MURU 6
Siteefano — ‘Aahimusiveliha Muluku ni Aahivahiwa Owerya Wuulupale’
Olipa murima wa Siteefano okathi aalaleerya awe oSineedrio onniixuttiha exeeni
Enivarihana ni Miteko 6:8–8:3
1-3. a) Muxankiho xeeni Siteefano aarina awe ni oonenle sai? b) Makoho xeeni ninrowa ahu othokorerya?
SITEEFANO aari otribunaali. Owo aari esaala yuulupale, woonasa wene waattamela etemplo ya oYerusalemu, yaahikhala alopwana 71 yaakilaathale ikhatera saarukurenrye vakhaani. Etribunaali ele, niire so, eSineedrio yaahithukumana wiira emphukele Siteefano. Alipa-oophuka ale yaahikhalana owerya, yaanisuweliwa vanceene ni anamunceene a yaawo khiyaamuttittimiha mwiixutti ole a Yesu. Mutthu aalattunle etribunaali ele aari Muulupale a Anamukuttho Kaifa, mulopwana ene yoole aahoolenle esineedrio ele ya ayuda okathi yaahimmye aya wiira Kristu aahaana wiiviwa, myeeri vakhaani saavinre. Niireke Siteefano aanoova?
2 Okathi ole yookhala etthu ya efaita yinceene yooneya owiitho wa Siteefano. Okathi alipa-oophuka ale yanwehexexa aya Siteefano, yaahoona wiira “owiitho wawe waalikana ni owiitho wa nlaikha”. (Mit. 6:15) Malaikha annikhaliherya olaleiwa muhupi wa Yehova Muluku, nto eyo yaahimwiiriha ohoova, wiilipiha ni omaaleleya. Eyo ti etthu yiiraneya ni Siteefano, hata alipa-oophuka ale yaamunyokha vanceene yaahoona eyo. Etthu xeeni yaamwiiriha omaaleleya?
3 Okhala wiira na makristau eekeekhai, nnimwiixutta itthu sinceene osuwela waakhuliwa wa nikoho nlo. Nave ninniphavela osuwela etthu yaamwiirinhe Siteefano omaaleleya okathi ole wooxankiha. Aakihenrye sai waamini wawe? Ninrowa otthara sai ntakiheryo nawe?
“Yaahaatumererya Atthu” (Miteko 6:8-15)
4, 5. a) Xeeni Siteefano aarina awe efaita yinceene mmulokoni? b) Mwa enamuna xeeni Siteefano ‘aamusiveliha awe Muluku’ ni okhalana owerya?
4 Nooweha wiira Siteefano aahikhalana efaita yinceene muloko ole wa ekristau waapakiwe niinaano. Muru ovinre wa eliivuru ela, nooweha wiira aari eriyari ya alopwana 7 oowiiyeviha yeemerenrye muteko yaavahiwe aya ni arummwa wiira akhaliherye. Wiiyeviha wawe onninlipiha vanceene okathi nnoona ahu wiira Yehova aahimureeliha onvahaka iparakha sinceene. Miteko 6:8, ninniweha wiira aahivahiwa owerya wa ovara “miteko sootikiniha ni miiriirya”, ntoko arummwa yaapaka aya. Nave owo ‘aanimusiveliha Muluku ni aahivahiwa owerya wuulupale ni Muluku’. Eyo enitaphulela exeeni?
5 Nuulumo na ekereku noowi “omusiveliha Muluku”, pooti-tho otaphuleliwa okhala “oreera murima wa Muluku”. Vanikhala ntoko wiira Siteefano aanaathokorerya atthu mooreerela murima, mwa nttittimiho ni vookhalela. Nave pooti wiira enamuna aalavula awe yaaniwiiriha atthu yanwiriyana omuroromela. Atthu anceene yanwiriyana yaanikupali wiira aalavula itthu seekeekhai ni itthu iixuttiha awe saamwaakhaliherya vanceene. Siteefano aahikhalana owerya wuulupale mwaha woowi munepa wa Yehova waanimukhaliherya. Eyo enooniherya wiira moowiiyeviha aaneemererya weettihiwa ni munepa owo wa Muluku. Ohiya wiixinnuwiha mwaha wa iparakha aarina awe ni itthu aasuwela awe, ovuwa wootheene anvaha Yehova ni aanaavaha efaita yinceene atthu aalavulana awe. Tthiri eyo ti etthu yaawiiriha awanani awe omoova vanceene!
