Muthiyana Ari a Emusi ya Kaifa
Ikwaha sinceene, masientista anitokosa mapuro yaakhaliwa khalai, anniphwanya masina a atthu aromoliwe mBiibiliyani. Eyaakha ya 2011, mwa ntakiheryo, maprusoore a wIsarayeli, yaahilaleya etthu emosa yaaphwanyiwe. Awosa yaaphwanye ekaaxa ya makhuva a mutthu yaarina iyaakha 2.000; ikaaxa ntoko eyo saapakiwa ni maluku, khureerihiwa, nto khiyaheliwa makhuva a mutthu nuumala erutthu awe opakeya ntthupi.
Masi ekaaxa ela ya makhuva yaalempwale so: “Miriam mwaana a Yeshua mwana a Kaifa, mulipa-amukuttho a oMa’aziah onikhuma oBeth’Imri”. Mukhulupale aanamukuttho muYuda irenle mpantta ophukeliwa wa Yesu, aari Kaifa. (Yohani 11:48-50) Nto Flavio Josefo, mulipa olepa sowiiraneya onihimya wira “ aari Yosefe yoowo iihaniwa Kaifa”. Ekaaxa ele ya makhuva waaniheryasa yaari ya mmusi awe Kaifa. Okhala wira yoolepa ela ephwanyiwe vakaaxani ya makhuva ti ya mukhulupale a mukuttho yoowo aihimya okhala “Yehosef bar Kaiapha”, wala, Yosefe mwaana a Kaifa,a nto woonasa wene Miriam pooti wira aari mmusi awe Kaifa.
Moovarihana ni ele enihimmwa ni Israel Antiquities Authority (IAA), ekaaxa ela ya makhuva a Miriam yaarimwiiyiwa ni atthu yaiya mahiye khalai. Nuumala otokosiwa saana ekaaxa ele, vahooneya wira ele yaalempwale yaari ekeekhai.
Ekaaxa ele ya makhuva enninleela-tho etthu ekina esya. Enimulavula “Ma’aziah”, yoowo aari namukuttho ookiserya mwa anamukuttho yaale yaakawanyiwe ipantte 24, yaaranttelana orumeela mpaani mwa Muluku oYerusalemu. (1 Wah. 24:18) Masu ale alempwe ekaaxa ele ya makhuva, anooniherya wira “emusi ya Kaifa yaari emusi yeele ya Ma’aziah”, enihimya siiso IAA.
Yoolepa eyo yoomulavula-tho Beth ‘Imri. Nsina nla pooti okhalana sootaphulela piili. “Yootaphulela yoopacerya pooti wira Beth ‘Imri ola nsina na mutthu aayariwe ni emusi yeela ya alipa-amukuttho, wala—anamwane a ’Immer (Ézira 2:36-37; Nehemiya 7:39-42) yoowo aari osuulu wa emusi ya Maʹaziah,” ntoko sinihimya aya IAA. “Yootaphulela ya nenli pooti wira [Beth ʹImri ola] opuro aakhumme awe Miriam wala emusi awe”. Masi wa khuta owuupuweliwa, Ekaaxa ya makhuva a Miriam ehooniherya wira okathi Biibiliya onilavula awe masina a atthu, owo onilavula imusi satonko okhala tthiri.
[Enoota]
a Voohimya sa ekaxau ya makhuva a Kaifa, nwehe muru oni “O Sumo Sacerdote Que Condenou Jesus”, A Sentinela 15 de Janeiro de 2006 ipaaxina 10-13.
[Elatarato epaaxina 30]
Efootu yuulupale: Opuro waapwehiwa aya ikaaxa sa makhuva a mutthu
[Masu a elatarato]
Todd Bolen/BiblePlaces.com
[Elatarato epaaxina 30]
[Masu a elatarato]
Boaz Zissu, Bar-Ilan University, Israel