4. Velie va panga onepa kombuto yukãi, kuenda nye va ka linga?

⁴ Noke liusuanji wa lingiwa vocumbo Cedene, Yehova wa popele hati, “ombuto” ya likuminyiwa, yi ka tunda ‘kukãi.’a (Tanga Efetikilo 3:15.) Ombuto yaco, oyo yi ka sasõla utue wonyõha okuti, Satana. Yehova wa popelevo hati, ombuto yaco yi ka tunda kocitumbulukila ca Avirahama, kepata lia Isareli, kocikoti ca Yuda, kuenda kepata lia Soma Daviti. (Efet. 22:15-18; 49:10; Osa. 89:3, 4; Luka 1:30-33) Yesu Kristu, eye onepa yatete yombuto. (Va Gal. 3:16) Ekongelo Liakristão olombuavekua, olio onepa yavali yombuto. (Va Gal. 3:26-29) Yesu kumue lolombuavekua, ovo va panga onepa Kusoma wa Suku, una u ka kundula Satana.​—Luka 12:32; Va Rom. 16:20.

5, 6. (a) Ovoviali añami Daniele la Yoano va tukula? (b) Utue wepanduvali wocinyama ca tema ca tukuiwa kelivulu Liesituluilo u lomboloka nye?

⁵ Ocitumasuku catete, ca eciwa vocumbo Cedene, ca tukulavo “ombuto” ya Satana. Ombuto yaco, oyo yeya oku suvuka ombuto yukãi. Velie va panga onepa kombuto yonyõha? Vana va siata oku setukula Satana, poku suvuka Suku loku lambalala afendeli vaye. Satana wa angiliya ombuto yaye vovisoko vio pulitika, kuenda vovosoma alua omanu. (Luka 4:5, 6) Tunde kotembo ya va Isareli, olombiali vimue via siata oku kangisa afendeli va Suku, ca piãla enene Akristão olombuavekua. Momo lie ci kuetele esilivilo oku kũlĩhĩsa ulandu waco? Momo ci tu kuatisa oku limbuka esunga lieci ovinjonde via Daniele levi via Yoano, vi tukuila lika ovosoma ecelãla a kuete unene walua.

7. Utue watete wocinyama ca tema u lomboloka nye, kuenda momo lie?

⁷ Utue watete wocinyama ca tema, u lomboloka ofeka Yegito. Momo lie? Momo ofeka Yegito, oyo ya kala uviali watete wa suvuka afendeli va Suku. Noke, kocitumbulukila ca Avirahama,​—kuna kua tunda ombuto yukãi—​ya likuminyiwile, ca fetika oku li vokiya eci va kala Kegito. Kuenje, va Egito va fetika oku kangisa va Isareli. Satana wa yonguile oku kundula afendeli va Suku osimbu ombuto yaco ka ya tukulukile handi. Wa ci linga ndati? Wa ci linga poku vetiya Fareo oco a tume oku ponda oloñaña viosi vialume via va Isareli eci vi citiwa. Yehova wa tateka elinga liaco, kuenje, wa yovola omanu vaye kupika wo Kegito. (Etu. 1:15-20; 14:13) Noke, Yehova wa iñisa va Isareli Vofeka Yohuminyo.

8. Utue wavali wocinyama ca tema u lomboloka nye, kuenda wa seteka oku linga nye?

⁸ Utue wavali wocinyama ca tema, u lomboloka ofeka yo Asuria. Uviali waco, wa setekavo oku kundula afendeli va Suku. Yehova eye wa vetiya va Asuria oku kangisa usoma wapata ekũi a va Isareli omo liesino liavo lioku fendela oviteka. Pole, va Asuria veya oku linga uyaki lo Yerusalãi. Momo Satana wa yonguile oku kundula ocikoti cepata lina Yesu eya oku citiwila. Omo okuti Yehova hayeko wa tumile va Asuria oku linga uyaki lo Yerusalãi, wa yovola afendeli vaye locikomo poku ponda olohoka viaco.​—2 Olos. 19:32-35; Isa. 10:5, 6, 12-15.

