“Nyũla Ofeka” — OCISELEKO CALIVULU VO INTERNET Colombangi Via Yehova

“Nyũla Ofeka”

“Nyũla ofeka vusõvi wayo lovupati wayo.”—⁠EFETIKILO 13:⁠17.

1. Onumbi yipi Suku a ecele ku Avirahama?

OVE hẽ o sanjukila oku linga ungende lekãlu kesulilo liosemana? Omanu vamue va sole calua oku linga ungende losikaleta oco va pokuise etimba kuenda oku tala ovisenge via fina. Vakuavo va sole oku endela posi levando kumosi lepata liavo. Ocili okuti, oku linga ovongende tua tukula ndeti, ka ci sukila otembo yalua. Kaliye sokolola eci ca pita la Avirahama eci Suku o sapuila hati: “Votoka, nyũla ofeka vusõvi wayo lovupati wayo, momo ndi yeca kokuove.” Anga hẽ Avirahama wa sumuĩle ale wa sanjukile?—⁠Efetikilo 13:⁠17.

2. Eci Avirahama a tunda Kegito, wa endele pi?

² Kũlĩhĩsa ulandu wolondaka evi. Avirahama lukãi waye kuenda omanu vakuavo, va kala akombe kofeka Yegito. Elivulu Liefetikilo kocipama 13, li tu sapuila okuti, noke va tunda Kegito kuenje va enda lovinyama viavo ko “Negembe.” Avirahama “wa endaenda atulo aye tunde kofeka ya Negembe . . . toke ko Betele.” Eci pokati kangombo vaye langombo va Lote peya atatamiso, Avirahama wa nõlelepo oku litepa. Kuenje wa sapuila Lote oco a nõle eye tete oku a yongola oku enda. Lote wa nõla ‘etapi lio konele yolui Yordão lina lia kala ndocumbo ca Yehova.’ Kuenje vokuenda kuotembo wa ilukila volupale luo Sodomo. Noke Suku wa sapuila Avirahama hati: “Petula ovaso ove, vanja ko Norte lo ko Sul kuenda kutundilo lo kutakelo.” Avirahama wa mõlavo olonepa vikuavo viofeka. Pole wa kala loku lavoka ocina cimue cikuavo. Suku wo sapuila hati, “nyũla ofeka” oco o kũlĩhe ndomo yi kasi.

3. Momo lie ca tĩlila oku sokolola ungende Avirahama a lingile?

³ Ocili okuti, Avirahama poku nyũla Ofeka Yohumino wa lingile ungende walua. Omo liaco, wa kũlĩhĩle vali ciwa ofeka yaco okuti etu ci sule. Sokolola ño handi ovambo a tukuiwa vulandu waco ndeci: Imbo lio Negembe, o Betele, Etapi lio Yordão, o Sodoma kuenda o Heverone. Ove hẽ, o tẽla oku sokolola oku kua kala ovambo aco? Komanu valua ca tĩla oku kuata ocisimĩlo caco. Momo ka valuile omanu va Yehova va pondola oku nyũla olofeka via sonehiwa Vembimbiliya. Omo liaco, tu sukila oku kũlĩha ciwa olofeka viaco. Momo lie?

4, 5. (a) Ndamupi elivulu Liolosapo 18:15, li tiamisiwila koku kũlĩha ciwa olofeka via tukuiwa Vembimbiliya? (b) Elivulu lia Sofoniya kocipama 2, li lekisa nye?

