ANGA HẼ ONGONGO YI KA PULUKA?

OVAVA OKU NYUA

NDA vongongo ka mua kaile ovava, ca piãla enene ovava oku nyua, nda ka mua kalele omuenyo. Ocili okuti, ocina ca velapo koviluvo viosi, ovava. Oviva, olondui, ovisave kuenda ovava a kasi kosi yongongo, vi eca ovava komanu kuenda kovinyama loku ecelela okuti ovikũla vietu vi tapeliwa ciwa.

Esunga Lieci ka tu Kuetele Ovava Alua

Onepa yalua yongongo, ya ñualiwa lovava. Pole, ndomo ci lekisiwa lo Organização Meteorológica Mundial, “onepa yimue yitito yovava vongongo, oyo lika citava oku a nyua loku talavaya lao.” Ndaño okuti ovava aco atito a tẽla, oco a kuatise oviluvo viosi vongongo, onepa yalua yovava aco a kasi oku vĩhisiwa omo liovopange omanu kuenda epongoloko liotembo. Olonoño vi lekisa okuti vokuenda kueci ci soka 30 kanyamo olohuluwa vitãlo viomanu, ka vi ka kuata ovava a tẽla oku nyua.

Ongongo Yetu—ya Pangiwa Oco Yamameko

Ongongo ya pangiwa lonjila yimue yecelela okuti, otembo yosi mu kala ovava a tẽla. Handi vali, osi, oviluvo vio vovava kuenda ocinyi cekumbi, vi talavayela kumosi koku yelisa ovava. Kũlĩhĩsa ovovangi amue a lekisa okuti, ongongo yetu ya pangiwa oco yamameko.

Osi yi pondola oku kuatisa oku upa ovina vialua vi vĩhisa ovava. Tua kũlĩha okuti kolonepa vina kuli ovava, ovĩkula vimue vi imũla o nitrogenio, o fofo kuenda o pesticida.
Olonoño via siata oku lilongisa ndomo ovava a pondola oku yelisiwa vongongo. Ovina vi vĩhisa, vi yenguluiwa vovava kuenje lonjanga yalua, vi nyõliwa lovipuka.
Ovipuka vi tukuiwa okuti amêijoas kuenda mexilhões vio vovava olondui, vi pondola oku upa ovina vi vĩhisa ovava vokuenda kuoloneke vimue lika—lonjila ya velapo okuti, vakuakutata ovava ci sule.
Ongongo yi seleka ovava pocakati conjila yi tukuiwa okuti, oku ñuala ñuala kuovava. Oku ñuala ñuala kuaco kuenda olonjila vikuavo, vi tateka ovava oku tunda vesanjavalo.

WA CI KŨLĨHA?

Osi—yi Kenja Ovava Ongongo

Kua lekisiwa okuti, osi ka yecelela okuti ovina ndeci: ovivela, inenu, oviwala, lovina vikuavo vi vĩhisa vi litenga lovava. Ku pita ovina viaco vepuluvi ovava a iñila posi, toke pana ovava a li sanga kosi yongongo. Kuenje ovava aco a yela kuenda citava okuti a nyuiwa.

Oku Kenja Ovina Vitito

Eseke kuenda otuvawe, vi sokisiwa ndusalo umue u sisa ovina vi vĩhisa ovava.

Oku Kenjiwa Kuovava Pocakati Covipuka Vio Posi

Ovipuka vimue vi kasi kosi yongongo, vi pondola oku imũla inenu okuti, ka vi kokela ohele komanu. Ovipuka vimue vi pongolola ulela wa vĩha oco u linge o dióxido de carbono kuenda ovava.

Oku Kenja Inenu vi Kupukila Posi

Olosi, vi kuete ongusu yimue ndo yimani vi koka ovikuata vi kasi ocipepi layo okuti, vi nãla inenu vi kupukila posi oco ka vi ka iñile vovava. Ndeci, omo okuti osi yolonata yi kuetevo ongusu yaco ndo yimani, yi nãla inenu vi tukuiwa okuti o amônio. Kuenje eci ci lingisa okuti, vovava ka mu iñila inenu.

Ceci ci Kasi Oku Lingiwa

Alitalatu: 1. Ulume umue o kasi oku semũlũla epangu liocendelo caye pa pita ulela. Eye wa kapa vemẽhi liaco ocikuata cimue oco pa pitile ulela. 2. Ulume umue wa nena oviwala muna mua kala ulela lovina vikuavo kocitumãlo ca suapo oco ku talavayiwe vali loviwala viaco. — Poku semũlũla apangu oviendelo vietu vi pitisa ulela kuenda oku imũla ovina vi vĩhisa ovava, tu kuatisa koku yelisa olono vietu viovava

Olonoño vi tu sapuila okuti, tu sukila oku kuata utate oco ka tu ka sandole ovava. Oco tu tepulule oku vĩhisa ovava, ovio vi tu lungula okuti, tu sukila oku semũlũla apangu oviendelo vietu vi pitisa ulela, oku yuvula oku imba ovihemba volokalete, ale oku vi pesila papango ovava olokalete.

Olonoño via panga olonjila vi komõhisa viokaliye vioku upa omongua vovava o vokalunga. Ovio via ci linga locimãho coku vokiya ovava oku nyua.

Pole, ku sukiliwa ovina vialua. Oku upa omongua vovava o vokalunga, haicoko ci malako ocitangi, momo ci pesela olombongo vialua kuenda ci sukila olusu yalua. Ulandu wunyamo 2021 watiamẽla koku tata ciwa ovava oku nyua, ono yimue yolo Nações Unidas ya popia hati: “Voluali luosi, oku amako kupange waco ku sukila oku livokiya.”

Esunga Lieci tu Kuatela Elavoko—Ceci Embimbiliya li Popia

“Suku . . . o londisa atosi ovava; kuenje atosi aco a linga ombela lombundu; kuenje a lokela komanu.”—Yovi 36:26-28.

Suku wa lulika oku ñuala ñuala kuovava, oco a teyuile ovava o kilu lieve.—Ukundi 1:7.

Kũlĩhĩsa: Omo okuti Ululiki wa panga ongongo oco yamameko oku yelisa ovava, ca sunguluka oku kolela okuti, eye o yongola kuenda o kuete unene woku potolola ovitangi via kokiwa lomanu. Tala ocipama “Suku wa Likuminya Okuti Ongongo Yetu yi ka Puluka,” kemẽla 15.