MURU 8
Mukhapelele Etthoko Anyu Mwa Itthu Sootakhala
1-3. (a) Itthu soohiloka sinihonona etthoko sinikhuma woowi? (b) Muupuwelo xeeni woweereryaneya anamuyari anitthuneya aya okhalana wira akhapelele etthoko aya?
WOOPHIYA okathi wira mwaninyu orowe oxikola, masi epula enoorupa. Exeeni enipaka anyu? Niireke wira munimuhiya eettaka veepulani ohiwanre etthu enimukuttelela wira ohinaane? Aahiiso muninwariha ikuwo sinceene sihinvira maasi, nto khiyoceela weetta? Moohaaniherya nyuwo khamunipaka hata etthu emosa mwa iye siromoliwe vasulu vo. Nyuwo muninwariha paahi ele enitthuneya wira ohinaane.
2 Moolikanasa, anamuyari ahaana ophavela enamuna yookhalela ya okhapelela etthoko aya mwa soohapuwela sootakhala seiyo sinaarweela ntoko epula, sinikhuma mapuro manceene ntoko otthekula, televisau, ixornaale, raadio, iliivuru, iviidiyu, apatthani, ni ikwaha sikina oxikola. Anamuyari akina anipaka itthu vakhaani aahiiso khanipaka etthu wira akhapelele etthoko aya. Akina, anuupuwela wira itthu sotheene sinrwa ota ti sootakhala, nto annitepa opaka malamulo ookhoottiherya, awiirihaka anamwane okhala ntoko aruutthukiwa. Niireke wira vanniweryaneya wooniherya muupuwelo woweereryaneya?
3 Aayo, vanniweryaneya. Ovaha malamulo oovila weettela khonikhaliherya, ni pooti okumiherya ehasara. (Musuweli 7:16, 17) Masi, aniwerya sai anamuyari maKristau ophwanya enamuna yoweereryaneya ya waakhapelela atthu a vatthokoni vaya? Nkahaya muthokorerye mipantta miraru: osoma, apatthani, ni otthekula.
TANI ONROWA OWIIXUTTIHA ANIINYU?
4. Anamuyari maKristau anoonela sai osoma?
4 Anamuyari maKristau annivaha efaita yuulupale osoma. Annisuwela wira orowa oxikola onnaakhaliherya anaaya osuwela osoma, olepa, ovaanela, ni ophuka mixankiho. Nave-tho ennaakhaliherya moota wowiixutta. Wiixutta oniphwanya aya oxikola onoowerya waakhaliherya okhumela saana, nnaamwi akumanaka
mixankiho sa elapo ela. Nave-tho, wiixutta oniphwanya aya oxikola pooti waakhaliherya wira avareke miteko suulupale.—Miruku 22:29.
5, 6. Waaniheryasa, moota xeeni anamwane aneetta oxikola akhanle aya owiixuttihiwa moohiloka myaha sa enoka?
5 Masi, orowa oxikola onniwiiriha anamwane okhala vamosa ni anamwane akina, anceene a yaawo arina muupuwelo woohiloka. Mwa ntakiheryo, nkahaya muthokorerye moota sinoonela aya enoka ni mweettelo. Exikola sekundaaria ya oNigeria, mwaamuthiyana mmosa eetta onamuttompe aanaalakiherya akhw’awe voohimya sa enoka. Akhw’awe ale yaahiwiriyana miruku sawe, nnaamwi muupuwelo awe waari w’ethiru, yoowo aakuminha awe muliivuruni siniwooniherya atthu ahiwanre ikuwo aahiiso arupihanaka. Akhw’awe akina yaaheereryaele aaleela awe. Nto etthu yiiranen’ye tiila: mwaamwali mmosa aahirupalihiwa ni aahikhwa aphavelaka oyiiha erukulu.
6 Etthu yoothananiha tiila: mwiixuttiho woohiloka voohimya sa enoka oniixuttihiwa ni maprisoori oxikola, ohiya anamwane. Anamuyari anceene annixanka mwaha woowi oxikola anaaya anniixuttihiwa enoka moohiloka, nave khaniixuttihiwa malamulo ooloka mmwaha ola. Maama mmosa orina mwaana mwamuthiyana a iyaakha 12, ohimmye so: “Hiyo ninkhala muttetthe onthokoreriwa vanceene etiini ni soolema, masi oxikola sekundaaria ya muttetthe ahu, aniihu anikaweliwa mwaakiho (preservativo)!” Maama ola ni iyawe yaahixanka vanceene vaavo yaasuwenle aya wira amiravo yaarina iyaakha imosa-ru ni sa mwanaya, yaaninveka aphavelaka omurupiha. Etthu xeeni anitthuneya aya opaka anamuyari wira akhapelele etthoko aya mwa soohapuwela iya sootakhala?
