Ove He o “Tela Oku Tepisa Pokati Keci Ciwa Leci Civi”?
“[Amamiko loku] kulihisa ovina vi sanjuisa Ñala.”—VA EFESO 5:10.
1. Ndamupi omuenyo koloneke vilo u pondola oku yuka akatanga, kuenda momo lie?
“YEHOVA, ndi ci okuti okuenda kuomunu ka ku kasi povaka aye muele. Omnu enda ka tẽla eye muẽle oku suñamisa okuenda kuaye.” (Yeremiya 10:23) Olondaka evi via Yeremiya, vi kuete esilivilo lia velapo vali koloneke vietu vilo. Momo lie? Momo tu kasi “koloneke via sulako,” ndomo Embimbiliya lia ci popia. (Timoteo 3:1) Oloneke viosi tua siata oku liyaka lovitangi vimue okuti, vi tu kisika oku nõla onjila tu kuete oku kuama. Akunõla tulinga, ci kale kovina vitito ale kovina vinene, a pondola oku tu kokela uwa ale uvi kekalo lietu lio ketimba, kuenda kespiritu.
2. Akunõla api a sokisiwa ndocina cimue ka ci kuete ño enene esilivilo, pole, ndamupi Akristão va litumbika va tenda akunõla aco?
2 Alua akunõla tu linga eteke leteke komuenyo wetu, ci tava okuti a sokisiwa locina cimue ca siata ale, ocina cimue ka ci kuete ño enene esilivilo. Ndeci, eteke leteke, tu nõla uwalo tu yongola oku wala, ovikulia, omanu tu yongola oku mõla, kuenda ovina vikuavo. Ovina viaco evi tu vi nõla lonjanga yalua, okuti ka tu piti otembo yalua loku sima. Anga hẽ ovina viaco tu nõla ka vi kuete muẽle esilivilo? Omo okuti Tuakristão va litumbika, tu sukila oku kapako ondaka yatiamẽla koku nõla uwalo, loku tala ndomo u kasi, ovikulia, eci tu nyua, kuenda ombangulo yetu lovituwa, olonjanja viosi te via lekisa okuti, tulondingupange via Yehova Suku, haeye Tõlo Wavelapo. Tu ivaluisiwa lolondaka viupostolo Paulu wa popia hati: “Ndaño wu lia, ndaño wu nyua, cosi wu linga ci lingili ulamba wa Suku.”—1 Va Korindo 10:31; Va Roma 4:6; 1 Timoteo 2:9, 10.
3. Akunõla api okuti a sukila oku a linga lutate wocili?
3 Handi vali, kuli akunõla amue okuti, a sukila oku a konomuisa ciwa lutate. Ndeci, oku nõla kuatiamẽla koku kuela, ale koku tuihinya okuti ka tu kuela, ocina cimue tu sukila oku sokolola ciwa komuenyo wetu. Oku nõla omanu wa sunguluka oco tu tokekise laye olohuela vi kala otembo yosi, ondaka yimue okuti tu sukila oku yi sokolola lolondunge viocili. (Olosapo 18:22) Handi vali, oku nõla kuetu ovina ndeci, akamba, oku lilongisa, upange, kuenda ovitalukilo, ovina evi vi kuete esilivilo komuenyo wetu oco ekalo liwa kespiritu li amameko otembo yenda ño hu.—Va Roma 13:13, 14; Va Efeso 5:3, 4.
4. (a) Oku lonõloha kupi ku sukiliwa vali calua? (b) Apulilo api tu sukila oku konomuisa ciwa lutate?
