Vhalisa Vhane vha ‘Fanyisela Sambi Maitele’
“Lisani sambi ḽa Mudzimu ḽi re afho haṋu . . . nga u zwi funa . . . hu vhe nga u ḓifhelwa ngazwo . . . ni vhe vha fanyiselaho sambi maitele.”—1 PETRO 5:2, 3.
1, 2. (a) Yesu o ṋea muapostola Petro mushumo ufhio, nahone ndi ngani Yesu o vha e na tshiitisi tsha u vha na fulufhelo? (b) Yehova u ḓipfa hani nga ha vhalisa vho vhewaho?
TSHIṄWE tshifhinga nga phanḓanyana ha Pentekoste ya 33 C.E., Petro na vhaṅwe vhafunziwa vha rathi vho vha vha tshi khou ḽa tshiswiṱulo tshe Yesu a tshi lugiselela dzivhani ḽa Lwanzhe lwa Galilea. Lwo vha lu si lwa u thoma Petro a tshi vhona Yesu o vuswaho vhafuni, nahone a zwi timatimisi uri o vha o takalela u ḓivha uri Yesu u khou tshila. Fhedzi Petro a nga vha o vha a tshi khou vhilaela. Tshiitisi tshi nga vha tsho vha tshi tsha uri maḓuvhani a nga phanḓanyana o fhiraho, o landula khagala a ri Yesu ha mu ḓivhi. (Luka 22:55-60; 24:34; Yohane 18:25-27; 21:1-14) Naa Yesu o kaidza Petro o rembuluwaho nga ṅwambo wa u sa vha hawe na lutendo lwo khwaṱhaho? Hai. Nṱhani hazwo, Yesu o ṋea Petro mushumo wa u ṋea zwiḽiwa na u lisa “nngu” dzawe. (Yohane 21:15-17) Samusi mafhungo a Bivhili a ḓivhazwakale ya tshivhidzo tsha Vhukriste tsha ḓana ḽa u thoma ḽa miṅwaha a tshi sumbedza, Yesu o vha a songo khakha nga u vha na fulufhelo kha Petro. E na vhaṅwe vhaapostola na vhahulwane vha Yerusalema, Petro o lisa zwa vhukuma tshivhidzo tsha Vhukriste tshifhingani tsha milingo mihulwane na tshifhingani tsha nyengedzeo khulwane.—Mishumo 1:15-26; 2:14; 15:6-9.
2 Ṋamusi, Yehova o vhea vhanna vha faneleaho a tshi shumisa Yesu Kristo uri vha shume sa vhalisa vha muya u itela u livhisa nngu Dzawe kha zwino zwifhinga zwi konḓaho kha ḓivhazwakale ya vhathu. (Vha-Efesa 4:11, 12; 2 Timotheo 3:1) Naa hu na tshiitisi tsha u vha na fulufhelo kha vhenevho vhanna? Vhuthihi ha vhurathu na vhukomana ha Vhukriste vhune ha vha hone shangoni ḽoṱhe vhu sumbedza tshenetsho tshiitisi tsha u vha na fulufhelo. Vhukuma, vhenevha vhalisa ndi vhathu vhane vha a khakha, samusi na Petro o vha a tshi ita nga u ralo. (Vha-Galata 2:11-14; Yakobo 3:2) Naho zwo ralo, Yehova o vha ṋea mushumo wa u ṱhogomela nngu dze “a ḓi-ṱoḓela nga malofha [a Murwa wawe].” (Mishumo 20:28) Yehova u a funa vhukuma vhenevha vhanna, u vha dzhia “vho fanelwa nga u huliswa luvhili.”—1 Timotheo 5:17.
3. Vhalisa vha muya vha ṱahulela hani muya wa u ḓifunela na wa u ḓiimisela?
3 Vhalisa vha muya vha ṱahulela hani muya wa u ḓifunela na wa u ḓiimisela, na wa u vha tsumbo kha sambi? U fana na Petro na vhaṅwe vhalisa vha ḓana ḽa u thoma ḽa miṅwaha, vha ḓitika nga muyamukhethwa wa Mudzimu, une wa vha ṋea maanḓa ane vha a ṱoḓa u itela u hwala muhwalo wavho wa vhuḓifhinduleli. (2 Vha-Korinta 4:7) Muyamukhethwa u dovha wa bveledza khavho zwiaṋwiwa zwa muya, zwine zwa vha lufuno, dakalo, mulalo, u sa fhela mbilu, vhulenda, vhuthu, lutendo, u vuḓa, na u konḓelela. (Vha-Galata 5:22, 23) Kha ri ṱhogomele dziṅwe nḓila dzo livhaho dzine vhalisa vha nga vhea khadzo tsumbo u itela u sumbedza zwenezwi zwiaṋwiwa musi vha tshi khou lisa sambi ḽa Mudzimu ḽi re nga fhasi havho.
