Elivulo Limue Liolondugne Likuete Ondaka Yatiamẽla Koloneke Vilo

“ONDANDO yolondunge ya velapo, yolomota via tila yi sule,” oco kukululu wokosiahulu Yovi apopia, una okuti kakuli atãtãhai wakala ohuasi yimue yinene koloneke viaye. (Yovi 1:3; 28:18; 42:12) Ocili muẽle, olondunge vikuete esilivilo limue liavelapo vali ovokuasi osi asule eci vikuatisa omunu okuti cutunda ciwa komuenyo waye. Ukualondunge Soma Salomone wapopia hati: “Ombindikiyo yolondunge ya soka lombindikiyo yolombongo. Okuvelapo kuolondunge kuoku: vi popela omuenyo wu o kasi lavio.”−Ukundi 7:12.

Pole olondunge viaco pi tupondola okuvisanga etaili? Omanu vanõlapo okuhandelekiwa lolonoño violuali ndeci: olokolonista, olopsikologista, olopsikatrista, toke muẽle omanu vaposuisa esinga kuenda ava vaendisa akãlu, oko omanu valisiõsuila ovitangi viavo. Kuenda vakukakueca ovihandeleko okuti kavatendiwa, vasiata okulivokiya oco vaece ovihandeleko viatiamẽla kondaka yaco–kuenje onjongole yavo okunganyala lika olombongo. Olonjanja viosi olondaka viaco, “violondunge” viavo viasiata okunena lika esumuo, lakatanga. Oco puãi, pi tusanga olondunge viocili?

Yesu Kristu, una wakuatele uloño walua wokupotolola ovitangi viomanu, wapopia hati: “Ndunge o tendiwa ndukuesunga mekonda liovilinga viaye.” (Mateo 11:19) Tukulihisi ovitangi vimue viasiata calua komanu kuenda tutali olondaka violondunge viavakuatisa haivio vialekisa muẽle okuti vikuete esilivilo liocili okuti “ondando yolomota viatila yi sulu.” Ove pamue opondolavo okusanga “ondando yolondunge” viaco kuenda okuatavo esilivilo litundako.

Ukasi Okutalisiwa Ohali Kevalo Liesumuo?

“Nda ocita 20 cafetika Votembo yasakalalo apiãla, esulilo liocita caco cimba uvangi wokuti Otembo yevalo liesumuo, Yafetika,” oco ukanda wasapulo Iternational Herald Tribune woko Londre wapopia. Kuenda yavokiyako okuti, “onjanja yatete kualingiwa elongiso liokukulihisa esunga liatiamẽla kevalo liesumuo liaco kualimbukiwa okuti ocina cavelapo cikokisa ocitangi caco, ombuanja yilingiwa voluali luosi. Kolofeka viñi viñi ndeci ko Taiwan, ko Libanu kuenda ko Nova Zelandia omanu vakuanyamo kovitunga viosi vakasi okukuatiwa lovitangi viosi.” Omanu vana vacitiwa noke yo 1955 vasiata okusapula okuti, vasangiwa vekalo limue okuti olonjanja vitatu caleluka okuvanenela lonjanga ohali yatiamẽla kokuyokoka kuapiãla okuti kotembo yavakukululyu vavo cisule.

Eci oco cakala ocitangi ca Tomoe, omunu umue wayokokele capiãla kuenje wapita lohali oloneke vialua vula. Omo okuti kakuatele epondolo liokutata okamõla kaye kokuenje kakala lanyamo avali, eye wailukila konjo yolonjali viaye. Ukãi umue posongo okuti okuete okamõla kufeko kakala lanyamo amuamue lakamõla ka Tomoe, selo ukãi waco walikuata ukamba laye (Tomoe). Eci Tomoe alombolola kukãi olisungue laye ndomo alisokisile, okuti kakuatele vali esilivilo lalimue, ukãi olisungue laye wolekisa ocinimbu cimue celivulu. Cipopia okuti: “Ka ci tava iso oku popia leka hati, Siu ku sukili; pamue vali utue oku popia lolomãi hati; Siu u sukili. Hacoko. Puãi ovimatamata vietimba vina vi similua okuti via piãla oku leñela, ovio vi sukilua enene.” a Vovaso a Tomoe muatunda asuelela eci akuata elomboloko liokuti omanu vosi vakuete ocitumãlo voluali kuenda vasukiliwa.

