Yehova Eye “Ukuakusitulula Alumbu”

“Suku yene eye Suku yolosuku, haeye Ñala yolosoma, haeye Ukuakusitulula alumbu, omo ove wa tẽla oku situlula elumbu [eli].”​—DAN. 2:47.

O TAMBULULA NDATI?

Ovina vipi vi keya kovaso yoloneke Yehova a siata oku tu situluila?

Nye ci o lomboloka ovitue viatete epandu viocinyama ca tema?

Elitokeko lipi li kasi pokati, kocinyama ca tema lociñumañuma Nevukandesa a mola vonjoi yaye?

1, 2. Ovina vipi Yehova a siata oku tu situluila, kuenda momo lie a ci lingila?

OLOMBIALI vipi vi ka viala oluali, eci Usoma wa Suku u ka kundula ovoviali osi omanu? Tua kũlĩha etambululo liepulilo eli, momo Yehova Suku ‘ukuakusitulula alumbu,’ eye wa tu lĩha. Yehova, o tu kuatisa oku limbuka olombiali via tukuiwa luprofeto Daniele, kuenda upostolo Yoano.

² Yehova wa situluila Daniele la Yoano ovinjonde viatiamẽla kovinyama vinene via tema. Eye wa sapuilavo Daniele elomboloko liociñumañuma cinene cutale Nevukandesa a mola vonjoi. Yehova wa ecelela okuti, ovolandu aco a sonehiwa Vembimbiliya, kuenda a laviwa oco a tu kuatise. (Va Rom. 15:4) Eye wa ci linga oco a pamise elavoko lietu liokuti, Usoma waye ndopo u ka kundula ovoviali osi omanu.​—Dan. 2:44.

3. Nye tu sukila oku kũlĩha oco tu kuate elomboloko liocitumasuku cimue, kuenda momo lie?

³ Tu konomuisi ovolandu Daniele la Yoano va soneha, kuenda tu kũlĩhĩsi otembo ovoviali ecelãla a fetika oku molẽha kilu lieve. Tu kuata lika elomboloko lia suapo liovitumasuku, nda tua kũlĩha ciwa ocitumasuku catete ci sangiwa Vembimbiliya. Momo lie? Momo, ovitumasuku viosi Viembimbiliya via kunamẽla lika kocitumasuku cimuamue. Omo liaco, ovitumasuku viosi vi sangiwa Vembimbiliya, vi tiamisiwila kocitumasuku caco.

OMBUTO YONYÕHA KUENDA OCINYAMA CINENE CA TEMA

4. Velie va panga onepa kombuto yukãi, kuenda nye va ka linga?

⁴ Noke liusuanji wa lingiwa vocumbo Cedene, Yehova wa popele hati, “ombuto” ya likuminyiwa, yi ka tunda ‘kukãi.’a (Tanga Efetikilo 3:15.) Ombuto yaco, oyo yi ka sasõla utue wonyõha okuti, Satana. Yehova wa popelevo hati, ombuto yaco yi ka tunda kocitumbulukila ca Avirahama, kepata lia Isareli, kocikoti ca Yuda, kuenda kepata lia Soma Daviti. (Efet. 22:15-18; 49:10; Osa. 89:3, 4; Luka 1:30-33) Yesu Kristu, eye onepa yatete yombuto. (Va Gal. 3:16) Ekongelo Liakristão olombuavekua, olio onepa yavali yombuto. (Va Gal. 3:26-29) Yesu kumue lolombuavekua, ovo va panga onepa Kusoma wa Suku, una u ka kundula Satana.​—Luka 12:32; Va Rom. 16:20.

5, 6. (a) Ovoviali añami Daniele la Yoano va tukula? (b) Utue wepanduvali wocinyama ca tema ca tukuiwa kelivulu Liesituluilo u lomboloka nye?

⁵ Ocitumasuku catete, ca eciwa vocumbo Cedene, ca tukulavo “ombuto” ya Satana. Ombuto yaco, oyo yeya oku suvuka ombuto yukãi. Velie va panga onepa kombuto yonyõha? Vana va siata oku setukula Satana, poku suvuka Suku loku lambalala afendeli vaye. Satana wa angiliya ombuto yaye vovisoko vio pulitika, kuenda vovosoma alua omanu. (Luka 4:5, 6) Tunde kotembo ya va Isareli, olombiali vimue via siata oku kangisa afendeli va Suku, ca piãla enene Akristão olombuavekua. Momo lie ci kuetele esilivilo oku kũlĩhĩsa ulandu waco? Momo ci tu kuatisa oku limbuka esunga lieci ovinjonde via Daniele levi via Yoano, vi tukuila lika ovosoma ecelãla a kuete unene walua.

⁶ Kesulilo liocita catete, K.K., Yesu wa situluila upostolo Yoano ovinjonde vialua. (Esit. 1:1) Vocinjonde cimue, Yoano wa mola ocinyõha ci kasi veseke liokalunga okuti, oco ondimbukiso Yeliapu. (Tanga Esituluilo 13:1, 2.) Yoano wa molavo ocinyama cimue ci koka usumba ci tunda vokalunga okuti, ca tambula unene Keliapu. Noke, ungelo wa sapuila Yoano hati, ovitue epanduvali viocinyama ci kusuka, ca tukuiwa kelivulu Liesituluilo 13:1, vi lomboloka “olosoma epanduvali,” ale ovoviali. (Esit. 13:14, 15; 17:3, 9, 10) Eci Yoano a soneha ulandu waco, kua pitile ale olosoma vitãlo okuti, yimosi ya kala oku viala, yikuavo “ka yeyile handi.” Olosoma viaco vi lomboloka nye? Tu konomuisi elomboloko liovitue viocinyama ca tema, ca tukuiwa kelivulu Liesituluilo. Noke, tu konomuisavo ndomo ovitumasuku via Daniele, vi pondola oku vokiya elomboloko lietu liatiamẽla kolosoma viaco okuti, eci a soneha ulandu waco, vimue pokati kavio ka via fetikile handi oku viala.