4 Akunõla osi a tukuiwa ndeti, a tu kuatisa oco tu tẽle oku tepisa pokati keci ciwa leci civi, kuenda oco tu tẽle oku tepisa pokati keci kasi soketi vi tatãliwa kuenda eci okuti ca sunguluka, muẽle. Embimbiliya li lungula hati: “Kuli onjila yimue yi mõleha komunu soketi ya sungululaka, pole esulilo liayo li tuala koku fa.” (Olosapo 14:12, NW) Omo liaco, tu pondola oku li pula hati: ‘Ndamupi tu pondola oku loñolõha oco tu tẽle oku tepisa pokati keci ciwa leci civi? Pi hẽ tu pondola oku sanga ekuatiso liocili oco tu linge akuñola a sunguluka? Nye omanu vokosimbu la vokoloneke vilo via siata oku linga catiamẽla konepa eyi, kuenda nye ca siata oku iyililako?’
‘Ovilongua Viesanda’ Lioluali
5. Akristão vo kocita catete va liyaka lomanu va tuwa ndati?
5 Akristão vo kocita catete, va kala vekalo lia vialiwile lovilongua vio Helasi levi viava Roma. Handi vali, va Roma va kala olohuasi, kuenje valua vakuavo va kala lonya omo liomuenyo waco owu. Pole, omanu vana okuti va lilongisile calua koloneke viaco, ka va sakalalele lika enene lovilongua viesanda via Platão la Aristoteles, puãi va sakalalelevo lolondotilina vimuamue, ndeci via Epikuru kuenda via Stoiku. Eci upostolo Paulu a endele kolupale luo Atenai kungende waye wavali wumisionariu, eye wa liyaka lolondotilina via Epikuru kuenda via Stoiku, momo ovo va enda loku sima hati, via velapo calua, kuenda va similevo hati, upostolo Paulu wa kala ño ‘loku mamõha.’—Ovilinga 17:18.
6. (a) Akristão vo kocita catete va kokiwilile koku linga nye? (b) Elungulo lipi lia eciwa lupostolo Paulu?
6 Omo liaco, ka ca tilile oku kuata elomboloko lieci vamue va kala pokati Kakristão vatete va kokiwilile koku ambata omuenyo ndowu wava va lisunguile lavo. (2 Timoteo 4:10) Vosi vana vatiamẽla koluali, va simile hati, va kala loku tambula ekuatiso liocili, kuenda akunõla ovo va lingaile va simile hati olondunge muẽle. Omanu vaco va simile okuti mbi va kuate ocina cimue ci silivila vali enene okuti, Akristão va litumbika ka va ci kuatele. Omo liaco, upostolo Paulu wa lungula hati: “Lunguki sanga umue o nyõla etavo liene lovilongua viesanda liaño. Va sole oku tõlisa ño ovisila viomanu lovihõlo violuali, vina ka via tundile ku Kristu.” (Va Kolosai 2:8) Momo lie upostolo Paulu a popela olondaka evi?
7. Uloño woluali u kuete esilivilo lie?
7 Upostolo Paulu wa eca elungulo eli, omo okuti, wa kulihile ovisimilo vivi via vana va kala loku kokiwa loluali. Eye wa tukula ondaka ya popia hati, ‘ovilongua viesanda liaño,’ momo yi kuete elomboloko lia velapo. Ondaka ‘ovilongua viesanda liaño,’ yi lomboloka oku “sola kuenda oku sandiliya uloño.” Ondaka yaco eyi lika liayo, soketi yi kuatisa muẽle. Embimbiliya ca piãla vali enene kelivulu Liolosapo, li vetiya eci catiamẽla koku sandiliya ukulihiso wa sunguluka, kuenda uloño. (Olosapo 1:1–7; 3:13–18) Pole, upostolo Paulu, wa popia hati, elomboloko limuamue. Volondaka vikuavo, upostolo Paulu wa popia hati, uloño woluali ka u kuete esilivilo lalimue. Ukasi ndombunje ya yukisiwa ofela, okuti koñoño yaco, kua fina calua, pole vokati kayo, ka muli lacimue. Uveke, kuenda ci nena ovitangi nda poku tepisa pokati keci ciwa leci civi, tua nõlapo cimue ci kasi ndombunje okuti, vokati kayo ka muli lacimue, kuenda yi kasi ‘ndovilongua viesanda liaño’ lioluali.