⁴ Ondaka ya Suku yi popia hati: “Utima wa lunguka u kuata kuata olondunge; etui liukualondunge li sanda sanda uloño.” (Olosapo 18:15) Kuli ovina vialua omunu a pondola oku kũlĩha. Pole, ukũlĩhĩso wa Yehova locipango caye owo lika wa velapo. Ovina tu tanga Vembimbiliya, vi pondola oku tu ĩha ukũlĩhĩso. (2 Timoteo 3:16) Pole, vukũlĩhĩso waco mua kongela oku kuata elomboloko. Oco omunu a kuete elomboloko liondaka yimue o sukila oku kũlĩhĩsa ovina viosi via kongelamo. Cimuamue haico catiamẽle kolofeka via tukuiwa Vembimbiliya. Citava okuti, pamue tua kũlĩha oku ku sangiwa ofeka Yegito. Anga hẽ tu kuete muẽle elomboloko liwa liatiamẽla kungende Avirahama a linga poku tunda Kegito oku enda ko ‘Negembe,’ ko Betele, toke ko Heverone? Ove hẽ wa kũlĩha ocinala ca kala pokati kovambo aco?

⁵ Citava okuti poku tanga Embimbiliya wa pitila toke kelivulu lia Sofoniya kocipama 2. Kocipama caco wa tangako olonduko viovambo amue, lomanu, kuenda olofeka vimue ndeci: Ofeka yo Gasa, Asikelone, Asidode, Ekerone, Sodoma, Ninivei, Kanana, Moavi, Amoni, kuenda ofeka yo Asuria. Anga hẽ o tẽla oku sokolola ciwa olofeka viaco ndomo vi kasi? Omanu va kala volofeka viaco va kongeliwile voku tẽlisiwa kuovitumasuku Viembimbiliya.

6. Momo lie Akristão vamue va kuetele ombili yoku konomuisa volomapa? (Tala vokakasia.)

⁶ Akristão vamue, va siata oku konomuisa volomapa oco va sande olofeka vina via tukuiwa Vembimbiliya. Ovo va kũlĩha okuti poku ci linga ci vokiya ukũlĩhĩso wavo Wondaka ya Suku. Olomapa vi va kuatisa oku limbuka ndomo ovina va kũlĩha vi tiamisiwila kovolandu akuavo. Omo liaco, osimbu o kũlĩhĩsa ovolandu amue vocipama cilo, oka pamisa ukamba wove la Yehova. Kuenda oka kuata elomboloko liwa liovina vi sangiwa Vondaka Yaye.—⁠Tala vokakasia kemẽla 14.

Oku Kũlĩha Ocinãla ci Kuatisa

7, 8. (a) Ocina cipi ci komõhisa Samisone a linga okuti mua kongela ofeka yo Gasa? (b) Momo lie ungende waco u komõhisila? (c) Ndamupi tu pondola oku kuatisiwa poku kũlĩha ciwa ulandu wa Samisone?

⁷ Kelivulu Liolonganji 16:2, tu tangako okuti, Samisone wa endele kofeka yo Gasa. Koloneke vilo, ovingungu viasapulo via siata calua oku tukula ofeka yo Gasa. Omo liaco, ove o tẽla oku kuata ocisimĩlo cimue catiamẽla kocitumãlo Samisone a endele okuti, kofeka ya va Filisiti ocipepi lo Kalunga. [11] Kaliye, tu tangi kelivulu Liolonganji 16:3 ku popia hati: “Samisone wa pekela toke vokati kuteke. Oco vokati kuteke wa pasuka, wa kuata kapito ombundi yimbo lokovikuli viaco vivali, wa vi veyulapo viosi, kumue locikundiko caco. Wa vi lituika pocitai, yu wa vi ambata toke kilu liomunda ya lisuñama la Hevrone.”

