Anamuyari ni Anamwane, Evaaneleke Mophenta
“Khula mutthu ohana wakuvela owiriyana, masi apiseke olavula, apiseke onanariwa”.—YAK. 1:19.
MWAAROWA WAAKHULA SAI?
Xeeni vanitthuneya aya ophavela okathi wira nvaaneleke?
Anamuyari anrowa weettela sai yoolepa ya Yakobo 1:19?
Anamwane anrowa weettela sai miruku sa Yakobo 1:19?
1, 2. Okhala wene exeeni anamuyari ni anamwane, anooniheryana aya, masi muxankiho xeeni ikwaha sikina onikhalana aya?
“VAAKHANLE wira munnisuwela wira anamuyari anyu anrowa okhwa meelo, exeeni mwaarowa anyu ophavelexa waaleela olelo”? Nikoho nla yaahikohiwa anamwane imiya sinceene wEstados Unidos. Anamwane awo khiyaalavunle mixankiho sinceene siniiraneya seiyo sinaaxankiha, masi etthu yowiiraka 95 porcento, yaahilavula wira yaarowa waaleela anamuyari aya wira: “Xontte mukilevelele” ni “Kinnoophentani vanceene”.—For Parents Only, (Wa Anamuyari Paahi), elempwe ni Shaunti Feldhahn ni Lisa Rice.
2 Ninniweha wira anamwane annaaphenta anamuyari aya, nave anamuyari annaaphenta anaaya. Nto ela enniweheya tthiri vatthokoni va maKristau. Nnaamwi anamuyari ni anamwane ephavelaka wataana ni okhala hoothe, masi okathi mukina ovaanela onnixankiha. Nnaamwi okathi mukina ovaanela okhalaka woohikhuwana etthu wala wekeekhai, masi xeeni myaha sikina sihinilavuliwa aya vatthokoni? Exeeni enixankiha ovaanela saana? Vaniweryaneya sai osyaka muxankiho owo?
‘MPHAVELEKE’ OKATHI WOOVAANELA
3. (a) Xeeni itthoko sikina onaavila aya ovaanela wooloka? (b) Xeeni imusi sa anaIsarayeli a khalai vahaaxankiha aya ovaanela?
3 Imusi sinceene sinoona okhala vooxankiha okhalana okathi munceene woovaanela saana. Masi khalai okathi khiwaathowa. Moise aahiwiixuttiha axitiithi anaIsarayeli ariki: “Mwalakiheryeke [moolumo a Muluku] aninyu. Nwixuttiheke mukilathiki owannyu walá mwettaka mukwaha, mumpathiki walá nvenyaka”. (Otum. 6:6, 7) Anamwane yaaniviriha okathi ni amamaya owaani wala ni apapaya omatta aahiiso opuro yaavara aya muteko. Waanikhala okathi munceene wira anamwane ni anamuyari aya evaaneleke. Eyo yaaniwiiriha anamuyari osuwela itthu saaxankiha anamwane, soophavela saya ni osuwela mikhalelo sa anaaya. Nave-tho, owo waakhala okathi wira anamwane yaasuwele anamuyari aya oratteene.
4. Xeeni itthoko sikina olelo-va, sihiniwerya aya ovaanela saana?
4 Tthiri mahiku ala makhalelo a okumi aavirikana! Ilapo sikina, anamwane anipacerya weetta oxikolinya arineene iyaakha vakhaani wala piili paahi. Axitiithi ni aximaama anivara miteko ottaiwene ni owannyeya. Nto okathi vakhaani anamuyari ni anamwane anikhala aya hoothe, ovaanela waya onnaakanyerereya ni iprograma sa televisau, akomputadore, ni itthu sikina sa vano. Imusi sinceene, anamwane ni anamuyari aya, anikhala oovalaana ntoko atthu ahinisuwelana. Nto ovaanela wooloka khoniphwanyaneya itthoko iyo.
5, 6. Anamuyari akina ‘aniphwanya’ sai okathi wira ekhaleke ni anaaya?
5 Niireke munniwerya ‘ophwanya’ okathi muhiyaka ovara itthu sikina wira nvaanele ni emusi anyu? (Mmusome aÉfeso 5:15, 16.) Imusi sikina sihiiwanana ovukula okathi woonweha televisau ni omurumeela komputadore. Akina anniimananiha wira alye hoothe pooti okhala ekwaha emosa khula nihiku. Tthiri, etthu yooreera mareheryo a omulompa Muluku vatthokoni okhala wira ennaavaha anamuyari ni anaaya, eparakha ya wataana vaavo anithokorerya aya myaha sa omunepani moomaaleleya! Waavya okathi wa ewoora emosa khula esumana etthu yooreerela, wira nimulompeke Muluku, masi okathi owo nikhaleke ootaphuwa wira nivaaneleke myaha suulupale. Nto vanitthuneya ovaanelaka ikwaha sinceene ni moohicompela. Ehinatthi aniinyu orowa oxikola, muhaana olavula etthu emosa enaalipiha, opaka yoosoma ya khula nihiku ni ovekela ni aniinyu. Opaka eyo enrowa omukhaliherya mwaninyu.