OVITUE VIVALI VIATETE, VI LOMBOLOKA UVIALI WO EGITO​—KUENDA WO ASURIA

7. Utue watete wocinyama ca tema u lomboloka nye, kuenda momo lie?

⁷ Utue watete wocinyama ca tema, u lomboloka ofeka Yegito. Momo lie? Momo ofeka Yegito, oyo ya kala uviali watete wa suvuka afendeli va Suku. Noke, kocitumbulukila ca Avirahama,​—kuna kua tunda ombuto yukãi—​ya likuminyiwile, ca fetika oku li vokiya eci va kala Kegito. Kuenje, va Egito va fetika oku kangisa va Isareli. Satana wa yonguile oku kundula afendeli va Suku osimbu ombuto yaco ka ya tukulukile handi. Wa ci linga ndati? Wa ci linga poku vetiya Fareo oco a tume oku ponda oloñaña viosi vialume via va Isareli eci vi citiwa. Yehova wa tateka elinga liaco, kuenje, wa yovola omanu vaye kupika wo Kegito. (Etu. 1:15-20; 14:13) Noke, Yehova wa iñisa va Isareli Vofeka Yohuminyo.

8. Utue wavali wocinyama ca tema u lomboloka nye, kuenda wa seteka oku linga nye?

⁸ Utue wavali wocinyama ca tema, u lomboloka ofeka yo Asuria. Uviali waco, wa setekavo oku kundula afendeli va Suku. Yehova eye wa vetiya va Asuria oku kangisa usoma wapata ekũi a va Isareli omo liesino liavo lioku fendela oviteka. Pole, va Asuria veya oku linga uyaki lo Yerusalãi. Momo Satana wa yonguile oku kundula ocikoti cepata lina Yesu eya oku citiwila. Omo okuti Yehova hayeko wa tumile va Asuria oku linga uyaki lo Yerusalãi, wa yovola afendeli vaye locikomo poku ponda olohoka viaco.​—2 Olos. 19:32-35; Isa. 10:5, 6, 12-15.

UTUE WATATU, U LOMBOLOKA O BAVULONO

9, 10. (a) Yehova wa ecelela va Bavulono oku linga nye? (b) Ulandu upi weya oku pita oco ocitumasuku caco ci tẽlisiwe?

⁹ Utue watatu wocinyama ca tema Yoano a mola vocinjonde, u lomboloka usoma wo Bavulono. Yehova wa ecelela okuti va Bavulono va nyõla o Yerusalãi loku ambata omanu vaye kumandekua. Osimbu va Isareli ka va pitile lohali yaco, Yehova wa va sapuila ovitangi va laikele oku pita lavio omo liesino liavo. (2 Olos. 20:16-18) Kuenje, wa va sapuilavo hati, olosoma vina via enda oku tumãla “kocalo ca Yehova” ko Yerusalãi, vi tundisiwa kuviali waco. (1 Asa. 29:23) Pole, Yehova wa likuminyile hati, kocitumbulukila ca Soma Daviti, oko ku ka tunda umue ‘o sesamẽla’ oku viala, oco a tambule usoma waco.​—Esek. 21:25-27.

¹⁰ Ocitumasuku cikuavo ca lekisa okuti, eci Mesiya a tukuluka, o sanga okuti, va Yudea va kasi oku amamako oku fendela vonembele ko Yerusalãi. (Dan. 9:24-27) Ocitumasuku cikuavo ca sonehiwa eci handi va Isareli ka va tualiwile kumandekua ko Bavulono ca lekisile okuti, Mesiya o ka citiwila vo Beteleme. (Mika 5:2) Nda ovitumasuku viaco ka via tẽlisiwile, va Yudea nda ka va yovuiwile kumandekua loku tiukila kofeka yavo, oco va tumbulule onembele. Pole, va Bavulono havoko va yovola va Yudea kumandekua. Ocitumasuku caco ca tẽlisiwa ndati? Yehova wa eca etambululo kovaprofeto vaye.​—Amo. 3:7.

11. Onepa yipi yociñumañuma yi lomboloka Uviali wo Bavulono? (Kũlĩhĩsa etosi pombuelo yemẽla.)

¹¹ Uprofeto Daniele wa kala pokati komanu va ambatiwile kumandekua ko Bavulono. (Dan. 1:1-6) Yehova wa kuatisa Daniele oku situlula ovoviali a laikele oku tukuluka voluali. Yehova wa situlula elumbu liaco, poku eca olondimbukiso via litepa. Eye wa lotisa Soma Nevukandesa onjoi yociñumañuma cutale okuti ca lepa, kuenda ci kuete olonepa via litepa. (Tanga Daniele 2:1, 19, 31-38.) Vonduko ya Daniele, Yehova wa lekisa okuti, utue wulu wociñumañuma, u lomboloka Uviali wo Bavulono.b Onete lovoko opalata, vi lomboloka uviali ukuavo weya oku piñala pomangu yo Bavulono. Nye ca pangele onepa kuviali waco, kuenda olonepa viaco via tata ndati afendeli va Suku?