6-8. a) Itthu xeeni piili Siteefano ootheriwe awe ni mwaha wa xeeni? b) Ntakiheryo na Siteefano nnaakhaliherya sai makristau eekeekhai a olelo-va?
6 Okathi omosa, alopwana anceene yaahivaanyihana ni Siteefano, masi awo “khiyaawerya onvaanyiha Siteefano, okhala wira owo aalavula ni ankhili ni aanikhaliheriwa ni munepa woowaarya”.a Anyoonyiwe ene, awo “yaahaawoka atthu wiiphini” wiira amootheryeke itthu soohiloka mwiixutti ole a Yesu aahaapanke etthu yootakhala. Nave awo “yaahaatumererya atthu”, waahela muhina makhulupale ni alipa-oolepa wiira Siteefano oroihiwe oSineedrio. (Mit. 6:9-12) Awanani awe ale yaahimootherya itthu piili. Itthu sene tiiya: Onveeha Muluku ni Moise. Masi yaahimya wiira Siteefano aapanke sai eyo?
7 Awanani a Siteefano, yaahimya wiira aahinveeha Muluku mwaha woolavula itthu soonanara “ohimyaka nipuro noowaarya”, eyo piiyo, etemplo ya oYerusalemu. (Mit. 6:13) Nave yaahimya wiira aahinveeha Moise mwaha woolavula itthu soohiloka ohimyaka Nlamulo aavahiwe awe Moise, ovirikanyaka soolema Moise aahimmye awe. Ele yaari yoowootha yuulupale, mwaha woowi ayuda a okathi ole yaanivaha efaita yinceene etemplo ni itthu Nlamulo aavahiwe awe Moise naahimya aya ohela muhina soolema sinceene saaheliwe muhina mwa Nlamulo. Eyo yooniherya wiira Siteefano aari mutthu ootakhala murima vanceene, nto aaphwanela wiiviwa!
8 Mooriipiha murima, atthu anceene annirumeela enamuna eyo wiira yaakumiherye mixankiho arumeyi a Muluku. Hata olelo-va, ahooleli anceene a itiini anniwiiriha makhulupale a epoliitika waalupattha vanceene Anamoona a Yehova. Nooneleke sai okathi nnootheriwa ahu itthu soohiloka? Ntakiheryo na Siteefano nnooniixuttiha itthu sinceene.
Olaleerya Moolipa Murima Voohimya sa “Muluku Oovuwa” (Miteko 7:1-53)
9, 10. Atthu akina yaavaanyiha sai itthu Siteefano aahimya awe oSineedrio ni etthu xeeni nihikhanle ahu oohiliyala?
9 Ntoko niwenhe ahu wanipacerya wa muru ola, okathi Siteefano ootheriwa awe aari oomaaleleya, khoova etthu ni owiitho wawe waalikana ni owiitho wa nlaikha. Kaifa aahirukunuwa onakoha wiira: “Itthu iya ekeekhai?” (Mit. 7:1) Vano waahiphiya okathi wiira Siteefano opacerye olavula. Tthiri eyo ti etthu aapanke awe!
10 Atthu akina yaanivaanyiha itthu Siteefano aahimya awe, ahimyaka wiira hata aalavunle okathi munceene, khaakhunle itthu ootheriwa awe. Ohimya eekeekhai, Siteefano oonivaha ntakiheryo nooloka na waakiherya ihapari sooreera. (1 Ped. 3:15) Muhiliyale wiira Siteefano ootheriwe wiira aahinveeha Muluku olavulaka voohiloka etemplo ni aahinveeha Moise olavulaka voohiloka Nlamulo. Okathi Siteefano aakhula awe aahilavula soowiiraneya 3 sa aisarayeli ni aanittittimiherya khula eponto olavulaka mooluluwanya. Nrowe nithokorerye soowiiraneya iyo ni okathi siiraneyale aya.
