Sandiliya Oku Kolapo Voluali Lueyuka to Ohele

OKU pita vocitumãlo cimue ca petuiwa olomina ci ponda oku linga ohele ya lua komuenyo. Omo liaco, nda wa kale lomapa yi ku lekisa ovitumãlo vi kuete olomina, nda hẽ ka ca ku kuatisile? Handi vali, sokolola ndu okuti wa pindisiwa oco o sandiliye olomina via lua. Lesunga lia lua, ukulihiso waco uka pondola oku tepulula ohele kokuove yoku teyiwa ale yoku pandiwa.

Embimbiliya li pondoloa oku sokisiwa lomapa kumosi lepindiso lioku limbuka apa pali olomina. Embimbiliya li kuete uloño ka u sokisiwa watiamẽla koku yuvula olohele kuenda oku tetulula ovitangi viya vokuenda kuomuenyo.

Kulihisa evetiyo liohuminyo li sangiwa kelivulu Liolosapo 2:10,11 lia popia hati: “Momo olondunge viñila vutima wove, kuenje uloño u sanjuisa omuenyo wove. Utate u ku silamẽla. Olondunge vi ku lava lava.” Uloño kuenda olondunge viatukuiwa ndeti ka vi tundi komanu, pole, ono yavio Suku. ‘U o yeva [uloño wa Suku] puãi o kala ciwa, utima u tula, usumba weviho mbu.’ (Olosapo 1:33) Tu vanji ndomo Embimbiliya li pondola oku vokiya oku kolapo kuetu kuenda ndomo li tu kuatisa oku yuvula ovitangi viñi viñi.

Oku Yuvula Ovitangi Vinene Olofa

Alomboluilo apita ndopo a sandekiwa lo Organização Mundial de Saúde (OMS) a lekisa okuti olofa viomanu vosi voluali vokuenda kuanyamo apita ndopo, mekonda lioku litusula kuakãlu etendelo liaco liatẽla eci ci soka 1.171.000 komanu. Kueci ci panda 40 kolohuluwa viomanu vakuavo va lemehiwa kuenda eci ci soka lika 8 kolohuluwa viomanu va lemehiwa okuti ca va iha ulema wotembo yosi.

Ndaño okuti oku kolapo vocosi koku lavulula ciwa vokuendisa cimue okuti ka ci tẽliwa, oku kolapo kuetu muele ku livokiya vali calua nda tu pokola kovihandeleko viokuendisa. Poku vangula eci catiamẽla kolombiali okuti ovo vaeca haivo va kisika ovihandeleko viokuendisa, Embimbiliya liapopia okuti: “omanu vosi, omunu, omunu, va pokole kolombiali.” (Va Roma 13:1) Vakuakuendisa akãlu va kapako elungulo eli, li va tepulula li va tepulula olohele vioku kuata ovitangi vioku litusula okuti olonjanja vialua ku iyilila ovitangi viakahandangala.

Evetiyo likuavo lioku kolapo kokuendisa, oku kuata esumbi liomuenyo. Embimbiliya li lombolola eci catiamẽla ku Yehova Suku okuti: “Momo ono yomuenyo yi li love.” (Osamo 36:9) Omo liaco, omuenyo ongavelo ya Suku. Kuenje, etu ka tu kuete omoko yoku upa ongavelo komunu umue ale yoku lekisa ekambo liesumbilo liomuenyo, oku kongelamo omuenyo wetu muẽle.−Efetikilo 9:5, 6.

Lesunga liaco, vesumbilo liomuenyo womanu muakongela oku kuliha ciwa, okuti ekãlu lietu kuenda onjo yetu yakolapo ndomo muasunguluka. Ku va Isareli yosimbo oku kolapo ocina cimue ca kuatele omangu yavelapo volonepa viosi viomuenyo. Ndeci, koku tungiwa kuonjo Ociandeleko ca Suku ci kisika okuti olusoka luojo, ocitumãlo coku lingila upange wepata te ca kapiwa olumbo kovingeingei. “Kolusoka luaco o ñualisako okacimbaka, sanga o vetisa onjo yove eko liosonde nda umue oku pukako.” (Esinumuilo 22:8) Nda omunu umue wa kupuka omo ka kapeleleko ocihandeleko coku kolapo, Suku weca ocikele komunu waco. Ka ku li atãtãhai okuti oku kapako olonumbi viocisola oku kongelamo ocihandeleko eci ca pondola oku tepulula ovitangi vocitumalo cupange kuenda ndaño muẽle volomapalo.

