Ndomo o Kuatisa Ekamba li Vela

ANGA hẽ eteke limuye wa limbukile okuti ku kuete olondaka vioku sapela lekamba limue li vela? Ivaluka okuti, o pondola oku lilongisa ndomo o liyaka locitangi caco. Ndamupi? Catiamẽla kondaka eyi, ka kuli olonumbi via tĩla. Vocitangi caco, mua kongela oku kũlĩha ovituwa viepata liomunu waco. Ocili okuti, omanu va kuete ovituwa via litepa. Ekuatiso lieciwa komunu umue o vela ndaño lia kuata esilivilo kokuaye, citava okuti ka li kuatisa omunu ukuavo o vela. Momo vokuenda kuoloneke ekalo kuenda ovisimĩlo viomanu, vi pongoloka.

Ocina ca velapo ove o sukila oku linga, oku likapa pomangu yomunu o vela, kuenda oku kũlĩhĩsa ovina a yongola kokuove levi a sukila. O pondola ndati oku eca ekuatiso liaco? Kũlĩhĩsa olonumbi Viembimbiliya vi kuãimo vi pondola oku ku kuatisa.

Kala onjeveleli yiwa

OLONUMBI VIEMBIMBILIYA:

“Omunu omunu a kale lutima woku yevelela, a livale oku popia.”—TIAGO 1:19.

‘Kuli eteke lioku ũha, kuenda eteke lioku popia.’—UKUNDI 3:1, 7.

◼ Eci o nyula ekamba limue li vela, u yevelela lutate, kuenda lekisa ocikembe. Ku ka ece lonjanga olonumbi ale oku sima okuti olonjanja viosi wa kũlĩhĩsa ndomo o potolola ovitangi. Momo poku vangula lonjanga, o pondola oku popia ondaka yimue yi sumuisa omunu waco. Ekamba liove, ka li sukila omunu umue o tambulula a pulilo aye, pole o yongola omunu una o yevelela lutate ovisimĩlo viaye.

Ecelela okuti ekamba liove li situlula ovina vi kasi vutima waye. Osimbu eye a kasi oku vangula, ku ko tete kondaka, loku u sapuila olondaka vialua vielembeleko. Ulume umue o tukuiwa hati, Emílio wa popia hati: “Nda kuata uveyi wo menijite kuenje vokuenda kuotembo nda linga omeke.a Olonjanja vimue, ndi yeva esumuo lialua kuenje akamba vange va seteka oku ndi lembeleka poku popia hati: ‘Haveko lika o kasi oku pita lovitangi. Kuli omanu valua va kasivo oku liyaka lovitangi okuti viove vi sule.’ Ovo ka va kũlĩhĩle okuti omo lioku sepula ohali yange olondaka viavo ka vi ñuatisa. Momo va siata oku vokiya esumuo liange.”

Ecelela ekamba liove oco a situlule eci ci kasi vutima waye okuti ka kuata ohele ale osõi yoku pisiwa. Nda eye wa ku sapuila okuti o kasi lohele, kapako ovisimĩlo viaye kuenda ku ko sapuile hati, vangula lelianjo. Ukãi umue o tukuiwa hati, Eliana haeye o kuete uveyi wo cancer, wa popia hati: “Eci ndi yeva esumuo omo liocitangi cange kuenje ndi fetika oku lila, ka ci lomboloka okuti si kuete ekolelo ku Suku.” Omo liaco, likolisilako oku limbuka ndomo ekamba liove li kasi, kuenda ku ko kisike oku kala ndeci ove o yongola. Ivaluka okuti, ovina viosi o linga, levi o popia, vi pondola oku u sumuisa lonjanga omo liocitangi caye. Lekisa epandi, ndaño okuti olonjanja viosi eci wenda konjo yaye o vangula lika ovina vimuamue. (1 Olosoma 19:9, 10, 13, 14) Citava okuti eye o yongola oku ku sapuila ovina vi kasi vutima waye.

Lekisa ohenda loku u kapako

OLONUMBI VIEMBIMBILIYA:

“Yoleli lava va yolela, lili lava va lila.”—VA ROMA 12:15.