11, 12. a) Siteefano aarumenle sai oratteene ntakiheryo na Abrahamu? b) Xeeni ntakiheryo na Yosefe naarina aya efaita okathi Siteefano aalavula awe?
11 Okathi wa amuhavinre. (Mit. 7:1-16) Siteefano aapacenrye olavulaka sa Abrahamu, yoowo ayuda yaamuttittimiha aya vanceene mwaha wa waamini wawe. Okathi aalavula awe itthu iyo sa efaita yuulupale yaasuwela aya, Siteefano aahittittimiherya wiira Yehova, yoowo ori “Muluku oovuwa”, aahimukhumelela ekwaha yoopacerya oMesopotamia. (Mit. 7:2) Tthiri Abrahamu aahirowa okhala Elapo Yooleiheriwa. Nave Abrahamu khaarina etemplo nnakhala Nlamulo aavahiwe awe Moise. Nto xeeni mutthu aarowa awe othipelelaka ohimya wiira ororomeleya wa Muluku waalipa ni etemplo ni nlamulo aavahiwe awe Moise?
12 Atthu ale yanwiriyana Siteefano, yaanisiveliwa vanceene ni Yosefe yoowo aari osuulu wa Abrahamu. Masi Siteefano aahiwuupuxerya wiira Yosefe aahihasuliwa vanceene ni olupatthiwa ni axinnawe, atthu a nloko na aisarayeli ni yaahimutumiha ntoko epottha. Hata vaari siiso, Muluku aahimuruma Yosefe owoopola aIsarayeli okathi yaakhumelenle aya etala yuulupale. Siteefano aaniweha itthu saalikana eriyari ya Yosefe ni Yesu Kristu, masi khaalavunle itthu iyo saalikana wiira atthu ale yanwiriyana ahihiye onwiriyana.
13. Othokorerya ntakiheryo na Moise waakhunle sai itthu ootheriwa awe Siteefano? Etthu xeeni yaamukhalihenrye?
13 Okathi wa Moise. (Mit. 7:17-43) Siteefano aahimulavula vanceene Moise. Yaari etthu ya miruku opaka eyo, mwaha woowi makhulupale manceene a eSineedrio yaari asaduki, yaawo yaakhootta iliivuru sikina sa mbiibiliyani sahaalempwale ni Moise. Muhiliyale wiira Siteefano aahootheriwa onveeha Moise. Moolumo a Siteefano yaanaakhula oratteene wootheriwa iwo, maana yaanooniherya wiira aanimuttittimiha vanceene Moise ni Nlamulo. (Mit. 7:38) Siteefano aahihimya wiira Moise aahikhoottiwa ni atthu yaale aaphavela awe owoopola. Atthu ale yaahimukhootta Moise okathi aarina awe iyaakha 40. Nave nuuvira iyaakha 40, ikwaha sinceene, atthu ale yaahivaanyiha okhulupale wa Moise.b Mwaha woopaka eyo, Siteefano aahilavula oratteene mwaha wa efaita yinceene. Mwaha ene tuula: Ikwaha sinceene atthu a Muluku yaanaakhootta atthu ale Muluku aathanla awe wiira yaahooleleke.
14. Orumeela ntakiheryo na Moise naakhalihenrye eponto xeeni Siteefano aalavula awe?
14 Siteefano aahiwuupuxerya atthu ale yanwiriyana wiira Moise aahihimya khalai ene wiira aamukhumelela wisarayeli profeta aalikana ni Moise yoowo. Ti pani aarowa okhala profeta owo ni aarowa waakheliwa sai? Siteefano aahaakhula makoho awo wanikisa wa mwaha aalavula awe. Masi ohinatthi waakhula, Siteefano aahittittimiherya eponto yuulupale. Eponto ene tiila: Moise aahoona wiira khula etthaya pooti okhala yoowaarya, ntoko etthaya yaari mwiri ole waapatta mooro, okathi Yehova aalavunle awe ni Moise. Nto niireke Yehova aahaana okokhoreliwa opuro omosa paahi ntoko etemplo ya oYerusalemu? Nrowe niwehe.