Oku Liyaka Lovituwa Vituala Kolofa

Ndamo cavanguiwa lo OMS, cilo kuli eci ci pitahãla ohulukãi yolohuluwa viomanu vakuakusipa voluali luosi kuenda ci soka olohuluwa vikuãla viomanu vafa vunhamo lunyamo mekonga liakaya. Esapulo eli li lekisa okuti kovaso yoloneko pokati kanyamo 20 toke 30 li ka tẽla eci cika 10 kolohuluwa. Olohuluwa viomanu vakuavo vakuakusipa, ndecivo vakuavo vakuakusipa eliamba okuti vacisokisa “ndolomapalo,” vaka fukilisa vali uhayele wavo kuenda esilivilo liomuenyo wavo mekonda liovituwa viavo vivi.

Ndaño okuti Ondaka ya Suku kayi tukula muẽle ukusipa akaya kuenda okusipa eliamba ndocina cimue cimue civi, pole ocihandeleko cayo cipondola oku teyuila kovituwa viaco. Ndeci kelivulu lia 2 Va Korindo 7:1 ku lungula okuti: “Tu liyelisi kovina viosi vi vihisa entimba levi vi vihisa utima.” Ka ku li atãtãhai okuti akaya kuenda eliamba vi vihisa, ale vi liñisa etimba lowule. Cimue vali ceci okuti, Suku o yongola okuti, atimba etu a kala a–a “kola” ci lomboloka okuti ka a kala leliño kuenda ayela. (Va Roma 12:1) Ove hẽ ku tava okuti oku kapako ovihandeleko evi ci ka tepulula olohele kovimuenyo viomanu?

Oku Yula Ovituwa Vikoka Ohele

Omanu va lua okuti va pitahãla esunga kueci catiamẽla koku lia kuenda kokunyua. Ovitangi vi pondola oku iyilila koku lia enene ndeci ovoveyi olo diabete, cancer kuenda uveyi utima. Oku nyua ca lua kutuala kovitangi vikuavo ndeci kocituwa cuholua, o cirrose (o cancer yokomuma), oku sandoka kuepata kuenda ovitangi vioku litusula kuakãlu. Konepa yikuavo, oku lia ca lua ku pondolavo oku nena ovitangi viuhayele kuenda ku tuala kolohele viomuenyo viyilila koku lia ndeci o anorexia nervosa.

Ndaño okuti Embimbiliya helivuluko li vangula uloño wovimbanda, olio lieca elungulo lia suapo lie sukila lioku kala lolondunge koku lia kuenda koku nyua. “Yevelela amõlange, kuata olondunge; suñamisa utima wove vonjila yesunga. Ku ka kale pokati kolohõlua, ndaño pokati kovisapanu violositu, momo oholua locilianu vi mõla uputu, ayele a walisa omunu ovindambu” (Olosapo 23:19–21) Handi, Embimbiliya li popia okuti okulia kuenda okunyua ku pondola oku kala kuwa. “Omunu o lialia kuenda o nyuanyua kuenda o sanjukila upange waye wosi, cosi eci ocali ca tunda ku Suku.”−Ukundi 3:13

Embimbiliya li vetiyavo oku pita pokati kueci catiamẽla kocituwa coku pindisa etimba, loku lombolola okuti ‘oku pindisa etimba ku kuete esilivilo litito.’ Pole, noke lia vokiyako okuti: “Oku tuwa nda Suku ku kuatisa kovina vosi, momo ku kuete ohuminyo komuenyo ulo, kuenda komuenyo wiyako.” (1 Timoteo 4:8) ‘Ndamupi,’ pamue o pondola oku pula okuti, ‘oku tuwa nda Suku ku kuatisa ndaño muẽle cilo?’ Volonepa via lua. Handi vali, poku vokiyako ongusu yespiritu vomuenyo womunu oku tuwa nda Suku kuamisako ovituwa viwa ndeci ocisola, esanju, ombembua kuenda esuluviko okuti ovina viaco viosi evi vivokiya ovisimilo viwa kuenda uhayele uwa.−Va Galatia 5:22, 23.