⁸ Apito lovikuli viofeka yo Gasa, via kala vinene haivio vi lema. Kaliye sokolola oku ambata ovina viaco kocitãi! Ovina viaco Samisone waka vi tualele pi? Ocinãla cungende waco ca kala ndati? Ofeka yo Gasa yi kasi ocipepi lokalunga. [15] Pole, imbo lio Heverone li kasi konano yomunda yimue okuti ocinãla caco ci soka 900 kolometulu. Etu ka tu tẽla oku sokolola ocitumãlo kua kala ‘omunda yaco.’ Pole, imbo lio Heverone li kasi vocinãla ci soka 60 kolokilometulu lofeka yo Gasa. Oku enda kimbo liaco, ci sukila oku lamana calua. Eci hẽ ka ci tu kuatisa oku kuata elomboloko liungende Samisone a linga? Samisone wa tẽla oku linga ungende waco lekuatiso lia Yehova. (Olonganji 14:6, 19; 15:14) Koloneke vilo, espiritu lia Yehova ka li pondola oku tu ĩha ongusu yoku linga ovongende. Pole, li tu kuatisa oku kuata elomboloko Liondaka yaye. Kuenda li tu ĩha unene woku pandikisa. (1 Va Korindo 2:10-16; 13:8; Va Efeso 3:16; Va Kolosai 1:9, 10) Oku kũlĩha ciwa ulandu wa Samisone, ci tu kuatisa oku limbuka okuti, tu pondolavo oku kuatisiwa lespiritu sandu lia Suku.

9, 10. (a) Nye ca kongelele vuyaki Gideone a linga woku yula va Midiane? (b) Ndamupi tu pondola oku kuatisiwa poku kũlĩha ungende waco?

⁹ Ulandu wa Gideone woku yula va Midiane u tu kuatisavo oku kũlĩha ocinãla ca kala pokati kovambo lolofeka via tukuiwa Vembimbiliya. Omanu valua vakuakutanga Embimbiliya va kũlĩha okuti, Gideone lalume vaye va soka 300, va liyakele leci ci soka 135.000 komanu. Omanu vaco va kala va Midiane, kuenda va Amaleke. Handi vali, vakuavo va tungile ovilombo viavo vocimbota ca Yesirele ocipepi lomunda ya More. [18] Noke alume va Gideone va sika anguena, va tetola asanga avo loku kuata ovimihi povaka. Kuenje va kaluka hati: “Osipata ya Yehova la Gideone.” Eci va sika anguena aco, ovanyali vavo va fetika oku kuata usumba, kuenje va liñualelapo oku liponda pokati. (Olonganji 6:33; 7:1-22) Anga hẽ ulandu owu wa pita ño vuteke umosi? Tanga elivulu Liolonganji kocipama 7 kuenda 8. Poku tanga kovipama viaco, oka limbuka okuti, Gideone lalume vaye vamamako oku yaka. Olonduko viovambo a tukuiwa ndeti vulandu waco, koloneke vilo ka vi sangiwa volomapa. Kuenda ka vi sangiwavo volomapa Viembimbiliya. Pole kuli olonumbi vialua vi tu kuatisa oku setukula ovilinga via Gideone.

¹⁰ Gideone wamamako oku landula ovanyali vavo. Wa pita vimbo lio Bete Sita toke kongave ya Havele Mehola, ocipepi Lolui Yordão. (Olonganji 7:22-25) Ulandu Wembimbiliya wamisako hati: “Gideone kumue lovita viaco vitatu vialume, vana va kala kumue laye, va kava, pole vamako loku landula.” Eci va yoka Olui Yordão, va Isareli va va kuama toke kombuelo yo Sukote kuenda ko Penuele ocipepi loko Yavoke. Noke va lamanela kolomunda via Yogibeha. Ovo va linga ungende u soka 80 kolokilometulu loku yaka. Gideone wa kuata olosoma vivali via va Midiane kuenje wa vi ponda. Noke wa tiukila kimbo liaye ko Kofira ocipepi la kuna kua fetikila uyaki waco. (Olonganji 8:4-12, 21-27) Ocili okuti, ungende wa Gideone wa luile calua. Omanu vana vakuekolelo veya oku kuatisiwa lulandu waco. Upostolo Paulu wa popia hati: ‘Si moli otembo yoku lombolola ulandu wa Gideone kuenda vakuavo okuti va leñela tupu haimo va kuata ongusu, kuenje kovita va linga olonõi.’ (Va Heveru 11:32-34) Etu Tuakristão ci tava okuti tu yevavo ekavo ketimba. Pole, tu sukila oku amamako oku linga ocipango ca Suku.—⁠2 Va Korindo 4:1, 16; Va Galatia 6:⁠9.

