Oku Tukula Ciwa Olondaka

AKRISTÃO havosiko va pita anyamo alua loku lilongisila kolosikola violuali. Toke muẽle upostolo Petulu la Yoano va tukuiwile hati: “omanu vaño, haivo ka va longisiwile.” (Ovil. 4:13) Pole ndaño ndoco, ci kuete esilivilo liocili okuti o yuvula oku lueya poku tukula olondaka, oco ku kope esumbilo li sesamẽla kondaka yocili yi sangiwa Vembimbiliya, o kasi loku kunda.

Ovina vi Kuete Oku Kapiwako. Lomue o tẽla oku tumbika ovihandeleko vioku tukula olondaka okuti vi kapiwako muẽle kalimi osi. Alimi alua okuti a sonehiwa lololetala vio alfabeto. Ndaño kuli o alfabeto yo Latim, kulivo vikuavo ndeci o alfabeto yo Arábe, leyi ya sovuiwa la Cirílo, yikuavo yo Helasi kuenda yo Heveru. Va kuafeka yo China, ka va kuãi o alfabeto yi sonehiwa, pole, pana pa sesamẽla ololetala ovo va kapapo olondimbukiso viñi viñi via litepa. Olondimbukiso viaco, ndomo ca siata, vi lekisa ondaka yimue ale onepa yondaka yimue. Ndaño okuti vakuafeka yo Japão lava Korea va kuãi olondimbukiso vimuamue levi via vakuafeka yo China, ovo va vi tukula mumue muiñi, kuenda halonjanja viosiko okuti vi kuete elomboloko limuamue.

Valimi ana a kuãi o alfabeto, oku tukula ciwa olondaka ku kisika oku tukula lelaka liwa oletala loletala, ale oku tukula ciwa etokekiso liololetala vi kasi pamosi. Eci alimi aco a kuama ocihandeleko cimosi, ndeci ci kasi elimi lio Helasi, lio Espanhol, lelimi lio Zulu, oku tukula ciwa olondaka ka ku kala ekatanga. Pole, oku setukula alimi o kolofeka viokosamua, ku lingisa okuti poku tukula olondaka, vi setahãla elimi oku olondaka viaco via tunda. Omo liaco, oletala yimosi ale ocimunga cololetala, olonjanja vimue, oku tukuiwa kuavio kua litepa, ale olonjanja vimue ka vi tukuiwa viosi. Ci sukila okuti ove o patekela oku litepa kuaco, oco o tukule oku litepa kuaco olonjanja vialua koku vangula kuove. Kelimi lioko China, oku tukula ciwa olondaka, ku sukila oku patekela olondimbukiso viñi viñi. Valimi amue, elomboloko liondaka yimue, li pongoloka nda ondaka yaco ka ya tukuiwile lelaka lia sunguluka. Ekambo lioku konomuisa ciwa onepa eyi kelimi limue, ku pondola oku sulila voku pitiya ovisimĩlo via penga.

Nda olondaka vielimi limue via sokiyiwa lolo silaba, ci kuete esilivilo oku tukulapo vali longusu, o silaba ya sunguluka. Alimi ana a kuãi esokiyo liaco, a kuete ocihandeleko cao coku vangula. Eci ku kala limue epongoloko kociseveto eci, ondaka yi sonehiwa yi kapiwa etosi oco ku kũlĩhĩwe ondaka yi sukila oku tukuiwapo vali longusu. Eci ci kuatisa, momo oku tukula ciwa olondaka ku leluka vali. Pole, nda ocihandeleko caco ci pongoyoloka, ocitangi caco ci tĩla vali enene. Oku litunda ciwa konepa eyi ku sukila oku patekela vali calua.

Kalimi amue, atosi a kapiwa kilu liolondaka o-o a sukila oku kapiwako vali enene. Omu mua kongela olondimbukiso vi molehẽla kilu ale kombuelo yololetala vio alfabeto, ndeci evi: è, é, ô, ñ, ō, ŭ, č, ö, ç. Atosi aco, ci tava okuti a sonehiwa, ale ku lavokaiwa okuti omunu o kasi loku tanga, eye o tukula olondaka lonjila yimue yi lekisa ndu okuti kilu liondaka kuli etosi liaco, poku limbuka oku ombangulo yi kasi loku tiamisiwila. Catiamẽla konepa ya sulako ndeti, ci sukila oku lipongiya ciwa eci va ku ĩha onepa yoku tangela kovaso yowiñi.

Catiamẽla koku tukula olondaka, kuli ovituwa vimue vi sukila oku yuvuiwa. Oku lelenyisa enene ondaka ku pondola oku molẽha ndoku lipanda ale ndu okuti omunu o yongola oku limolẽhisa. Cimuamue haico, kueci catiamẽla koku tukula olondaka vina okuti viosimbu kuenda ka via siatele vali oku tukuiwa. Eci ci koka okuti, olonjeveleli vi luluvalela vali enene komunu o kasi loku linga ohundo yaco, okuti kondaka yi kasi loku lomboluiwa hakoko. Konepa yikuavo, ciwa oku yuvula oku tukula olondaka lowesi. Vimue pokati kolondaka evi, via vanguiwa ale vemẽhi liosapi ya linga hati, “Olondaka vi Vanguiwa Ciwa.”