Oku Linga Ukahonga Kunena Olongembia

Etali, olohuluwa viomanu viasiapo ovituwa viwa. Omima yaco uveyi wo SIDA. Ndomo ca lomboluiwa lo OMS tunde eci uveyi wo SIDA wa fetika kua fa ale eci ci pitahãla 16 kolohuluwa viomanu kuenda cilo, ci soka 34 kolohuluwa viomanu va kuatiwa luveyi utukuiwa oku HIV, uveyi u tuala ko SIDA. Va lua va kuatela o SIDA koku linga ukahonga, kolonguya va toma lavio ale vana vakuakulitomela vasipa olodroga ale koku iñisiwa osonde vasipa longuya yimue va iñisile ale vomunu umue o kuete uveyi waco.

Onima yikuavo yoku siapo ovituwa viwa muakongela o herpe, ocikata, o hepatite B, o hepatite C, kuenda ohumbula. Ndaño okuti olonduko viaco evi viatiamẽla kuloño woku sakula kolotembo Viembimbiliya ka via kaleleko, momo oku sambuka kuovoveyi pokati kovimatamata vioku cita otembo yaco kua kulihiwile ale. Ndeci elivulu Liolosapo 7:23 livangula ondiangu yiyilila koku linga ukahonga ‘ndusongo wa siwa komuma.’ Cilo olonjanja via lua ohumbula yi sole oku kuata komuma ndecivo uveyi wo hepatite. Ocili, hatembokuoyo ya sunguluka kuenda yocisola Embimbiliya li lunguila okuti Akristão te ‘va yuvula osonde kuenda ukahonga.’!−Ovilinga 15:28, 29.

Ociliva Coku Sola Olombongo

Voku likolisilako oku kuata ukuasi lonjanga ya lua, omanu va lua va kasi kolohele viocili lolombongo viavo. Omo liaco, mekonda liolohele viaco olonjanja via lua ci tuala kepese liolombongo viaco kuenda ku hukui. Pole, kolondingupange via Suku Embimbiliya li lombolola okuti: “A linge upange wocili lovaka aye okuti o sanga coku kuatisa laco olosuke.” (Va Efeso 4:28) Ocili okuti haviosiko olonjanja, okuti upange wa lua unena ukuasi. Kuenje, owo unena ombembuayo vutima, esumbilo komunu kuenda ndaño muẽle ekuatiso liolombongo eye o pondola okueca okuti wecela lonjila yi kuete esilivilo.

Embimbiliya li lungula okuti: “Ava va yongola oku linga olohuasi va kupukila vayonjo, va fa vonjanjo kuenje va kuatiwa lalivelo uveke, hao a nyõla, kuenje a kokela omanu oku vombisua loku nyõleha. Momo ocisola coku sola olombongo oco olumbombo luaviho osi. Vamue . . . va litoma lohali ya lua.” (1 Timoteo 6:9, 10) Ka ku li atãtahai okuti omanu va lua “va yongola oku linga olohuasi” va linga muẽle olohuasi. Oco hẽ, lonjila yipi? Haciliko hẽ okuti va tala ohali ya lua kuhale wavo vepata, kekalo liespiritu kuenda ndaño kovituwa viavo viwa vioku pekela? .−Ukundi 5:12.

Omunu o kuete uloño o tava okuti “Ndaño ohuasi enene, omuenyo waye ko fukile” (Luka 12:15) olombongo kuenda ovikuata vikuavo vi kuete esilivilo komanu. Lonjila yaco, Embimbiliya li vangula okuti ‘olombongo’ ombindikiyo, kuenje lia vokiyako okuti “okuvelapo kuolondunge kuoku : vi popela omuenyo wu o kasi livio.” (Ukundi 7:12) Ca litepa lolombongo, ukulihiso wocili kuenda uloño u pondola oku kuatisa olotembo viosi, ca piãla enene vovitangi viatiamẽla kumuenyo wetu.−Olosapo 4:5–9.

Ceci Uloño Lika Liawo u ka tu Popela

Uloño wocili ndopo muẽle ‘weca omuenyo omuenyo kuava va u kuete’ lonjila yimue yilikasi okuti va ka teyuiwa “kohali yakahandangala” yi kasi ocipepi lonjanga ya lua eci Suku aka nyola olondingaivi. (Mateo 24:21) Kotembo yaco ndomo ca vanguiwa lembimbiliya omanu va ka inasi olombongo viavo volokolo “ndocina ca viha” Momo lie? Mekonda ovo vaka li longisa okuti ulu kuenda opalata ka u ka landa omuennyo wavo “keteke lionyeño ya Yehova” (Esekiel 7:19) Lonjila yikuavo, “owiñi wakahandangala,” vana vakuoloño okuti ‘va seleka ukuasi wavo kilu’ loku kapako ocipango ciatiamẽla kespiritu vonepa yatete yomuenyo wavo, va kuata onima yitundilila koku seleka kuavo lutatae kuenda oku ndanyala omuenyo ka upui vofeka yelau palo posi.−Esituluilo 7:9,14; 21:3, 4; Mateo 6:19,20.