15, 16. a) Xeeni vaari aya vooloka Siteefano olavula sa etabernaakulu? b) Xeeni Siteefano aalavunle awe etemplo ya Salomoni?
15 Etabernaakulu ni etemplo. (Mit. 7:44-50) Siteefano aahiwuupuxerya atthu a etribunaali ele wiira ehinatthi etemplo ya oYerusalemu, Muluku aahimuruma Moise oteka etabernaakulu, yeeyo yaathaamihiwa ni aakokhoreliwa awe Muluku. Etabernaakulu yaari ntoko etenta. Ti pani aarowa ohimya wiira etabernaakulu yaari etthu yoohisuwanyeya nalikanyiha ni etemplo? Moise aahirumeela etabernaakulu wiira omukokhorele Muluku.
16 Muhoolo mwaya, okathi Salomoni aatenke awe etemplo oYerusalemu, okhaliheriwaka ni Muluku aahihimya etthu ya efaita yinceene okathi aavekela awe. Olavulaka moolumo a Salomoni, Siteefano aahimmye so: “Muluku Muulupalexa, khonikhala ipa sitekiwe ni matata”. (Mit. 7:48; 2 Wah. 6:18) Yehova pooti orumeela etemplo wiira opake ele oniphavela awe, masi owo khonlipa ni etemplo eyo. Nto xeeni atthu animukokhorela yaarowa aya wuupuwelaka wiira okokhorela weekeekhai onlipa ni nipuro nitekiwe ni apinaatamu? Siteefano aahimaliha mwaha awe olavulaka moolumo ari eliivuru ya Yesaya, oriki: “Erimu ehice aka, nave elapo ti opuro kinipweherya aka inawu saka. Nto, empa xeeni munrowa anyu okitekela? Aahiiso, nipuro xeeni kikhanle aka oomaka? Kiira ti miyo kipanke itthu iya sotheene?” — Mit. 7:49, 50; Yes. 66:1, 2.
17. Mwaha Siteefano aalavunle awe a) woonihenrye sai moonelo woohiloka wa atthu ale yanwiriyana ni b) aakhunle sai itthu ootheriwa awe?
17 Nuumala othokorerya mwaha Siteefano aalavunle awe, khamunikupali wiira aahihimya oratteene moonelo woohiloka wa atthu ale yaamootherya? Owo aahooniherya wiira Yehova khahiyo mutthu ootakhala ni khonlipa ni soolema. Masi vaavo okathi onivira aya owo onnipaka marukunuxo wiira opake ele oniphavela awe. Atthu ale yaavaha efaita yinceene etemplo yooreera ya oYerusalemu ni soolema saavarihana ni Nlamulo aavahiwe Moise, khiyaasuwela yoolakela yuulupale ya Nlamulo ni etemplo. Nto mwaha Siteefano aalavula awe waahikumiherya nikoho nla na efaita yinceene: Niireke omwiiwelela Yehova khahiyo ti yaarowa okhala enamuna yuulupale ya ottittimiha Nlamulo ni etemplo? Tthiri moolumo a Siteefano, yaahaakiherya oratteene miteko sawe sooloka, maana aahimwiiwelela Yehova mwa enamuna yoolokexa aawerya awe.
18. Mwa inamuna xeeni nikhanle ahu oomutakiha Siteefano?
18 Mwaha Siteefano aalavunle awe onniixuttiha exeeni? Siteefano aanisuwela oratteene Soolempwa. Nimutakihaka Siteefano, nihaana omusoma oratteene Biibiliya, naaphavelaka “otthokiherya oratteene nuulumo na Muluku”. (2 Tim. 2:15) Nave Siteefano aanaathokorerya atthu mooreerela murima ni mwa nttittimiho. Hata atthu ale yanwiiriyana yaari ootakhala murima, owo aaniimananiha waavya itthu ootheene aya yaakupali aya, ni okathi mukina aanilavula itthu atthu ale yaatepa aya ovaha efaita. Nave okathi aalavula awe ni atthu ale aahirumeela moolumo a nttittimiho ntoko “axitiithi”, aahimyaka atthu ale yaarina efaita yinceene. (Mit. 7:2) Hiyo nave nihaana waalaleerya ni owiixuttiha atthu ikeekhai sa Nuulumo na Muluku “vooreerela murima, ni nttittimiho”. — 1 Ped. 3:15.
