Yehova Onnilavula ni Arumeyi Awe

“Nyuwo mukiwiriyane, kilavule miyo”.​—YOBI 42:4.

ISIPO: 37, 23

MWAAROWA WAAKHULA SAI?

Muluku onikhweiherya sai olavula ni apinaatamu?

Nnaamwi apinaatamu alavulaka mattaava oovirikana, xeeni eyo ehinimuxankiha aya Muluku olavula ni apinaatamu?

Tiivi yaari yoolakela ya mulokiheryo wa Yehova omukumiheryaka Tradução do Novo Mundo? 

1-3. (a) Nthowa xeeni inamuna sa olavula sa Yehova siryaaya suulupale ovikana sa apinaatamu? (b) Exeeni enirowa ahu othokorerya muru ola?

MULUKU oopattuxa malaikha ni apinaatamu wira akhalaneke okumi woohakalaliha. (Esal. 36:10; 1 Tim. 1:11) Wanipacerya, Yehova ompattuxale ole murummwa Yohani onimuhimya awe okhala “Nsu” ni “ephattu ya itthu sothene Muluku sipattunxawe”. (Yoh. 1:1; Wis. 3:14) Yehova aanimuleela Mwanawe moonelo awe ni itthu suupuwela awe. (Yoh. 1:14, 17; aKol. 1:15) Murummwa Paulo onihimya wira malaikha aakhalana ‘elavulelo’, yeeyo eri yuulupale ovikana ya apinaatamu.​—1 aKor. 13:1.

² Yehova onnisuwela oratteene makhalelo a malaikha ni apinaatamu. Owo onniwerya owiriyana mavekelo anipakiwa ni atthu anceene ekwaha emosaru, ni onniiwexexa mavekelo awo, hata arumeelaka mattaava oovirikana. Okathi omosaru, onniwerya ovaha malakiheryo malaikha ari wiirimu. Nto eyo enooniherya wira muupuwelo awe ni enamuna ya elavulelo awe sihaana okhala suulupalexa ovikana sa apinaatamu. (Mmusome Yesaya 55:8, 9.) Tivonto, okathi onilavula awe ni apinaatamu, owo onnikhweiherya ilavulelo sawe wira apinaatamu aweryeke wiiwexexa ele enihimya awe.

³ Mwaha ola, ninrowa othokorerya moota Yehova onilavula awe ni apinaatamu mwa enamuna yowiiwanyeya saana. Nave-tho ninrowa oweha moota onilokiherya awe inamuna sawe sa olavula, moovarihana ni makhalelo aniphwanyaneya.

MULUKU ONILAVULA NI APINAATAMU

4. (a) Nttaava xeeni Yehova aarumenle awe wira olavule ni Moise, Samuweli ni Davidi? (b) Itthu xeeni siniphwanyaneya mBiibiliyani?

⁴ Ojardim wa Edeni, Yehova aanilavula ni Adamu orumeelaka elavulelo ya apinaatamu. Woonasa wene, aalavula eHeeberi ya khalai. Muhoolo mwaya, aahilavula ni Moise, Samuweli, ni Davidi, yaawo yaalavula eHeeberi, nto alopwana ala yaahilepa masu a Muluku arumeelaka ilavulelo saya. Ohiya paahi olepa ele Muluku aaleela awe, awo yaahilepa-tho itthu sikina, ntoko moota Yehova aweettiha awe atthu awe, moota arumeyi akina yoonihenrye aya ororomeleya ni ophenta, nave-tho moota akina yaamutthekenle aya Muluku. Soohimmwa iyo sotheene, sookhalana efaita olelo-va.​—aRom. 15:4.

5. Niireke Yehova aarumeela eHeeberi paahi wira olavule ni apinaatamu? Mutthokiherye.

⁵ Nuuvira wa okathi Muluku khaalavula ni apinaatamu orumeelaka eHeeberi paahi. Nuumala okhuma weepotthani oBabilonia, aIsarayeli akina yaanilavula nttaava nniitthaniwa Aramaiko. Woonasa wene, ti nthowa naya Yehova aamuupuxenrye awe Daniyeli, Yeremiya ni Ézira olepa ipantte sa Biibiliya arumeelaka nttaava na Aramaiko.​—Nwehe inoota siri va Ézira 4:8; 7:12; Yeremiya 10:11; ni Daniyeli 2:4, Tradução do Novo Mundo.

