Vun trồng sự lịch sự trong một thế gian bất lịch sự

“Kìa, anh em ăn-ở hòa-thuận nhau, thật tốt-đẹp thay!” (THI-THIÊN 133:1).

1. Điều gì xảy ra cho sự lịch sự?

Một người giữ mục bạn đọc trên báo (Ann Landers) có nói: “Trong 25 năm gần đây sự lịch sự gần như mất đi rất nhiều. Không phải chỉ là vấn đề phái nam mở cửa xe cho phái nữ hay là nhường chỗ ngồi cho họ trên xe điện ngầm hay xe buýt, nhưng mà còn sâu xa hơn thế nữa”. Thật vậy, nhìn khắp nơi, chúng ta có thể thấy bằng chứng chúng ta đang sống trong một thế gian càng ngày càng bất lịch sự. Người ta chen lấn để được sắp hàng trước, hút thuốc trong thang máy đông người, vặn nhạc inh ỏi nơi công cộng, v. v... Kinh nghiệm hằng ngày cho chúng ta biết mặc dù nay có nhiều cơ hội giáo dục hơn và mức sống tăng cao hơn, nói chung trong thời đại chúng ta những chữ “cám ơn” và “xin vui lòng” đã trở thành xa lạ và phép lịch sự cùng sự lễ độ thông thường hầu như đã bị lãng quên.

2. Tại sao sự thiếu lịch sự ngày nay không đáng ngạc nhiên?

² Tất cả những điều nầy có đáng ngạc nhiên không? Thật ra không. Điều nầy chỉ gợi nhớ lại những lời của sứ đồ Phao-lô được soi dẫn để viết về cách cư xử của người ta trong “ngày sau-rốt” lúc “sẽ có những thời-kỳ khó-khăn”. Cùng với những điều khác, Phao-lô tiên tri người ta sẽ trở nên “ích-kỷ... khoe-khoang, xấc-xược... bội-bạc... vô-tình... không tiết-độ” (II Ti-mô-thê 3:1-3). Dù chỉ một sự quan sát sơ sài cũng cho thấy ngày nay hành vi như thế lan tràn trong mọi tầng lớp, tuổi tác và quốc tịch. Tại sao thế? Những nguyên nhân nào đã góp phần vào sự thiếu lịch sự lan tràn như thế?

Nguyên nhân của sự bất lịch sự

3. “Không khí” của hệ thống này khuyến khích thế nào các hành vi xấu?

³ Chữ “tư-kỷ” diễn tả rõ “thế-hệ chỉ nghĩ đến cái tôi” nói đến thế hệ những người lớn lên được dạy dỗ là phải nhấn mạnh ý kiến mình, cá nhân mình và sự tự phát biểu. Tinh thần nầy lan tràn trong “không khí” chung quanh chúng ta, là trực tiếp chống lại lời khuyên của Kinh-thánh cho các tín đồ đấng Christ: “Chớ chăm về lợi riêng mình, nhưng phải chăm về lợi kẻ khác nữa” (Ê-phê-sô 2:2, 3; Phi-líp 2:4). Kết quả là gì? Một thế hệ lớn lên với ý tưởng “cứ làm mọi điều mình muốn” chắc chắn sẽ không để ý đến hành vi của họ có ảnh hưởng đến người khác thế nào.

4. Ngày nay những người coi thường tiêu chuẩn mẫu mực được nhiều người xem thế nào, và tín đồ đấng Christ nên có quan điểm nào về vấn đề nầy?