6 Anamuyari akina aapaka marukunuxo mookumini mwaya evirihaka okathi munceene ni anaaya amiravo. Mwa ntakiheryo, Laura,a maama yoowo orina anamwane anli, aahihiya muteko aavara awe nihiku notheene mwaha wa etthu ela: “Khula voosisu nanwanela ovira vamukhora akina erowaka omutekoni akina oxikola. Okathi kaatthikela aka ohiyu owaani, mwanaka kamphwanya arupaka, aataleliwe ene ni namuteko aka muthiyana. Nnaamwi ohiya ovara muteko nihiku notheene, okiirinhe ene okhalana musurukhu vakhaani, masi kinniwerya okhala ni anaaka ni ophuka mixankiho saya”. Nto vano kinniwerya owiiwa enilavula aya okathi anivekela aya, ni kinnaakhaliherya ni owiixuttiha”.
‘MWAKUVELEKE OWIRIYANA’
7. Muxankiho xeeni oniiraneya wa anamuyari ni anamwane?
7 Nuumala waakoha anaamiravo, alipa oolepa eliivuru For Parents Only (Wa Anamuyari Paahi), yaahiweha etthu ekina enikumiherya muxankiho ovaanela. Awosa anihimya so: “Anamwane anceene anniikhupanyiha wira anamuyari aya, ‘khaniphavela waawiriyana’”. Muxankiho owo ti wa atthu otheene. Ikwaha sinc, anamuyari anniikhupanyiha ni anaaya. Ovikaniha ovaanela oratteene, onniwiiriha atthu a etthoko ele okhala oowiriyana saana.—Mmusome Yakobo 1:19.
8. Anamuyari yaawiriyaneke sai anaaya okathi wa ovaanela?
8 Nyuwo anamuyari, niireke munnaawiriyana saana aniinyu? Eyo pooti oxankiha akhala wira nyuwo mookhulumuwa nihiku nle, wala itthu anilavula aya aniinyu khasinisuwanyeya. Masi, itthu nyuwo munoona anyu wira khasinisuwanyeya, pooti okhala sa efaita wa aniinyu. Masi okhala “owakuva wiwa”, onitaphulela ohiya paahi ovarexexa ele mwaninyu enihimya awe, masi othokorerya moota anilavula aya. Malavulelo aya, annooniherya moota anaamiravo awo anoonela aya. Nto ti vooloka waapakaka makoho. Biibiliya onihimya wira “miyuupuwelelo sa mutthu, sinlikana ni maasi ari muhina mwa ehime yoowiixa, masi mutthu orina miruku onniwerya okumiherya ota”. (Mir. 20:5, Today’s English Version) Vanitthuneya okhalana miruku, vanceenexa okathi onilavula anyu myaha sootepa oxankiha.
9. Xeeni anamwane anitthuneya aya waawiriyanaka anamuyari?
9 Nyuwo anamwane, niireke munniwiiwelela anamuyari anyu? Nuulumo na Muluku ninhimya so: “Mwan’aka, nwiriyane molumo òlaka àtith’inyu: muhithanyeké miruku sinvahiwanyu n’amam’inyu”. (Mir. 1:8) Muhiliyale wira anamuyari anyu annoophentani, ni annoothokoreryani ni murima wotheene, nto mwaawiriyaneke ni owiiwelela. (aÉf. 6:1) Vannikhweya wiiwelela akhala wira munnivaanela saana, ni osuwela wira munniphentiwa. Mwaaleeleke anamuyari anyu moota munoonela anyu itthu, ni muupuwelo anyu. Eyo enoowiiriha osuwela saana makhalelo anyu. Nave-tho nyuwo mphaveleke waasuwela oratteene.
10. Nniixutta exeeni sa yowiiraneya eri mBiibiliyani voohimya sa Robowamu?
10 Ti vootthuneya vanceenexa anaamiravo osyaka otthara miruku sa amiravo akhwaaya. Awosa pooti olavulaka etthu eniphavela anyu owiriyana, masi mukhalaneke ephoole. Awo pooti wooleelakani itthu sinoosivelani wiiwa masi miruku iyo khasinookhaliheryani. Ohiya-vo, miruku iyo pooti woohaaxani. Mwaha woohikhalana miruku sirina atthu aalupale, amiravo anci khaniwerya wuupuwela saana itthu sa muhoolo ni khaniwerya woona sookhumelela soohiloka sa itthu sinivara aya. Mmuupuwele mwaana a Mwene Salomoni, Robowamu. Okathi aavahiwe awe omwene wa wIsarayeli, aakhanle wira aahitthara miruku sa atthu aalupale, owo aamukhumela saana. Masi, owo aatthara miruku sa amiravo akhwaawe. Nto anamunceene momweneni mwawe khiyaamwiiwelela. (1 Mam. 12:1-17) Nto, musyakeke omutakiha Robowamu ahaarina miruku, masi nvaaneleke oratteene ni anamuyari anyu. Mwaaleeleke ele enuupuwela anyu. Muttottele mureerelo miruku saya, ni nwiixutte ankhili aya.—Mir. 13:20.