6. Nthowa xeeni Soolempwa sa eHeeberi saataphuleliwe aya mwa nttaava na eGriki?

⁶ Nuumala Alexandre Muulupale oxintta ilapo sinceene, nto anamunceene okathi ole yaalavula eGriki yaitthaniwa eKoine. Okhala wira aYuda anceene yaahipacerya olavula nttaava nlo, nto Soolempwa sa aHeeberi saahipacerya otaphuleliwa mwa nttaava na eGriki. Nnaamwi saataphuleliwe ni atthu 72, soolempwa iyo, saahivahiwa nsina na Septuaginta. Ela ekwaha yoopacerya Biibiliya aataphuleliwe awe.a Mwaha wookhala anamataphulela anceene, nto akina yaataphulela nuulumo ti nuulumo, masi akina nnaari. Hata vari siiso, aYuda yaalavula eGriki ni maKristau, yaanimukupali Septuaginta okhala Nuulumo na Muluku.

7. Nttaava xeeni woonasa wene Yesu aarumeela awe wira owiixuttihe atthareli awe?

⁷ Okathi Yesu aaryaawe mulaponi, woonasa wene aalavula eHeeberi. (Yoh. 19:20; 20:16; Mit. 26:14) Okhala wira okathi ole atthu yaanilavula Aramaiko, nto woonasa wene Yesu aanilavula moolumo makina a Aramaiko. Nave-tho aanisuwela eHeeberi yaalavuliwa ni Moise ni maprofeta, yeeyo yaasommwa khula esumana musinagoga. (Luka 4:17-19; 24:44, 45; Mit. 15:21) Ohiya-vo, okathi ole wIsarayeli yaanilavuliwa-tho eGriki ni eLatim. Masi Biibiliya khonihimya akhala wira Yesu aanilavula mattaava awo.

8, 9. Nthowa xeeni maKristau manceene yaalavula aya eGriki, nto eyo enniixuttiha exeeni?

⁸ Awiixutti a Yesu a khalai yaanisuwela eHeeberi, masi nuumala Yesu okhwa, awo yaanilavula mattaava makina. (Musome Miteko 6:1.) Vaavo ihapari sa Omwene samwaareela aya mulaponi, maKristau manceene yaarumeela eGriki. Mwekeekhai, Evangelyo ya Matheyo, Marko, Luka ni Yohani, seiyo silempe miteko sa Yesu valaponi, sahuulaana mwa nttaava na eGriki. Tivonto, awiixutti anceene a Yesu yaalavula eGriki, ohiya eHeeberi.b Ipaphelo sa murummwa Paulo ni iliivuru sikina sa Biibiliya saalempwe ni eGriki.

⁹ Nwehe wira okathi alipa oolepa Soolempwa sa eKristau sa eGriki yaaromola aya soolempwa sa eHeeberi, awo yaakumiha mwa soolempwa sa Septuaginta. Soolempwa iyo sa eHeeberi saaromoliwa, seiyo ikwaha sikina sinivirikana vakhaani ni elepeliwo ya eHeeberi, vano sinniirela mpantta Biibiliya onimurumeela ahu olelo-va. Okhala wira Biibiliya otaphuleliwe ni atthu oohimalela, eyo enooniherya wira Yehova khanithokorerya nttaava nimosa okhala nootthuneyexa ovikana mattaava makina.​—Musome Miteko 10:34.

10. Exeeni eniixutta ahu voohimya sa enamuna Yehova onilavula awe ni apinaatamu?

¹⁰ Othokorerya mowaakuveya inamuna Muluku onilavula awe ni apinaatamu, woniixuttiha wira onipaka eyo moovarihana ni makhalelo a atthu awo. Yehova khonivekela wira otheene ahu nohaana wiixutta nttaava nimosa wira nimusuwele oratteene ni osuwela soolakela sawe. (Mmusome Zakariya 8:23; Wisupulula 7:9, 10.) Yehova towuupuxenrye atthu omulepa Biibiliya, masi hata vari siiso, owo aahiweemererya olepa miyuupuwelo sa Muluku arumeelaka moolumo aya.

MULUKU ONNIKHAPELELA MUHUPI AWE

11. Nthowa xeeni orumeeliwa mattaava manceene ohinimuxankiha aya Muluku olavula ni apinaatamu?

¹¹ Niireke orumeeliwa mattaava manceene ni ovirikana wa itaphuleliwo womwiiriha Muluku ohiya olavula ni atthu awe? Nnaari. Mwa ntakiheryo, Biibiliya orina moolumo vakhaani alempwale ni nttaava Yesu aarumeela awe. (Math. 27:46; Mar. 5:41; 7:34; 14:36) Masi, Yehova ohiiriha wira masu otheene a Yesu ataphuleliwe mwa nttaava na eGriki, ni mattaava makina. Muhoolo mwaya, soolempwa ni matata sa khalai, saanikopiyariwa ikwaha sinceene, nto eyo yahiiriha okhapeleliwa Nuulumo na Muluku. Nuumala-vo, yaahitaphuleliwa mmattaava manceene. John Chrysostom, yoowo aakhala eseekulu ya neexexe ni ya neethanu EC, onihimya wira okathi ole, sowiixuttiha sa Yesu saahitaphuleliwa mattaava a atthu a wAsiria, wEjiitu, wIndia, oPersia, wEtiopia ni atthu a mattaava makina.