⁴ Một điều ngày trước có ảnh hưởng lớn đến sự giữ lễ độ của người ta là áp lực của người chung quanh. Từ xưa lâu lắm lưu tâm đến những gì người khác có thể nghĩ là một sức mạnh đã kềm chế người ta. Tuy nhiên ngày nay dường như hành động càng bất nhờ và quá đáng bao nhiêu thì càng được nhiều người ưa chuộng bấy nhiêu. Những người coi thường những tiêu chuẩn mẫu mực không còn bị coi là vô tư cách hay thô lỗ nhưng được coi là “thành thạo” hay “xảo trá” được nhiều người khâm phục. Tuy nhiên, hãy nhớ là chữ “xảo trá” (ngụy tạo, sophisticated) có nghĩa là “không có trạng thái tự nhiên, thuần túy hay nguyên thủy”. Chữ nầy đến từ cùng một gốc với chữ Hy-lạp mà được dịch là “khéo đặt để” trong II Phi-e-rơ 1:16. Chắc chắn những tín đồ thật của đấng Christ phải tránh thái độ đó.

5. Một nguyên nhân khác nào góp phần làm sự lịch sự mất đi nhiều?

⁵ Truyền-đạo 8:11 nói: “Bởi chẳng thi-hành ngay án-phạt những việc ác, nên lòng con loài người chuyên làm điều ác”. Ở đây cho thấy một nguyên nhân khác góp phần vào sự bất lịch sự của công chúng. Vì người ta thấy dễ chạy tội, họ trở nên chai lì trước sự vi phạm những tiêu chuẩn mẫu mực về cách đối xử. Một bài xã luận của tờ Nữu Ước Thời báo nói: “Nhiều công dân sẽ thật kinh ngạc nếu bị công khai kết là những phần tử tội phạm vậy mà thường phạm đủ luật—luật lưu thông, luật xử dụng thuốc kích thích, luật vứt xả bừa bãi”. Kết quả là “sự rối loạn trật tự, phá hoại, vẽ bẩn (graffiti)” đã trở thành một phần không tránh được trong đời sống hằng ngày của chúng ta. Vì vậy phép lịch sự cùng với sự tôn trọng quyền lợi, tài sản và sự riêng tư của người khác đã bị xâm phạm nặng nề.

6. Người ta bị ảnh hưởng thế nào bởi cuộc sống quá bận rộn ngày nay, và Giê-su khác như thế nào về phương diện nầy?

⁶ Vì sự lịch sự thường được xem là trong số những thứ để tô điểm cho cuộc sống tốt đẹp hơn nên người ta thường dễ quên lãng khi hối hả—và đa số người ngày nay dường như lúc nào cũng hối hả. Kết quả là họ gặp nhau mà không một lời chào hỏi. Họ chen lấn và xô đẩy nhau khi xếp hàng hay họ cắt ngang khi chạy xe qua những đường vẽ cho xe cộ lưu thông để lợi được vài phút. Thông thường, những người trở nên quá bận bịu với chuyện cá nhân hay thời khóa biểu của họ đầy những việc phải làm, để rồi bất cứ biến cố bất ngờ nào hay có khách đến thăm thì họ coi là điều khó chịu hay là xâm phạm đến họ. Hãy nghĩ lại điều này khác hẳn với cách Giê-su cư xử với những người đến với ngài, ngay cả vào những lúc không thuận tiện (Mác 7:24-30; Lu-ca 9:10, 11; 18:15, 16; Giăng 4:5-26).

7. Tín đồ thật của đấng Christ phải đề phòng chống lại cách cư xử nào?

⁷ Dù cho chúng ta có sống trong một thế giới có nhịp độ nhanh và đòi hỏi thì giờ và năng lực của chúng ta hơn bao giờ hết, nhưng để cho những áp lực như thế khiến chúng ta hành động khiếm nhã chắc sẽ không làm vấn đề trở nên tốt hơn. Trái lại, đường lối đó đưa đến nhiều sự hung bạo vô lý mà chúng ta thường nghe đến—tranh cãi, ẩu đả, hận thù, ngay cả đến giết chóc—kết quả của việc người ta lấy khiếm nhã trả khiếm nhã. Tất cả những điều nầy là một phần của tinh thần thế gian mà tín đồ đấng Christ phải lánh xa (Giăng 17:14; Gia-cơ 3:14-16).