¹³ Oco ocitumasuku caco ci tẽlisiwe, Yehova wa vetiya Uviali wa va Media la va Persia, oku lundula o Bavulono, kuenda oku yovola va Isareli oco va tiukile kofeka yavo. (2 Asa. 36:22, 23) Pole, uviali waco wa yonguile oku kundula omanu va Suku. Velivulu lia Ester, mua sonehiwa etutu lia lingiwa la Hamana una wa kala epalanga liatete lia Soma yo ko Persia. Eye, wa sokiyile eteke lioku kundula va Yudea vana va lisanduilile kolonepa viosi viuviali wa va Persia. Etutu liaco ka lia tẽlisiwile, momo Yehova wa teyuila afendeli vaye koku suvukiwa lombuto ya Satana. (Est 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Omo liaco, Uviali wo Media lo Persia, u sokisiwavo lutue wakuãla wocinyama ca tema, ca tukuiwa kelivulu Liesituluilo.

16. Nye Antioku Yakuãla a linga?

¹⁶ Noke yoku lundula uviali wa va Persia, o Helasi yeya oku viala afendeli va Suku. Kotembo yaco, va Yudea va tiukilile ale Kofeka Yohuminyo, kuenda va tumbuluile onembele vo Yerusalãi. Omo okuti va Yudea va nõliwile la Suku, onembele oyo ya kala ocitumãlo cefendelo liocili. Pole, kocita cavali O.Y., o Helasi yina ya lombolokele utue watãlo wocinyama ca tema, ya ñualelapo afendeli va Suku. Kuenje, Antioku Yakuãla, una wa piñalele onepa yimue yusoma wa Alesandre, wa kapa utala wefendelo liesanda vonembele yo vo Yerusalãi, kuenje, wa handeleka omanu okuti, wosi o kuama efendelo lia va Yudea, o pondiwa. Elambalalo liaco, lia lingiwa lonepa yimue yombuto ya Satana! Noke, o Helasi yeya oku lunduiwa kuviali woluali. Nye ca laikele oku kala utue wepandu wocinyama ca tema?

17. Utue wepandu wa kuata onepa yipi koku tẽlisiwa kuocitumasuku ci sangiwa kelivulu Liefetikilo 3:15?

¹⁷ Eci Yoano a tambula ocinjonde, o Roma oyo ya kala uviali woluali. (Esit. 17:10) Utue wepandu wocinyama ca tema, wa kuata onepa koku tẽlisiwa kuocitumasuku ci sangiwa kelivulu Liefetikilo 3:15. Satana wa vetiya asualali vo ko Roma oku lumana ‘kocisendemãhi’ combuto, pole, epute liaco ka lia pitile otembo yalua. Ca lingiwa ndati? Va Roma va kangisa Yesu omo lialundi a lingiwa hati ocisuanji, kuenje, vo ponda. (Mat. 27:26) Pole, epute liaco lia kaya, momo Yehova wa pindula Yesu.

18. (a) Ofeka yipi yokaliye Yehova a nõla, kuenda momo lie? (b) Ombuto yonyõha ya siata oku lekisa ndati okuti, ya suvuka ombuto yukãi?

¹⁸ Asongui vetavo ko Isareli, va vetiya va Roma oku ñualelapo Yesu kuenje, omanu valua vo likala. Omo liaco, Yehova wa yanduluka va Isareli vana va kala omanu vaye. (Mat. 23:38; Ovil. 2:22, 23) Noke, wa nõla ofeka yokaliye okuti, ‘o Isareli ya Suku.’ (Va Gal. 3:26-29; 6:16) Ofeka yaco, ekongelo Liakristão olombuavekua okuti, vamue pokati kavo va Yudea, vakuavo Vakualofeka. (Va Efe. 2:11-18) Noke yolofa via Yesu lepinduko liaye, ombuto yonyõha ya amamako oku suvuka ombuto yukãi. O Roma ya seteka olonjanja vialua oku kundula ekongelo Liakristão olombuavekua okuti, olio onepa yavali yombuto yukãi.c