7. Etthu xeeni enireerela opaka wira anamwane ahiixuttihiwe muupuwelo woohiloka voohimya sa enoka?
7 Niireke wira ti vooloka waakhoottiherya anamwane wira ahiiwe-tho siromoliwaka myaha sa enoka? Nnaari. Ti vooloka owiixuttiha mookhalela aniinyu voohimya sa enoka. (Miruku 5:1) Tthiri, mipantta sa wEuropa ni mpantta Onikela Epheyo wAmerica, anamuyari anceene annisyaka olavula mwaha ola. Moolikanasa, mipantta sikina sa wÁfrica, anamuyari okorakora olavula ni anaaya voohimya sa enoka. Tiithi mmosa a oSerra Leoa onihimya so: “Khahiyo etthu yoolema wÁfrica nno olavula itthu iyo”. Anamuyari akina anoona wira owiixuttiha anamwane enoka, onnaavaha muupuwelo onrowa owiiriha ophavelaka oraruwa! Masi tuuvi ori moonelo wa Muluku?
MUUPUWELO WA MULUKU VOOHIMYA SA ENOKA
8, 9. Soohimmwa xeeni sooloka mmyaha sa orupihana sinihimmwa mBiibiliyani?
8 Biibiliya onnooniherya saana wira khahiyo etthu yowuuliha muru, olavula voohimya sa enoka mmukhalelo wooloka. AnaIsarayeli, yaahileeliwa wira athukumaneke poromosa, waahela muhina ‘anamwane’, wira awiriyane osommwa mowiiwanyeya Nlamulo na Moise. (Otumererya 31:10-12; Yoxuwa 8:35) Nlamulo nanromola myaha sa enoka moohivitha etthu, ohela muhina okela mmweerini, oyeeha elopwana awe, onamuttompe, orupihana amusi-ru, orupiha aahiiso orupihiwa ni inama. (Onamukuttho 15:16, 19; 18:6, 22, 23; Otumererya 22:22) Nto nuumala osommwa, moohaaniherya anamuyari yaakhala oolikana ene wira yaatthokiherye anaaya, akhala wira yaamukoha etthu.
9 Ikapiitulu 5, 6, ni 7 sa eliivuru ya Miruku, yookhalana malakiheryo a tiithi oophenta, yaawo anilopola voohimya sa woopiha waya oraruwa. Iversiikulu iya sinooniherya wira ikwaha sikina, mutthu pooti weehereriwa wira oraruwe. (Miruku 5:3; 6:24, 25; 7:14-21) Sinniixuttiha-tho wira oraruwa ti woohiloka ni onnikumiherya ihasara, nave-tho sinnilakiherya ni waakhaliherya amiravo wira asyake iphiro sinikumiherya onamuttompe. (Miruku 5:1-14, 21-23; 6:27-35; 7:22-27) Ohiya vo, oraruwa onnivirikana ni ohakalala wookhalela onikhalana aya ale athelanne okathi anrupihana aya. (Miruku 5:15-20) Tthiri, nno wiixuttiha wooloka onitthuneya otthariwaka ni anamuyari!
10. Nthowa xeeni owiixuttiha saana anamwane voohimya sa enoka, ohiniwiiriha aya weetta onamuttompe?
10 Niireke wira sowiixuttiha iyo sinniwiiriha anamwane weetta onamuttompe? Nnaari, Biibiliya onihimya wira: “Ankhili anniwòpola anaxariya”. (Miruku 11:9) Niireke wira nyuwo khamumphavela owoopola aniinyu mwa soohapuwela iya sa mulaponi? Tiithi mmosa aahimmye so: “Okhuma onamwane aya hiyo ninneererya waalakiherya oratteene voohimya sa enoka. Tivonto, okathi vanaawiriyana aya anamwane akina alavulaka sa enoka, khantikiniheya aphavelaka osuwela”.