UTUE WAKUÃLA, U LOMBOLOKA VA MEDIA LA VA PERSIA

12, 13. (a) Nye Yehova a situlula catiamẽla koku yuliwa kuo Bavulono? (b) Momo lie Uviali wa va Media la va Persia u sokisiwila lutue wakuãla wocinyama ca tema?

¹² Vokuenda kueci ci pitahãla ocita canyamo konyima, osimbu Daniele ka sonehele ovitumasuku, Yehova wa situluila uprofeto Isaya ovina viatiamẽla kuviali wa laikele oku lundula usoma wo Bavulono. Yehova wa lombolola ndomo olupale luo Bavulono lueya oku nyõliwa, kuenda wa tukula omunu wa songuila uyaki waco. Onduko ya kesongo kaco Kuro, wo ko Persia. (Isa. 44:28–45:2) Daniele wa tambula ovinjonde vikuavo vivali viatiamẽla ko Media lo Persia, okuti, owo wa kala Uviali Woluali. Vocinjonde catete, wa mola ombinji ya kala oku votoka okuti yi lomboloka yimue pokati kolosoma viaco. Ombinji yaco, va yi sapuila oku “lia ositu yalua.” (Dan. 7:5) Vocinjonde cikuavo catiamẽla kuviali waco, Daniele wa molavo ocitupi comeme ci kuete olombinga vivali.​—Dan. 8:3, 20.

¹³ Oco ocitumasuku caco ci tẽlisiwe, Yehova wa vetiya Uviali wa va Media la va Persia, oku lundula o Bavulono, kuenda oku yovola va Isareli oco va tiukile kofeka yavo. (2 Asa. 36:22, 23) Pole, uviali waco wa yonguile oku kundula omanu va Suku. Velivulu lia Ester, mua sonehiwa etutu lia lingiwa la Hamana una wa kala epalanga liatete lia Soma yo ko Persia. Eye, wa sokiyile eteke lioku kundula va Yudea vana va lisanduilile kolonepa viosi viuviali wa va Persia. Etutu liaco ka lia tẽlisiwile, momo Yehova wa teyuila afendeli vaye koku suvukiwa lombuto ya Satana. (Est 1:1-3; 3:8, 9; 8:3, 9-14) Omo liaco, Uviali wo Media lo Persia, u sokisiwavo lutue wakuãla wocinyama ca tema, ca tukuiwa kelivulu Liesituluilo.

UTUE WATÃLO U LOMBOLOKA VA HELASI

14, 15. Ovina vipi Yehova a situlula viatiamẽla Kuviali wo Helasi kosimbu?

¹⁴ Utue watãlo wocinyama cinene ca tema ca tukuiwa kelivulu Liesituluilo, u lomboloka uviali wo Helasi. Daniele poku situlula onjoi ya Nevukandesa, wa popia hati, uviali waco u kuete ondimbukiso yimo liosipi, kuenda ovikalo viociñumañuma ca lepa. Daniele wa molavo ovinjonde vivali vi lombolola ndomo uviali waco wa kala kuenda ekemãlo weya oku kuata.

¹⁵ Vocinjonde Daniele a kuata, wa mola ongue yi kuete avava akuãla. Oyo, yi lomboloka uviali wo Helasi una weya oku lundula lonjanga uviali wa kalako. (Dan. 7:6) Vocinjonde cikuavo Daniele a kuata, wa mola ocitupi cohombo ci kuete ombinga yimosi ya lepa okuti, ca ponda ocitupi comeme yolombinga vivali, okuti, vi lomboloka uviali wo Media lowu wa va Persia. Yehova wa sapuila Daniele hati, ocitupi cohombo ci lomboloka uviali wo Helasi, kuenda ombinga yimosi ya lepa, yi lomboloka yimue pokati kolosoma viaco. Daniele wa soneha hati, eci ombinga ya lepa ya teyiwa, pemome liaco pa tundila olombinga vikuãla vitito. Ndaño okuti ocitumasuku caco ca sonehiwa vokuenda kuanyamo alua konyima eci uviali wo Helasi ka wa tukulukile handi, ovina viosi via kongeliwa vocitumasuku caco, vieya oku tẽlisiwa. Alesandre Unene una wa kala osoma ya va Helasi, eye wa songuila olohoka via li yaka la va Media kuenda va Persia. Oku teka kuombinga ya lepa ku lekisa okuti, eci Alesandre a kuata ekemãlo vuviali waye, oco a fa, okuti wa tẽlisile lika 32 kanyamo. Noke, usoma waye, wa tepiwa ku vakesongo vaye vakuãla.​—Tanga Daniele 8:20-22.