Ndamupi hẽetu tu pondola oku kolap votembo yokovaso? Etambululo lia Yesu lieli okuti: “Omuenyo kopui wowu, oku ku kuliha, ove lika vu Suku yocili, loku kulihavo Yesu Kristu,u wa tuma. (Yoano 17:3) Olohuluwa viomanu va sanga ukulihiso Wondaka ya Suku Vembimbiliya. Hakukaloko lika lekolelo liaco li komohisa toke kotembo yakovaso, puãi ovo va kuete ale onepa yimue yombembua kuenda yeteyuilo colo muẽle. Ndeci Salomone a vangula hati: “Mekela pula lombembua, mola otulo, momo ove, lika wove, a Yehova, onumalisa oko kua koka.”−Osamo 4:8.

Ove o pondola hẽ oku sokolola vono vikuavo viesapulo vi pondola oku ku kuatisa koku tepulula olohele viuhayele wove kueda volonepa via lua viomuenyo ndeci li ci linga Lembimbiliya? Ka ku li elivulu likuavo li kuete unene Wembimbiliya kuenda ka ku li elivulu likuavo li pondola oku ku kuatisa oku sanga oku kolapo kuocili voluali lulo lueyuka to ohele. Momo lie ku konomuisila vala handi?

[Okakasia Lelitalatu kemela 5]

Uhayele Wocili Kunda Oku Kolapo Mekonda Liekuatiso Liembimbiliya

Oco atile ovitangi viomuenyo, ufeko umue o tukuiwa okuti Janea wa kuata ocituwa coku sipa epague akaya, o kokayina, olo anfetamina, o LSD kuenda apangue akuavo. Eye wa yuanyuavo ca lua. Ndomo ca lomboluiwa la Jane, ulume waye haico a kalavo. Va kala lomuenyo umue ka ukuete elavoko. Noke Jane wa li sanga Lolombangi via Yehova. Eye wa fetika oku endaenda Kolohongele Viakristão, oku tanga Utala Wondavululi kuenda olorevista yi yilila kumue leyi okuti o Despertai!, eye wa sapuilakovo ulume waye. Kavali kavo vafetika oku lilongisa Embimbiliya Lolombangi. Osimbu vamasako locisola cavo kovihandeleko via velapo via Yehova, haicovo va liwekapo oku sipa epangue. Nye ce yililako? Eci okuti pa pita anyamo amue, Jane wa soneha hati: “Omuenyo wetu wokaliye, wa tu nenela vali esanju. Ndipandula calua unene woku yelisa Kuondaka ya Yehova leyovoko kuenda omuenyo wuhayele tu pondola oku ambata kaliye.”

Esilivilo lioku kala onalavayi yesunga, lialekisiwa ciwa lekalo lia Kurt, okuti vupange waye muakongela oku tata olo computador. Kua sukiliwile olo computador viokaliye. Omo liaco, cime ca Kurt wo wiha ocikele coku vi sandiliya vondando yimue ya sunguluka. Kurt wa sanga ocitumãlo citava oku va iha ovitele viaco, kuenje va lipotolola ciwa etendelo liondondo yaco. Pole usongui wolonalavayi viovenda wa linganala poku linga etentelo liaco, oku vetendelo liolombongo va litavele wa tepululako eci ci soka 40.000 kolondolare olombongo vioko Amerika. Loku vanja oku linganala kuaco, Kurt wa ci lomboluila kasongui volomilu viovenda kuenda mitavaso yovenda wapopia hati, vokuenda kua 25 kanyamo aye upange, eye lalimue eteke a muile esunga ndeli. Omo liaco Kurt, wa lombolola hati, utima waye wa pindisiwa Lembimbiliya. Eci ce yililako, mitavaso yovenda wapinga eci cisoka 300 kolo fotokopia viovipama vio Despertai! vi vangula esunga volomilu oco eye a viece kuava va talavayela kumosi. Kuci ca tiamẽla ku Kurt, esunga liaye lio tuala koku amamako oku koleliwa loku amamako oku ihiwa ovikele vikuavo.

[Etosi pombuelo yemela]