Ondaka ya Yehova yi Kasi Lomuenyo
Atosi a Velapo Velivulu Lia Ovadiya, la Yona Kuenda Lia Mika
“OCITUMASUKU ca Ovadiya.” (Ovadiya 1) Olondaka evi, vi kasi kefetikilo lielivulu lia Ovadiya. Velivulu liaco lina lia sonehiwa kunyamo wo 607, Kotembo Yale, uprofeto ka situluile lacimue catiamẽla komuenyo waye, pole, wa tukula lika onduko yaye. Elivulu lia Yona lina lia sonehiwa tete eci pa kambele ovita vivali kanyamo, uprofeto Yona wa lombolola ovina a mola kupange waye wumisionaliu. Mika upange waye wuprofeto, una a linga vokuenda kueci ci soka 60 kanyamo, wa lingiwa pokati kotembo ya Ovadiya la Yona okupisa kunyamo wa 777 toke wo 717. Mika poku lombolola ovina viosi viatiamẽla komuenyo waye, wa lekisa okuti, wa kala vimbo lio “Morasiti” kuenda ondaka ya Yehova yeya kokuaye “kovava a Yotama, la Ahasi kuenda Hesekiya, olosoma via Yuda.” (Mika 1:1) Ovindekaise a linga poku kunda esapulo liaye, vi eca uvangi wokuti, wa kũlĩhĩle ciwa omuenyo wo kovaimbo.
EDOME “O TEPIWAKO OTEMBO YOSI”
Ovadiya poku lombolola catiamẽla ku Edome wa popia hati: “Omo wa nyõla manjove Yakoba oco osõi yu ku kuta, kuenje o tepiwako otembo yosi.” Uprofeto wa kala oku ivaluka ungangala va Edome va lingila va Isereli omãla va Yakoba. Kunyamo wo 607 eci va Bavulono va nyõla o Yerusalãi, va Edome ‘va vanja ño locekelela,’ kuenje va likongela kovanyali “vakuafeka yiñi.”—Ovadiya 10, 11.
Pole, kua kala elavoko liokuti, onjo ya Yakoba yika tumbuluiwa. Ocitumasuku ca Ovadiya ca popia hati: “Komunda ya Siono ku kala vamue va puluka, kuenje ku kola.”—Ovadiya 17.
Atambululo Kapulilo Embimbiliya:
5-8—Nye ci lomboloka oku sokisa oku nyõleha kua Edome lokuiya kuovingumba kuteke kuenda ku vakuakupunda ayuva? Nda ovimunu vieyile vo Edome, nda via nyana lika eci va yongola. Nda vakuakupunda ayuva veyile kokuavo, voviti viaco, nda va siamo ayuva amue oku pupulula. Pole, ocitumasuku ca lekisile okuti, eci o Edome yika nyoliwa, ukuasi wavo wosi uka pundiwa kuenda uka ambatiwa la va Bavulono “akamba [vavo] va koleliwa.”—Yeremiya 49:9, 10.
10—Edome wa ‘tepiwako ndati otembo ka yosi’? Ndomo ocitumasuku ca popele, ofeka yo Edome yina ya kuatele osoma lomanu vaye, yeya oku kunduiwa kilu lieve. Kocita cepandu Kotembo Yale, Nabonido Soma yo Bavulono, wa yula o Edome. Kocita cakuãla ocikanjo co Edome ca tungiwa la va Nabateus, kuenje va Edome va ilukila kombuelo yo Yuda kocikanjo co Negebe okuti noke yeya oku tukuiwa hati, Indumea. Eci va Roma va nyola o Yerusalãi kunyamo wa 70 va Edome va kunduka.
Ceci tu Lilongisilako:
3, 4. Omo okuti va Edome va kala kocitumãlo colomunda vinene haivio vi kuete ovawe lalungi oku salama, va simĩle okuti va kolapo. Pole, Yehova wa lekisa okuti, ka va puluka keyambulo liaye.
8, 9, 15. Olondunge viomanu kuenda unene wavo, ka vi tẽla oku va teyuila ‘keteke linene lia Yehova.’—Yeremiya 49:7, 22.
12-14. Ulandu wa va Edome wa linga ndelungulo liovitangi vika pita la vana va lambalala omanu va Suku. Yehova ka tendi elambalalo liomanu vaye ndocina cimue ci sule.