Nye Omanu va Sima Kuenda Nye va Popia?

11. Ungende upi va Isareli va lingile poku enda ko Kadesi?

¹¹ Omanu vamue va siata oku vanja vomapa Yembimbiliya oco va kũlĩhĩse olofeka vimue. Anga hẽ olomapa vi pondola muẽle oku kuatisa omunu oku kuata elomboloko liwa? Konomuisa ulandu wa va Isareli eci va tunda Komunda Sinai oku enda Kofeka Yohuminyo. Ndaño okuti va lingainga atulo alua vonjila pole, veya oku pitila ko Kadesi. [9] Elivulu Liesinumuĩlo 1:2, li lombolola okuti ungende waco wambata ekuĩ lioloneke kuenda eteke limosi. Momo pa kuete ocinãla ci soka 170 kolokilometulu. Kocitumãlo caco oko Mose a tumĩlile alume ekuĩ oku ka kũlĩhĩsa Ofeka Yohuminyo. (Atendelo 10:12, 33; 11:34, 35; 12:16; 13:1-3, 25, 26) Alume vaco va enda toke konano yo Negembe. Va pita ko Bereseva kuenda ko Heverone kuenje noke va pitila kolongave Viofeka Yohuminyo. (Atendelo 13:21-24) Va Isareli omo lioku kolela kulandu ũvi wolondavululi ekuĩ, veya oku pita ci soka 40 kanyamo vekalasoko. (Atendelo 14:1-34) Anga hẽ ulandu wavo u lekisa okuti va kolelele ku Yehova?—⁠Esinumuĩlo 1:19-33; Osamo 78:22, 32-43; Yuda 5.

12. Nye tu pondola oku popia catiamẽla kekolelo lia va Isareli? Nye tu pondola oku lilongisilako?

¹² Sokolola ño ocinãla caco. Nda va Isareli va pokuile kolonumbi via Yehosua la Kalembe, nda va pitila lonjanga Vofeka Yohuminyo. Oku tunda ko Kadesi toke ko Berede kuna kua kala Isake la Rebeka, pali ocinala ci soka 16 kolokilometulu. [7] Pole, oku tunda kocitumãlo caco toke ko Bereseva yina ya kala ocipepi Lofeka Yohuminyo, pali ocinala ci soka 95 kolokilometulu. (Efetikilo 24:62; 25:11; 2 Samuele 3:10) Omo liaco, va Isareli va kala ale ocipepi Lofeka Yohuminyo. Momo va tunda Kegito toke Komunda Sinai. Noke va enda vali ci soka 270 kolokilometulu toke ko Kadesi. Etu koloneke vilo, tu kasivo ocipepi loku iñila Voluali Luokaliye. Nye tu pondola oku lilongisila kulandu wa va Isareli? Upostolo Paulu poku tukula ulandu wavo, wa lungula hati: “Tu likapeli oku iñila vepuyuko liaco, okuti lomue o konyoha loku sina ndovo.”—⁠Va Heveru 3:16–4:⁠11.

13, 14. (a) Nye ca vetiya va Giveone oku linga ocisila combembua la va Isareli? (b) Ocituwa ca va Giveone ci lekisa nye? Kuenda nye tu pondola oku lilongisa kulandu wavo?

¹³ Ulandu wa va Giveone, u lekisavo esilivilo lioku kolela ku Yehova kuenda oku linga ocipango caye. Yehosua wa songuila va Isareli oku yoka Olui Yordão oco va iñile Vofeka Suku a likuminyile oku eca kepata lia Avirahama. Omo liaco, va sukilile oku tundisamo va Kanana. (Esinumuĩlo 7:1-3) Handi vali, va sukililevo oku tundisa va Giveone. Va Isareli veya oku tambula ofeka yo Yeriko lo Hai kuenje va tunga ovilombo viavo ocipepi lo Giligali. Va Giveone ka va yonguile oku fila kumosi la va Kanana. Omo liaco va tumile alume vamue ku Yehosua ko Giligali. Momo va yonguile oku tunda vocikanjo ca va Kanana oco va kuate ukamba la va Heveru.