“Ovina viosi vu yongola okuti omanu vo linga haivio vu va linga.”—MATEO 7:12.

◼ Likapa pomangu yekamba liove. Osimbu a lavoka oku pelaliwa, ale oku sakuiwa, ale o lavoka oku u sapuila uveyi a kuete, o kuata esakalalo lialua kuenda esumuo. Omo liaco, seteka oku kuata elomboloko liekalo liaye kuenda ocituwa caye. Vepuluvi liaco, yuvula oku linga apulilo alua kokuaye, ca piãla enene ana atiamẽla komuenyo waye.

Ukãi umue o tukuiwa hati, Ana Katalifós ukuakukũlĩhĩsa ovisimĩlo violombeyi, wa lombolola hati: “Ecelela ombeyi oku vangula catiamẽla kuveyi waye vepuluvi a yongola kuenda pocitumãlo caco. Nda eye o kuete onjongole yoku vangula, sapela laye ovina a yongola. Nda ka yongola oku vangula, ciwa oku ũha, momo kokuaye oku kala lekamba ci kuete esilivilo lialua. Citava okuti eye o sukila ño ekamba limue li kala ocipepi laye.”

Sumbila elianjo liekamba liove. Rosanne Kalick, ukãi umue usonehi, okuti olonjanja vivali wa sakuiwa uveyi wo cancer, wa popia hati: “Olondaka viosi ekamba liove a ku sapuila, ku ka vi sandeke ku vakuene. O pondola lika oku ci linga nda epata liekamba liove lia ku pinga oco o va sapuileko ulandu waco. Pulisa ombeyi ovina a yongola okuti vakuavo va vi kũlĩha.” Edson, ulume umue wa puluka kuveyi wo cancer, wa popia hati: “Ekamba limue lia sandeka komanu okuti, ame ndi kuete uveyi wo cancer, kuenda si kala oloneke vialua komuenyo. Sokolola okuti oloneke viaco, oco nda pelaliwa. Nda kũlĩhĩle okuti ndi kuete uveyi wo cancer, pole, nda kala oku lavoka eci olondotolo vi ndi sapuila catiamẽla kuveyi waco. Noke lioku pelaliwa, uveyi wange wa pita. Pole ondaka yaco ya yevala ale komanu valua. Ukãi wange wa sumuile calua omo liuhembi waco, kuenda ovina vialua omanu va enda oku tu pulisa.”

Nda ekamba liove li kasi oku sandiliya onjila yoku sakuiwa, ku ko sapuile onjila ove nda wa nõla nda wa kale locitangi caco. Usonehi umue ukãi o tukuiwa hati, Lori Hope okuti wa kuata uveyi wo cancer, wa popia hati: “Osimbu kua tumisile ocipama ale esapulo komunu umue o kuete uveyi wo cancer ale ku una wa kuatele uveyi waco, ciwa oku u pulisa nda o yongola oku tambula esapulo liaco. Momo onjongole yove yiwa, citava okuti yi sumuisa ekamba liove pole, ove lalimue eteke o ci limbuka.” Omanu vamue ka va sanjukila oku tambula olonumbi vialua viatiamẽla kolonjila via litepa vioku sakuiwa.

Poku nyula omunu o vela, ku ka tumãle konjo yaye otembo yalua, ndaño okuti eye ekamba liove. Epasu liove li kuete esilivilo, pole citava okuti eye ka yongola oku kala otembo yalua love. Omo okuti ka kuete uhayele woku vangula calua, citava okuti o yeva ekavo poku ku yevelela vokuenda kuotembo yalua. Handi vali, ku ka lilekise ndu okuti o kuete onjanga yoku enda. Ekamba liove li sukila oku limbuka ndomo ove wo kapako.

Voku lekisa ocikembe mua kongela oku lekisa esunguluko kuenda uloño. Osimbu kua pongiyile okulia kumue o ka tuala kekamba liove li vela, ale ocitungo coloneleho, ciwa oku u pulisa nda kuli ovina vimue vi u nenela uveyi woku lisuya. Nda ove o kasi locisinda, nyula lika ekamba liove eci o limbuka okuti uveyi wove wa pita.

