинған сөзләр, охшимайдиған нәрсиләрни көрситиду. Улар һәрдайим бу сөзләрни көзгә көрүнмәйдиған нәрсиләрни, мәсилән шамални яки адәм вә җаниварларниң нәпәсини тилға алғанда ишләткән. Шундақла, бу сөзләр роһий шәхсләр вә Худаниң һәрикәт күчи, йәни муқәддәс роһ билән мунасивәтлик сөз-җүмлиләрдә ишлитилгән. Муқәддәс китап адәм өлгәндин кейин, бир нәрсә тәндин айрилип чиқип яшайду, дәп үгәтмәйду (Чиқиш 35:21; Зәбур 104:29; Мәтта 12:43; Луқа 11:13).
▸ 6-бап, 5-абз.; 15-бап, 17-абз.
19. ҖӘҺӘННӘМ
Җәһәннәм дегән сөз қедимда Йерусалимға йеқин бир җайдики җилғиниң нами болуп, у әхләтләрни көйдүрүп йоқитидиған җай еди. Әйсаниң заманида бу җилғида адәмләрниң яки җаниварларниң җазаланған яки тирик көйдүрүлгәнлиги һәққидә испат йоқ. Шуңа, Җәһәннәм — өлгән кишиниң көзгә көрүнмәйдиған бир җайда, мәңгү җазалиниши яки отта көйдүрүлүшигә символ қилинған җайни көрсәтмәйду. Демәк, Әйса Җәһәннәмгә ташланғанлар һәққидә ейтқанда, уларниң мәңгүгә йоқ қилинидиғанлиғини көрсәтмәкчи болған (Мәтта 5:22; 10:28).
20. ҮЛГИЛИК ДУА
Әйса үлгилик дуасида шагиртлириға төвәндики үч нәрсә һәққидә дуа қилишни үгәткән:
«Сениң исмиң муқәддәс болғай»
Пат йеқинда, асман вә йәрдә яшиғучилар Йәһваниң исмини улуқлайду һәм һөрмәт көрситиду. Шуңа, биз Йәһваниң Өз исмини яки нам-абройини барчә һақарәтләрдин пак қилиши үчүн дуа қилимиз.
«Сениң Падишалиғиң кәлгәй»
Биз Худа Падишалиғиниң Шәйтанниң рәзил дуниясини йоқ қилип, пүтүн йәр йүзи үстидин һөкүмранлиқ жүргүзүп, йәр йүзини җәннәткә айландуруши үчүн дуа қилимиз.
«Ирадәң асманда орунланғандәк, йәрдиму шундақ орунланғай»
Худаниң йәр йүзи үчүн қилған ирадиси әмәлгә ешип, Йәһва дәсләп инсанларни яратқанда, мәхсәт қилғандәк, итаәтчан, мукәммәл инсанларниң җәннәттә мәңгү яшиши үчүн дуа қилимиз.
21. ТӨЛӘМ
Йәһва инсанийәтни гуна вә өлүмдин азат қилиш үчүн төләмни орунлаштурған. Төләм — Адәм ата йоқатқан мукәммәл һаятни вә Йәһва билән бузулған мунасивәтни әслигә кәлтүрүш үчүн төләнгән һәқ. Худа Әйсани йәргә барлиқ гунакарлар үчүн җенини пида қилишқа әвәткән. Әйсаниң өлүми арқилиқ барлиқ инсанлар йәрдә мәңгү яшаш вә мукәммәл болуш пурситигә егә болди.
▸ 8-бап, 21-абз.; 9-бап, 13-абз.
22. НЕМӘ ҮЧҮН 1914-ЖИЛ ШУНЧИЛИК МУҺИМ?
1914-жили Худа Өз Падишалиғини орнатқанлиғини Даниял китавиниң бәшаритидин билдуқ.
Бәшарәт. Йәһва Худа Небуқаднисар падишаға кесип ташланған бәк йоған дәрәқ һәққидә пәйғәмбәрлик чүш көрсәткән. Бу чүшидә дәрәқниң көтиги көкләп, өсүп кәтмәслиги үчүн, «йәттә вақитқа» төмүр вә мис зәнҗир билән бағланғанлиғи тәсвирләнгән. «Йәттә вақит» өткәндин кейин дәрәқ қайтидин өсүп чиқиши керәк еди (Даниял 4:1, 10—16).