¹⁴ Alume vaco va popia la Yehosua hati: “Akuenje vove va tunda kofeka yi pãla calua. Veyilila onduko ya Yehova Suku yove.” (Yehosua 9:3-9) Ocili okuti, uwalo wavo lokulia kuavo, via kala muẽle oku lekisa ndu okuti olondaka viavo viocili. Pole, oku tunda ko Giveone toke ko Giligali, ungende waco u kuete lika ocinãla ci soka 30 kolokilometulu. [19] Yehosua kumue lakulu va Isareli va tava kolondaka viavo. Kuenje va linga lavo ocisila cukamba kuenda ovambo akuavo a lisunguile la va Giveone. Anga hẽ va Giveone poku sokiya uhembi waco va ci lingila oco ka vaka kunduiwe la va Isareli? Sio, hacoko. Va Giveone va kala oku sanda ohenda ya Yehova. Omo liaco, Yehova weya oku tava okuti va linga ‘vakuakutiaña olohũi loku tapela ovava va Isareli. Yehova wa tavavo okuti, va tapela ovava kutala Waye kuenda va tiaña olohũi vioku yoka ovilumba.’ (Yehosua 9:11-27) Va Giveone vamamako oku lekisa ombili yavo kocikele va tambuile ku Yehova. Vamue pokati kavo va Netimini. Ovo eci va tunda ko Bavulono veya oku kuatisa kupange woku tumbuluila onembele. (Esera 2:1, 2, 43-54; 8:20) Etu tu sukilavo oku kuama ongangu yavo poku likolisilako oku sanda ombembua la Yehova. Tu sukilavo oku lekisa ombili kovopange osi tu tambula Kokuaye.

Tuamamiko Lepandi

15. Momo lie ci kuetele esilivilo oku konomuisa ovambo a tukuiwa Vovisonehua via va Helasi?

¹⁵ Volofeka via tukuiwa Vembimbiliya, mua kongela ulandu u sangiwa Kovisonehua via va Helasi watiamẽla kovongende a Yesu kuenda upange waye woku kunda. Mua kongelavo ovongede upostolo Paulu a lingaile kuenda upange waye woku kunda. (Marko 1:38; 7:24, 31; 10:1; Luka 8:1; 13:22; 2 Va Korindo 11:25, 26) Poku kũlĩhĩsa ulandu ukuãimo, sokolola eci ca kongelele vovongende aco.

16. Ndamupi Akristão vo ko Berea va lekisile ocisola ku Paulu?

¹⁶ Upostolo Paulu kungende waye wavali wumisionaliu, wa endele toke ko Filipu okuti cilo ku tukuiwa hati, ko Grecia. [33] Kocitumãlo caco wa kundilako Ondaka ya Suku kuenje noke wa kapiwa vokayike. Eci a tunda vokayike, wa endele toke ko Tesalonike. (Ovilinga 16:6–17:⁠1) Eci va Yudea va fetika oku katula onjuela omo liondaka eye a kala loku kunda, vamanji vo sapuila oco a enda ko Berea. Olupale luaco lua kala ocinãla ci soka 65 kolokilometulu. Omanu vo ko Berea va tavele ciwa kesapulo liaye. Pole, eci va Yudea va pitila, va vetiya vali omanu oco ka vaka tave kondaka yaco. Omo liaco, “vamanji va tuma Paulu oco a ende . . . ocipepi lo kalunga.” Kuenje ‘vosindikila ko Atenai.’ (Ovilinga 17:5-15) Omanu vana va tavele kesapulo liaye, va endela posi ci soka 40 kolokilometulu toke ko Kalunga ko Egeu. Poku tunda kocitumãlo caco, va enda eci ci soka 500 kolokilometulu. Kuenda va feta olombongo viavo vioku endela vocimbaluku. Oku linga ungende waco ka ca lelukile. Pole, vamanji va tava oku linga ungende waco la Paulu ukuenje wa Suku.