17-20. Ocitumasuku catiamẽla koku tumbulula epata lia Yakoba, ca fetika oku tẽlisiwa kunyamo wo 537, eci omanu va endele kumandekua ko Bavulono va tiukila ko Yerusalãi. Ondaka ya Yehova ya siata oku tẽlisiwa. Omo liaco, tu sukila oku kolela kolohuminyo viaye.
IMBO LIO “NINIVEI LI NYÕLEHA”
Yona ka pokuile kocikundi ca Suku coku enda ‘kimbo linene lio Ninivei oco aka li sapuile episo lialio.’ Pole wa enda lonjila yikuavo. Yehova poku ‘tuma ofela yonupi vokalunga,’ loku ecelela okuti Yona iniwa ‘locimuandu,’ wo tiula konjila yaco. Kuenje wo tuma onjanja yavali oco a ende kombala yo Asuria.—Yona 1:2, 4, 17; 3:1, 2.
Yona wa iñila vo Ninivei, kuenje wa fetika oku kunda hati: “Pa kambaño akui akuãla koloneke [imbo lio] Ninivei li nyõleha.” (Yona 3:4) Yona omo okuti esapulo liaye ka lia tẽlisiwile ndomo a yonguile, “wa tema calua.” Omo liaco, Yehova poku “kũlisa olungu” lu eca ulembo, wa longisa Yona ndomo a pondola oku lekisa ohenda.—Yona 4:1, 6.
Atambululo Kapulilo Embimbiliya:
3:3—Anga hẽ imbo lio Ninivei lia kala linene okuti oku ‘li enda ca sukilile oloneke vitatu’? Ca sukilile. Kosimbu, vimbo lio Ninivei mua kongelele ovikanjo vikuavo okupisa Kosarbade yina ya kala konano, toke ko Nimrud yina ya kala kombuelo. Ovikanjo viaco oku vi ñuala, via kuatele ocinãla ci soka 100 kolokilometulu.
3:4—Anga hẽ Yona poku enda oku ka kundila ko Ninivei wa sukilile oku lilongisa elimi lia va Asuria? Yona citava okuti wa kũlĩhĩle ale elimi liaco, ale wa tambula locikomo ongavelo yoku vangula elimi liaco. Handi vali, citava okuti, wa lombolola esapulo liaye kelimi lia va Heveru, kuenje kua kala umue wa pitiya esapulo liaco velimi lia va Asuria. Nda esapulo liaye wa li vangula velimi lia va Heveru, citava okuti omanu va komoha calua eci va li yeva.
Ceci tu Lilongisilako:
1:1-3. Oku linga esokiyo likuavo liupange okuti, ka tu endi kupange woku kunda loku longisa omanu oco va linge olondonge, ci lekisa ekambo lionjongole kupange waco. Omunu wosi ukuacituwa caco, o kasi loku tila ocikundi a tambula ku Suku.
1:1, 2; 3:10. Yehova ka lekisa lika ohenda yaye kofeka yimosi, ale kepata limue liomanu ale kocisoko cimue comanu. “Yehova o lingila vosi ohenda. Ocisola caye ci kasi koviluvo viaye viosi.”—Osamo 145:9.
1:17; 2:10. Ovotanya atatu lovoteke atatu Yona a kala vimo liocimuandu, via kala ocindekaise colofa via Yesu lepinduko liaye.—Mateo 12:39, 40; 16:21.
1:17; 2:10; 4:6. Yehova wa yovola Yona vokalunga ka tema. Suku “wa kũlisa olungu ha lu eci undembo kutue wa Yona oco a kale ciwa.” Koloneke vilo, afendeli va Yehova va pondola oku kolela ku Suku yavo, kuenda kohenda yaye yoku va teyuila loku va yovola.—Osamo 13:5; 40:11.
2:1, 2, 9, 10. Yehova o yeva olohutililo viomanu vaye kuenda apingilo avo.—Osamo 120:1; 130:1, 2.
3:8, 10. Suku yocili “wa litiukamo” ale wa pongolola ovisimĩlo viaye vioku nena eyambulo a lomboluile, kuenje, “ka lingile ndeci a sokiyile.” Momo lie? Momo va Ninivei “va pongoloka kevĩho liavo.” Cimuamue haico ci pita koloneke vilo. Momo Suku o pondola oku pongolola ocisimĩlo caye coku yambula nda ondingaĩvi yi likisa elikekembelo liocili.