11. Exeeni enrowa okhumelela akhala wira anamuyari khanaataana saana ni anaaya?
11 Nyuwo anamuyari, akhala wira khamuniphavela wira apatthani a aniinyu ewiixuttiheke makhalelo aya, weeso muhaana wataanaka ni aniinyu, ni mukhweyeke ovaanelano. Mwali mmosa oolepa wira: “Okathi onipacerya aka olavula, nto karomolaru nsina na mmiravo, anamuyari aka ankhala ooxankiheya. Nto mwaha wa yeeyo, vannikixankiha ovikaniha olavula”. Nave mwali mmosa murokora ohimmye so: “Anaamiravo anceene anniphavela ovahiwa miruku ni anamuyari aya, masi akhala wira anamuyari awo khanaacalela, nto anamwane anrowa omwaavyaka mutthu onaacala nto ohirina ankhili”. Akhala wira munniphavela waawiriyana moowaamorela ikharari aniinyu wa khula mwaha onilavula aya, munrowa woona wira aniinyu anrowa ohulaka murima aya, wira yaakhuleleke malakiheryo anyu.
‘MPISEKE OLAVULA’
12. Moota xeeni mwiirelo wa anamuyari okhanle aya ooxankiha wala okhweiherya ovaanela ni anaaya?
12 Pooti okhumelela muxankiho wa ovaanela akhala wira anamuyari khanicalela masu anilavula aya. Tthiri anamuyari ari maKristau anniphavela waakhapelela anaaya. ‘Okathi wokiserya’, sinniniphwanya sowoopiha sinceene seiyo siniwana ni mikhalelo somunepani. (2 Tim. 3:1-5) Nto yeele anamuyari anoona aya okhala waakhapelela anaaya pooti okhala yooxankiha.
13. Xeeni anamuyari anitthuneya aya ohaakuvelaka ohimya moonelo aya?
13 Anamuyari animooniherya ankhili ohaakuvela ohimya moonelo aya. Ekeekhai wira khivanikhweya wiimaaliha okathi mwaana onoolelaaweni etthu yoothananiha. Ti vooreerela owiriyana saana muhinatthi waakhula. Mwene a miruku Salomoni oolepa wira: “Onakhula ohinathi wiwa, muloló: onimùliwa muru vamaithoni v’atthu othene”. (Mir. 18:13) Akhala wira nyuwo munoomala, munooweryaka onwiriyana mwaninyu nto mwaninyu owo onoovikanihaka olavula. Muhinatthi omukhaliherya muhaana wiiwa oratteene mwaha ene. Olavula ‘molumo òwali’ pooti okumiherya muxankiho vamurimani. (Yobi 6:1-3) Ntoko anamuyari oophenta, murumeeleke maaru anyu wira mwiiwexexe saana ni nlumi nanyu wira mukurunuxe murima wa aniinyu.
14. Xeeni anamwane anitthuneya aya ohaakuvelaka olavula?
14 Nave nyuwo anamwane, ‘mpiseke olavula’, ni muhaakuveleke okhootta ele enihimya anamuyari anyu, okhala wira awo tavahiwe muritti woowiixuttihani. (Mir. 22:6) Awo woonasa wene sootoko owiiraneela itthu vano siniwiiraneelani. Ohiya-vo, awo aatoko ohaawa mwaha wa itthu saapanke aya, nto vano aniphavela wookhapelelani. Nto, mwaaweheke anamuyari anyu ntoko apatthani anyu, ohiya awanani anyu; ntoko alipa anoolopolani, ohiya anoonyokhani. (Musome Miruku 1:5.) ‘Mwattittimihe atithinyu ni ameyanyu’, ni mooniheryeke wira munnaaphenta ntoko awo anoophentaayani. Eyo enrowa waakhweiherya anamuyari inyu ‘wolakani ni ikano sa [Yehova]’.—aÉf. 6:2, 4.