17. Poku kũlĩha ungende woku tunda ko Miletu toke ko Efeso, nye tu lilongisilako?

¹⁷ Paulu kungende waye watatu, wa endele toke ko Miletu. Eci a pitila ko Miletu wa vilikiya akulu vendamba vekongelo lio ko Efeso. Oku tunda ko Efeso toke ko Miletu, pali ocinãla ci soka 50 kolokilometulu. Akulu vaco va sia ovopange avo kuenje va enda toke ku Paulu. Osimbu va kala vonjila, va vangula eci catimẽla koku lisanga kuavo la Paulu. Eci va lisanga laye leci va yevelela ohutililo yaye, ‘va fetika oku lila ca lua. Noke va kuatelela kosingo yaye kuenje vo sipula.’ Oku sulako ‘vo sindikila vocimbaluku’ oku enda toke ko Yerusalãi. (Ovilinga 20:14-38) Ovo ka va kaile loku sokolola calua catiamẽla kungende wavo woku tiukila ko Efeso. Ocili okuti, ombili va lekisa koku linga ungede waco, yi komõhisa calua. Nye ove o pondola oku lilongisila kulandu waco?

Ceci tu Lilongisila Kofeka Yohuminyo Kuenda Elavoko Lietu

18. Osimbu tuamamako oku lilongisa olofeka via tukuiwa Vembimbiliya, nye tu sukila oku linga?

¹⁸ Ovolandu tua lilongisa ndeti, a lekisa esilivilo lioku kũlĩha ciwa ofeka Suku a ecele ku va Isareli. Momo ofeka yaco oyo ono yovolandu alua a sangiwa Vembimbiliya. (Velilongiso liaco, tu pondola oku kongelamo olofeka vikuavo via lisunguile Lofeka Yohuminyo ndomo via tukuiwa Vembimbiliya.) Osimbu tuamamako oku kuata elomboloko liatiamẽla Kofeka Yohuminyo, tu sukilavo oku kũlĩha olonumbi va Isareli va sukilile oku pokola. Momo va sukilile oku pokola kolonumbi viaco oco va piñale ofeka “yi tumõha asenjele lowiki.” Olonumbi viaco viatiamẽla koku sumbila Yehova loku pokola kovihandeleko viaye.—⁠Esinumuĩlo 6:1, 2; 27:⁠3.

19. Olofeka vipi viwa tu sukila oku kapako?

¹⁹ Koloneke vilo tu sukilavo oku sumbila Yehova kuenda oku pokola kolonumbi viaye. Momo poku ci linga, tu pondola oku amamako oku kala vofeka yetu yiwa okuti vocisoko ca Yehova. Handi vali, tua kũlĩha okuti tu lavoka asumũlũho alua. Yehosua wa songuila va Isareli oku yoka Olui Yordão toke vofeka yiwa. Cilo tu kuete esunga lioku kolela kohuminyo yoku iñila vofeka yikuavo yiwa okuti Voluali luokaliye.

Ove hẽ Ivaluka Eci Tua Lilongisa?

• Momo lie tu sukilila oku vokiya ukũlĩhĩso wetu lelomboloko liolofeka via tukuiwa Vembimbiliya?

• Atosi api atiamẽla kolofeka tua lilongisa vocipama cilo a pondola oku ku kuatisa?

• Olonumbi vipi tua lilongisa vocipama cilo vi pondola oku ku kuatisa osimbu amamako oku lilongisa ovolandu akuavo?

[Okakasia Lelitalatu kemẽla 14]

‘Veja a Boa Terra’

Kohongele yofeka ya lingiwa okupisa kunyamo wo 2003 toke wo 2004, Olombangi via Yehova via tambula okalivulu losapi ya linga hati: ‘Veja a Boa Terra.’ Okalivulu kaco ka pongoluiwa kueci ci soka akũi ecelãla kalimi. Ka kuete olomapa via fina kuenda alitalatu a lekisa ovitumãlo vimue via tukuiwa Vembimbiliya. Alitalatu aco a lekisavo Ofeka Yohuminyo ndomo ya kala vokuenda kuanyamo.