Các gương mẫu tốt về sự lịch sự

8. Dù khi bị bao quanh bởi những người bất lịch sự, tín đồ đấng Christ được khuyến khích làm gì?

⁸ Chúng ta bị bao quanh bởi những người ít lưu ý đến người khác, cho nên dễ cho chúng ta chịu thua trước những áp lực và để cho sự lịch sự bị mất đi. Tuy nhiên, hãy nhớ lời khuyên của Kinh-thánh “đừng làm theo đời nầy”, chúng ta có thể noi theo nhiều gương mẫu nổi bật trong Kinh-thánh và cố gắng giữ vững tiêu chuẩn cao về sự lịch sự của tín đồ đấng Christ trong thế gian bất lịch sự ngày nay (Rô-ma 12:2, 21; Ma-thi-ơ 5:16). Hành động của chúng ta nên chứng tỏ chúng ta đồng ý hết lòng với người viết Thi-thiên có tuyên bố rằng: “Kìa anh em ăn-ở hòa-thuận nhau thật tốt-đẹp thay!” (Thi-thiên 133:1).

9. Kinh-thánh tiết lộ điều gì về cách thức Đức Giê-hô-va đối xử với loài người?

⁹ Gương mẫu tuyệt đối trong việc bày tỏ cách cư xử tốt đẹp là Đấng Tạo hóa, Cha của muôn loài, chính Giê-hô-va Đức Chúa Trời. Thông thường, những người có địa vị cao hay có quyền hành trên người khác muốn được nể trọng và đòi hỏi ý muốn của họ phải được tôn trọng. Nhưng Đấng Tối cao trong vũ trụ, Giê-hô-va Đức Chúa Trời luôn luôn giữ sự lịch sự khi đối xử với những người thấp kém hơn Ngài. Khi ban ơn phước cho bạn Ngài là Áp-ra-ham, Ngài nói: “Hãy [xin vui lòng] nhướng mắt lên, nhìn từ chỗ ngươi ở”. Và lần nữa: “Ngươi hãy [xin vui lòng] ngó lên trời, và nếu ngươi đếm được các ngôi sao thì hãy đếm đi” (Sáng-thế Ký 13:14; 15:5). Khi cho Môi-se một dấu hiệu về quyền phép Ngài, Đức Chúa Trời nói: “Hãy [xin vui lòng] đặt tay ngươi vào lòng” (Xuất Ê-díp-tô Ký 4:6). Nhiều năm sau đó, Đức Giê-hô-va qua miệng nhà tiên tri Mi-chê đã nói với dân tộc ương ngạnh của Ngài: “Các trưởng của Gia-cốp và các ngươi là kẻ cai-trị nhà Y-sơ-ra-ên, hãy [xin vui lòng] nghe!.. Hỡi các trưởng... hãy [xin vui lòng] nghe điều nầy” (Mi-chê 3:1, 9). Trong việc nầy, chúng ta có “trở nên kẻ bắt-chước Đức Chúa Trời” trong cách nói “xin vui lòng” (tiếng Mỹ: please) khi giao thiệp với người khác không? (Ê-phê-sô 5:1).

10, 11. a) Có thể nói gì về cách cư xử và sự lịch sự của Giê-su? b) Chúng ta có thể bắt chước Giê-su thế nào về việc giữ phép lịch sự tốt đối với mọi người?

