“Evanjeliu Lia Yuda” LI LOMBOLOKA NYE?

Kosãi ya Kupupu yunyamo wo 2006, vovikanda viasapulo voluali luosi mua sangiwa ulandu umue wa lombolola okuti, ocimunga cimue colonoño ca sandeka ovipama va sanga vi kuete osapi ya linga hati: “Evanjeliu Lia Yuda.” Vovipama viaco olonoño via lekisa ovina ovo va tukula vati, elomboloko liwa lia tiamẽla kulandu wa Yuda una wa pakula Yesu. Olonoño viaco via lombola okuti, Yuda onõi, haeye upostolo una wa kulĩhĩle ciwa ovisimĩlo via Yesu, kuenje wa tava kepingilo liaye lioku u pakula oco a pondiwe.

Anga hẽ ulandu waco wocili? Nda wocili ka ci lekisa hẽ okuti kuli ukũlĩhĩso umue wa sitikiwa wa tiamẽla kesapulo lia Yuda Isikariote, lia Yesu Kristu, kuenda Kakristão vatete? Ulandu waco u vokiya hẽ elomboloko lietu lia tiamẽla kalongiso a Kristu, ale esapulo limue liuhembi?

NDOMO “EVANJELIU LIA YUDA” LIA SANGIWA

Toke cilo, ka tua kũlĩhĩle ndomo “Evanjeliu lia Yuda” lia sangiwa. Evanjeliu liaco, ka lia sangiwile la vakuakulembulula ovina vio posi, pole, lia sangiwa vonjo yoku landisa ovina viosimbu kunyamo wo 1978, kuenda oku upisa kunyamo wo 1980 lanyamo a kuamamo. Soketi evanjeliu liaco lia sangiwa Kegito kunyamo wo 1978, veyambo limue lia kala upolokoso veleva. Olio, lia tepiwile volonepa vikuãla vi sangiwa (velivulu limue liosimbu) lia sonehiwa lololetala viosimbu vio Kegito.

Oco elivulu liaco ka lika nyolẽhe lonjanga, lia selekiwile pocitumãlo cimue ca kukuta Kegito. Ndaño okuti olonoño vimue via lekisa lika elivulu liaco kunyamo wo 1983, pole, via pinga pinga olombongo vialua poku li landisa, kuenje, lomue wa kuata epondolo lioku li landa. Omo okuti elivulu liaco ka lia tatiwile ciwa vokuenda kuanyamo alua, lia fetika oku nyõleha. Kuenje, kunyamo wo 2000, ukãi umue wo ko Suisa ukuakulandisa ovina viosimbu, wa li eca kocimunga colomesene vimue via loñoloha vio kolofeka vialua noke via linga upange woku semũlula elivulu liaco, kuenje, lia eciwa Vonjo Yuloño Wovina Viosimbu lo Kocisoko co National Geographic muna va lingila upange woku tumbulula olonepa viosi vielivulu liaco. Ocimunga caco ca sokiyavo otembo elivulu liaco lia pangiwa loku pitiya esapulo li sangiwamo.

Ovo va talavaya lo Karbonu-14 oco va kũlĩhĩse otembo elivulu liaco lia pangiwa kuenje, va limbuka okuti, lia sonehiwa kocita catatu ale kocita cakuãla K.K. Pole, olonoño vi sima okuti, “Evanjeliu lia Yuda” lia sonehiwa tete kelimi lio Helasi. Otembo yipi “Evanjeliu lia Yuda” lia sonehĩwa?

“EVANJELIU LIA YUDA” KA LI TAVIWA VEMBIMBILIYA

Ondaka “Evanjeliu lia Yuda” ya tukuiwa konjanja yatete lusonehi umue o tukuiwa hati, Irineu wa litukowaile hati Ukristão wa kala kocita cavali. Velivulu li tukuiwa hati, Against Heresies, eye wa soneha ovina viatiamẽla kovimunga vimue a patãla alongiso avo ndoco: “Ovo va popia vati, Yuda omakuli wa kũlĩhĩwile ciwa lalongiso aye, kuenda eye lika wa linga ocina cimue okuti lomue pokati kolondonge vikuavo wa ci linga, poku tẽlisa elumbu lioku pakula. Kokuaye ovina viosi ci kale vio posi levi viokilu, via kala vombuanja. Ovo va soneha ulandu umue wesanda una va tukula okuti, Evanjeliu lia Yuda.”