Ocipama ci kuãimo ci lekisa olomapa vi sangiwa vokalivulu kaco. Atendelo amẽla aco, a sonehiwa lotinda yitekãva ndeci: [15]. Nda ove okuete okalivulu kaco, sokiya otembo yoku konomuisa ovina viosi vi sangiwamo. Momo ci ku kuatisa oku vokiya ukũlĩhĩso wove loku kuata elomboloko liwa Liondaka ya Suku.

(1) Pombuelo yolomapa vimue pali okakasia. Vokakasia kaco, muli olonumbi vi lekisa ndomo omapa yaco yi kuamiwa ndeci etendelo: [18]. (2) Olomapa vimue vi lekisa ocinãla ci kasi pokati kofeka lofeka ya tukuiwa Vembimbiliya [26]. (3) Kuenda mu sangiwavo ovitayo vimue vi ku kuatisa oku sanga ofeka oyongola oku konomuisa [19]. (4) Olomapa viaco vi kuete avala a fina aku kuatisa oku limbuka oku ku kasi olomunda [12]. (5) Konele yolomapa viaco, ku sangiwa ololetala vimue kuenda atendelo. Ovina viaco via kapiwilako oco viku kuatise oku sanga olofeka ale olonduko oyongola oku konomuisa [23]. (6) Kamẽla avali a sulako [34-⁠35], ku sangiwa olonduko vimue lolofeka kuenda etendelo liemẽla lia sonehiwa lotinda yitekãva. Etendelo liaco li pondola oku ku lekisa onumbi yoku ku sangiwa ocitumãlo oyongola oku sanda vomapa ndeci: E2. Omo liaco, sanda otembo yoku konomuisa ciwa olonumbi viaco. Momo nda wa cilinga, ci ku kuatisa oku vokiya ukũlĩhĩso wove Wondaka ya Suku.

[Olondaka vielitalatu kemẽla 15]

Avirahama wa nyula ofeka

[Olondaka vielitalatu kemẽla 15]

Megido

Dotane

Sekeme

KANANA

Betele (Luz)

Yerusalãi (Salem)

Beteleme (Efarata)

Mamire

Gerare

Rehovote?

GILEADA

Yordão

Hai

Moriya

Okalunga Komongua

Hevirone

Makapela

Bereseva

Sodoma?

NEGEMBE

[Olondaka vielitalatu kemẽla 16]

Ulala Wolofeka Via Tukuiwa

A. Konele Yokalunga Kanene

B. Anyala Okombuelo Yolui Yordão

1. Anyala Oko Asiere

2. Konele Yomunda Dori

3. Ovisenge Via Sarone

4. Anyala a va Filisiti

5. Ekungu Liokonano lo Kombuelo

a. Anyala Oko Megido

b. Ocimbota ca Yesirele

C. Olomunda Viokombuelo Yolui Yordão

1. Olomunda Vioko Galilea

2. Olomunda Vioko Karimele

3. Olomunda Vioko Samaria

4. Etapi (olomunda vitito)

5. Onele Yolomunda Via Yuda

6. Ekalasoko Lio ko Yuda

7. Ko Negembe

8. Ekalasoko lioko Parane

D. Etapi li Tukuiwa hati: Arabá

1. Ekungu Lio ko Hula

2. Onele Yokalunga ko Galilea

3. Ekungu Lio Yordão

4. Okalunga Komongua

5. Arabá (Kombuelo Yokalunga Komongua)

E. Olomunda Vio Konano Yolui Yordão

1. Basiane

2. Gileada

3. Amoni Kuenda Moavi

4. Olomunda Vio ko Edome

F.Olomunda Vio ko Levanone

[Olondaka vielitalatu kemẽla 16]

Omunda Herimone

[Olondaka vielitalatu kemẽla 16]