Ukãi olisungue laye wolaleka oco eye atange elivulu likuete olondaka viaco. Tomoe watava loku puka kutue, omo okuti wasangiwile vekalo limue okuti cotilile okulinga ocina cimue, kuenda muẽle kalingile ohuminyo yokulinga ocina cimue citito. Ukãi olisungue laye wasiatelevo okulandelako ovina asukalaile, kuenda ukãi waco wandaenda okupongiya okulia kumosi la Tomoe oloneke viosi. Eci papita osãi yimosi Tomoe wafetika okupasoka lomẽle oloneke viosi, wafetika okusukula uwalo, okuyelisa vonjo, okulanda eci cisukiliwa, kuenda okupongiya ondalelo, ndacina ukãi wakuela asiata okulinga. Eye wakuataile ovitangi vialua, pole eye wapopia hati, “ñuete ekolelo liokuti nda ndakuamẽle ale lonjanga olondaka ndasanga violondunge, nda ndikasi ale ciwa osimbu.”

Omo liokukuama olondunge eye asanga, Tomoe watẽla okuyula oloneke ayokokele calua omo liesumuo. Cilo Tomoe otalavaya otembo yosi lokukuatisa vakuavo kokukuama olondaka vimuamue viokuatisa okuliyaka lovitangi viaye. olondaka viaco violondunge viasangiwa velivulu liosimbu vali likuete ondaka yatiamẽla komanu vosi etaili.

Ove Okuete Ovitangi Konjo?

Kolonepa viosi violuali okulitepa kuolohueli kukasi okulivokiya calua. Ovitangi viokonjo vikasi okulivokiya cikale muẽle kolofeka vioko Oriente, kuna okuti omanu vasiata okukuatela epela apata avo. Pi hẽ tupondola okusanga olondaka violondunge okuti vieca muẽle esilivilo kolohueli?

Kulihisa ocitangi cimue Shugo kuenda Mihoko, oluhuela lumue, ovo valiyakele lovitangi vialua volohuela viavo otembo yosi. Ovo vasiatele okulikelohãla olonjanja viosi, toke muẽle olonjanja vimue valihoyale lovina kavikuete esilivilo. Shugo wasiatele okufetuluinya, omo liaco olonjanja viosi wasandalaya ekambo kukãi waye. Mihoko wakuatele ovisimilo viokuti, ‘lalimue eteke vakakuata ombembua pokati kavo.’

Eteke limue ukãi umue wapasuisa Mihoko kuenje wotangela olondaka vielivulu limue okuti: ‘Ovina viosi vu yongola okuti omanu vo lingi haivio vu va linga.’b Ndaño okuti lalimue eteke akuatele onjogole ketavo, Mihoko watava okulilongisa elivulu likuete olondaka viaco. Onjongole yaye yakokisa okunena uwa komuenyo wepata liaye. Eci eye alalekiwa oco aende kohongele yimue okuti elivulu Torne Feliz Sua Vida Familiar liakala okulongisiwa, vonjanja yaco, Mihoko–kuenda ulume waye–vatava okuendako.c

Pohongele, Shugo walimbuka okuti omanu vakalapo vakuama ovina viosi valilongaisa kuenda vasanjukile. Noke eye wanõlapo okutanga elivulu liaco ukãi waye asiatele okulilongisa. Okatembo kamue ño ocinimbu cimue coveta kutima, citi: “U o livala konyeño wa lunguka muẽle, u o tema tema lonjangao lekisa uveke.”# Ndaño okuti cambata otembo yalua komuenyo waye okupokola kocihandeleko caco, pole vevando levando walekaisa apongoloko amue vomuenyo waye ku vana valisunguile kuenda kukãi waye.

Eci alimbuka okuti ulume waye wapongoloka, Mihoko layevo wafetika okukuama ovina eye asiatele okulilongisa. Ocihandeleko cimue cokuatisa muẽle ceci cilemẽla okuti: “Ko ka veli oco ko ka veliwe. Momo evelo vu vela lalio hailio vo veli lalio.” ( Omo liaco Mihoko kuenda ulume waye vanõlapo okuti vasukila okukendaenda lokusapela eci catiamẽla kovituwa viavo viwa kuenda ndomo vapondola okuamamako lovituwa viaco handi yokusandiliya akambo komunu lomunu pokati kavo. Casulako nye? Mihoko wasapulo okuti: “Eci casaiata okundinenela esanju liocili. Tuasiata okucilinga vuteke luteke kelivala liondalelo. Ndaño muẽle kamõla ketu kakuenje kakuete anyamo atatu osole okukuatavo onepa kokusapela. Casiata okukala ekavuluko liocili kokuetue!”

Eci epata eli liakapako okukuama ovihandeleko ndomo vilomboloka ovo vasiata okutambula, vakuata epondolo liokupotolola ovitangi viosi viasiatele okusakalaisa ombembua vepata liavo kuenje vasiapo eci cakokaisa ovitangi viaco. Eci hẽ kacanenele vali esilivilo kokuavo okuti ondando yolomota viatila yisule?

Ove Oyongola Okuamamako Ciwa Vomuenyo Wove?