16. Nye Antioku Yakuãla a linga?

¹⁶ Noke yoku lundula uviali wa va Persia, o Helasi yeya oku viala afendeli va Suku. Kotembo yaco, va Yudea va tiukilile ale Kofeka Yohuminyo, kuenda va tumbuluile onembele vo Yerusalãi. Omo okuti va Yudea va nõliwile la Suku, onembele oyo ya kala ocitumãlo cefendelo liocili. Pole, kocita cavali O.Y., o Helasi yina ya lombolokele utue watãlo wocinyama ca tema, ya ñualelapo afendeli va Suku. Kuenje, Antioku Yakuãla, una wa piñalele onepa yimue yusoma wa Alesandre, wa kapa utala wefendelo liesanda vonembele yo vo Yerusalãi, kuenje, wa handeleka omanu okuti, wosi o kuama efendelo lia va Yudea, o pondiwa. Elambalalo liaco, lia lingiwa lonepa yimue yombuto ya Satana! Noke, o Helasi yeya oku lunduiwa kuviali woluali. Nye ca laikele oku kala utue wepandu wocinyama ca tema?

UTUE WEPANDU ‘WOCINYAMA CA TEMA,’ U LOMBOLOKA O ROMA

17. Utue wepandu wa kuata onepa yipi koku tẽlisiwa kuocitumasuku ci sangiwa kelivulu Liefetikilo 3:15?

¹⁷ Eci Yoano a tambula ocinjonde, o Roma oyo ya kala uviali woluali. (Esit. 17:10) Utue wepandu wocinyama ca tema, wa kuata onepa koku tẽlisiwa kuocitumasuku ci sangiwa kelivulu Liefetikilo 3:15. Satana wa vetiya asualali vo ko Roma oku lumana ‘kocisendemãhi’ combuto, pole, epute liaco ka lia pitile otembo yalua. Ca lingiwa ndati? Va Roma va kangisa Yesu omo lialundi a lingiwa hati ocisuanji, kuenje, vo ponda. (Mat. 27:26) Pole, epute liaco lia kaya, momo Yehova wa pindula Yesu.

18. (a) Ofeka yipi yokaliye Yehova a nõla, kuenda momo lie? (b) Ombuto yonyõha ya siata oku lekisa ndati okuti, ya suvuka ombuto yukãi?

¹⁸ Asongui vetavo ko Isareli, va vetiya va Roma oku ñualelapo Yesu kuenje, omanu valua vo likala. Omo liaco, Yehova wa yanduluka va Isareli vana va kala omanu vaye. (Mat. 23:38; Ovil. 2:22, 23) Noke, wa nõla ofeka yokaliye okuti, ‘o Isareli ya Suku.’ (Va Gal. 3:26-29; 6:16) Ofeka yaco, ekongelo Liakristão olombuavekua okuti, vamue pokati kavo va Yudea, vakuavo Vakualofeka. (Va Efe. 2:11-18) Noke yolofa via Yesu lepinduko liaye, ombuto yonyõha ya amamako oku suvuka ombuto yukãi. O Roma ya seteka olonjanja vialua oku kundula ekongelo Liakristão olombuavekua okuti, olio onepa yavali yombuto yukãi.c

19. (a) Daniele wa lombolola ndati uviali wepandu? (b) Nye tu ka lilongisa vocipama cikuavo?

¹⁹ Vonjoi Daniele a lomboluila Nevukandesa, wa tukula ovipindi viutale okuti, vi lomboloka o Roma. (Dan. 2:33) Vocinjonde cikuavo Daniele a kuata, wa mola Uviali wo Roma, kuenda uviali weya oku piñala o Roma. (Tanga Daniele 7:7, 8.) Vokuenda kuanyamo alua, o Roma ya molehẽle kovanyãli vaye ndocinyama ‘ci koka usumba, haico ca pama.’ Pole, ocitumasuku ca popele okuti, kutue wocinyama caco ku tundila “olombinga ekũi,” kuenje, ombinga yimue pokati kavio, yi kuata ekemãlo lialua. Nye ci lomboloka olombinga ekũi, kuenda okambinga katito ka lomboloka nye? Onepa yipi yociñumañuma conjoi ya Nevukandesa yi kuete elomboloko limuamue lokambinga katito? Ocipama ci kasi kemẽ 14, ci ka tambulula apulilo aco.

[Atosi pombuelo yamẽla]

Yehova O Situlula Ovina ‘Viya Ndopo’

“Elivulu eli esituluilo lia eciwa la Suku ku Yesu Kristu. Wa li eca oku lekisa kakuenje vaye ovina viya ndopo.”​—ESIT. 1:1.

O TAMBULULA NDATI?

Olonepa vipi viociñumañuma cinene vi lomboloka Uviali wo Bretanya lowu wo Amerika?

Yoano wa lombolola ndati ukamba u kasi pokati kuviali wo Bretanya lowu wo Amerika kuenda olo Nações Unidas?

Daniele la Yoano va lombolola ndati esulilo liuviali womanu?

1, 2. (a) Ocitumasuku ca Daniele leci ca Yoano vi tu kuatisa oku linga nye? (b) Ovitue epandu viatete viocinyama ca tema, vi lomboloka nye?

OCITUMASUKU ca Daniele leci ca Yoano, vi tu kuatisa oku kuata elomboloko liovina vi kasi oku pita voluali koloneke vilo, kuenda evi vi keya kovaso yoloneke. Yoano vocinjonde a kuata, wa mola ovina vialua, kuenda Daniele wa lombolola ovina viatiamẽla kocinyama ci koka usumba okuti ci kuete olombinga ekũi kutue, kuenda wa tukula ovina viatiamẽla kociñumañuma cinene. Ovina viaco vi tu longisa nye? Oku kuata elomboloko lia suapo liovitumasuku viaco, ci tu vetiya oku linga nye?