MUKHALEKE ‘OPISA ONANARIWA’
15. Exeeni enrowa onikhaliherya okhala oopixa murima ni ohinanariwa ni ale anaaphenta ahu?
15 Ikwaha sikina khivankhweya opixeryana murima nuule oniphentana ahu. Murummwa Paulo oolepa wira: “Ninnolepelani nyuwo, aKristu munkhala oKolosi, muri axinn’ihu òroromeleya. Nyuwo alopwana: mwaphenteke amwar’inyu, muhahaxeké. Nyuwo, alipa-òyara: Muhanyonyiheké an’inyu, wira ehojeyé”. (aKol. 1:1, 2; 3:19, 21) Paulo ahaatumererya anna a wEefeso ariki: “Murihele ottaiwene wa nyuwo makhalelo othene òwawa, ònanariwa, òwali, òviruwa ni òruwana, vamosá ni sotakhala sa khula enamuna”. (aÉf. 4:31) Okhalana mikhalelo sa munepa wa Muluku ntoko: opixa murima, wiiyeviha, wiihiiha, onoonikhaliherya okhala oowiimaaliha hata okathi wooxankiha.—aGal. 5:22, 23
16. Yesu aaphunke sai mwaha wa awiixutti awe, nto xeeni eyo eryaaya yoovareleya muteko?
16 Muthokorerye ntakiheryo na Yesu. Nkuupuwelani moota Yesu oonela awe okathi aalyaawe yoolya yookiserya ni arummwa awe. Yesu aanisuwela wira moohipisa owo aarowa okhwa mmukhalelo woowereya. Nto otteelihiwa wa nsina na Tiithi awe, ni woopoliwa wa apinaatamu, waalipa ni ororomeleya wa Yesu. Tthiri okathi aalyaawe yoolya ele yookiserya, “wahikhumelela-tho ovanyihana yaworu [arummwa] t’ani a yawo òniwa okhala mulupalexa”. Yesu khaalavunle moonyoonyiwa naawo. Masi, moomaaleleya aahivaanela mwaha owo naawo. Yesu aahiwuupuxerya wira yaaniimananiha okhala nuuwo okathi wa mixankiho. Nnaamwi Satana aavekenle wira aveeriwe ntoko etrigu, Yesu ahaakupali awiixutti awe wira yaarowa ororomeleleya. Owo aahipaka nivarihano naawo.—Luka 22:24-32.
17. Exeeni enrowa waakhaliherya anamwane okhala owiimaaliha?
17 Anamwane nave ahaana okhala owiimaalihaka. Vanceenexa, okathi anipacerya aya ophiya iyaakha sa omiravo, awo pooti woonaka wira masu a anamuyari aya anitaphulela ohiroromeliwa. Vaavo ikwaha sikina munrowa anyu wuupuwelaka siiso, muhaana osuwela wira anamuyari anyu arina muupuwelo wa woophentani. Mwaha wa owiriyanaka miruku sa anamuyari anyu, nyuwo munrowa ottittimiheyaka, nave munrowa okhala mutthu oororomeleya. Wira siiso, munoovahiwa otaphuwa wooreerela mookumini mwanyu. Okhala oowiihiiha, onitaphulela ankhili. Miruku 29:11, onihimya so: “Mulolo onnihiya akuxiwaka n’uviruwa wawe: mulipa ànkhili onnixintta onanariwa wawe, khumaliha”.
18. Ophenta onikumiherya sai ovaanela saana?
18 Nto, nyuwo anamuyari ni anamwane ophentiwa, muhikhumuwe akhala wira vatthokoni vanyu nlelo atthu khanivaanela saana ntoko saaphavela anyu. Nvikaniheke weetta mwekeekhaini. (3 Yoh. 4) Mwa elapo esya, atthu oomalela anooweryaka ovaanela mwekeekhai, moowiiwanana saana ni ohinyoonyihana. Nto nenla-va, otheene ahu ninnipaka itthu sinniiriha oriipiwa murima. Nto muhooveleleke ovekela musammaha wala oleveleliwa. Muleveleleke moomalela. Mukhale “owatana mophentani”. (aKol. 2:2) Ophenta ohaana ikuru. ‘Ophenta ovilela, onnarumela akhwawe, khoniviruwa, khonupuwela sotakhala sireliwe awe, onikupali [itthu] sothene, onniroromela vohihiyererya, onnivilela sothene’. (1 aKor. 13:4-7) Nvikaniheke wunnuuherya ophenta, nto ovaanela wanyu onrowa wunnuwa, ni woovahani otteeliwa murima vatthokoni vanyu ni onvuwiha Yehova.
[Enoota]
a Nsina nooturukiwa.
[Elatarato eri epaaxina 19]
[Elatarato eri epaaxina 20]
Muheemye sooxankiha ni okhala mekhinyu owooceelihakani ovaanela ni emusi anyu
[Elatarato eri epaaxina 23]
Niireke nyuwo munnaawiriyana saana aniinyu?