Eca ekoliso

OLONUMBI VIEMBIMBILIYA:

“Elimi liukualondunge puãi li sakula.”—OLOSAPO 12:18.

“Upopi wene u kale lumbombe loku singiwa lomongua.”—VA KOLOSAI 4:6.

◼ Nda ove wa kuata ovisimĩlo via sunguluka lekamba liove o vela, ovilinga kuenda olondaka viove vi ka lekisa uvangi waco. Ndaño ekamba liove li kasi oku vela, u kapako kuenda lekisa okuti handi o sole ovituwa viaye, vina via ku vetiya oku kuata ukamba laye eci wa li kũlĩhi. U sapuila ovisimĩlo viove, kuenda ku ka tiamisile utima kuveyi waye. Nda ove poku sapela lekamba liove li vela, wa lekisa ndu okuti eye ka kuete vali oñuatisi, o pua elavoko. Roberta, ukãi umue o kuete uveyi wo vakepa wa popia hati: “Ndi yongola okuti omanu va ndi tata ciwa. Ame ndi cilema, pole, ndi kuetevo ovisimĩlo viange kuenda olonjongole viange. Ko ka ndi tendi ndomunu umue o sukila ekuatiso lia piãla omo liuveyi wange. Ko ka vanguli lame ndomunu umue wa seluka.”

Ivaluka okuti, omunu ka kapiko lika ovina o popia, pole, o kũlĩhĩsa ndomo o popia ovina viaco. Ocituwa cove coku vangula ci kuete esilivilo lialua. Ernesto, noke yoku limbuka okuti o kuete uveyi wo cancer, ekamba liaye li kasi kofeka yikuavo lio telefonalela loku popia hati: “Ame si tava okuti o kuete uveyi wo cancer!” Ernesto wa popia hati: “Ondaka yekamba liange yoku popia hati, ‘ove’ kuenda o ‘cancer,’ ya ndi sumuisa calua.”

Lori Hope usonehi una wa tukuiwa kefetikilo, wa amisako hati: “Omunu una o vela oku u pula hati, ‘O kasi ndati?’ ci lomboloka ovina vialua kokuaye. Oku vangula kuetu, locituwa cetu, kuenda ukamba tu lekisa komunu o vela, lepuluvi tu linga ovina viaco, vi pondola oku lembeleka ale oku sumuisa ombeyi.”

Omunu una o vela o yongola oku tatiwa ciwa, oku yeviwa, kuenda oku u sumbila. Omo liaco, lekisa okuti eye o kuete esilivilo kokuove kuenda ove o kasi laye oco u kuatise. Rosemary una wa kuetele ocilenda vowoño, wa popia hati: “Olondaka viakamba vange vioku popia hati va ndi sole calua kuenda va ka amamako oku ndi kuatisa ndaño luveyi wange, via ndi lembeleka calua.”—Olosapo 15:23; 25:11.

Eca ekuatiso kovina viosi

OLONUMBI VIEMBIMBILIYA:

“Ka tu ka soli londaka pamue lelimi, te lovilinga kuenda locili.”—1 YOANO 3:18.

◼ Osimbu ekambo liove li fetika oku sandiliya ovihemba vi sakula uveyi waye, olonjongole viaye vi pongoloka. Pole vokuenda kuotembo yaco o sukila ekuatiso. Ku ka popie hati “Nda o sukila cimue sapuileko,” pole, tukula ekuatiso o yongola oku eca kokuaye. U kuatisa kovina vimue ndeci, oku u telekako okulia, oku yelisa onjo, oku sukula uwalo, oku ngomãla, oku enda pocitanda, oku enda laye kosipitali. Ovina evi ndaño okuti vitito, pole, vi lekisa ocisola o kuetele ekamba liove. Li eca kokuaye kuenda pitila vowola yiwa. Nda wa likuminya oku linga cimue, tẽlisa ohuminyo yove.—Mateo 5:37.

