WA CI KŨLĨHA?

Momo lie voku ponda olondingaĩvi mua kongeliwile oku va teya ovolu?

Catiamẽla koku pondiwa kua Yesu kuenda kuovingumba vivali kuti, Evanjeliu li popia ndoco: “Va Yudea va pinga ku Pilato okuti ovolu avo a teyiwa, kuenda vopiwako.”​—Yoano 19:31.

Ocihandeleko ca va Yudea ca lekisile okuti omunu wa linga ekandu li sesamẽla okufa, kuenje ipaiwa loku valeliwa kuti, “ocivimbi caco ka ci ka kale uteke wosi” kuti. (Esinumuĩlo 21:22, 23) Va Yudea citava okuti va kuama onumbi yaco poku teya ovolu olondingaĩvi vina via pondiwa la va Roma. Ovo va ci lingila oco va yayuise olofa viavo kuenda oku ecelela okuti va kendiwa osimbu Esambata ka lia fetikile poku iñila kuekumbi.

Vepuluvi lioku pondiwa, omunu waco o valeliwa kuti kovoko loko volo. Eci uti waco u tungikiwa posi, omunu o yeva evalo lialua momo etimba liaye lia kuatiwa lika lolopeleko. Oco a fuime wa sukilile oku nãla nãla kovolu a valeliwa. Nda akepa ovolu a teyiwa, ka tẽla vali oku fuima. Noke omo​—lioku sukila omuenyo—​o fa lonjanga.

Kosimbu va enda oku yaka ndati lapipili?

Epipili olio ocimalẽho Daviti a yaka laco eci a ponda Goliata. Daviti wa lilongisa oku yaka locimalẽho caco votembo yaye yumalẽhe eci a kala ungombo.​—1 Samuele 17:40-50.

Kosimbu, va Egito kuenda va a Suria va endavo oku yaka lapipili. Epipili lia kala okacipa ale o kananga kamue ka vindiwa ka kasi ndocipete kuenje ka kutiwila kovikolo vivali. Pokacipete kaco ale pokacipa, opo pa kapiwa ewe lia songiwa li kuete okupisa 5 toke 7.5 kolocentimetro kuenda ocilemo ci soka 250 grama. Noke yoku ñualisa epipilili liaco kutue waye, itulapo ukolo umue kuenje ewe lienda longusu yalua loku suñama apa lia ilikiwila.

Kolofeka vioku Tundilo, kua siata oku lembuluiwa ovawe alua apipili va enda oku liyaka lavio kosimbu. Asualali vana va loñolohele koku yaka, va enda oku nyuña ovawe aco longusu yimue yenda 160 ale 240 kolokilometulu vowola. Olonoño ka vi tava okuti kua kala epipili liohonji, pole, va lombolola okuti epipili lia kala ocimalẽho cimue ci ponda.​—Olonganji 20:16.