11. Anamwane anrowa wiixuttihiwaka sai voohimya sa enoka vaavo vaninnuwa aya?
11 Ntoko niwenha ahu mmiru soopacerya, owiixuttiha anamwane voohimya sa enoka wohaana opacerya aryeene acikhaani. Okathi oniwiixuttiha anyu anamwane mipantta sa erutthu aya, muhitupheke mipantta sa mukuwoni, okhalaka ntoko ti sa mwiikho. Nwiixuttiheke mookhalela masina eekeekhai a itthu iyo. Paapa ni maama ahaana owiixuttiha anaaya wira mipantta iya sa erutthu ti sa vameekh’aya, okhala wene khasintthuneya ovariwaka aahiiso wooniheriwa atthu akina, wala olavuliwaka moohireerela. Vaavo anamwane vaninnuwa aya, ahaana oleeliwaka moota mulopwana ni muthiyana anikumanela aya wira amuyare mwaana. Vaavo irutthu saya vanikhoomala aya, awo ahaana wiiraka asuwenle ene ele enrowa wiiraneya. Ntoko nthokorenrya ahu mMuru 5, owiixuttiha moota owo onoowerya-tho waakhapelela wira ahiraruxiwe.—Miruku 2:10-14.
MUTEKO WA ANAMUYARI OWAANI
12. Miyuupuwelo xeeni soohiloka ikwaha sinceene sinivahiwa oxikola?
12 Anamuyari ahaana okhala oolikana wira awaakiherye anaaya itthu sowootha khino siniixuttihiwa oxikola, ntoko othatuwa, waakiherya elapo, aahiiso muupuwelo woowi khuta etthu ekeekhai. (1 aKorinto 3:19; munwehe Maphattuwelo 1:27; Onamukuttho 26:1; Yohani 4:24; 17:17.) Ahooleli anceene ooxikola annitumererya moohiloka wira ti vootthuneya osoma ixikola suulupale. Nnaamwi osoma ixikola suulupale oryeene mwaha wa mutthu mwaneene, maprisoori makina anitumererya muupuwelo woowi osoma ixikola iyo, ti ephiro emosa paahi enimwiiriha mutthu okhumela saana.a—Esalimo 146:3-6.
13. Moota xeeni anamwane aneetta oxikola anrowa aya waakiheriwa sowiixuttiha soowoka?
13 Wira anamuyari awerye owaakiherya anaaya sowiixuttiha soowoka, awo ahaana osuwela mwiixuttiho xeeni anaaya anaakhela aya. Nyuwo anamuyari muupuweleke wira mookhalana muteko woovara owaani! Mooniheryeke wira munnisiveliwa oratteene ni itthu aniinyu aniixutta aya oxikola. Nvaaneleke ni aniinyu nuumala otthika oxikola. Mwaakoheke ele aniixutta aya oxikola, enaasivela vanceene, ni ele enaaxankiha. Nweheke hoothe muteko anivahiwa aya oxikola wira yapakeke owaani (T.P.C), ni ivalore sa iporova saya. Mphavele waasuwela maprisoori aya. Mwaaleele maprisoori anaasomiha aniinyu wira munnixukhurela muteko anivara aya ni wira munniphavela okhaliherya vaaphaveleyaka vale.
APATTHANI A ANIINYU
14. Nthowa xeeni anamwane a maKristau, anitthuneya aya waathanla apatthani ooloka?
14 “Tani owiixuttinheni etthu eyo?” Anamuyari akavi atonko opaka nikoho nno, voohimya sa etthu yoohiloka mwanaya ehimmye awe aahiiso opaka? Ikwaha sinceene onnaakhula wira iixuttihiwe ni apatthani ooxikola aahiiso anamwaattamanani. Aayo, apatthani pooti oniixuttiha etthu yooloka aahiiso yoohiloka, nikhale anamwane aahiiso atthu aalupale. Murummwa Paulo aaloponle so: “Muhihiye motothiwaka: ‘wetta n’alavilavi, opwetexa makhalelo òrera’”. (1 aKorinto 15:33; Miruku 13:20) Vanceenexa amiravo tookhweya ohapuxiwa ni sookhanyererya sa apatthani. Ikwaha sinceene khaniiroromela, ni waaniheryasa annikhanyerereya ni yoophavela ya waahakalaliha akhw’aya, ni ophavela wiixooniherya ohoolo wa apatthani aya. Nto, ti vootthuneya waathanla apatthani ooloka!