Ireneu wa kuata unene woku patãla alongiso Akristão Vesanda, vana va enda oku popia vati, va kuete ukũlĩhĩso ulikasi. Vondaka Akristão vesanda mua kongela ovimunga vialua Viakristão vana va kolela kelomboloko liavo muẽle lina va tukula vati, “ocili.” Akristão vaco vesanda va sandula alongiso avo oku upisa kocita cavali.

Ovisonehua viavo viesanda via tukula olonjanja vialua okuti, ovapostolo va Yesu va kemãlele calua va pengisa ulandu wa Yesu kuenda alongiso ana a tatama eye a va sapuila okuti, omanu vamue vatito ovo lika va kuatele elomboloko liaco.a Vamue pokati Kakristão vaco vesanda va simĩle okuti, oluali lu kasi ndokayike. Ovo va popia vati, “suku usovoli” Wovisonẽhua vio Heveru, ka kuete vali unene walua omo okuti kuli olosuku vialua via lipua. Ovo va simĩle okuti omunu una o kuete “ukũlĩhĩso” u likasi, o sukila oku puluka vetimba liositu.

“Vevanjeliu lia Yuda” mua tukuiwa olondaka vimue vi popia ndoco: “Evi ovio olondaka Yesu a sapuila Yuda Isikariote pokolika, vokuenda kuoloneke ecelãla, kuenda eci kua kambele oloneke vitatu kocipito co Paskoa.”

Anga hẽ eli olio elivulu lia sonehĩwa la Irineu, vokuenda kuanyamo alua, lina omanu va sima okuti lia nyelẽla osimbu? Ulume umue o tukuiwa hati, Marvin Meyer okuti wa pangele onepa kocimunga ca konomuisa loku pitiya elivulu liaco, wa popia hati: Erineu “wa linga apongoloko vovisonehua viololetala viokosimbu vi kuete osapi ya linga hati, Evanjeliu lia Yuda.”

OLONOÑO VIA LIPATÃLA EKALO LIA YUDA VEVANJELIU LIACO

“Evanjeliu lia Yuda” li tukula okuti, Yesu wa yola epembe eci olondonge viaye via lekisa okuti ka vi kuete ukũlĩhĩso. Pole, Yuda eye lika pokati kovapostolo 12 okuti wa kuata elomboloko liekalo lia Yesu. Omo liaco, Yesu wa vangula laye pokolika ovina viatiamẽla “kelumbu liusoma.”

Onepa yatete yelivulu liaco yina ya semũluiwa locimunga colonoño, via yapuisiwa lalomboluilo evanjeliu lia sonehiwa la Irineu. Vovisonehua viavo, va lekisa vati, Yuda wa soliwile calua la Yesu ndondonge yimue ya ponduile oku kuata elomboloko lielumbu, kuenda oku “piñala usoma.” Ovapostolo vakuavo va yonguile oku piñainya Yuda, pole, eye weya oku linga “espiritu liekũi latatu” lina lia velapo [olondonge vikuavo], momo Yesu wo sapuila hati, ove eca omunu wa ndi tambula.”

Asonehi vana va landisa calua alivulu avo ndeci, Bart Ehrman, la Elaine Pagels, okuti va kala olonoño via kemãlele calua kotembo Yakristão vatete vocili, kuenda Yakristão vesanda, va sandeka lonjanga akonomuiso lalomboluilo avo a sangiwa “Vevanjeliu lia Yuda” okuti, olondaka va kuama via lisietahãla levi via semũlula ocimunga catete. Pole, noke olonoño vimue ndeci April DeConick kuenda Birger Pearson, va lekisa esakalalo. Ovo va popia vati, alomboluilo aco a eciwa Locisoko co National Geographic, ca yayuisa upange woku semũlula ovisonehua viosimbu. Handi vali, olonoño vina via kũlĩhĩsa loku pongiya kuenda oku pitulula upange woku konomuisa, via simĩle okuti ovina viaco ka via kuamiwile ciwa.