² Tu konomuisi ocinjonde Yoano a mola catiamẽla kocinyama ca tema. (Esit. kocipama 13) Ndomo tua konomuisa ocipama catete, ovitue epandu viocinyama ca tema, vi lomboloka o Egito, o Asuria, o Bavulono, va Media la va Persia, o Helasi, kuenda o Roma. Ovoviali aco osi, a suvukile ombuto yukãi. (Efet. 3:15) O Roma okuti oyo yi lomboloka utue wepandu, ya viala oluali anyamo alua, noke liocinjonde Yoano a soneha. Kuenje, utue wepanduvali, weya oku piñala uviali wo Roma. Usoma waco, wa kuata unene we, kuenda weya oku tata ndati ombuto yukãi?

O BRETANYA LUVIALI WO AMERIKA OVO VA KASI OKU VIALA

3. Ocinyama ci kuete olombinga ekũi haico ci koka usumba ci lomboloka nye, kuenda nye ci lomboloka olombinga ekũi?

³ Tu pondola oku kuata elomboloko liutue wepanduvali wocinyama ca tema, ca tukuiwa kelivulu Liesituluilo kocipama 13, poku sokisa ocinjonde ca Yoano locinyama ca tema Daniele a mola okuti, kutue waco kua tundila olombinga ekũi.a (Tanga Daniele 7:7, 8, 23, 24.) Ocinyama ca tema Daniele a mola vocinjonde, ci lomboloka Uviali wo Roma. (Tanga pokakasiakamẽla 12-13.) Uviali wo Roma wa fetika oku nyõleha kocita catãlo, K.K. Olombingaekũi vi kasi kutue wocinyama ci koka usumba, vi lomboloka usoma una wa piñala Uviali wo Roma.

4, 5. (a) Okambinga katito ka linga nye? (b) Utue wepanduvali wocinyama ca tema u lomboloka nye?

⁴ Olombinga vikuãla via tundila kutue wocinyama ci koka usumba, vi lomboloka olosoma vina vieya oku tambula ekemãlo. Kuenje, eci ‘okambinga katito’ ka fetika oku kula, ka piñala pemome liolombinga vitatu via tukũka. Ocitumasuku caco ca tẽlisiwa eci o Bretanya ya piñala pomangu Yuviali wo Roma, kuenje, ya fetika oku kuata ekemãlo lialua. Toke kocita 17, o Bretanya ka ya kuatele ekemãlo lialua ndeli lia kala pokati kolofeka vitatu vina via pangele onepa Kuviali wo Roma ndeci: O ​—Espanya, o Holanda, kuenda o Fransa—​. Noke, uviali wo Bretanya wa lundula olofeka viaco viosi, kuenda via tundisiwa kolomangu viavo via kemãla. Vokuenda kuocita -18, o Bretanya ya fetika oku viala oluali luosi. Pole, uviali waco, hawoko weya oku tiamẽla kutue wepanduvali wocinyama ca tema.

⁵ Ndaño o Bretanya ya fetika oku kuata ekemãlo, olofeka vina a vialele ko Amerika yo Konano, via litepa lo Bretanya. Pole, eci olofeka vio Amerika yo Konano via tambula eyovo, o Bretanya ya eca olohoka vio vokalunga, oco vi teyuile olofeka viaco. Kunyamo wo 1914, eci eteke lia Ñala lia fetika, o Bretanya oyo ya linga uviali wa kemãla voluali, kuenje, olofeka vio ko Amerika via fetika oku kuata ekemãlo voluali luosi omo liuloño.b Vokuenda Kuyaki Watete wa pita Voluali Luosi, o Amerika yo Konano, ya linga ukamba lo Bretanya. Omo liaco, utue wepanduvali wocinyama ca tema, u lomboloka Uviali wo Bretanya lowu wo Amerika. Utue wocinyama caco, wa tata ndati ombuto yukãi?

6. Utue wepanduvali wocinyama ca tema wa tata ndati afendeli va Suku?

⁶ Eci eteke lia Ñala lia fetika, utue wepanduvali wocinyama ca tema, wa ñualelapo afendeli va Suku ​—okuti, vamanji ya Kristu vana va kala handi palo posi. (Mat. 25:40) Yesu wa popele hati, kotembo yetukuluko liaye, wa laikele oku sanga okuti, ombuto yukãi yi kasi oku talavaya palo posi. (Mat. 24:45-47; Va Gal. 3:26-29) Uviali wo Bretanya lowu wo Amerika, wa linga uyaki lolombuavekua via kala palo posi. (Esit. 13:3, 7) Vokuenda Kuyaki Watete wa pita Voluali Luosi, uviali waco, wa kangisa Akristão vocili, poku tambula alivulu avo kuenje, va kapa vokayike olonumiwa viukuenje wa kolelua. Kotembo yaco, ca kala ndu okuti, utue wepanduvali wocinyama ca tema, wa imũla upange woku kunda. Omo okuti Yehova wa kũlĩhĩle ale ocitangi caco, wa ci situluila ku Yoano. Kuenje, wo sapuilavo hati, onepa yavali yombuto yukãi yi ka talama, kuenje, yi ka amamako lupange woku kunda. (Esit. 11:3, 7-11) Ulandu wafendeli va Yehova koloneke vilo, u situlula ciwa ndomo ocitangi caco ca pita.