4:1-4. Lomue omunu o tẽla oku tateka ohenda ya Suku. Tu sukila oku lunguka okuti ka tu sepula ovilinga viohenda ya Yehova.
4:11. Yehova omo liepandi liaye, o kasi oku ecelela okuti olondaka viwa Viusoma vi kundiwa koluali luosi. Momo o kuetele ohenda omanu vana “ka va kũlĩhĩle oku tepisa eka liondio leka liepĩli,” ndeci a linga leci ci soka 120.000 komanu va kala vimbo lio Ninivei. Anga hẽ, ka tu sukilavo oku kuatela ohenda omanu va kasi vocikanjo cetu loku lekisa ombili kupange woku kunda Usoma kuenda oku va longisa?—2 Petulu 3:9.
‘ASENYA AVO A LI VOKIYA’
Uprofeto Mika wa situlula akandu a va Isareli la Yuda, kuenda wa lombolola okuti, ombala yavo yika nyoliwa. Noke wa likuminya okuti yika tumbuluiwa. O Samaria yika linga “elunda vofeka.” Va Isareli la va Yuda omo lioku fendela kuavo oviteka, va sesamẽla “asenya,” ale oku kutisiwa osõi. Poku va tuma kumandekua, asenya avo aka li vokiya “ndongonga,” yi kuete lika ovonya atito kutue waye. Yehova wa likuminyile hati: “A Yakoba, ocili ndu kongeli ene vosi.” (Mika 1:6, 16; 2:12) O Yerusalãi omo liuhembi wovitunda viavo kuenda evĩho liovaprofeto vavo, yi “linga ekundu.” Pole Yehova oka ‘kongela omanu vaye.’ Vo “Beteleme Efarata” muka tunda “u o linga ombiali ya Isareli.”—Mika 3:12; 4:12; 5:2.
Anga hẽ, Yehova ka lingile esunga ku va Isareli? Anga hẽ ovihandeleko viaye via tĩla oku vi pokola? Sio. Yehova o yongola okuti, afendeli vaye ‘va lekisa esunga, loku sola ohenda kuenda oku lekisa esunguluko poku endaenda la Suku yavo.’ (Mika 6:8) Omanu vo kotembo ya Mika, va kala calua olondingaĩvi, momo “u wa velapo pokati kavo wa linga ndolosanyanya; lu wa sunguluka ca velapo pokati kavo wa linga ndolumbo luokapamãla.” Kuenje, va enda oku nena esumuo lialua komanu veya kokuavo. Pole, uprofeto wa pula hati: “Helie Suku wa soka [la Yehova]?” Suku wa likuminyile oku lekisa vali ohenda komanu vaye kuenda oku ‘imba akandu avo osi valondo okalunga.’—Mika 7:4, 18, 19.
Atambululo Kapulilo Embimbiliya:
2:12—Otembo yipi kua tẽlisiwa ocitumasuku coku ‘kongela ocisupe ca va Isareli’? Ocitumasuku caco ca tẽlisiwa kunyamo wo 537, eci ocisupe ca va Yudea va tunda kumandekua ko Bavulono loku enda kofeka yavo. Koloneke vilo, ocitumasuku eci ci kasivo oku tẽlisiwa ku va “Isareli ya Suku.” (Va Galatia 6:16) Tunde kunyamo wo 1919, Akristão olombuavekua va siata oku kongeliwa “ndolomeme vocunda.” Omo lioku kongeliwa ‘lowiñi wakahandangala, wolomeme vikuavo,’ tunde kunyamo wo 1935, va kasi oku “yuela calua,” omo liowiñi wavo walua. (Esituluilo 7:9; Yoano 10:16) Vosi yavo va kasi oku eca ekuatiso kefendelo liocili.
4:1-4—‘Koloneke vilo via sulako,’ Yehova o kasi oku ‘tetuluila ndati pokati komanu vakualofeka via lua, loku tetuluila olofeka vinene vi kasi kupãla’? Ondaka ‘omanu vakualofeka vialua,’ kuenda “olofeka vinene,” ka vi lomboloka ovisoko viomanu vo kolofeka vimue, ale ovisoko vimue vio pulitika. Pole, ondaka yaco, yi lomboloka omanu va tunda kolofeka viosi okuti va linga afendeli va Yehova. Yehova o tetulula omanu vaco konepa yespiritu okuti va kuata ukamba laye.