19. Moolipa murima, Siteefano aalavunle sai muhupi woophukela wa Yehova oSineedrio?
19 Masi nihooveke olaleya ikeekhai sa Nuulumo na Muluku noovaka waaveeha atthu nnakhala ovevereiha aahiiso opeepheiha muhupi woophukela wa Yehova. Siteefano oovaha ntakiheryo nooloka na mwaha owo. Tthiri owo aanisuwela wiira itthu iye sootheene aalavunle awe oSineedrio khisaarowa owiiriha maxuwiixi ale ootakhala murima oturuka muupuwelo aya. Nto, okhaliheriwaka ni munepa woowaarya, Siteefano aahimaliha mwaha awe ooniheryaka moolipa murima wiira alipa-oophuka ale yaamulikana ni amuhavinre aya, yaawo yaamukhoottale Yosefe, Moise ni maprofeta makina. (Mit. 7:51-53) Alipa-oophuka ale yaahimwiiva Mesiya yoowo Moise ni maprofeta makina yaahimmye aya wiira aamoorwa. Nto awo yaahitthekela vanceene Nlamulo aavahiwe awe Moise!
“Pwiya Yesu, Mwaakhele Okumi Aka” (Miteko 7:54–8:3)
“Vaiwale aya itthu iya, awo yaahinanariwa vanceene vamurimani vaya, nave yaanilumanyiha maino anwehexexaka Siteefano”. — Miteko 7:54
20, 21. Esineedrio yoonenle sai moolumo a Siteefano? Yehova aamulipinhe sai Siteefano?
20 Moolumo eekeekhai a Siteefano, yaahiwiiriha alipa-oophuka onanariwa vanceene. Apakaka itthu mwa enamuna yoohiloka, awo yaahipacerya olumanyiha maino mwaha wa Siteefano. Mulopwana ole oororomeleya aahoona wiira khaarowa omoreliwa ikharari, ntoko siisaale Mwiixuttihi awe Yesu aahaamoreliwe awe ikharari.
21 Siteefano aahaana olipa murima mwaha wa itthu saarowa wiiraneya moohipisa. Mooreerela murima, Yehova aahimulipiha vanceene omooniherya itthu sootikiniha. Siteefano aahoona ovuwa wa Muluku ni aahimoona Yesu eemenle ene moono woolopwana wa Yehova. Okathi Siteefano aahimya awe yoowoonihiwa ele, alipa-oophuka ale yaahittiyela maaru aya. Mwaha wa xeeni? Mwaha woowi okathi vakhaani waavinre, Yesu aahihimya wiira aari Mesiya ni moohipisa aarowa okhala moono woolopwana wa Tiithi awe. (Mar. 14:62) Yoowoonihiwa ya Siteefano yaahooniherya wiira Yesu aahimya ekeekhai. Tthiri eSineedrio ele, yaahinvariha ni omwiiva Mesiya! Atthu ootheene yaahimurowela Siteefano okathi omosaru wiira anvonyakase maluku mpakha okhwa.c
22, 23. Mwa enamuna xeeni wiiviwa wa Siteefano waalikana aya ni wa Yesu? Ntoko Siteefano, itthu xeeni sinaakupaliha makristau a olelo-va?
22 Siteefano iiviwe mwa enamuna emosaru iiviwe awe Yesu. Owo aahikhalana murettele, aanimuroromela moomalela Yehova ni aahaalevelela atthu ale yaamwiiva. Owo aahimmye so: “Pwiya Yesu, mwaakhele okumi aka”, woonasa wene nlelo iira omoonaka Mwaana a mutthu ni Yehova. Tthiri Siteefano aanisuwela oratteene moolumo oomaaliha a Yesu ani: “Miyo ki ohihimuwa ni okumi”. (Yoh. 11:25) Wanikisa waya, Siteefano aahinvekela Muluku ni nsu noorunya oriki: “Yehova, muhaavahe nthowa mwaha wa etampi ela”. Nuumala ohimya moolumo ala, owo aahikhwa. — Mit. 7:59, 60.