UVIALI WO BRETANYA LOWU WO AMERIKA, KUENDA OLOMÃHI VIUTALE WA TENGIWA LOTUMA

7. Elitokeko lipi li kasi pokati kutue wepanduvali wocinyama ca tema lociñumañuma cinene?

⁷ Elitokeko lipi li kasi pokati kutue wepanduvali wocinyama ca tema lociñumañuma cinene? Uviali wo Bretanya​—lowu wo Amerika,—​wa piñala Uviali wo Roma. Olomãhi viociñumañuma vi lomboloka nye? Ulandu waco u lekisa okuti, olomãhi viociñumañuma caco, via tengiwa lutale kuenda otuma. (Tanga Daniele 2:41-43.) Elomboluilo liaco, li likuata lotembo utue wepanduvali wocinyama ca tema, una u lomboloka uviali wo Bretanya lowu​—wo Amerika wa fetika oku Viala—​voluali. Omo okuti ocikuata cimue ca tengiwa lutale kuenda otuma ka ci pami calua, cimuamue haico ca pita Luviali wo Bretanya lowu wo Amerika okuti, kefetikilo ka wa kuatele ekemãlo ndeli liuviali va piñala. Momo lie?

8, 9. (a) Uviali wepanduvali wa siata oku lekisa ndati oku pama ndutale? (b) Olomãhi viotuma viociñumañuma vi lomboloka nye?

⁸ Vokuenda kuotembo, utue wepanduvali wocinyama ca tema, wa fetika oku kuata unene ndutale. Owo wa lekisa unene waco Kuyaki Watete wa pita Voluali Luosi. Ekemãlo liutue wepanduvali wocinyama ca tema, haiwo u sokisiwa lutale wa pama, lia muiwa vokuenda Kuyaki Wavali wa pita Voluali Luosi.c Noke liuyaki waco, utue wepanduvali wocinyama ca tema, wa fetika oku lekisa oku pama ndutale. Pole, kefetikilo, utale waco wa litengele lotuma.

⁹ Afendeli va Yehova va siata oku likolisilako oku kuata elomboloko liolomãhi viociñumañuma. Elivulu lia Daniele 2:41, li lombolola okuti, utale wa tengiwa lotuma, u lomboloka lika “usoma” umosi. Otuma yi lomboloka olofeka vina vi kasi vemẽhi Liuviali wo Bretanya lowu wo Amerika yo Konano okuti, ka via pamẽle ndutale, kuenda ka vi kuete unene Nduviali wo Roma. Otuma, yi lombolokavo ‘ombuto yomanu.’ (Dan. 2:43) Eli olio esunga lieci omanu va siatela oku pinga Kuviali wo Bretanya lowu wo Amerika, oco va kuate ekalo liwa, upange u feta ciwa, kuenda elianjo. Pole, omanu vakuavo va siata oku tateka Uviali wo Amerika oku talavaya ndutale wa pama. Omanu valua ka va kolelele vali kolombiali, momo eci ku lingiwa ocela coku nõla ombiali yimue, ombiali yaco ka yi tẽlisa olohuminyo viaye, momo ka yi kuete unene woku ci linga. Daniele wa popia hati: “Usoma waco nẽli u pama, nẽli u leñela.”​—Dan. 2:42; 2 Tim. 3:1-3.

10, 11. (a) Nye ci ka pita lolomãhi kovaso yoloneke? (b) Elomboloko lipi tu pondola oku kuata liatiamẽla ketendelo liovimuine?

¹⁰ Koloneke vilo, Uviali wo Bretanya lowu wo Amerika u li kuete ukamba, momo olombiali viaco, via siata oku tetuluila kumosi ovitangi violuali. Ocitumasuku catiamẽla kociñumañuma cinene, kuenda kocinyama ca tema, ci lekisa okuti, Uviali wo Bretanya lowu wo Amerika, ka u ka piñanyiwa luviali ukuavo woluali. Ndaño okuti Uviali waco owo wa sulako voluali, haiwo u lomboloka ovipindi viutale, kuenda ka u kuete unene walua, pole, ka u li nenela enyõleho owo muẽle.

¹¹ Etendelo liovimuine vio kolomãhi viociñumañuma li kuete hẽ esilivilo lia velapo? Ivaluka okuti, vovinjonde vikuavo Daniele a kuata, wa tukula etendelo liolombinga viovinyama via litepa. Etendelo liaco, li kuete elomboloko lia velapo. Pole, eci Daniele a situlula elomboloko liociñumañuma, ka tukuile etendelo liovimuine via pangiwa lutale kuenda otuma. Omo liaco, etendelo liovimuine viociñumañuma, ka li kuete esilivilo lia velapo, ndeli liovoko, liovipindi kuenda liolomãhi. Daniele wa popia hati, ovimuine viaco, via pangiwa lutale kuenda otuma. Omo liaco, tu pondola oku kuata elomboloko liokuti, Uviali wo Bretanya lowu wo Amerika, u ka amamako oku viala toke eci ewe lina li lomboloka Usoma wa Suku, li veta kolomãhi viociñumañuma.​—Dan. 2:45.

UVIALI WO BRETANYA LOWU WO AMERIKA KUENDA OLOMBINGA VIVALI VIOCINYAMA

12, 13. Olombinga vivali viocinyama ca tema vi lomboloka nye, kuenda via siata oku linga nye?