Oku tukula ciwa olondaka velimi limue, ka kua lisokele. Kofeka yimue pamue ondaka yimue va yi tukula mumue muiñi, kofeka yikuavo va yi tukulavo mumue muiñi. Handi pamue, vofeka yimuamue, ondaka yimue, konepa yimue va yi tukula mumue muiñi, konepa yikuavo va yi tukulavo mumue muiñi. Omunu umue wo kofeka yimue yiñi, pamue o semũla, poku vangula elimi lio kofeka oku a kasi. O dicionariu ci tava okuti yi lekisa ulala weci ci pitahãla elaka limosi li taviwa lioku tukula ondaka yimue. Nda omunu ka kuatele epuluvi lialua lioku lilongisila kolosikola ale nda okuti elimi a kasi loku vangula cilo halioko a citiwa lalio, eye oka kuatisiwa calua, poku yevelela lutate vana va vangula ciwa elimi liaco. Noke, omunu waco o kuete oku pongolola upopi waye ndeci ava va li vangula ciwa. Omo Tulombangi via Yehova, tu kuete oku vangula lonjila yimue okuti yeca esumbilo kondaka tu kasi loku kunda. Kuenda lonjila yimue okuti, eci tu vangula, ci lomboloka lonjanga komanu.

Koku vangula kueteke leteke, ciwa oku tukula olondaka vina okuti wa vi kũlĩha ciwa. Ndomo ca siata, oku tukula ciwa olondaka, hacitangiko koku vangula kueteke leteke. Pole, eci o tanga lolukandi, ci tava okuti o sanga olondaka vimue okuti, kua siatele oku vi tukula koku vangula kuove. Olombangi via Yehova vi likolisilako calua poku tanga lolukandi oco vi tange ciwa. Tua siata oku tangela Embimbiliya komanu poku eca uvangi kokuavo. Vamanji vamue, va siata oku lalekiwa oco va tange ovinimbu vimue vokuenda Kuelilongiso Liutala Wondavululi ale Kelilongiso Lielivulu Vekongelo. Ci kuete esilivilo liocili oku tanga ciwa, okuti ka tu pengisa ondaka tu kasi loku sapula omo lioku tukula lãvi olondaka.

Onjila Yoku Mioñoloha. Valua okuti va kuete ocitangi coku tukula lãvi olondaka, pole ka va ci limbuka. Nda okuti usongui wosikola wa ku tukuila kolonepa vimue vioku tukula olondaka ove o sukila oku mioñolola, sanjukila elungulo liaco. Pana okuti wa limbuka ale ocitangi caco, ndamupi o pondola oku mioñoloha?

Catete, eci va ku nõla oco o tange lolukandi, sanda otembo yoku tala vo dicionariu. Konomuisa ciwa olondaka kua kũlĩhĩle. Nda ku tẽla oku konomuisa vo dicionariu, kuende kamẽla atete oku ku sangiwa elomboluilo li lekisa eci ci lomboloka olondimbukiso via sonehiwamo. Ale nda ci sukiliwa, pinga ku umue oco a ku vi lomboluile. O dicionariu yika ku lekisa apa pa sukila oku tukulapo longusu kolondaka vina vi kuete eci ci pitahãla o silaba yimosi kuenda apa pa sesamẽlavo oku tukulapo longusu kolondaka vina vi tumãla oku vi tukula. O dicionariu yika lekisa elaka li sukila oku tukuiwa kolo vogais kuenda kolo consoantes kondaka yimue. Olonjanja vimue, ondaka yimosi ci tava okuti yi tukuiwa muiñi muiñi, cosi catiamẽla ño oku yi kasi loku tiamisiwila. Ondaka yosi o sanda vo dicionariu, yi tukula olonjanja vialua lolukandi, osimbu handi kua tuvikile o dicionariu.

Cavali koku mioñoloha oku tukula ciwa olondaka, oku tangela kovaso ya umue o tukula ciwa olondaka, kuenda oku u pinga oco a pengulule eci ove wa lueya.

Catatu koku mioñoloha oku tukula ciwa olondaka, oku yevelela lutate olohundi vina via loñoloha. Nda kuli olokasete vioku yevelela velimi liene, ndeci, vio Traducão do Novo Mundo ale Viutala Wondavululi kuenda vio Despertai! upako ekuatiso. Osimbu o vi yevelela, kũlĩhĩsa olondaka vina okuti vi kasi oku tukuiwa mumue muiñi okuti hacoko wa siata oku vi tukula. Vi soneha, noke pitololamo oku vi tanga. Vokuenda kuotembo, upopi wove ka uka kala vali woku tukula lãvi olondaka, kuenje eci cika mioñolola calua upopi wove.