¹⁰ Giê-su Christ, đấng “ở trong lòng Cha” là một gương mẫu nổi bật khác đáng để bắt chước (Giăng 1:18). Trong sự giao thiệp với mọi người, một mặt ngài mềm mại và thông cảm, mặt khác ngài đầy sức thuyết phục và cương nghị, nhưng ngài không bao giờ khiếm nhã hay không tử tế với ai cả. Bình luận về “tài năng phi thường của ngài trong cách cư xử tốt với mọi hạng người”, quyển sách «Người từ Na-xa-rét» (The Man From Nazareth) nói: “Trong nơi công cộng cũng như lúc riêng tư ngài kết hợp với đàn ông và đàn bà bình đẳng như nhau. Ngài dễ nói chuyện với con trẻ ngây thơ và điều lạ là ngài cũng dễ nói chuyện với những người ăn bớt ăn xén bị lương tâm cắn rứt như Xa-chê. Những người đàn bà nội trợ đoan trang như Ma-ri và Ma-thê có thể nói với ngài bằng sự thẳng thắn tự nhiên, nhưng những đàn bà ăn chơi cũng tìm đến ngài như biết chắc là ngài sẽ hiểu và làm bạn với họ. Việc ngài không để ý đến các ranh giới xã hội mà thường hạn chế những người bình thường lại là một đặc tính nổi bật nhất của ngài”.

¹¹ Đối xử với mọi người bằng sự kính nể và quan tâm là dấu hiệu của người có phép lịch sự thật, và chúng ta cố gắng bắt chước Giê-su về điểm nầy. Thật ra, đa số người cố tỏ sự kính nể đối với một số người nào đó, đặc biệt những người có địa vị cao hơn họ. Nhưng đối với những người họ coi là thấp hay ngay cả với những người ngang hàng với họ, họ thường tỏ vẻ coi thường cách xa và thô lỗ. Dường như làm thế thì họ sẽ có cảm giác tự cho là cao cả và quyền thế. Nhưng có câu nói rất đúng “kẻ yếu hèn thường tỏ thô lỗ là để bắt chước làm ra vẻ mạnh”. Vì vậy Kinh-thánh khuyến khích: “Hãy lấy lẽ kính-nhường nhau” (Rô-ma 12:10). Nếu chúng ta làm hết sức để theo lời khuyên nầy, chúng ta sẽ có được sự lịch sự tốt đối với mọi người cũng như Giê-su vậy.

12. Thực chất của sự dạy dỗ của Giê-su là gì về sự liên lạc giữa loài người?

¹² Gương mẫu tốt về đức tính tích cực, hướng về người khác nầy cũng được nhấn mạnh trong sự dạy dỗ của Giê-su, đặc biệt là trong luật “làm cho người khác” (Golden Rule): “Ẩy vậy, hễ điều chi mà các ngươi muốn người ta làm cho mình thì cũng hãy làm điều đó cho họ” (Ma-thi-ơ 7:12). Điều đáng chú ý là trong sách «Văn tuyển» (Analects), một trong tập «Tứ thư» (Four Books) của Khổng tử—từ lâu được xem là ưu tú (cao nhất) của luân lý đạo đức Á Đông—kể lại một đệ tử đã hỏi thầy là nếu có một chữ đơn giản nào để có thể dùng làm nguyên tắc về cách cư xử trong cuộc sống. Ông trả lời: “Có lẽ là chữ «hỗ tương» (shu, reciprocity) và rồi ông nói thêm: “Đừng làm cho người khác những gì mà mình không muốn người khác làm cho mình”. Tương phản với lời này, chúng ta có thể dễ dàng thấy sự cao trọng của sự dạy dỗ của Giê-su. Bởi vì sự liên lạc nhiệt tình, vui vẻ và thân mật có thể đạt được chỉ khi nào một người khởi xướng tích cực làm những gì tốt lành cho người khác.

Sự lịch sự của tín đồ đấng Christ căn cứ trên tình yêu thương

13, 14. a) Có sự nhận xét nào mới đây về cách cư xử chung? b) Điều gì thúc đẩy sự chú ý đến cách xử sự và nghi thức hiện nay?