Vha Fanela u Funa Sambi na Nngu Iṅwe na Iṅwe
4, 5. (a) Yehova na Yesu vha sumbedza hani sambi lufuno? (b) Ndi dzifhio dziṅwe nḓila dzine vhalisa vha muya vha sumbedza ngadzo u funa sambi?
4 Pfaneleo ya ndeme vhukuma ine ya bveledzwa nga muya wa Mudzimu ndi lufuno. Yehova u sumbedza lufuno lwawe kha sambi ḽoṱhe musi a tshi ḽi ṋea zwiḽiwa zwinzhi zwa muya. (Yesaya 65:13, 14; Mateo 24:45-47) Naho zwo ralo, u ita zwi fhiraho u sokou ṋea sambi zwiḽiwa. U vhilaelela nga lufuno nngu iṅwe na iṅwe. (1 Petro 5:6, 7) Yesu na ene u a funa sambi. O ṋekedza vhutshilo hawe a tshi itela ḽone, nahone u ḓivha nngu iṅwe na iṅwe, “nga dzina.”—Yohane 10:3, 14-16.
5 Vhalisa vha muya vha edzisa Yehova na Yesu. Vha sumbedza u funa sambi ḽoṱhe ḽa Mudzimu nga u ‘funza’ tshivhidzo. Nyambo dzavho dzo thewaho Bivhilini dzi thusa u kanzwa na u tsireledza sambi, nahone mushumo wavho wa biko kha ḽeneḽi sia u vhonwa nga vhoṱhe. (1 Timotheo 4:13, 16) Zwine zwi sa vhoniwe ndi tshifhinga tshine vha tshi fhedza vha tshi khou ṱhogomela rekhodo, maṅwalo, u ita mbekanyamushumo, na u ṱhogomela zwiṅwe zwithu zwinzhi u itela u vha na vhungoho ha uri miṱangano ya tshivhidzo na miṅwe mishumo i itwa “nga vhudele na nga mulayo.” (1 Vha-Korinta 14:40) Vhunzhi ha yeneyi mishumo i itwa i sa vhonwi nga vhaṅwe nahone i nga kha ḓi sa ṱhogomelwa. Ndi ngoho uri ndi mushumo wa lufuno.—Vha-Galata 5:13.
6, 7. (a) Ndi ifhio iṅwe nḓila ine vhalisa vha nga ḓivha ngayo khwine nngu? (b) Ndi ngani zwi tshi vhuyedza nga zwiṅwe zwifhinga u somolela muhulwane zwa haṋwani?
6 Vhalisa vha Vhakriste vha re na lufuno vha lwela u sumbedza dzangalelo kha nngu iṅwe na iṅwe i re tshivhidzoni. (Vha-Filipi 2:4) Iṅwe nḓila ine vhalisa vha nga ḓowelana ngayo khwine na nngu iṅwe na iṅwe ndi nga u shuma nadzo mushumoni wa u huwelela khagala. Yesu o vha a tshi anzela u tshimbila na vhatevheli vhawe mushumoni wa u huwelela na u shumisa zwenezwo zwifhinga u itela u vha ṱuṱuwedza. (Luka 8:1) Muṅwe mulisa wa Mukriste a re na tshenzhelo uri: “Ndi wana uri iṅwe ya nḓila dza khwine dza u ḓivha na u ṱuṱuwedza wahashu wa tshinnani kana wa tshisadzini ndi nga u shuma navho vhuḓinḓani ha tsimu.” Arali ni sa athu vha na tshibuli tsha u shuma na muṅwe wa vhahulwane vhuḓinḓani ha tsimu, ndi ngani ni sa iti ndugiselelo dza u ita zwenezwi nga u ṱavhanya?