Komanu valua etaili, okukuata ovipako vialua oyo onjila yavelapo komuenyo wavo. Pole ohuasi yimue yomilu yoko Estados Unidos yaeca ombanjaile yimue yovita violohuluwa kolombongo vio dolare kupange wokukuatisa omanu, wapopia hati: “Olombongo viasiata okuvetiya omanu vamue, pole lomue opondola okuwala olosapato vikuãla vonjanja yimuamue.” Omanu vatito vatava okuti olondaka evi viocili, handi lopo, pokati kavo onepa yimue yiñami ñami, oyo yasiapo okusandiliya okukuata ovohuasi.

Hotoshi wakulila vuhukui, lopo wakuatele onjongole yapiãla yokukala ohuasi. Eci amola ndomo vakuamilu vasiata okutata omanu vavakuetele olofuka eye wapopia hati: “Omunu wosi wanõlapo okukunamẽla kolombongo eye uyuli wavelapo.” Hitoshi wakolelele calua kepondolo liolombongo kuenje wakuatele ovisimilo viokuti ndaño muẽle omanu vakasi lomuenyo citava okuti valandiwa lavio. Omo lionjongole yokukuata ukuasi walua, eye wanõlapo okuendela vonjila yokulinga omilu kuenda watalavayele unyamo wosi okuti, lalimue eteke apuyukile. Hokutilãkuoko eci calekisa kokuaye, noke Hitoshi walimbuka okuti wowihile upange waco. Esumuo kuenda usumba wekambo liolombongo viakala esakalalo liaye eteke leteke.

Noke ulume umu watotola kepito lia Hitoshi kuenje wopula nda eye wakulihile okuti Yesu Kristu wofila. Pole tunde nunde Hitoshi wakulihile okuti lomue otavo okufila omunu umue walisoka laye, eci cokomõhisa kuenda covetiya okusapela ondaka yaco konjanja yikuavo. Osemana yeya okukuamamo, waendele kohongele kuenda cosaluisa okuyevelela elungulo liokuti ˈkuameleli okukuata iso li yela.ˈ Manji walinga ohundo walombolola okuti iso “li yela” liolina litiamẽla kueci ciya kovaso kuenje liloña lika kokulavulula ovina viespiritu; konepa yikuavo, iso “lia vuvala,” ale iso “lio cipululu,” liloña lika lonjanga kolonjongole vietimba kuenje lilete citito. Ocihandeleko cokuti, “Oku ku kasi ukuasi wove haiko ku kala utima wove,” coveta calua kutima.d kuli ocina cavelapo vali okuti okukuata ukuasi cisule! Eye lalimue eteke ayevele olondaka vimue ndevi.

Omo okuti cokomõhisa, wafetika okukuama cosi eye ayeva. Eye katalavayele calua oco akuate olombongo, pole wavelisapo esilivilo liovina viespiritu tete komuenyo waye. Kuenda eye opongiyavo otembo yokutata ciwa epata kovina viespiritu oco likale ciwa. Ndomo casiata, eci citepulula otembo kupange, pole omilu yaye yikasi okuenda ciwa. Momo lie?

Momo ocituwa caye cokusanumula caimuha kuenje wapongoloka embombe kuenda ukuambembua watava kocihandeleko vowiha. Eye wakomõha calua kelungulo liokuti: “Vimbipo viosi. Imbipo muẽle onyeño, lekaka, lukuse, kuenda oku lundila, lolombangulo vi linga osõi. Ko ka likembi pokati, momo wa luli omunu wale lovilinga viaye vivi, kuenje wa wali omunu wokaliye. Omunu waco wokaliye o kasi lokutumbuluiwa lukulihiso wokaliye okuti o setahala usovoli waye.”e Okukuama elungulo eli kaconenelele ukuasi, pole “omunu wokaliye” eye awala wopongoluisa okukala omunu umue okuti omanu vasiata okulanda vovenda yaye vokomõha kuenda vakuete ekolelo kokuaye. Ocili, olondaka violondunge eye asanga viokuatisa okuamamako ciwa vomuenyo waye. Kokuaye olondaka viaco, vionenela esilivilo liavelapo vali okuti ondando yolomota viatila ale olombongo visule.

Okayulula hẽ Ocipete?

Citava okuti olimbuka esilivilo liolondunge vialekisa okuti viaca ekuatiso komanu valomboluiwa ale konyima?olondunge viaco visangiwa Vembimbiliya, elivulu limue liapangiwa calua vali kukenda likuete esilivilo liavelapo vali voluali. Pamue olikuete ale citava okuti opondola okukuata limue lonjanga. Olomota viatila nda vikuatiwa ño pole nda kaviwaliwa posingo, esilivilo liavio nda likala litito, cimuamue haico catiamẽla kokukuata ño Embimbiliya cikuetevo esilivilo litito. Momo lie kuyuluila ocipete, oco olilongise, kuenda okukuama ovihandeleko violondunge Viembimbiliya, lokulavulula olonjanja viosi ndomo olio liukukuatisa okuliyaka ciwa lovitangi viove komuenyo.