12. Enamuna xeeni Biibiliya aanyokhiwe awe?

¹² Otaphuleliwa Biibiliya waahiwooceeliha apalano a atthu ootakhala, ntoko Mwene a oRoma Diocleciano, yoowo aarumme opahiwa ikoopiya sotheene sa Soolempwa, mwaakha wa 303  EC. Nuulumo na Muluku naaninyokhiwa, ni ale yaataphulela yaanilupatthiwa. Eseekulu 16, William Tyndale aahilakela omutaphulela Biibiliya okhuma nttaava na eHeeberi ni eGriki, orowaka nttaava na Enkelexi. Aahihimya wira Muluku amukhaliherya wira okhale mukumi okathi munceene, ampaka etthu wira mwammiravo makampusi omwiiwexexeke saana Biibiliya onvikana paatiri. Tyndale aahikhuma wInglaterra, khutthyawela ilapo sikina sa wEuropa wira ovikaniheke omutaphulela ni omwimpirimiri Biibiliya. Nnaamwi ahooleli a itiini yaapakale ekampaanya wira aBiibiliya otheene apahiwe, masi aBiibiliya anceene yaanikaiwa. Muhoolo mwaya, Tyndale aahivarihiwa ni apatthani awe, nto aahookotthiwa, khipahiwa vamwirini, masi Biibiliya aamutaphulenle awe aahivikaniha. Biibiliya a Tyndale aahaakhaliherya vanceene atthu amutaphulenle Biibiliya eversau Rei Jaime.​—Mmusome 2 Timótheyo 2:9.

13. Otokosiwa soolempwa ni matata sa khalai, woonihenryeni?

¹³ Ekeekhai wira ikoopiya sikina sa khalai sa Biibiliya aakhala mapuro makina ahitaphuleliwe saana. Masi ifragmento, iliivuru soolempwa ni matata sinceene, sootokosiwa vanceene ni alipa animutokosa Biibiliya. Otokosiwa iwo ohooniherya wira ipantte sinceene sa Biibiliya ti sooloka ni sekeekhai. Iye vakhaani sihilonke, khasinihonona muhupi wotheene wa Biibiliya. Otokosiwa soolempwa ni matata sa khalai, onniwiiriha atthu anceene animusoma Biibiliya, okupali wira Biibiliya onimusoma aya, ti yoole olempwe uupuxeriwaka ni Yehova.​—Yes. 40:8.c

14. Exeeni enooniherya wira Biibiliya khoreere wuulaana mulaponi?

¹⁴ Hata ninyokhiwaka, Yehova aahilakela wira Nuulumo nawe ekhale ti eliivuru yootaphulelexiwa ovikana iliivuru sotheene. Nnaamwi atthu anceene ahimukupaliki Muluku, masi Biibiliya onnivikaniha okaiwaka vanceene, nto mulaponi motheene onniphwanyaneya mmattaava anivikana 2.800. Khiivo eliivuru enilikana ni Biibiliya, mwaattelo aya ni wuulaana waya. ABiibiliya akina khaniiwanyeya saana ni khaniroromeleya. Hata vari siiso, aBiibiliya otheene vanniweryaneya wiixutta etthu yooloka eniphwanyiha nroromelo ni enoopola.

VAANITTHUNEYA OTAPHULELIWA BIIBILIYA MUSYA

15. (a) Marukunuxo xeeni yiiraneyale ni iliivuru sahu okhuma wanipacerya wa eseekulu 20? (b) Xeeni iliivuru sahu sinilempwa aya toko ni Enkelexi?

¹⁵ Wanipacerya wa eseekulu 20, egrupu yaamukhaani yaamutokosa Biibiliya yaahithanliwa okhala “murumeyi òroromeleya ni ànkhili”, nto egrupu eyo yaanilavula ni “anamuteko akina” erumeelaka Enkelexi. (Math. 24:45) “Murumeyi” owo onnivara muteko vanceene wira yoolya yomunepani ephwanyaneyeke mmattaava manceene. Vano, mattaava awo aavikana 700. Ntoko khalai yaarumeeliwa aya eGriki eKoine, iliivuru sahu sinlempwa ni Enkelexi, nto khiyataphuleliwa mattaava makina, maana enkelexi eyo ennirumeeliwa ni atthu anceene oxikola wala ni alipa a nakoso, olumwenku wotheene.