7 Lufuno lwo sudzulusela Yesu uri a sumbedze maḓipfele kha u takala na u ṱungufhala ha vhatevheli vhawe. Sa tsumbo, musi vhatevheli vhawe vha 70 vha tshi vhuya u huwelela vho takala, Yesu o “takala vhukuma.” (Luka 10:17-21, NW) Naho zwo ralo, musi a tshi vhona mvelelo ye lufu lwa Lazaro ya vha nayo kha Maria na miraḓo ya muṱa wahawe na dzikhonani, “Yesu [o] lila maṱodzi.” (Yohane 11:33-35) Nga hu fanaho, vhalisa vha ṱhogomelaho ṋamusi vha a sumbedza u vha na maḓipfele kha nngu. Lufuno lu vha sudzulusela u ‘takala na vha takalaho’ na u ‘lila na vha lilaho.’ (Vha-Roma 12:15) Arali ni tshi khou sedzana na zwithu zwi takadzaho kana zwi ṱungufhadzaho vhutshiloni, ipfani no vhofholowa u somolela zwa haṋwani vhalisa vha Vhakriste. Zwi ḓo vha ṱuṱuwedza musi vha tshi pfa no takala. (Vha-Roma 1:11, 12) U ḓivha nga ha milingo yaṋu zwi ḓo vha thusa uri vha ni khwaṱhise na u ni khuthadza.—1 Vha-Thesalonika 1:6; 3:1-3.
8, 9. (a) Muṅwe muhulwane o sumbedza hani uri u a funa musadzi wawe? (b) Ndi zwa ndeme lungafhani uri mulisa a sumbedze u funa muṱa wawe?
8 Lufuno lune mulisa a vha nalwo kha sambi zwihuluhulu lu vhonala nga nḓila ine a fara ngayo muṱa wawe. (1 Timotheo 3:1, 4) Arali o vhinga, lufuno na ṱhonifho zwine a zwi sumbedza musadzi wawe zwi vha tsumbo kha vhaṅwe vhanna uri vha i edzise. (Vha-Efesa 5:25; 1 Petro 3:7) Ṱhogomelani zwo ambiwaho nga muṅwe mufumakadzi wa Mukriste ane a pfi Linda. Munna wawe o shuma sa mulavhelesi miṅwaha i fhiraho 20 musi a sa athu fa. U ri: “Munna wanga o vha a tshi dzula o farakanea vhukuma nga u ṱhogomela tshivhidzo. Fhedzi o ita uri ndi ḓipfe uri ro vha ri na vhuthihi. O vha a tshi anzela u livhuha thikhedzo yanga, nahone o vha a tshi dzula na nṋe musi a si khou ita tshithu. Nga ṅwambo wa zwenezwo, ndo pfa ndi tshi funiwa nahone ndo vha ndi si na vivho malugana na tshifhinga tshine a tshi fhedza a tshi khou shumela tshivhidzo.”
9 Arali mulisa wa Mukriste e na vhana, nḓila ine a laya nga lufuno na u khoḓa ngayo vhana vhawe tshifhinga tshoṱhe i vha tsumbo ine vhaṅwe vhabebi vha nga i tevhela. (Vha-Efesa 6:4) Zwi re zwone ndi uri lufuno lune a lu sumbedza muṱa wawe lu bvela phanḓa lu tshi ṋea vhuṱanzi ha uri u a tshila u tendelana na mushumo we a ṋewa wone musi a tshi vhewa nga muyamukhethwa.—1 Timotheo 3:4, 5.
U Tikedza Dakalo na Mulalo nga u Davhidzana
10. (a) Ndi mini zwine zwa nga kwama dakalo na mulalo wa tshivhidzo nga nḓila i si yavhuḓi? (b) Ndi mafhungo afhio e a vhea khomboni mulalo wa tshivhidzo tsha ḓana ḽa u thoma ḽa miṅwaha, nahone eneo mafhungo o piringululwa hani?
10 Muyamukhethwa u nga bveledza dakalo na mulalo mbiluni ya Mukriste muṅwe na muṅwe, vhukati ha tshigwada tsha vhahulwane, na nga ngomu tshivhidzoni tshoṱhe. Naho zwo ralo, arali hu si na u davhidzana hu nga si vhe na dakalo na mulalo. Salomo wa zwifhingani zwa kale o ri: “Maano o kunda nga u litsha u langana.” (Mirero 15:22) Kha ḽiṅwe sia, u davhidzana nga ṱhonifho nahone wo vhofholowa zwi bveledza dakalo na mulalo. Sa tsumbo, musi mafhungo a u ruba a tshi vhea khomboni mulalo wa tshivhidzo tsha ḓana ḽa u thoma ḽa miṅwaha, tshigwada tshi langaho ngei Yerusalema tsho ṱoḓa vhulivhisi ha muyamukhethwa. Vho dovha vha amba mavhonele avho o fhambanaho kha eneo mafhungo. Nga murahu ha khaseledzo yavhuḓi, vho mbo ḓi ita phetho. Musi vha tshi davhidzana nga ha u tendelana havho kha phetho ya zwivhidzo, vhahashu vho “takala vha rudza mbilu.” (Mishumo 15:6-23, 25, 31; 16:4, 5) Ho bveledzwa dakalo na mulalo.