Nda vakuihile olomota viatila, nda kuakuatele hẽ esanju, kuenda nda kuasandiliyile okukulihisa ekalo liomunu wakuviha oco upandule? Wakuliha omo Ongavi yikasi yatuiha Embimbiliya?

Embimbiliya lilombolola Ono yolondunge visangiwamo eci olio lisapula okuti: “Ovisonehua vi kola viosi ovitumasuku, kuenje vi silivila.” (2 Timoteo 3:16) Litulomboluilavo okuti “Ondaka ya Suku yi kasi lomuenyo, haiyo yi kasi loku talavaya.” (Va Heveru 4:12) Eli olio esunga liolondunge visangiwa Vembimbiliya okuti olonjanja viosi vikuete esilivilo liocili kokuetu etaili. Olombangi via Yehova vikakuata esanju lialua oco vikukuatiseko okukuata ukulihiso watiamẽla Kongavi eye ukuacali, Yehova Suku oco wendele vonjila yaloña kokutambula akuatiso “olondunge” visangiwa Vembimbiliya–elivulu liolondunge likuete ondaka yatiamẽla komanu etaili.

[Atosi pombuelo yemela]

BOX 1

[Okakasia Lelitalatu kemela 4]

Olondaka Violondunge Viatiamẽla Kokukuata Ovisimilo Viasunguluka

“A Yehova, nda ove o patekela olongole, helie o talama, a Yehova? Kokuove puãi ku li ongecelo hã ove hu sumbiwa.”−Osamo 130:3, 4.

“Utima wa sanjuka u posuisa ocipala, puãi utima wa sumua u honguisa omuenyo.”− Olosapo 15:13.

“Ku ka linge esunga lia lua enene, pamue ku ka kale lolondunge via lua enene; o linyõlela nye?”−Ukundi 7:16.

“Esumuluho li tunda koku eca olio lia lua, eli li tunda koku tambula li sule.”−”Ovilinga 20:35.

“Temi, puãi ko ka lingi ekandu. Ekumbi ka li ka inñile lokutema kuene.”−Va Efeso 4:26.

[Okakasia Lelitalatu kemela 5]

Olondaka Violondunge Viatiamẽla Komuenyo Wepata Liasanjuka

“Nda ka pa li alungulo ovina vi sokiyiwa vi nyõleha. Nda olonduguli via lova ovina vi pita ciwa.”−Olosapo 15:22.

“Utima wa lunguka ukuata kuata olondunge; etui liukualondunge li sanda sanda uloño.”−Olosapo 18:15.

“Ondaka ya popiwa yu ya soka lotembo yaco ya linga ndapako ulu velonga liopalata.”−Olosapo 25:11.

“Kuati utima woku kuamelela loku lisola pokati. Kuenda, nda vu likuetele olondaka, lieceli pokati. Ndeci Kristu o weceli ene, haico ene eceli. Puãi ca piãla enene, wali ocisola, momo ocisolaoco ci kutila cosi pamosi vomunga ya kanguka.”−Va Kolosai 3:13, 14.

“Eci ci limbuki, a vamanji va soliwa. Omunu omunu a kale lutima woku yevelela, a livale oku popia, a livale konyeño.”−Tiago 1:19.

[Okakasia kemela 6]

Olondaka Violondunge Viatiamẽla Kokuamamako Ciwa Komuenyo

“Omesaliso yeliaño Yehova o yi nyale, oseteko yocili yu sanjuisa.”−Olosapo 11:1.

“Kovaso yepela ku iya oku nyolẽha, kovaso yutima unene ku iya oku kupuka.”−Olosapo 16:18.

“Omunu ka tẽla oku likandangaya wa soka ndimbo lia papuluka, ka li8 kuete ocimbaka.”−Olosapo 25:28.

“Ku ka teme lonjanga, momo okutema kua tunga volonulo viaveke.”−Ukundi 7:9.

“Imba ombolo yove kilu liovava, kuenje o yi sanga vali kovaso yoloneke via lua.”−Ukundi 11:1.

“Vovimela viene ka mu ka tunde ombangulo yivi, mu tunde puãi olondaka vi kuatisa, haivio via soka lotembo yaco, kuenje vi sumuluisa ava va vi yeva.”−Va Efeso 4:29.

[Elitalatu kemela 7]

Okulilongisa Embimbiliya oco ocina catete omunu alinga eci a tambula ekuatiso litunda “kolondunge”