Đức Chúa Trời đã an bài định mệnh chúng ta rồi chăng?

“NẾU không dùng chữ tiền định, là một chữ thường bị hiểu lầm thì ta có thể tránh rất nhiều vấn đề phát sinh từ trí tưởng tượng”. Có lẽ bạn băn khoăn muốn biết câu trên có nghĩa gì nếu bạn từng dùng chữ “tiền định” hoặc đã nghe người khác dùng chữ này.

Theo bách khoa tự điển Công giáo tiếng Pháp (Théo), cuốn xuất bản gần đây, thì tốt hơn là ta nên tránh dùng chữ “tiền định”. Một cuốn sách khác nói: “Ngày nay, vấn đề tiền định dường như không còn là vấn đề tranh cãi chính của các nhà thần học, ngay cả trong phần lớn các người theo Tin lành”.

Tuy nhiên trong suốt lịch sử, vấn đề tiền định đã làm nhiều người hoang mang. Sự tiền định là điểm then chốt của sự tranh luận đưa đến phong trào Cải cách, và ngay cả trong Giáo hội Công giáo, vấn đề tiền định đã khiến nhiều người bàn cãi dữ dội trong hàng bao nhiêu thế kỷ. Ngày nay, dù người ta ít tranh luận hơn về sự tiền định, nó vẫn còn là vấn đề nan giải. Ai lại không muốn biết nếu định mệnh của mình đã được an bài từ trước?

Ý nghĩa của từ tiền định

Từ “tiền định” có nghĩa gì trong các giáo hội? Dictionnaire de théologie catholique (Tự điển thần học Công giáo) định nghĩa sự tiền định là “ý định của Đức Chúa Trời cho một số người có tên đã được định sẵn để vào sự sống đời đời”. Người ta thường nghĩ rằng những ai được lựa chọn, “có tên đã được định sẵn”, là những người mà sứ đồ Phao-lô nói đến trong lá thư cho người Rô-ma như sau: “Với những ai yêu mến Thiên Chúa, thì Người đồng công cộng tác biến mọi sự nên lành, tức là những ai đã được Người kêu gọi theo ý định của Người. Vì chưng những ai Người đã biết đến từ trước, thì Người cũng đã tiền định cho họ được nên đồng hình đồng dạng với hình ảnh Con của Người... Còn những ai Người đã tiền định, thì Người cũng đã kêu gọi; và những ai Người đã kêu gọi, thì Người cũng đã giải án tuyên công, thì Người cũng đã tôn vinh” (Rô ma 8 28-30, bản dịch Nguyễn thế Thuấn).

Người ta nghĩ rằng một số người ngay trước khi sanh ra đã được Đức Chúa Trời lựa chọn, để có phần trong sự vinh hiển của đấng Christ trên trời. Điều này dẫn đến một câu hỏi đã được tranh cãi từ lâu nay: Đức Chúa Trời có độc đoán lựa chọn những người Ngài muốn cứu rỗi không, hay phải chăng loài người được tự ý lựa chọn và có bổn phận đạt được và giữ lại ân huệ của Đức Chúa Trời?

Augustine, Cha đẻ của thuyết tiền định

Mặc dù những Cha Nhà thờ khác đã viết về thuyết tiền định trước đó, nhưng người ta thường cho rằng Augustine (354-430 công nguyên) đã đặt nền tảng cho giáo lý tiền định cho cả giáo hội Công giáo lẫn Tin lành. Theo Augustine, người công bình đã được Đức Chúa Trời định trước từ xa xưa để nhận ân phước đời đời. Mặt khác, người không công bình, dù không bị Đức Chúa Trời định trước theo nghĩa hẹp của chữ này, sẽ bị trừng phạt theo các tội lỗi của mình, tức bị lên án. Cách giải thích của Augustine đã cho người ta ít cơ hội tự do lựa chọn, như vậy mở đường cho rất nhiều cuộc tranh cãi.

Những người nối gót Augustine

Cuộc tranh cãi về thuyết tiền định và sự tự do lựa chọn đã thường nổi lên trong thời Trung Cổ và đã tiến đến độ khủng hoảng trong thời Cải cách. Luther tin rằng sự tiền định của mỗi cá nhân phản ảnh sự tự do lựa chọn của Đức Chúa Trời, mà Ngài không cần thấy trước các việc đáng khen thưởng hoặc công lao tốt lành trong tương lai của những người được lựa chọn. Calvin kết luận cách triệt để hơn khi lập ý tưởng về sự tiền định hai bề: Một số người sẽ được định trước để được cứu rỗi mãi mãi, và người khác thì định trước để bị hình phạt đời đời. Tuy nhiên, Calvin cũng nghĩ Đức Chúa Trời lựa chọn độc đoán, và không ai có thể hiểu sự lựa chọn của Ngài.

Vấn đề tiền định cùng vấn đề có liên hệ chặt chẽ là “ơn chúa”—một chữ mà các nhà thờ dùng để chỉ việc Đức Chúa Trời giải cứu và xưng người ta là công bình—đã trở nên rộng lớn đến độ vào năm 1611, Tòa thánh Vatican cấm không cho ai xuất bản bất cứ điều gì về vấn đề này mà không xin phép trước. Trong Giáo hội Công giáo, các người theo phong trào Jansen ở Pháp vào thế kỷ 17 và 18 hoàn toàn ủng hộ những sự dạy dỗ của Augustine. Họ cổ võ một loại đạo đấng Christ rất khắc khổ và tinh túy, và còn được một số người thuộc giới quí tộc theo nữa. Tuy nhiên, cuộc tranh cãi đã không dịu bớt. Vua Louis XIV ra lệnh hủy phá tu viện ở Port-Royal, tức nơi phát sinh tư tưởng theo Jansen.

Trong vòng các Giáo hội Cải cách của đạo Tin lành, cuộc bàn cãi còn kéo dài dai dẳng. Cùng với những nhóm tôn giáo khác, phái Remonstrants, theo Jacobus Arminius, tin rằng loài người có phần nào trong sự cứu rỗi của chính mình. Hội nghị Giáo hội Tin lành tại Dordrecht (1618-1619) đã tạm giải quyết cuộc tranh chấp khi thông qua một loại giáo lý cứng rắn theo Calvin. Theo cuốn sách L’Aventure de la Réforme—Le monde de Jean Calvin, cuộc tranh cãi ở Đức về việc tiền định và sự tự do lựa chọn đã đưa đến một thời kỳ lâu dài mà người ta “cố gắng tìm cách hòa giải nhưng không thành công, và các nhà thần học đã bị ngược đãi, bỏ tù và trục xuất”.

Sự tiền định hoặc tự do lựa chọn?

Từ lúc đầu, hai ý kiến hoàn toàn trái ngược với nhau, sự tiền định và tự do lựa chọn, đã khiến nhiều người tranh luận dữ dội. Về phần Augustine, thì ông không thể giải nghĩa sự xung khắc này. Calvin cũng xem nó như một hình thức của ý muốn cao cả của Đức Chúa Trời và như vậy không thể nào cắt nghĩa được.

Nhưng các đức tính và cá tính của Đức Chúa Trời như được tiết lộ trong Kinh-thánh có giúp chúng ta hiểu vấn đề này rõ ràng hơn không? Chúng ta sẽ xem xét các điểm này một cách chi tiết trong bài kế tiếp.

[Các hình nơi trang 4]

Calvin

Luther

Jansen

[Nguồn tư liệu]

Pictures: Bibliothèque Nationale, Paris