11. Vhahulwane vha nga tikedza hani mulalo na dakalo tshivhidzoni?
11 Nga hu fanaho ṋamusi, vhalisa vha bveledza dakalo na mulalo tshivhidzoni nga u davhidzana zwavhuḓi. Musi vhuleme vhu tshi vhea khomboni mulalo wa tshivhidzo, vha a ṱangana nahone vha amba nḓila ine vha ḓipfa ngayo. Vha a thetshelesa nga ṱhonifho zwine zwa ambiwa nga vhalisa ngavho. (Mirero 13:10; 18:13) Musi vho no rabelela vhulivhisi ha muyamukhethwa, vha thea phetho dzavho kha maitele a Bivhili na vhulivhisi ho gandiswaho nga “mukoma a fulufhedzeaho na wa vhuṱali.” (Mateo 24:45-47; 1 Vha-Korinta 4:6) Musi ho no dzhiiwa phetho i pfalaho i bvaho Maṅwaloni nga tshigwada tsha vhahulwane, muhulwane muṅwe na muṅwe u a tendelana na vhulivhisi ha muyamukhethwa nga u tikedza yeneyo phetho naho mihumbulo yawe i songo ṱanganedzwa nga vhaṅwe vhanzhi. Honoho u ḓiṱukufhadza hu bveledza dakalo na mulalo na u vhetshela nngu tsumbo yavhuḓi malugana na u tshimbila na Mudzimu. (Mixa 6:8) Naa ni khou shumisana nga u ḓiṱukufhadza na phetho dzo thewaho Bivhilini dzine dza itwa nga vhalisa tshivhidzoni?
Ni Songo Fhela Mbilu Nahone Ni vhe na Vhulenda
12. Ndi ngani zwo vha zwi tshi ṱoḓea uri Yesu a sa fhele mbilu nahone a vhe na vhulenda musi a tshi shumisana na vhaapostola vhawe?
12 Yesu o vha a sa fheli mbilu nahone o vha e na vhulenda musi a tshi shumisana na vhaapostola, hu sa londwi u ita havho vhukhakhi lunzhi-lunzhi. Sa tsumbo, Yesu o lingedza lunzhi-lunzhi u ombedzela khavho ṱhoḓea ya u ḓiṱukufhadza. (Mateo 18:1-4; 20:25-27) Naho zwo ralo, vhusikuni ha u fhedza ha vhutshilo ha Yesu e kha ḽifhasi, nga u ṱavhanya nga murahu o no vha ṋea ngudo ya u ḓiṱukufhadza nga u vha ṱanzwa milenzhe yavho, “ha vuwa khani vhukati havho ya u ri: o fanelaho u vha muhulwane kha vhone ndi ufhio.” (Luka 22:24; Yohane 13:1-5) Naa Yesu o hamba vhaapostola? Hai, o ambedzana navho nga vhulenda, a ri: “Muhulwane naa ndi ufhio? Ndi uyo kani a dzulaho vhuḽeloni, kani ndi uyo a ḓisaho zwiḽiwa? Naa a si uyo a dzulaho vhuḽeloni? Nṋe-ha kha inwi ndi nga mulanda.” (Luka 22:27) U sa fhela mbilu ha Yesu na u vha na vhulenda—khathihi na tsumbo yawe yavhuḓi—zwo fhedza zwo kwama mbilu dza vhaapostola vhawe.
13, 14. Ndi lini hune zwihuluhulu vhalisa vha fanela u vha na vhulenda?