¹³ Bởi vì sự bất lịch sự lan tràn quá nhiều, ngày nay người ta muốn trở về với các phép tắc cư xử đúng. Bà Marjabelle Stewart, nhà viết văn bình dân và nhà giáo nổi tiếng về đề tài nầy nói: “Trong những năm của thập niên 60 chúng ta nổi loạn chống lại các phép tắc cư xử, nhưng cuộc cách mạng mới là lập trở lại các phép tắc đó. Người ta nhận biết sự quan trọng của các phép tắc lịch sự và muốn biết các tiêu chuẩn xã hội là gì”. Sự chú ý mới nầy về phép tắc lịch sự được phản ảnh qua sự tràn lan của sách báo, sách hướng dẫn, những mục giải đáp thắc mắc và chương trình truyền hình chỉ dẫn về mọi phép tắc kể từ cách xử dụng muỗng nỉa thế nào trong bữa ăn cho đến cách xưng hô trong sự thay đổi phúc tạp và nhanh chóng về sự liên lạc giữa xã hội và gia đình ngày nay.

¹⁴ Thế thì tại sao một số người trở nên có ý thức hơn về các phép tắc cư xử? Bà Stewart giải thích: “Trong xã hội cạnh tranh hiện nay, cách cư xử là vấn đề sống còn”. Nói cách khác, phép tắc cư xử tốt được coi như là phương tiện để giúp một người hòa mình với người khác và để vượt lên hơn người. Vì vậy người ta đọc sách và dự những lớp chỉ dẫn về nghi thức để biết cách ăn mặc sao cho thành công, làm cách nào để đạt ấn tượng tốt, làm cách nào để được chấp nhận trong ban quản trị, v.v...a Vấn đề với tất cả những điều nầy là phép tắc lịch sự đã trở thành thủ đoạn giống như mặt nạ một người đeo vào trong buổi trình diễn và lột đi khi trình diễn xong. Vậy thì không gì đáng ngạc nhiên khi chúng ta nghe nhiều lần về những tội phạm động trời trong giới những người thuộc tầng lớp xã hội gọi là “trưởng giả” và “cao cấp”.

15, 16. a) Một người có thẩm quyền về phép tắc lịch sự nói gì về “quy tắc tốt nhất về cách cư xử”? b) I Cô-rinh-tô 13:4-7 liên quan thế nào đến cách cư xử lịch sự của tín đồ đấng Christ?

¹⁵ Điều đó là khác xa với phép tắc lịch sự thật tình. Bà Amy Vanderbilt, người có thẩm quyền về vấn đề nầy viết trong sách New Complete Book of Etiquette: “Quy luật tốt nhất về cách cư xử nói trong I Cô-rinh-tô đoạn 13, bài nghị luận hay về lòng nhân đức bởi thánh Phao-lồ. Những qui luật nầy không liên quan gì đến cách ăn mặc hay là phép tắc cư xử bề ngoài. Những luật đó liên quan đến tình cảm và thái độ, lòng tốt và lưu tâm đến người khác”.

¹⁶ Điều mà bà Amy Vanderbilt nói đến dĩ nhiên là đoạn I Cô-rinh-tô 13:4-7 khi sứ đồ Phao-lô miêu tả chi tiết về những khía cạnh khác nhau của tình yêu thương tín đồ đấng Christ. Hãy xem xét kết quả của vài điểm mà ông nói. Thí dụ, một người mà “nhịn-nhục và nhơn-từ” chắc sẽ kiên nhẫn và tôn trọng trong cách xử sự với người khác. “Chẳng làm điều trái phép” là cách khác để nói “làm điều hợp với khuôn phép”, và “hợp khuôn phép” được định nghĩa là “thích nghi với tiêu chuẩn về sở thích, về sự đúng đắn và về phẩm chất”. Vì vậy như bản Tân Ước trong Anh ngữ hiện đại (New Testament in Modern English) của J. B. Phillips dịch câu nầy: “Tình yêu thương có cách cư xử tốt”. Khó mà tưởng tượng người nào đó bày tỏ tình yêu thương mà bị coi là bất lịch sự.