Poku linga upange waco lika liavo, DeConick la Pearson, va limbuka okuti onepa yimue ya velapo yi sangiwa vocisonehua ya pinyanyuiwa lolonoño via linga upange waco konjanja yatete. Ndomo ca lekisiwa velivulu DeConick, a semũlula, Yesu wa tukula Yuda hati, “Ondele Yekũi Latatu” pole, ko tukuila hati, “Espiritu Liekũi Latatu.”b Yesu wa sapuilavo Yuda hati lalimue eteke a ka iñila “vusoma.” Eye ko sapuilile hati, wa velelepo olondonge vikuavo, pole, Yesu wa sapuila Yuda hati: “Kevĩho ove wa velapo okuti olondonge vikuavo ci sule. Ulume una wa ndi tambula ove o ka weca.” DeConick wa tenda okuti, “Evanjeliu lia Yuda” ocisonehua Cafendeli vesanda vana va enda oku sepula ovapostolo vosi. Kuenje, DeConick la Pearson va limbuka okuti, “Evanjeliu lia Yuda” ka li kuete esilivilo kuenda Yuda yaco ka kaile onõi.

“KEVANJELIU LIA YUDA” TU LILONGISILAKO NYE?

Ndaño olonoño vialua vi tenda okuti Yuda wa kuata evanjeliu, wa kala onõi, ale wa kala ondele, pole, lomue pokati kolonoño via konomuisa evanjeliu liaco o pondola oku popia hati mu sangiwa esapulo lia suapo. Bart Ehrman wa popia hati: “Evanjeliu liaco, ka lia sonehiwile la Yuda, kuenda ka kuli umue o pondola oku popia okuti eye usonehi walio. Olio, ka lia sonehiwile lomunu umue wo kũlĩhĩle wa kala kotembo ya Yuda. Kuenda helivulu limueko li pondola oku tu ĩha alomboluilo a tiamẽla kovina via pita kotembo ya Yesu.”

“Evanjeliu lia Yuda” elivulu Liakristão vesanda lia sonehiwa kocita cavali K.K. kelimi lio Helasi. Olonoño ka via kolelele nda ocisonehua cokaliye ci tukuiwa okuti “Evanjeliu lia Yuda” ca lisoka leci ca soneha Irineu. Pole, “Evanjeliu lia Yuda” li eca lika uvangi wa tiamẽla kotembo “Akristão” vesanda va fetika oku iñisa alongiso avo ana a nena olonepele. Handi vali, “Evanjeliu lia Yuda” ka lia vĩhisile Ovisonehua, pole, li lekisa ciwa elungulo liovapostolo ndeli upostolo Paulu a eca, li sangiwa kelivulu Liovilinga 20:29, 30 liokuti: “Ndi ci okuti, eci nunda, olombinji via tema viñila pokati kene, kuenje ka vi kuatela ohenda ocunda. Kuenda vali, pokati kene muẽle, pa katuka alume va vangula ovina via penga ha va koki oloñame okuti vi va kuama.”

[Atosi pombuelo yamẽla]

[Elitalatu kemẽla 13]

Ociluvialuvia ca Yuda o pakula Yesu, co kocita 19 ca pangiwa la Gustave Doré

[Ono yelitalatu]

Ociluvialuvia ca Doré

[Etosi lia velapo kemẽla 14]

“Evanjeliu liaco, ka lia sonehiwile lomunu umue wa kũlĩhĩle Yuda okuti wa kala kotembo yaye”

[Elitalatu kemẽla 15]

[Ono yelitalatu 15]

Kenneth Garrett/National Geographic Stoc

[Etosi lia velapo kemẽla 15]

Lomue pokati kolonoño via konomuisa evanjeliu liaco o pondola oku popia okuti, mu sangiwa esapulo lia suapo