13 Nga hu fanaho, zwi nga kha ḓi ṱoḓea uri mulavhelesi wa muya a ṋee muthu nyeletshedzo lunzhi-lunzhi malugana na vhuṅwe vhushayanungo. Mulavhelesi a nga sinyuswa nga muthu. Naho zwo ralo, arali a humbula vhushayanungo hawe musi a tshi ‘laya vhadzia-u-sa-vha na mulayo,’ muhulwane u ḓo kona u sa fhela mbilu na u vha na vhulenda kha wahawe. Nga yeneyo nḓila u edzisa Yesu na Yehova, vhane vha sumbedza dzenedzi pfaneleo kha Vhakriste vhoṱhe—u katela na vhalisa.—1 Vha-Thesalonika 5:14; Yakobo 2:13.
14 Nga zwiṅwe zwifhinga, vhalisa vha nga kha ḓi ṱoḓa u ṋea nyeletshedzo yo khwaṱhaho kha muthu we a ita tshivhi tshihulwane. Arali muthu a sa rembuluwi, vhalisa vha fanela u bvisa onoyo muthu tshivhidzoni. (1 Vha-Korinta 5:11-13) Naho zwo ralo, nḓila ine vha shumisana ngayo na onoyo muthu i sumbedza uri vha vhenga tshivhi, hu si muitazwivhi. (Yuda 23) Vhahulwane vhane vha sumbedza vhulenda vha nga thusa nga hu leluwaho nngu yo xelaho uri mafheleloni i vhuyelele dangani.—Luka 15:11-24.
Mishumo Yavhuḓi i Ṱuṱuwedzwa nga Lutendo
15. Ndi ifhio nḓila nthihi ine vhalisa vha nga edzisa ngayo vhuthu ha Yehova, nahone ndi mini zwine zwa vha ṱuṱuwedza u ita nga u ralo?
15 “Yehova vhoṱhe u vha ita nga vhuthu,” u katela na vhane vha si livhuhe zwoṱhe zwe a vha itelwa zwone. (Psalme ya 145:9; Mateo 5:45) Vhuthu ha Yehova vhu vhonalesa nga maanḓa nge a ruma vhathu vhawe uri vha huwelele ‘mafhungo-maḓifha a muvhuso.’ (Mateo 24:14) Vhalisa vha sumbedza vhuthu ha Mudzimu nga u ranga phanḓa kha wonoyu mushumo wa u huwelela. Ndi mini zwine zwa vha ṱuṱuwedza uri vha shume lwa biko? Ndi u vha na lutendo lwo khwaṱhaho kha Yehova na kha mafulufhedziso awe.—Vha-Roma 10:10, 13, 14.
16. Vhalisa vha nga ‘itela nngu zwivhuya’ nga nḓila-ḓe?
16 Nga nnḓa ha u ‘ita zwivhuya vha tshi itela vhoṱhe’ nga u huwelela, vhalisa vha na vhuḓifhinduleli ha u ita zwivhuya ‘zwihulu-hulu vha tshi itela vha re vha nnḓu nthihi navho nga lutendo.’ (Vha-Galata 6:10) Iṅwe nḓila ine vha ita ngayo zwenezwi ndi nga u ita nyendo dza vhulisa dzi ṱuṱuwedzaho. Muṅwe muhulwane o ri: “Ndi takalela u ita nyendo dza vhulisa. Dzi nṋea tshibuli tsha u khoḓa vhahashu vha tshinnani na vha tshisadzini nga ṅwambo wa vhuḓidini havho na u vha thusa u pfesesa uri mushumo wavho wa biko u a dzhielwa nṱha.” Nga zwiṅwe zwifhinga, vhalisa vha nga kha ḓi ṋea nyeletshedzo ya nḓila ine muthu a nga khwinisa ngayo tshumeloni yawe kha Yehova. Nga u ita nga u ralo, vhalisa vho ṱalifhaho vha edzisa muapostola Paulo. Ṱhogomelani nḓila ye a ṱuṱuwedza ngayo vhahawe vha ngei Thesalonika: “Ro ni fulufhela Murenani, uri zwe ra ni laya ni a zwi ita, na hone ni ḓo zwi ita.” (2 Vha-Thesalonika 3:4) Yeneyo mibulo ya u vha na fulufhelo i a ṱuṱuwedza nngu na u ita uri dzi wane zwi tshi leluwa u ‘pfa vhane vha khou ranga phanḓa.’ (Vha-Heberu 13:17) Musi ni tshi dalelwa kha lwendo lwa vhulisa lu ṱuṱuwedzaho, ndi ngani ni sa livhuhi?