15. Anamuyari anrowa waakhaliherya sai anaaya voohimya sa waathanla apatthani?
15 Ntoko anamuyari otheene anisuwela aya, khahiyo wira anamwane anrowa opakaka soothanla sooloka ikwaha sotheene; awo anitthuneya olakiheriwa. Khahiyo waathanlela apatthani aya paahi. Ohiya vo, vaavo vaninnuwa aya, nwiixuttiheke wuupuwelela oratteene ni waakhaliherya oweha mikhalelo xeeni anitthuneya aya ophavelaka wa apatthani aya. Etthu yootthuneyexa ti omphenta Yehova ni opaka ele eri yooloka va maithoni vawe. (Marko 12:28-30) Nwiixuttiheke aniinyu waaphenta ni waattittimiha ale arina mikhalelo sooloka ntoko ororomeleya, oreera murima, ovaha, ni nthiti. Okathi vaniira anyu yoosoma ya vatthokoni, mwaakhaliherye anamwane waasuwela atthu a mBiibiliyani arina mikhalelo iyo, nto nuumala vo, aphaveleke mikhalelo iyo wa atthu a mmulokoni mwanyu. Nvaheke ntakiheryo murumeelaka enamuna eyo okathi onaathanla anyu apatthani inyu.
16. Anamuyari anrowa waaweha-wehaka sai anaaya voohimya sa waathanla apatthani?
16 Munnaasuwela apatthani aya aniinyu? Sai muhaaleelaka aniinyu wira yaaruuheke apatthani aya owannyu wira mwaasuwele saana? Nave-tho nyuwo pooti waakoha aniinyu ele anamwane akina anuupuwela aya voohimya sa apatthani aya ale. Annisuweliwa okhala atthu oororomeleya aahiiso anooniherya okhalana mirima miili? Akhala wira arina mirima miili, nto mwaakhaliherye aniinyu wuupuwelela nthowa naya opatthana n’awo waarowa aya okhala wowoopiha. (Esalimo 26:4, 5, 9-12) Akhala wira munniweha marukunuxo oohiloka mmweettelo, iwarelo, muupuwelelo, aahiiso ilavulelo sa mwaninyu, nto nyuwo moohaana ovaanela n’uwo voohimya sa apatthani awe. Woonasa wene mwaninyu oneetta ni mpatthani onimwiixuttiha mmukhalelo woohiloka.—Munwehe Maphattuwelo 34:1, 2.
17, 18. Ohiya paahi waalopola anamwane voohimya sa apatthani oohiloka, nikhaliheryo xeeni anamuyari aniwerya aya waavaha?
17 Masi khivamphiyerya paahi owiixuttiha aniinyu waasyaka apatthani oohiloka. Nwiixuttiheke waaphwanya apatthani ooloka. Tiithi mmosa onihimya wira: “Okathi wotheene naanihaayasa etthu yoorantteliha. Tivonto, okathi waavekeliwa awe mwanihu wira iirele mpantta ekrupu ya oxikola eninvonya boola, miyo ni mwaaraka naahivaanela ni mwanihu nlavulaka nthowa naya vahaareerela aya opaka eyo, okhala wira aarowa waaphwanya apatthani asya. Masi ninnimulakiherya waalattula apatthani akina mmulokoni nnarowa okampo wira nanvonye boola. Nto opaka eyo onnikhaliherya”.
18 Anamuyari a miruku, annaakhaliherya anaaya wira yaaphwanye apatthani ooloka wira atthekuleke vamosa mooreerela. Masi, mwaha ola wa otthekula onnaaxankiha vanceene anamuyari.
MUTHINTO XEENI WA OTTHEKULA?
19. Matakiheryo xeeni ari mBiibiliyani, anooniherya wira khahiyo yoottheka atthu a vatthokoni otthekula?
19 Niireke wira Biibiliya onnikhoottiha otthekula? Nnaari! Biibiliya onihimya wira wookhala okathi “w’otteliwa murima . . . n’okathi wo wina”.b (Musuweli 3:4) AnaIsarayeli yaanisiveliwa owiriyana muusika ni wiina, owiira axooku, ni waalela ihantisi. Yesu Kristu aahirowa niira na ekasamento. Nave-tho, Matheyo Levi aahimulattula Yesu orowela owannyawe efesta yuulupale ‘khumwapèla yolya yorera’. (Luka 5:29; Yohani 2:1, 2) Olavula mookwasa, Yesu khaakhoottiha otthekula. Tivonto, otheya ni otthekula ohithokoreriweke okhala yoottheka vatthokoni vanyu!