23 Eriyari ya atthareli a Kristu, Siteefano aahikhala mutthu oopacerya wiiviwa. (Nwehe ekaaxa eni: “‘Aahiiviwa’, Masi Mwa Enamuna Xeeni?”, eri epaaxina 54.) Mooriipiha murima, Siteefano khahiyo taarowa okiserya wiiviwa. Mpakha mahiku ahu ala, arumeyi akina oororomeleya a Yehova anniiviwa ni ahooleli a itiini, a epoliitika ni atthu akina annilupattha. Hata vari siiso, sookhala itthu sinnikupaliha vanceene ntoko Siteefano. Yesu onnilamulela ntoko Mwene ni onnirumeela oratteene okhulupale ovahiwe awe ni Tiithi awe. Khiivo etthu enrowa omukhoottiherya waahihimuxa atthareli awe oororomeleya. — Yoh. 5:28, 29.
24. Saulo aakhalihenrye sai wiiviwa wa Siteefano? Wiiviwa wa Siteefano waakhalihenrye sai atthu akina?
24 Aahikhala mmiravo iihaniwa Saulo aaweha itthu iye sootheene. Owo aaneemererya wiiviwa Siteefano, nave aahihala olipelelaka ikuwo sa atthu ale yanvonya maluku Siteefano. Nuuvira okathi vakhaani, Saulo aanihoolela ekurupu ya atthu yaalupattha awiixutti. Masi wiiviwa wa Siteefano waamwaakhaliherya atthu anceene mwa okathi munceene. Mwa ntakiheryo, waamwaakhaliherya makristau manceene ohihiya ororomeleya ni ovilela mpakha wanikisa. Ohiya-vo, Saulo yoowo muhoolo mwaya aasuweliwa okhala Paulo aamuthanana vanceene mwaha wookhaliherya wiiviwa Siteefano. (Mit. 22:20) Nnaamwi aakhalihenrye wiiviwa Siteefano, muhoolo mwaya aahihimya wiira: “Khalai kanveeha Muluku, ni kaalupattha arumeyi awe, ni kaari mutthu oowiisoona”. (1 Tim. 1:13) Tthiri Paulo khaamuliyanle Siteefano ni mwaha aalavunle awe nihiku nle. Myaha sikina ni ikarta Paulo aalempe awe, onnihimya myaha Siteefano aalavunle awe. (Mit. 7:48; 17:24; aHeeb. 9:24) Nuuvira okathi, Paulo aahiixutta otthara ntakiheryo na waamini ni olipa murima wa Siteefano, yoowo “aamusiveliha Muluku ni aavahiwe owerya wuulupale”. Vano nikoho ninkhumelela tinla: Niireke hiyo nnoopaka etthu emosaru Siteefano aapanke awe?
a Awanani akina yaari a “Esinagoga ya Atthu Ootaphuwa”. Pooti wiira atthu awo yaavariwe ni aroma, ataphuliwa muhoolo mwaya aahiiso yaari ipottha saataphuliwe seiyo saatthara soowiixuttiha sa ayuda. Akina yaari a oSilisia ntoko Paulo a muttetthe wa oTarsu aari awe a oSilisia. Yoowiiraneya ela khenihimya akhala wiira Paulo aari hoothe ni atthu ale a oSilisia yanvaanyiha Siteefano.
b Mwaha aalavunle awe Siteefano wookhalana soohimmwa sihikhanle mapuro makina a mbiibiliyani, ntoko moota Moise iixuttihiwe awe wExiitu, iyaakha aarina awe okathi aatthyanwe awe ekwaha yoopacerya wExiitu ni okathi aakhanle awe oMidiyani.
c Vanikhala ntoko wiira esineedrio khiyeemereriwe ni nlamulo na aroma omwiiva mutthu. (Yoh. 18:31) Moohicikha etthu ene, vanikhala ntoko wiira Siteefano iiviwe ni atthu ootakhala murima ohiya mwaha wa yoothanla ya etribunaali.