16, 17. (a) Etthu xeeni arumeyi a Muluku yaatthuneya aya okhalana? (b) Exeeni yaapakiwe wira yaakhaliherye? (c) Etthu xeeni Munna Knorr aakupali awe mwaakha wa 1950?

¹⁶ Yoolya ahu yomunepani enikhuma mBiibiliyani. Wanipacerya wa eseekulu 20, arumeyi a Muluku yaamurumeela Biibiliya a Enkelexi King James Version (Versão Rei Jaime) a 1611. Masi moolumo yaarumeeliwa ni Biibiliya ole yaari a khalaixa. Nsina na Muluku naakhumelela ikwaha vakhaani paahi, masi soolempwa ni matata sa khalai saahikhalana nsina na Muluku ikwaha ikonto sene. Biibiliya ole aahikhalana ipantte sahaataphuleliwe saana ni iversiikulu sikina soopakeleliwa, seiyo sahaakhanle mu soolempwa ni matata sa khalai. ABiibiliya akina a Enkelexi khiyaataphuleliwe oratteene.

¹⁷ Vaanitthuneya okumiheriwa Biibiliya aarowa wiiwanyeiha oratteene muhupi wa soolempwa sa khalai. Nto yaahikumiheriwa Ekomisau ya Omutaphulela Biibiliya Tradução do Novo Mundo, yeeyo nuuvira iyaakha muloko, okhuma 1950-1960, yaamukumihenrye Biibiliya ivolume 6. Evolume yoopacerya yaakumiheriwe okongresuni, nihiku 2 na Agosto, 1950, nto Munna N. H. Knorr, aahaaleela alipa oowiriyana oriki: “Vannooneya vanceene wira vanitthuneya otaphuleliwa Biibiliya onirumeela moolumo a vano, moovarihana ni ekeekhai, masi onnikhaliherya wiiwexexa ekeekhai moovarihana ni soolempwa sa khalai; Biibiliya onikhweya wiiwexexiwa ni atthu a vano, sisaale ntoko soolepa sa awiixutti a Yesu saiwexexiwa aya ni atthu otheene, waahela muhina ale yahaasomme”. Owo aanikupali wira Biibiliya ole aarowa waakhaliherya atthu omusuwela Yehova.

18. Exeeni ekhalihenrye otaphuleliwa wa Biibiliya?

¹⁸ Ele Munna Knorr aalipelela awe, yaahiiraneya mwaakha wa 1963, vaavo aakumiheriwe awe Tradução do Novo Mundo das Escrituras Gregas Cristãs, mmattaava makina 6, eyo piiyo, Holandês, eFrances, Alemão, Italiano, Ekunya ni Espanhol. Eyaakha ya 1989, Nikhuuru Noolamulela na Anamoona a Yehova naahikumiherya oseedi wahu edepartamento ya miteko sookhweiherya otaphuleliwa Biibiliya. Nto okhuma eyaakha ya 2005, igrupu sotheene sinitaphulela erevista ela, sihaana opweha nipuro noopacerya omutaphulela Biibiliya. Nto mwaha wa yeeyo, Tradução do Novo Mundo oomalela wala oohimalela, ootaphuleliwa mmattaava anivikana 130.

19. Etthu xeeni yootthuneya yiiraneyale mwaakha wa 2013, nto mwaha onittharelana onrowa othokorerya exeeni?

¹⁹ Vaavo okathi waavira aya, vaanooneya wira Tradução do Novo Mundo a Enkelexi aanitthuneya olokiheriwa, maana moolumo makina khiyaarumeeliwa-tho. Wuumalani wa esumana, mahiku yeettaka 5 ni 6 a Outubro, 2013, atthu owiiraka 1.413.676 a ilapo 31, yaahirowela wala owiriyana muthukumano wa mwaakha nummuru 129, wa Sociedade Torre de Vigia de Bíblias e Tratados de Pennsylvania. Atthu otheene yaahihakalala vanceene okathi munna a Nikhuuru Noolamulela aalaleyale awe okumiheriwa Biibiliya oolokiheriwa a Tradução do Novo Mundo, nttaava na Enkelexi. Anceene yaahimoriha maithori oohakalala, okathi aakaiwa awe Biibiliya owo. Vaavo alipa oolavula myaha yaasoma aya iversiikulu kamosa-kamosa sa Biibiliya ole, vaanooneya wira Biibiliya ole aanikhweya omusoma ni omwiiwexexa. Mwaha onittharelana onrowa olavula itthu kamosa-kamosa sa Biibiliya ola a ninaano, ni otaphuleliwa wawe mmattaava makina.

[Inoota]