Otthekula onithanliwa saana, ntoko osoma vamosa emusi yotheene, pooti waakhaliherya anamwane wiixutta ni wunnuwa momunepani
20. Exeeni anamuyari anitthuneya aya wuupuwelelaka voohimya sa opaka marehereryo ootthekula vatthokoni vaya?
20 Yehova ti ‘Muluku oohakalala’. (1 Timótheyo 1:11, NM) Tivonto, omurumeela Yehova ohaana ohakalaliha, ohiya okhala etthu ehinihakalaliha mookumini. (Munwehe Otumererya 16:15.) Okhala wene anamwane t’otteeliwa murima ni oosareya ikuru, seiyo animwarexa aya okathi anithweela aya ni otthekula. Otthekula onithanliwa saana onnivikana otteeliwa murima paahi. Ti enamuna emosa enimukhaliherya mwaana wiixutta ni wunnuwa. Muhooleli a vatthokoni torina muritti wa okhapelela sootthuneya sa etthoko mmikhalelo sotheene, ohela muhina otthekula. Masi vanitthuneya okhalana muupuwelo woweereryaneya.
21. Miraakho xeeni sikhanle mootthekulani olelo va?
21 Mahiku ala ooxankiha a “okathi wokiserya”, olumwenku ola woosareya atthu “òphavela sopuha, òmuhiya Muluku” ntoko sihimmwale aya khalai mBiibiliyani. (2 Timótheyo 3:1-5) Wa atthu akina, otthekula t’itthu yoopacerya mookumini mwaya. Itthu sootthekulana sinniphwanyaneya khuta opuro, nto itthu iyo pooti ovuvurya itthu sootthuneyexa. Mowuncererya, itthu sinceene sootthekulana olelo va sinnooniherya enoka aahiiso atthu arupihanaka, otuphelana, orumeela moohiloka mirette soohapala, ni sowiira sikina sootakhalexa. (Miruku 3:31) Exeeni eniweryaneya opaka wira yaakiheriwe anamwane otthekula wootakhala?
22. Anamuyari aniwerya sai owiixuttiha anaaya wira apakeke soothanla sooloka mmyaha sa otthekula?
22 Anamuyari ahaana ovaha mikano ni sookhoottiherya. Masi ohiya-tho eyo, ahaana owiixuttiha anaaya moota woosuwela ohiyaniha otthekula woohiloka ni otthekula woovikana mutita. Wiixuttiha iwo onnivekela okathi munceene. Nkahaya muthokorerye ntakiheryo nna. Tiithi mmosa orina amiravo anli, aahiweha wira mmiravo mmosa oowunnuwela aaniwiriyana ikwaha sinceene emisoora esya ya raadio. Nto, nihiku nimosa vaavo eettiha awe ekamiyau awe orowaka omutekoni, tiithi ole aahikumanyerya emisoora ele. Aahiwiriyana mu okathi aya khulepa masipo makina. Muhoolo mwaya aahivaanela ni anaawe khithokorerya ele yiiwale awe. Aahaakoha anaawe oriki: “Nyuwo munoonela sai?” Nto aahiwiriyana oratteene waakhula waya. Nuumala ovaanela omurumeelaka Biibiliya, amiravo ale yaaheemererya ohiwiriyana-tho emisoora ele.
23. Anamuyari anrowa waakhapelela sai anaaya osyaka otthekula woohiloka?
23 Anamuyari maKristau a miruku, annivarerya isipo, iprograma sa televisau, ikaseti sa iviidiyu, a DVD ni ifilme sinaasivela anaaya. Awo anniweha ilatarato sinikhala vasulu va ikaseti iyo, ni anniwiriyana masipo awo. Anamuyari akina annixankiheya ni “otthekula” okhanle olelo va. Ale aniphavela waakhapelela anaaya mwa itthu sootakhala, annikilaathi ni etthoko aya khiyavaanela voohimya sa woopiha okhanle, amurumeelaka Biibiliya, ni iliivuru siniixuttiha itthu sa mBiibiliyani ntoko eliivuru Os Jovens Perguntam— Respostas Práticas, ni myaha sikina sinrwa mu A Sentinela ni Despertai!c Vaavo anamuyari anivaha aya mikano soolipa, ahaakuvaka orukunuxa muupuwelo aya masi moohitepana, ikwaha sinceene sookhumelela saya sinikhala sooloka.—Matheyo 5:37; aFilipi 4:5.
24, 25. Mithinto xeeni sa otthekula wooloka siniwerya ohakalaliha etthoko?