Ceci tu Lilongisilako:
1:6, 9; 3:12; 5:2. Va Samaria va lunduiwa la va Asuria kunyamo wo 740 kotembo ya Mika. (2 Olosoma 17:5, 6) Kotembo yuviali wa Hesekiya, va Asuria veya toke ko Yerusalãi. (2 Olosoma 18:13) Kunyamo wo 607, va Bavulono va lundula o Yerusalãi. (2 Asapulo 36:19) Ndomo ca lomboluiwa vocitumasuku, Mesiwa wa citiwila vo “Beteleme Efarata.” (Mateo 2:3-6) Ondaka yocitumasuku ca Yehova yi tẽlisiwa.
2:1, 2. Ci koka ohele yalua oku popia hati tu kasi oku vumba Suku, pole tu pitisa kovaso oku sanda ovokuasi okuti ka tu pitisa kovaso “usoma waye kuenda esunga liaye.”—Mateo 6:33; 1 Timoteo 6:9, 10.
3:1-3, 5. Yehova o kevelela okuti, vana va songuila omanu vaye va kala vakuesunga.
3:4. Nda tu yongola okuti Yehova o tambulula olohutililo vietu, tu sukila oku yuvula oku linga ekandu ale oku ambata ovimuenyo vivali.
3:8. Ocikele cetu coku kunda olondaka viwa, muna mua kongela oku eca esapulo lieyambulo, ci tẽlisiwa lika nda tua pamisiwa lunene wespiritu lia Yehova.
5:5. Ocitumasuku eci ca Mesiya, ci tu ĩha ekolelo liokuti, eci omanu va Yehova va lambalaliwa lovanyali vavo, “ovangombo epanduvali [cilomboloka oku sokapo],” kuenda ‘olosoma ecelãlã,’ vana va lomboloka alume va loñoloha, va songuila omanu va Yehova.
5:7, 8. Komanu valua, Akristão olombuavekua koloneke vilo, va kasi “ndowume wa Yehova” ale esumũlũho li tunda ku Suku. Momo Yehova wa va nõla oco va kunde esapulo Liusoma. “Olomeme vikuavo,” vi kasivo oku eca elembeleko liespiritu komanu omo lioku kuatisa olombuavekua kupange woku kunda. (Yoano 10:16) Hesumũlũhokuolio li tunda koku kuatisa kupange waco u nena elembeleko komanu!
6:3, 4. Tu sukila oku kuama ongangu ya Yehova Suku kuenda oku kala vakuacisola loku lekisa ohenda ndaño komanu vana va tatama oku kala lavo, ale vava va hongua kespiritu.
7:7. Osimbu tu amamako oku liyaka lovitangi koloneke via sulako violuali lulo, ka tu ka pui elavoko. Pole, tu sukila oku kuama ongangu ya Mika yoku ‘talamẽla Suku yetu.’
7:18, 19. Omo okuti Yehova wa siata oku ecela akandu etu, tu sukilavo oku kuata utima woku ecela vana va tu lueyela.
Amamako Loku ‘Endela Vonduko ya Yehova’
Vana va tamalãla la Suku haivo va lambalala omanu vaye, vaka ‘tepiwa otembo ka yi pui.’ (Ovadiya 10) Onyeño ya Yehova citava oku yi kandangiya nda tua pokola kelungulo liaye loku ‘tinduka kolonjila vĩvi.’ (Yona 3:10) Vokuenda ‘kuoloneke vilo via sulako,’ efendelo liocili li kasi oku velapo atavo osi esanda. Kuenje, omanu vana vakuepokolo va kasi oku tiamẽla kefendelo liaco. (Mika 4:1; 2 Timoteo 3:1) Omo liaco, tu nõlipo oku “endela ño-o hũ, oloneke ka vi pui, vonduko ya Yehova Suku yetu.”—Mika 4:5.
Elivulu lia Ovadiya, la Yona, kuenda lia Mika, a tu longisa ovolandu alua a kuete esilivilo! Ndaño okuti tunde eci a sonehiwa pa pita ale ci soka 2.500 kanyamo, esapulo li sangiwa valivulu aco, ‘li kasi lomuenyo, halio li kasi lunene’ koloneke vilo.—Va Heveru 4:12.
[Elitalatu kemẽla 9]
Ovadiya wa popele hati: “[Edome] “o tepiwako otembo yosi”
[Elitalatu kemẽla 11]
O pondola oku kuata ‘ocituwa coku kevelela ku Yehova’ ndeci Mika a linga