¹² Ndaño okuti Uviali wo Bretanya lowu wo Amerika u sokisiwa lutale wa tengiwa lotuma, pole, vovinjonde Yesu a situluila Yoano, wa lekisa okuti, u ka amamako lunene woku viala oluali vokuenda kuoloneke via sulako. Uviali waco wa amamako ndati? Vocinjonde Yoano a kuata, wa mola olombinga vivali viocinyama ca tema okuti, vi popia ndocinyõha. Ocinyama caco ca tema ci lomboloka nye? Olombinga vivali viocinyama caco, vi lomboloka ovoviali avali oluali. Yoano wa mola vali Uviali wo Bretanya lowu wo Amerika okuti, u kuete ocikele cimue ca velapo.​—Tanga Esituluilo 13:11-15.

¹³ Ocinyama ci kuete olombinga vivali, ci vetiya omanu oku fendela ocinyama ca tema. Yoano wa soneha hati, ociñumañuma cocinyama ca tema, ci moleha lika okatembo kamue, pole, ka ci kala otembo yalua, kuenje, noke ci tiuka vali. Eci oco ca pita locisoko cimue ceya oku tumbikiwa luviali wo Bretanya lowu wo Amerika, locimãho coku tokekisa olofeka viosi, okuti ocisoko caco oco ca linga onumiwa yolofeka voluali.d Ocisoko caco ca tukuluka kesulilo Liuyaki Watete wa pita Voluali Luosi, kuenda ceya oku kũlĩhĩwa okuti, o Liga das Nações. Noke ca imuha kefetikilo Liuyaki Wavali wa pita Voluali Luosi. Vokuenda kuyaki waco, afendeli va Suku, va lombolola okuti, ociñumañuma cocinyama ca tukuiwa vocitumasuku ci sangiwa kelivulu Liesituluilo, noke ci tukuluka vali. Kuenje, ulandu waco wa tẽlisiwa, eci kua tumbikiwa Ocisoko​—colo Nações Unidas.​—Esit. 17:8.

14. “Osoma yecelãla” yatiamẽla ndati kocinyama ca tema?

¹⁴ Yoano wa lombolola hati, “osoma yecelãla,” yatiamẽla kocinyama ca tema. Osoma yaco yatiamẽla ndati kocinyama ca tema? Osoma yaco hayoko yi lomboloka utue wecelãla wocinyama ca tema. Pole, ocindekaise lika cocinyama caco. Momo unene wosoma yaco, u tunda kolofeka vikuavo, ca piãla enene Kuviali wo Bretanya lowu wo Amerika. (Esit. 17:10, 11) Pole, ocisoko caco ca siata oku tambula unene ndowu wosoma poku tetulula ovitangi violuali.

OCINYAMA CA TEMA CI LIA OCIPUEPUE

15, 16. Helie o lomboloka ocipuepue, kuenda nye ci kasi oku pita lomanu va siata oku ci kuatisa?

¹⁵ Yoano wa mola ocinyama ci kusuka okuti, kilu​—liaco, kua tumãla ukãi umue ocipuepue. Ocipuepue caco ci tukuiwa hati: ‘O Bavulono Yinene.’ (Esit. 17:1-6) Ocipuepue caco, ca tumãla kilu liatavo osi, oku kongelamo Akristão vesanda. Ovisoko viatavo esanda, via siata oku sumũlũisa ociñumañuma cocinyama, loku vetiya ovitundo vio pulitika.

¹⁶ Pole, vokuenda kueteke lia Ñala, ovava ana kua tumãla o Bavulono Yinene okuti, a lomboloka omanu vana va siata oku eca ekuatiso kokuayo, a kasi oku takata. (Esit. 16:12; 17:15) Eci ociñumañuma cocinyama ca tukuluka onjanja yatete, etavo Liakristão vesanda, okuti olio onepa ya velapo yo Bavulono Yinene, lia vetiya omanu valua va kala Kutakelo woluali, oco va ci sivaye. Koloneke vilo, omanu valua ka va sumbilile vali etavo kumue lasongui vaco, momo va limbuka okuti, ovo va siata oku nena ovitangi vialua voluali. Eli olio esunga lieci vakuasapulo kumue lovisoko viomanu vana va lilongisa calua lasualali vo Kutakelo woluali, va siatela oku popia hati, va sukila oku malako atavo osi voluali.

17. Nye ci ka pita ndopo latavo osi esanda, kuenda momo lie?

¹⁷ Etavo liesanda ka lia nyõliwile handi. Ocipuepue ci ka amamako oku vetiya olosoma violuali oco vi tẽlise olonjongole viocipuepue caco, toke eci Suku a ka kapa vovitima violosoma viaco ocisimĩlo coku ci nyõla elisi. (Tanga Esituluilo 17:16, 17.) Ndopo Yehova o ka vetiya ovisoko vio pulitika vina viatiamẽla koluali lulo lua Satana ndeci, olo Nações Unidas, oco vi kundule atavo osi esanda. Ovio vi ka nyõla ocipuepue caco, kuenda ovokuasi aye osi. Vokuenda kuanyamo a pita, lomue wa simĩle okuti, eteke limue omanu ka va ka sumbila vali etavo. Koloneke vilo, ocipuepue, ca tumãla kilu liocinyama cikusuka. Unene wocipuepue caco, handi ka wa tepulukile. Pole, ndopo ci ka nyõliwa elisi.​—Esit. 18:7, 8, 15-19.