24 Tthiri, waakhoottiherya aniinyu otthekula woohiloka onniirela mpantta mmuteko wa waakhapelela. Itthu sootakhala sohaana oranttelihiwa ni itthu sooloka, nto ohiira siiso anamwane anootthara mweettelo woohiloka. Itthoko sinceene sa eKristau sinnuupuwelela itthu sinceene soohakalaliha sa okathi waatthekula aya, ntoko okathi wa efesta ya amusi, weetta mukwaha, oweetta axooku, waaxukurya amusi aahiiso apatthani. Akina annoona wira osoma hoothe mowiiwanyeya okathi animumula aya, onnihakalaliha ni omaaliha murima vanceene. Akina annisiveliwa ohimya itthu sootheiha ni sooreera. Nave-tho akina annivara hoothe miteko sootthekulela, ntoko opattha, woopa ikaruma sa muusika, opintari, aahiiso wiixutta soopattuxa sa Muluku. Anamwane anisiveliwa otthekula moota owo annisyaka otthekula woohiloka, ni anniixutta wira otthekula khontaphulela okilaathi paahi. Ikwaha sinceene, otthekula onimwiiriha mutthu opaka etthu ti woohakalaliha ovikana okilaathi paahi.
25 Opaka efesta pooti-tho okhala otthekula woohakalaliha. Vaavo ifesta iyo vanikhala aya mutthu oniweherya oratteene, ni vahinaatta aya atthu aahiiso okuxa okathi munceene, anamwane pooti woonaka wira khahiyo okathi woothweela paahi. Masi okathi owo onimwaakhaliherya wuncererya waaphenta waya anna a mmulokoni.—Munwehe Luka 14:13, 14; Yuda 12.
ETTHOKO ANYU ENOOWERYA OXINTTA ELAPO
26. Voohimya sa okhapelela etthoko mwa soohapuwela soohiloka, mukhalelo xeeni wootepa otthuneya?
26 Tthiri, okhapelela etthoko anyu mwa soohapuwela sootakhala sa elapo ela, onivekela wiimananiha vanceene. Masi yookhala etthu emosa enivikana itthu sotheene, enikhaliherya wira mukhumele saana. Etthu ene ti ophenta! Akhala wira etthoko anyu ti yowiiraana ni enniphentana tthiri, nto mikhalelo iyo sinookhaliherya wira atthu awo avaaneleke, etthu enrowa owaakiherya vanceene mwa soohapuwela sootakhala. Nave-tho, ti vootepa otthuneya okhalana muthinto mukina wa ophenta, eyo piiyo, omphenta Yehova. Vaavo ophenta iwo onooniheriwa aya vanceene, anamwane anrowa onyokhakha muupuwelo wa omunyoonyiha Muluku, aheemereryaka ohapuxiwa ni elapo ela. Anamuyari animphenta Yehova ni murima wotheene, anrowa ophavelaka otakiha ophenta wawe, oreera wawe murima, mukhalelo awe woweereryaneya. (aÉfeso 5:1; Yakobo 3:17) Akhala wira anoopaka eyo, anaaya khanrowa woonaka wira omukokhorela Yehova, ontaphulela okhoottiheriwa opaka itthu sinceene aahiiso ohihakalala wala otheya, nto khiyaphavela otthyawa mowaakuveya okhala arumeyi a Yehova. Ohiya vo, anrowa woonaka wira omukokhorela Muluku etthu yoohakalaliha, mweettelo wa okumi wootepa oreera.
27. Etthoko enrowa oxintta sai elapo ela?
27 Itthoko sowiiraana mu omurumeela Muluku moohakalala, ni siniimananiha ni murima wotheene wira sikhale ni “murima worera ni wohittheka” mu soohapuwela sootakhala sa mulaponi, sinnimutteeliha murima Yehova. (2 Pedru 3:14; Miruku 27:11) Itthoko sinipaka eyo sinitthara mavalo a Yesu Kristu, yoowo aakhontte wiimananiha wa elapo ya Satana wira emuhapuxa. Waattamela wanikisa wa okumi awe valaponi, Yesu anwerya ohimya wira: “Miyo koxintta elapo ela ya vathí”. (Yohani 16:33) Nto etthoko anyu exintte elapo ela ni ehakalaleke moohimala!
a Soohimmwa sikina voohimya sa osoma ixikola suulupale, nwehe ebroxura eni As Testemunhas de Jeová e a Educação, ipaaxina 4-7, yoolaleiwa ni Anamoona a Yehova.
b Nuulumo na eHeeberi noowi ‘otteliwa murima’ pooti-tho otaphulela, “othweela”, “okathi woohakalala”, “efesta”, aahiiso “otthekula”.
c Soolaleiwa ni Anamoona a Yehova.