Бу бәшарәт биз үчүн муһим. Дәрәқ Худаниң һөкүмранлиғини билдүриду. Көплигән жиллар давамида Йәһва Худа Исраил хәлқини башқуруш үчүн, Йерусалимда падишаларни тәйинлигән (Тарихнамә 1-язма 29:23). Бирақ бу падишалар садақәтмәнлигини сақлимиғанлиқтин, һөкүмранлиқ қилиши аяқлашқан. Б.м.и. 607-жили Йерусалим вәйран қилинған еди. Бу «йәттә вақитниң» башлиниши болған (Падишалар 2-язма 25:1, 8—10; Әзәкиял 21:25—27). Әйса Мәсиһ: «Хәлиқләр уларға бәлгүләнгән вақитлар өтүп кәтмигичә, Йерусалимни дәпсәндә қилиду»,— дегәндә, «йәттә вақит» һәққидә демәкчи болған (Луқа 21:24). Шуңа, Әйса йәрдә болғанда, «йәттә вақит» техи өтмигән. Йәһва Худа «йәттә вақит» өткәндин кейин Падишани тәйинләймән, дәп вәдә бәргән. Бу йеңи Падиша Әйсаниң қоли астида Худаниң хәлқи пүтүн йәр йүзидә чоң бәрикәтләргә егә болиду (Луқа 1:30—33).
«Йәттә вақит» қанчә вақитқа созулди? «Йәттә вақит» 2520 жилға созулған еди. Әгәр биз б.м.и. 607 жилдин тартип 2520 жилни һесаплап чиқарсақ, 1914 жилға келимиз. Шу жили Йәһва Худа Әйсани Падишалиғиниң Падишаси сүпитидә тәйинлигән.
2520 дегән санни нәдин алдуқ? Муқәддәс китапта үч йерим вақит 1260 күнгә тәң келидиғанлиги йезилған (Вәһий 12:6, 14). Шуңа 1260ни иккигә көпәйтсәк, «йәттә вақит», йәни 2520 күн чиқиду. Шундақ қилип, пәйғәмбәрлик сөзләр бойичә, «һәр бир күнни бир жил», дәп һесаплисақ, 2520 күн 2520 жилға тәң болиду (Санлар 14:34; Әзәкиял 4:6).
23. БАШ ПӘРИШТӘ МИКАИЛ
Муқәддәс китапта пәқәт бир баш пәриштә һәққидә йезилған. Униң исми — Микаил (Даниял 12:1; Йәһуда 9).
Микаил Худаниң адил пәриштиләр қошуниниң сәрдари. Вәһий 12:7-айәттә: «Микаил вә униң пәриштилири әҗдиһаға қарши һәм әҗдиһа вә униң пәриштилириму уларға қарши җәң қилди»,— дәп йезилған. Демәк Вәһий китави Худа қошуниниң сәрдари Әйса екәнлигини дәлилләйду. Шуңа Микаил бу Әйсаниң йәнә бир исми (Вәһий 19:14—16).
24. АХИРҚИ ЗАМАН
Бу сөз-ибарә Худаниң Падишалиғи Шәйтанниң дуниясини йоқ қилишидин авал болған күнләрни көрситиду. Шу вақитта йәр-йүзидә бурун болмиған алаһидә вақиәләр йүз бериду. Муқәддәс китапта шу вақитни тәсвирләйдиған йәнә сөз-ибариләр бар. Мәсилән, «заман ахири» вә «Әйсаниң қайта келиши» (Мәтта 24:3, 27, 37, ЙД). «Ахирқи заман» 1914-жили Худа Падишалиғи асманда һөкүмранлиқ қилғанда башлинип, Шәйтан дуниясиниң Армагедон урушида йоқ қилиниши билән аяқлишиду (Тимотийға 2-хәт 3:1; Петрусниң 2-хети 3:3, ЙД).
25. ТИРИЛДҮРҮШ
Худаниң өлгән адәмни һаятқа қайтуруши тирилдүрүш дәп атилиду. Муқәддәс китапта тоққуз кишиниң тирилгәнлиги һәққидә йезилған. Илияс, Елиша, Әйса пәйғәмбәрләр вә әлчиләр Петрус вә Павлус адәмләрни тирилдүргән. Улар мошундақ мөҗүзиләрни Худаниң күчи билән қилған. Йәһва Худа «һәққанийларниң һәм һәққаний әмәсләрниң» һәммисини йәрдә тирилдүримән дәп вәдә бәргән (Әлчиләр 24:15). Шундақла Муқәддәс китапта бәзи адәмләрниң асманда яшаш үчүн тирилдүридиғанлиғи һәққидә йезилған. Худа уларни Әйса билән биргә асманда һөкүмранлиқ қилиш үчүн таллавалған (Йоһан 5:28, 29; 11:25; Филипиликләргә 3:11; Вәһий 20:5, 6).