Vava va Linga Hati, “Civi, Vati Ciwa, Lava va Tukula Ciwa Vati Civi”
8. (a) Kulie omanu va sukila oku lupukila oco va tambule ekuatiso? (b) Elungulo lipi li kasi loku eciwa?
8 Koloneke vilo, ovina ka via litepele. Kovina viosi viatiamẽla koku likolisilako kuomanu, kuli vana va linga hati, va kuete ukulihiso wa velapo. Ava va siata oku longisa eci catiamẽla kolohuela, kuenda kepata, lava va litukula hati olondotolo, kuenda vakuakukonomuisa olombungululu, vakuombanda, kuenda vakuavo, va yongola oku eca elungulo oco va fetiwe olombongo. Ukulihiso ovo va kasi loku eca u kasi hẽ ndati? Olonjanja vialua okuti ovihandeleko Viembimbiliya viatiamẽla koku yuvula ukahonga vi kapiwa ponele oco kueciwe evelo kueci va siata oku tukula hati, ekalo liokaliye. Ndeci, oku popia eci catiamẽla kolombiali ka vi kasi loku tava “olohuela vialume va lipekela lalume kuenda akãi va lipekela lakãi,” ukanda umue wasapulo eteke leteke, wo kofeka yo Kanada u tukuiwa hati, The Globe and Mail, wa lombolola hati: “Kunyamo wo 2000, ca komohisa calua oku tala okuti, omanu vavali va lisole ka va taviwile oco va tẽlise onjongole yavo omo okuti, vosi yavo alume ale akãi.” Koloneke vilo, omanu ka va yongola oku sombisiwa, pole va yongola oku eceleliwa. Ovina viosi va vi tenda hati via sunguluka. Ka kuli ocihandeleko lacimue catiamẽla koku tepisa pokati keci ciwa leci civi.—Osamo 10:3, 4.
9. Nye pamue omanu va siata oku sima hati, ca sunguluka okuti oco ci lingiwa?
9 Omanu vamue poku nõla kuavo onjila va yongola oku kuama, va siata oku kolela ku vana okuti olohuasi calua. Ndaño okuti, olohuasi kuenda omanu va kemãla va kasi soketi mbi ovo va sumbiwa vali calua kovisoko viomanu koloneke vilo, ovo puãi, va siata oku li kembisa poku lilekisa ndomanu vamue va sunguluka, haivo va koleliwa. Ndaño okuti, va kuete epondolo liocili lioku sanga olombongo, valua okuti ka va pokola kolonumbi viekalo. Oco va kemãlisiwe, kuenda oco va taviwe lomanu valua, ka va pokola vali kolonumbi via tumbikiwa, kuenje, va kuama ovituwa vivi okuti vi koka ohele. Noke, omanu vosi va fetika oku linga cosi va yongola, kuenda va fetika oku popia hati: “Ovina viosi vi kuete esilivilo.” Anga hẽ ci komohisa omo okuti, omanu kaliye ka va kulihile vali oku tepisa pokati keci ciwa leci civi.—Luka 6:39.
10. Ndamupi olondaka via Isaya viatiamẽla koku tepisa pokati keci ciwa leci civi via lingila viocili muẽle?
10 Omo liekambo lioku ka ku lingiwa lolondunge, kua siata oku kala ovitangi viocili omo lioku siapo oku pokola kolonumbi. Kuenda, eci ca siata oku sulila vovitangi via tu ñuala ndeci: Oku li tepa kuolohueli, kuenda kuepata, oku sipa eliamba, ovoholua, ungangala kamalẽhe, ukahonga, kuenda ovovei a sambuka a tunda kukahonga kuenda ovitangi vikuavo. Oco hẽ nye cimilako, nda omanu ka va pokola vali kolonumbi viatiamẽla koku tepisa pokati keci ciwa leci civi? (Va Roma 1:28–32) Eci oco muẽle uprofeto Isaya a popele hati: “Ava va tukula civi vati, Ciwa, lava va tukula ciwa vati, Civi, ngongo yavo! Ocinyi va ci lingisa owelema, kuenda owelema vo lingisa ocinyi. Ci sõsa va ci lingisa ci lula, kuenda ci lula va ci lingisa ci sõsa. Ava va lisimila vati, Tua nyanga haivo vati, Tuakualongunge—ngongo yavo!”—Isaya 5:20, 21.