Usonehi Rosanne Kalick, wamisako hati: “Ovina viosi tu lingila ekamba lietu ci kale vitito ale vinene, vi kuete esilivilo kokuaye, capiãla enene nda eye ombeyi.” Sílvia okuti wa kuatiwile luveyi wo cancer olonjanja vivali, o tava kolondaka evi. Eye wa popia hati: “Oku sindikila akamba vange kosipitali eteke leteke ca siatavo oku ndi kolisa kuenda oku ndi lembeleka calua! Omo okuti nda siata oku enda valupale a litepa, vonjila tua siata oku sapela catiamẽla kovina vialua, kuenje poku tiuka tu talama oco tu yuvile okafe. Ovina evi vi ndi sanjuisa calua.”

Ku ka sime okuti wa kũlĩha ovina viosi ekamba liove a sukila. Kalick wa popia hati: “Pulisa, pulisa, pulisa.” Eye wa amisako hati: “Poku eca ekuatiso liove, ku ka likape pomangu yoku linga ovina viosi. Momo nda wa ci linga ka ci kuatisa ombeyi. Nda ku ngecelela oku linga cimue, ndi sima okuti si kuete epondolo lioku linga upange la umue. Ndi yongola oku limbuka okuti handi ndi tẽla oku linga upange. Ndi sukila oku kũlĩha okuti ndi kuete esilivilo. Ndi kuatise oku linga ovina ndi tẽla.”

Ekamba liove li sukilavo oku limbuka okuti li kuete epondolo lioku linga upange. Adilson, ulume umue o kuete uveyi wo SIDA, wa popia hati: “Omunu una o vela ka yongola okuti o kala likaliaye, ndu okuti ka kuete vali esilivilo. Ove o pondola oku u kuatisa ndaño muẽle kovina vitito. Ciwa oku limbuka okuti handi o kuete epondolo lioku linga ovina vimue! Eci ci ku kuatisa oku amamako oku kuata esanju komuenyo. Ame ndi sole okuti vakuetu va ndi ecelela okuti ndi linga ovina ndi yongola kuenda va sumbila onjila nda nõla. Oku vela ka ku tateka omunu oku tẽlisa ocikele caye coku kala onjali yiwa.”

Pamisa ukamba wove la vakuene

OLONUMBI VIEMBIMBILIYA:

“Ekamba li sola olonjanja viosi, kuenje li linga manjove koloneke viohali.”—OLOSAPO 17:17.

◼ Nda ku kuete epondolo lioku nyula ekamba liove omo okuti o kasi ocipãla, telefonala kokuaye ale u tumisa ukanda. Ovina vipi o sukila oku soneha? Ondotolo yimue o tukuiwa hati, Alan D. Wolfelt, wa lombolola hati: “Soneha ovina viatiamẽla kapuluvi ame esanju wa kuati konyima. Kuenje u sapuila okuti noke o pondola oku u sonehela vali kuenda likolisilako oku tẽlisa ohuminyo yaco.”

Ku ka liwekepo oku kuatisa ekamba liove omo liohele yoku sima hati, oka popia ale oka linga cimue ka ca sungulukile. Olonjanja vimue, oku mola ocipala cove oco ci kuete esilivilo lia velapo kokuaye. Lori Hope velivulu liaye wa popia hati: “Olonjanja vimue vosi yetu tu vangula ovina ka via sungulukile vi sumuisa vakuetu ndaño okuti ka tua yonguile oku ci linga. Pole, eci hacoko ci tateka oku nyula ekamba. Oku kuata ohele yoku lueya, ci ku tateka oku eca ekuatiso liove komunu una o li sukila.”

Ekamba lina okuti ombeyi, li sukila ekuatiso liove otembo yosi. Omo liaco, likolisilako oku kala ‘ekamba liocili.’ Ndaño okuti ekuatiso liove ka li imula evalo liaye, pole o pondola oku u kuatisa oku liyaka locitangi caye.

[Atosi pombuelo yamẽla]