26. ҖИНЛАР БИЛӘН АЛАҚӘ ҚИЛИШ (СПИРИТИЗМ)
Спиритизм — җинлар билән шәхсән яки бахши, палчи һәм җодигәр арқилиқ алақә қилиш. Спиритизм билән шуғуллинидиғанлар адәм өлгәндин кейин күчлүк әрваға айлиниду, дегән сахта тәлимгә ишиниду. Җинлар адәмләрни Худаға бойсунмаслиққа дәвәт қилиду. Спиритизимға астрология, палчилиқ, җодигәрлик, хурапатлиқ, сеһиргәрлик, тилсимат сир вә ғәйритәбиий нәрсиләр һәм җинкәшликниң түрлири кириду. Көплигән китапларда, журналларда, юлтузларға қарап пал ечишларда, киноларда, музыкиларда, сеһир-җодигәрлик тәсвирләнгән сүрәтләрдә ғәйритәбиий нәрсиләр зиянсиз яки қизиқарлиқ қилип көрситилиду. Шундақла дәпн қилиш мәрасимиға киридиған һәрқандақ урп-адәтләр, һәр жили өткүзилидиған нәзир-чирақлар, жит селиш вә қарилиқ тутуш спиритизм билән бағлиқ. Җинлар билән алақә қилиш үчүн бәзи адәмләр мәс қилидиған зәһәрлик дориларни (наркотик маддилирини) истимал қилиду (Галатилиқларға 5:20; Вәһий 21:8).
▸ 10-бап, 10-абз.; 16-бап, 4-абз.
27. ЙӘҺВАНИҢ ҺӨКҮМРАНЛИҒИ
Йәһва Һәммигә Қадир Худа. У пүткүл каинатни яратқан һәммә нәрсиниң Егиси (Вәһий 15:3). Шуниң үчүн, Өзи яратқанлириниң үстидин Униң башқурушқа толуқ һоқуқи бар (Зәбур 24:1; Йәшая 40:21—23; Вәһий 4:11). Худа һәммә яратқан мәвҗудатлири үчүн қанунларни орнатқан. Шундақла Йәһваниң башқиларни һөкүмран қилип тәйинләшкә һоқуқи бар. Биз Йәһвани яхши көрсәк һәм итаәт қилсақ, Униң һөкүмранлиғини қоллап-қувәтлигәнлигимизни көрситимиз (Тарихнамә 1-язма 29:11).
28. БАЛА ЧҮШИРИШ
Бала чүшириш — туғулмиған балини, йәни һамилини қәстән алдуруп ташлаш. Бирақ бу йәрдә гәп тәсадипий вәқиә яки бойидин аҗраш тоғрисида әмәс. Бала ана қосиғида төрәлгән вақиттин башлап, Худаниң көз алдида айрим бир инсан болуп һесаплиниду. Шуниң үчүн бала чүшириш қатиллиқ билән баравәр.
29. ҚАН ҚУЮШ
Қан қуюш — бир адәмгә башқа адәмниң қенини яки өзиниң елип сақлап қоюлған қенини қуюшни билдүриду. Қанниң асасий төрт тәркивий қисми — қан ширниси (плазма), қизил қан данчилири (эритроцитлар), ақ қан данчилири (лейкоцитлар) вә қан пластинкилири (тромбоцитлар). Мәсиһийләр қанниң өзиниму һәм униң төрт тәркивий қисминиму өз тенигә қуймайду, сәвәви улар һаятни қәдирләйду.
30. ТӘРБИЙӘ
Гәрчә Муқәддәс китапта «тәрбийә» дәгән сөзниң бир мәнаси «җазалашни» билдүрсиму, көпинчә бу сөз тәлим-тәрбийә, түзитиш вә йол-йоруқ көрситишни билдүриду. Йәһва Худа бирини түзәткәндә һечқачан һақарәтлимәйду яки рәһимсизлик билән җазалимайду (Пәнд-нәсиһәтләр 4:1, 2). Йәһва ата-аниларға яхши үлгә қалдурған. Худаниң бериватқан тәрбийиси адәмләр үчүн бәк пайдилиқки, адәмләр Униң тәрбийисини яхши көрүшкә башлайду (Пәнд-нәсиһәтләр 12:1). Йәһва Өз хизмәтчилирини яхши көргәч, уларни тәрбийиләйду. Худа уларниң натоғра пикир қилиш йолини түзитиш үчүн йол-йоруқ бериду. Бу уларға Худа ойлиғандәк ойлашқа вә тоғра һәрикәт қилишқа ярдәм бериду. Ата-анилар балилириға қандақ тәрбийә берәләйду? Улар ата-аниға қулақ селиш немә үчүн муһим екәнлигини чүшиниши керәк. Шундақла ата-анилар балилириға Йәһвани вә Униң Сөзини яхши көрүшни һәм Униң принциплирини чүшинишни үгитиши лазим.
31. ҖИНЛАР
Җинлар — ғәйритәбиий күчкә егә көзгә көрүнмәйдиған зулум пәриштиләр. Җинлар Худаға бойсунмай, Униң дүшмәнлири болуп қалған (Яритилиш 6:2; Йәһуда 6). Җинлар Худаға қарши чиққан һәм исиян көтәргән Шәйтанниң кәйнидин әгәшкән шәхсләрдур (Қанун шәрһи 32:17; Луқа 8:30; Әлчиләр 16:16; Яқуп 2:19).