11. Momo lie ka ca sungulukile okuti tu likolela ño etu muẽle poku tepisa pokati keci ciwa leci civi?
11 Omo okuti Suku wa pisa va Yudea yosimbu vana va popele hati, ‘vakualondunge,’ eci ci tu kuatisa vosi yetu oco tu tẽle oku tepisa pokati keci ciwa leci civi. Koloneke vilo, valua va siata oku popia hati: “Ecelela oco ovisimilo viove muẽle viu ku songuile,” ale pamue va popia hati, “linga cosi ove muẽle o sima okuti ca sunguluka.” Anga hẽ elungulo liaco eli liolondunge? Sio, haliolondungeko, momo Embimbiliya li popia hati: “Utima wa piãla kelimbi haiwo wa hongua enene. Helie o tẽla oku u kulihisa?” (Yeremiya 17:9) Ove hẽ o kolela komunu una okuti ukualombonde haeye ukualukonyo oco aku songuile vonjila ove o yongola oku kuama? Sio, ku tava. Ocili okuti, ove o pondola oku pongolola cosi omunu waco a ku sapuila, eli olio esunga lieci Embimbiliya li tu ivaluisila hati: “U o likolela eye muẽle vutima waye eveke, puãi u wa kolela Yehova o muisua ukuasi.”—Olosapo 3:5–7; 28:26.
Tu Lilongisi Oku kuliha Eci ci Taviwa la Suku
12. Momo lie tu sukilila oku li konomuisa etu muẽle oco tu kulihe eci “ci sanjuisa Ñala”?
12 Omo okuti ka ca sungulukile okuti tu kolela kuloño woluali, ale tu likolela etu muẽle, kueci catiamela koku tepisa pokati keci ciwa leci civi, nye tu sukila oku linga? Konomuisa elungulo lia eciwa lupostolo Paulu wa popia hati: “A vamanji, ndu pingi lohenda ya Suku okuti weci atimba ene ndocilumba ci kasi lomuenyo, haico ci kola, kuenje ci sanjuisa Suku, Oco efendelo liene liocili.” (Va Roma 12:2) Momo lie tu sukilila oku li konomuisa etu muẽle oco tu kulihe eci ci sanjuisa Suku? Vembimbiliya, Yehova eca elomboloko limue lia suapo poku popia hati: “Ndeci ilu li kasi kupãla longongo haico ovituwa viange vi kasi kupãla lovisimilo viene.” (Isaya 55:9) Omo liaco, etu ka tu kolela kolondunge vietu muẽle, momo tu lunguiwa hati: “[Amamiko loku] kulihisa ovina vi sanjuisa Ñala.”—Va Efeso 5:10.
13. Ndamupi Olondaka via Yesu via sonehiwa kelivulu lia Yoano 17:3 vi vetiya oku kuliha eci ci taviwa la Suku?
13 Yesu Kristu wa lombolola ciwa eci catiamẽla kondaka eyi eci a popia hati: “Omuenyo ko pui wowu, oku ku kuliha, ove lika vu Suku yocili, loku kulihavo Yesu Kristu, u wa tuma.” (Yoano 17:3) Ondaka “oku kuliha,” yi kuete elomboloko liocili okuti, ‘oku kuliha’ ño ocina cimue ku sule. Ndomo, o Dicionário Expositivo de Palavras de Vine yi lombolola, “eci ci lekisa elitokeko li kasi pokati komunu o yongola oku lilongisa ocina cimue, kuenda ombili eye a kuetele kocina caco. Omo liaco, ocina caco a yongola oku lilongisa ci kuete esilivilo liocili kokuaye.” Ocili okuti, omunu wosi o yongola oku kuata ukamba wocili lukuavo, o sukila oku kuliha ciwa ovina viatiamẽla komunu waco okuti, oku kuliha lika onduko yaye ku sule. Ci sukilavo oku kuliha eci omunu waco a sole leci ka sole, kuenda oku u lingila eci a sole.—1 Yoano 2:3; 4:8.