17. Cách cư xử của chúng ta nói lên điều gì?

¹⁷ Thế thì rõ ràng sự lịch sự của tín đồ đấng Christ có liên quan trực tiếp đến tình yêu thương của tín đồ đấng Christ. Các cách cư xử nầy không chỉ là phương tiện để đạt được điều gì hay là chỉ bề ngoài khi có lợi cho người ta lúc cần đến. Nhưng cách cư xử lịch sự của chúng ta là cách chúng ta đối xử với người khác, sự chịu đựng, thái độ và hạnh kiểm quen thuộc của chúng ta—chứng tỏ chúng ta lưu tâm đến người khác đến độ nào và chứng tỏ độ sâu của tình thương của chúng ta đối với họ. Trẻ cũng như già, chúng ta nên cố gắng để ghi tạc lời khuyên của Kinh-thánh: “Chớ ai tìm lợi riêng cho mình, nhưng ai nấy hãy tìm cho kẻ khác” (I Cô-rinh-tô 10:24). Vậy như một khía cạnh của tình yêu thương, cách cư xử của tín đồ đấng Christ cũng là dấu hiệu để thiên hạ nhận biết môn đồ thật của Giê-su Christ (Giăng 13:35).

Luôn luôn cư xử tốt

18. Chúng ta nên nhất quyết làm gì bất kể dù người khác ở xung quanh có làm hay không?

¹⁸ Nói về thế hệ chúng ta, Giê-su báo trước: “Lại vì cớ tội-ác sẽ thêm nhiều, thì lòng yêu-mến của phần nhiều người sẽ nguội lần” (Ma-thi-ơ 24:12). Tình yêu thương nguội lần nầy phản ảnh rõ ràng trong thái độ bất cần và ích kỷ của nhiều người ngày nay. Tuy nhiên, thay vì bị lôi cuốn phản ứng theo thái độ bất cần, chúng ta phải nhớ lời khuyên của sứ đồ Phao-lô: “Chớ lấy ác trả ác cho ai; phải chăm tìm điều thiện trước mặt mọi người. Nếu có thể được, thì hãy hết sức mình mà hòa-thuận với mọi người” (Rô-ma 12:17, 18). Chúng ta nên quyết tâm luôn luôn cư xử lịch sự, dù cho sự cố gắng của chúng ta có được biết đến hay không (Ma-thi-ơ 5:43-47).

19. Cách cư xử của chúng ta ảnh hưởng thế nào đến mọi khía cạnh của đời sống?

¹⁹ Đúng, sự lịch sự của tín đồ đấng Christ là sự biểu lộ tự nhiên bên ngoài của tình yêu thương và sự quan tâm đến người khác từ trong lòng. Cũng như cách ăn nói của chúng ta tiết lộ về con người bề trong của chúng ta, thì cách cư xử của chúng ta chứng tỏ chúng ta có lưu tâm hay không đến người khác (Ma-thi-ơ 12:34, 35). Như vậy, cách cư xử nên đóng vai trò quan trọng trong mọi khía cạnh của đời sống chúng ta. Lối cư xử phải thật sự là nếp sống chúng ta. Làm thế nào thực hành các cách cư xử cho tốt hơn được? Làm thế nào phát triển các cách cư xử lành mạnh của tín đồ đấng Christ cho được đầy đủ hơn? Chúng ta sẽ xem xét điều nầy trong bài tới.

[Chú thích]

Bạn có thể giải thích không?

◻ Tại sao không đáng ngạc nhiên thấy cách cư xử thiếu lịch sự lan tràn ngày nay?

◻ Vài nguyên nhân nào tạo nên các cách cư xử bất lịch sự?

◻ Cách cư xử lịch sự của tín đồ đấng Christ khác với sự lịch sự và phép tắc nghi thức của thế gian thế nào?

◻ Tại sao chúng ta nên cố gắng để luôn luôn có chúng cách cư xử tốt?