Wa Ci Kũlĩha?
Akandu api Baraba a linga?
▪ Avangeliu akuãla a tukula Baraba una soma ya va Roma Pondiu Pilato a yovola pomangu ya Yesu. Baraba wa tukuiwa hati, ‘omandekua yimue ya kemala,’ kuenda wa kala “ocingumba.” (Mateo 27:16; Yoano 18:40) Va Roma vo kapele vokayike ko Yerusalãi ‘kumue la vana va ponda omanu’ omo liusuanji wavo.—Marko 15:7.
Ndaño kakuli uvangi woluali u lekisa ungangala Baraba a linga, pole, omo lioku tukuiwa kumosi lovisuanji, ca vetiya olonoño vimue oku u kongela kocimunga covisuanji vio kocita catete ko Isareli. Onoño yimue londuko Flávio Josefo, wa lombolola hati, kua kala olongalala vimue via enda oku popia hati, va linga ungangala waco omo lioku teyuila va Yudea vana va kala olongunja. Ovo va ci linga omo liovituwa vĩvi via va Roma kuenda via va Yudea, vana va talisa ohali omanu toke vocakati cocita catete, N.Y.Y. Noke, ovisoko viaco violongalala via li kongela kolohoka via va Yudea, vina via lupuisa va Roma ko Yuda kunyamo wa 66 N.Y.Y.
(Ondisionaliu yimue Yembimbiliya yi tukuiwa hati Anchor) The Anchor Bible Dictionary, yi popia hati: “Citava okuti, Baraba wa pangele onepa kocisoko colongangala vimue via kala vimbo. Olongangala viaco via kũlĩhĩwile lomanu, momo via enda oku nena ovitangi kasongui vo ko Isareli, kuenda kuviali wa va Roma.”
Koloneke via va Roma akandu api va tendaile okuti a tuala omunu koku pondiwa ndeci ca pita la Yesu?
▪ Poku kangisa vana va tomba ovihandeleko viofeka, olongangala, kuenda omanu vakuavo va sina, va Roma va enda oku va valela kuti, toke eci va fa. Eyi oyo onjila va enda oku kuama poku kangisa omanu toke kolofa.
Elivulu limue losapi hati, A Palestina Nos Dias de Jesus, (Palestina kotembo ya Yesu,) lia lombolola ndoco: “Ekangiso liaco lia enda oku lingiwila kovaso yomanu, li kutisa osõi, kuenda li nena evalo lialua. Olio lia enda oku lingiwa locimaho coku kokisa usumba vana va yonguile oku pongolola olonumbi via tumbikiwa lombiali.” Usonehi umue wo ko Roma, poku lombolola eci catiamẽla koku pondiwa kuolondingaĩvi wa popia hati, umue poku valeliwa kuti, “o kapiwa pocitumãlo cimue okuti, o muiwa lomanu vosi va pita vetapalo, oco va kuate usumba.”
Ndomo ca lomboluiwa la Josefo, umue omandekua yolohoka wa kuatiwile lasualali va Tito, eci o Yerusalãi ya ñualiwa ocingonja kunyamo wo 70 N.Y.Y., poku pondiwa va kuama onjila yaco. Kuenje, wa kapiwa kovaso yovimbaka violupale, oco ovanyãli va kuate usumba, kuenje ci va vetiya oku lekisa epokolo. Eci olupale lua nyõliwa, valua pokati kavo va pondiwa lonjila yaco.
Ovolandu a lekisa okuti, oku pondiwa kuomanu va lua lonjila yaco, kua lingiwa kesulilo liusuanji wa endisiwa la Espártaco, (kunyamo wa 73-71 O.Y.K.) Kotembo yaco, kohulo yetapalo li tunda ko Kapua oku enda ko Roma, kua pondiwa eci ci soka 6.000 kapika kumue la vana va enda oku liyaka lovinyama.
[Elitalatu kemẽla 14]
“Tu ĩhe Baraba,” by Charles Muller, 1878