Tu Pindisi Olondunge Vieto
14. Nye Upostolo Paulu a tukula okuti oco ca velapo koku litepa ku kasi pokati ka vana okuti oloñaña kespiritu, kuenda vana okuti akulu?
14 Ndamupi tu pondola oku kuata uloño woku tepisa pokati keci ciwa leci civi? Olondaka upostolo Paulu asonehela Akristão vatete va Heveru vieca etambululo. Eye wa soneha hati: “Wosi olia lia asenjele ka kulihile ondaka yesunga, momo oñaña. Puãi okulia kua kola kuakulu, okuti kuava va tẽla oku tepisa pokati keci ciwa leci civi, omo olondunge viavo via pindisua.” Palo, upostolo Paulu, wa tukula oku litepa ku kasi pokati ‘kasenjele,’ kuenda “ovina viefetikilo liolondaka via Suku,” oku vi sokisa ‘lokulia kua kola,’ okuti ku sesame?la ‘akulu,’ vana okuti “va te?la oku tepisa pokati keci ciwa leci civi.”—Va Heveru 5:12–14.
15. Momo lie tu sukilila oku likolisilako calua oco tu kuate ukulihiso wa Suku?
15 Eci ci lomboloka okuti, tete, tu sukila oku lilongisa calua oco tu kuate elomboloko lia suapo liatiamẽla kovihandeleko via Suku vi sangiwa Vembimbiliya okuti Ondaka yaye. Etu ka tu tali kulala umue wolonumbi okuti ovio vi tu lekisa eci tu linga leci ka tu lingi. Embimbiliya hacoko lilongisa. Omo liaco, upostolo Paulu wa lombolola hati: “Ovisonehua vi kola viosi [via tumiwa la Suku], kuenje vi silivila [k]oku longisa, loku lungula, loku pindisa, loku ikisa esunga, [oco] okuti omunu wa Suku o loñoloha, haeye angiliyiwila ovopange osi awa.” (2 Timoteo 3:16, 17) Oco tu kuatisiwe lelongiso liaco eli liatiamẽla koku lunguiwa, loku pindisiwa, tu kuete oku konomuisa ciwa ndomo ovisimilo vietu vi kasi. Ca velapo oku likolisilako calua, momo noke tuka “angiliyiwila [ciwa] ovopange osi awa” ana, a kuete esilivilo liocili.—Olosapo 2:3–6.
16. Oku kuata olondunge via pindisiwa ci lomboloka nye?
16 Pole, ndomo Upostolo Paulu a lekisa, akulu kespiritu, vana lika okuti, “va tẽla oku tepisa pokati keci ciwa leci civi, omo olondunge viavo via pindisiwa.” Kaliye tua pitila petosi lia velapo lieci ci kasi loku lomboluiwa. Ondaka yokuti, “olondunge viavo via pindisiwa,” yi lomboloka okuti, ovo va sokisiwa lomunu una wa pindisua kuti, (ukuakunyeñisa etimba liaye).” Omunu una okuti wa loñoloha calua koku nyeñisa etimba liaye, o kala soketi o pitahãla ocihandeleko coku kokela posi ovina viosi. Eye o tẽla oku linga ovina viosi evi omo a siata oku nyeñisa etimba liaye olonjanja viosi.