U Vuḓa zwi Ṱoḓa u Konḓelela
17. Ndi ngudo ifhio ye Petro a i guda kha Yesu?
17 Yesu o vha o vuḓa, naho o vha a tshi sinyuswa. (Mateo 11:29) Musi a tshi ambululwa na u fariwa, Yesu o sumbedza uri o vuḓa na uri u a konḓelela. Nga u vha na maṱuwa, Petro o bvisa banga nahone a lifhedza. Fhedzi Yesu o mu humbudza a ri: “Naa a U ḓivhi zwauri ndi nga kona u humbela Khotsi-anga uri a nthumele mmbi dzi na fumi na mbili dza vharuṅwa?” (Mateo 26:51-53; Yohane 18:10) Petro o pfesesa zwavhuḓi yeneyo ngudo nahone nga murahu a humbudza Vhakriste a ri: “Kristo o shengedzelwa inwi. O sia ó ni edzisela, uri ni ḓo tevhela ṋayo dzawe . . . , We a ri, a tshi semiwa a si seme-vho, a tshi shengedzwa a si shushedze.”—1 Petro 2:21-23.
18, 19. (a) Ndi lini hune zwihuluhulu vhalisa vha fanela u sumbedza u vuḓa na u konḓelela? (b) Ndi mbudziso dzifhio dzine ra ḓo dzi ṱhogomela tshifhingani tshi ḓaho?
18 Nga hu fanaho, vhalisa vha bvelelaho vha a vuḓa naho vha tshi khou farwa nga nḓila i si yavhuḓi. Sa tsumbo, vhaṅwe vhane vha lingedza u vha thusa tshivhidzoni vha nga kha ḓi sa aravha nga nḓila yavhuḓi. Arali muthu ane a khou ṱoḓa thuso o vhaisala muyani kana a tshi khou lwala muyani, a nga kha ḓi aravha nyeletshedzo nga u ‘amba mafhungo a ṱhavhaho sa pfumo.’ (Mirero 12:18) Naho zwo ralo, u fana na Yesu, vhalisa a vha lifhedzi nga maipfi a vhaisaho kana nga zwiito. Nṱhani hazwo, vha a ḓifara nahone vha sumbedza u pfela vhuṱungu, zwithu zwine zwa nga vha phaṱhutshedzo kha muthu ane a khou ṱoḓa thuso. (1 Petro 3:8, 9) Naa ni a guda kha tsumbo ya vhahulwane nahone na sumbedza u vuḓa na u konḓelela musi ni tshi ṋewa nyeletshedzo?
19 Nga hu sa timatimisi, Yehova na Yesu vha a dzhiela nṱha vhukuma mushumo wa biko wa vhalisa vha zwigidi vhane vha ṱhogomela nga u ḓifunela sambi shangoni ḽoṱhe. Yehova na Murwa wawe vha dovha vha funa vhukuma vhashumeli vha zwigidi vhane vha tikedza vhahulwane kha u “shumela vhakhethwa.” (Vha-Heberu 6:10) Nga zwenezwo, ndi ngani vhaṅwe vhahashu vho lovhedzwaho vha tshi nga timatima u swikelela wonoyu “mushumo wo nakaho?” (1 Timotheo 3:1) Nahone Yehova u gudisa hani vhane a vha vhea uri vha vhe vhalisa? Ri ḓo ṱhogomela dzenedzi mbudziso kha thero i tevhelaho.
Naa Ni a zwi Humbula?
• Ndi dzifhio dziṅwe nḓila dzine vhalisa vha nga sumbedza ngadzo uri vha a funa sambi?
• Vhathu vhoṱhe tshivhidzoni vha nga bveledza hani dakalo na mulalo?
• Ndi ngani vhalisa vha sa fheli mbilu nahone vha tshi vha na vhulenda musi vha tshi ṋea nyeletshedzo?
• Vhahulwane vha sumbedza hani vhuthu na lutendo?
[Tshifanyiso kha siaṱari 19]
Vhahulwane vha ṱuṱuwedzwa nga lufuno u shumela tshivhidzo
[Zwifanyiso kha siaṱari 19]
Vha dovha vha fhedza tshifhinga vhe na miṱa yavho vha tshi khou ḓimvumvusa . . .
. . na vhuḓinḓani
[Tshifanyiso kha siaṱari 20]
Vhudavhidzano havhuḓi vhukati ha vhahulwane vhu bveledza dakalo na mulalo tshivhidzoni