NDOPO OVINYAMA VI NYÕLIWA

18. (a) Nye ocinyama ca tema ci ka linga, kuenda nye ci keyililako? (b) Olosoma vipi vi ka nyõliwa elisi Lusoma wa Suku, ndomo ca lekisiwa kelivulu lia Daniele 2:44? (Tanga pokakasia kemẽla 17.)

¹⁸ Noke yoku nyõliwa kuatavo osi esanda, Satana okuti eye ocinyama ca tema, o ka vetiya olombiali vio kilu lieve oco vi ñualelepo Usoma wa Suku. Omo okuti olosoma via palo posi ka vi tẽla oku liyaka Lusoma wa Suku u kasi kilu, vi ka ñualelapo vana va siata oku kuatisa Kusoma waco. Ocilunga caco ci ka nena uyaki wa Suku. (Esit. 16:13-16; 17:12-14) Daniele wa lombolola ovina vi ka pita vuyaki wa sulako. (Tanga Daniele 2:44.) Ocinyama ca tema, ca tukuiwa kelivulu Liesituluilo 13:1, kumue locinyama ci kuete olombinga vivali, vi ka nyõliwa elisi.

19. Ekolelo lipi tu kuete, kuenda yilo otembo yoku linga nye?

¹⁹ Tu kasi koloneke viutue wepanduvali wocinyama ca tema. Eci ocinyama ca tema ci ka nyõliwa, ka ku ka moleha vali ovitue viocinyama cikuavo. Uviali wo Bretanya lowu wo Amerika, u ka amamako oku viala voluali eci atavo osi esanda a ka nyõliwa elisi. Olonepa vialua viocitumasuku ca Daniele leci ca Yoano, via tẽlisiwa ale. Tua kolela okuti, ndopo uyaki wo Harmagedo u ka fetika, kuenje, u ka nyõla atavo osi esanda. Ovina viaco Suku wa vi situlula osimbu. Anga hẽ tua kapako alungulo a sangiwa vovitumasuku? (2 Pet. 1:19) Omo liaco, yilo oyo otembo yoku tiamẽla ku Yehova loku kuatisa Usoma waye.​—Esit. 14:6, 7.

[Atosi pombuelo yamẽla]

[Okakasia kemẽla 17]

VELIE VATIAMẼLA “KOLOSOMA VIACO VIOSI”?

Ocitumasuku ci sangiwa kelivulu lia Daniele 2:44, ci lekisa okuti, Usoma wa Suku, ‘u ka nyõla ovosoma osi kilu lieve.’ Ocitumasuku caco, ci tiamisiwila lika kovosoma ana a lomboloka olonepa via litepa viociñumañuma.

Nye ci ka pita lolombiali viosi vio kilu lieve? Elivulu Liesituluilo li lombolola ovina vialua viatiamẽla kulandu waco. Li lekisavo okuti, ‘olosoma violuali luosi,’ vi ka liongolola oco vi linge ‘uyaki keteke linene lia Suku Tõlo.’ (Esit. 16:14; 19:19-21) Ocitumasuku caco ci lombolola ovosoma ana a tukuiwa vociñumañuma ca Daniele, kuenda ci tiamisiwila kolombiali viosi vi ka nyõliwa vuyaki wo Harmagedo.

Olosoma Ecelãla Via Situluiwa

Elivulu lia Daniele leli Liesituluilo, a tukula olosoma ecelãla ale ovoviali omanu, kuenda a lekisa ndomo ovoviali aco a fetika oku tukuluka. Tu sukila oku konomuisa ovitumasuku viaco, oco tu kuate elomboloko lia suapo liocitumasuku catete ca tukuiwa Vembimbiliya.

Tunde kosimbu, Satana wa angiliya ombuto yaye vovisoko vio pulitika, kuenda vovoviali alua omanu. (Luka 4:5, 6) Olombiali vimue via siata oku kangisa afendeli va Suku, tunde kotembo ya va Isareli, ca piãla enene Akristão olombuavekua. Ovinjonde via Daniele levi via Yoano, vi tukula ovosoma ecelãla okuti, a kuete unene walua.

[Etondongolo/​ Alitalatu kemẽla 12 13]

OVITUMASUKU

OVITUMASUKU VIA DANIELE

VIELIVULU LIESITULUILO

1. O Egito

2. O Asuria

3. O Bavulono

4. Va Media la va Persia

5. O Helasi

6. O Roma

7. O Bretanya lo Amerika yo Konanoa

8. O Liga das Nações, lolo Nações Unidasb

Va Isareli Olonyitiwe

Va Isareli ya Suku

Avirahama

Daniele

Yoano

2.000 O.Y.

1.500

1.000

500

O.Y./K.K.

500

1.000

1.500

2.000 K.K.

[Atosi Pombuelo Yemela]

OMANU VA SUKU

Alitalatu

Ociñumañuma ca lepa (Dan. 2:31-45)

Ovinyama vikuãla vi tunda vokalunga (Dan. 7:3-8, 17, 25)

Ocitupi comeme lohombo (Dan., ocip. 8)

Ocinyama covitue epanduvali (Esit. 13:1-10, 16-18)

Olombinga vivali viocinyama, vi vetiya omanu oku fendela ocinyama ca tema (Esit. 13:11-15)

[Ono Yelitalatu]

Elitalatu lio Egito lo Roma, lia eciwa Lonjo yovina viosimbu, ko Bretanya O Media lo Persia: Onjo yovina viosimbu ko Louvre, Paris