17. Ndamupi tu pondola oku sokisiwa lomunu ukuakunyeñisa etimba liaye?
17 Eci tu sukilavo oku pindisiwa kespiritu, ndeci ci linga omunu ukuakunyeñisa etimba liaye, nda tu yongola okuti, cosi tu yongola oku linga ci lingiwa lolondunge. Olonjanja viosi tu sukila oku tala lolondunge viocili ndomo ovimatamata vietimba lietu vi kasi. (Mateo 5:29, 30; Va Kolosai 3:5–10) Ndeci, ove hẽ o likandangiya oco kuka ecelele okuti, ovaso ove a tala ovina vi lekisa ukahonga, ale ovatui ove oco a yuvule oku yevelela ovisikilo vivi, ale oku vangula cimue ka ca sungulukile? Ocili okuti, ovitalukilo viaco evi vivi via tu ñuala. Nda ka tu yongola oco vi yapule ovisimilo vietu viwa, tu sukila oku lunguka koku nõla eci tu tala, kuenda eci tu yevelela. Tu sukilavo oku kuama ongangu yukualosamo wa popia hati: “Si kapi cimue civi kovaso ange. Suvuka ovilinga viava va konyõha. Ka vi nambi. . . . Lohembi ka yi kala kovaso ange.”—Osamo 101:3, 7.
Pindisa Ciwa Olondunge Vieve
18. Ocisimilo cipi ceciwa londaka ‘oku pindisa,’ kelomboluilo liupostolo Paulu liatiamẽla koku pindisa olondunge vietu?
18 Kuliha okuti, oku ‘pindisa’ olondunge vietu oko ku pondola oku tu kuatisa oco tu tẽle oku tepisa pokati keci ciwa leci civi. Volondaka vikuavo, tu popia tuti, oloneke viosi tu liyaka leci catiamẽla koku nõla eci ci lingiwa. Omo liaco, tu sukila oku pindisa ovisimilo vietu loku sokolola olonumbi Viembimbiliya, kuenda ndomo vi kuamiwa. Kuata ocituwa coku sandiliya ekuatiso valivulu a lombolola eci ci kasi Vembimbiliya, a sandekiwa ‘lukuenje wa kolelua haeye wa lunguka.’ (Mateo 24:45) Tu pondolavo oku sandiliya ekuatiso Liakristão valoñoloha. Handi vali, tu sukila oku likolisilako cocili loku lilongisa Ondaka ya Suku, kumue lolohutililo ku Yehova, oco espiritu sandu liaye li tu songuile, momo nda tua ci linga tuka tambula asumuluho alua.—Va Efeso 3:14–19.
19. Asumuluho api tu pondola oku tambula, nda tu amamako loku pindisa ovisimilo vietu?
19 Osimbu tuamamako loku pindisa olondunge vietu, ka tuka kala vali ndomãla “va punguaiwa lolofela viosi viokulongisa lokulunguka kuomanu, latutu avo oku wengula esanda.” (Va Efeso 4:14) Handi vali, nda ukulihiso wetu lelomboloko lietu tua vi tiamisila kueci ci taviwa la Suku, tuka pondola oku nõla lika eci ca sunguluka, ci kale kovina vinene, ale kuevi vitito okuti,vi tu kuatisa, haivio vi kolisavo vakuetu tu fendelela lavo kumuamue, kuenda vika sanjuisa Isietu wokilu. (Olosapo 27:11)Hasumuluhokuovo tu pondola oku tambula koloneke vilo vieyuka ndeti to ovitangi!
O Pondola Oku Tambulula?
• Uloño upi tu sukila oku kuata oco tu nõle eci ca sunguluka?
• Momo lie ka ca sungulukilile oku kevelela ekuatiso li tunda komanu va kemãla, ale oku likolela etu meu~le koku tepisa pikati keci ciwa leci civi?
• Momo lie tu kuetele oku kuliha ciwa eci ci taviwa la Suku poku nõla eci ci lingiwa, kuenda ndamupi tu pondola oku ci linga?
• Ondaka oku kuata ‘olondunge via pindisua’ yi lomboloka nye?
[Elitalatu kemela 20]
Oku kevelela ekuatiso li tunda kolohuasi, kuenda komanu va kemãla oco va tu kuatisa, uveke
[Elitalatu kemela 21]
Ndeci omunu ukuakunyeñisa etimba liaye a linga, etu tu sukilavo oku tala ndomo ovimatamata vietimba lietu vi kasi