Biibiliya Ohoopowa Vaavo Atthu Akina Yaaphavela Aya Oturuka Muhupi Awe

OPHAVELA OPWETEXIWA: Makhalelo a okathi ni olupatthiwa ni atthu yaarina okhulupale, khawenrye ommala-maliha Biibiliya. Hata vari siiso, anamataphulela ni atthu akina yaamukopiyari, yaaniphavela oturuka muhupi wa Biibiliya. Okathi mukina awo yaaniphavela oturuka muhupi wa Biibiliya wira ovarihaneke ni soolema saya ohiya soolema saya ovarihanaka ni Biibiliya. Nwehe matakiheryo vakhaani:

• Mapuro a okokhorela: Asamariya yaaphavela wira Biibiliya okhaliheryeke muupuwelo aya woowi etemplo yaahaana otekiwa Mwaako Garizimi. Nto eriyari ya eseekulu 4 ni eseekulu 2 Kristu ohinatthi orwa, atthu yaakopiyari iliivuru 5 soopacerya sa Biibiliya yaaheererya oturuka moolumo ari nuumala yoolepa ya Okhuma 20:17 ahimyaka wira “omwako Garizimi. Ti vaavo mukhanle anyu oomuteka altaari”.

• Yowiixuttiha ya Amuluku Araru: Sihinatthi ophiya iyaakha 300 nuumala Biibiliya omalihiwa olempwa, mulopwana oolepa aakupali yowiixuttiha ya amuluku araru aaniphavela oturuka yoolepa ya 1 Yohani 5:7, owo aahincererya moolumo oowi “wiirimu ookhala Tiithi, Nuulumo, ni Munepa Wowaarya: otheene ala ori mmosa paahi”. Moolumo ala khiyaakhanle eversiikulu yoopacerya. Musomi mmosa a Biibiliya oniihaniwa Bruce Metzger ohimmye so: “Okhuma eseekulu 6 orowa ohoolo, moolumo awo anniphwanyaneya ikwaha sinceene soolempwa sa Elatim ya Khalai ni Vugata”.

• Nsina na Muluku: Anamataphulela anceene a Biibiliya, yaahihapuxiwa ni yoolema ya aYuda, nto yaahikumiha nsina na Muluku aBiibiliya yaataphulela aya. Awo yaahirantteliha nsina na Muluku ni mwiihanelo wa nttittimiho woowi “Muluku” wala “Apwiya”, moolumo yaawo Biibiliya onirumeela awe okathi onimuhimya awe Mpattuxa ni okathi onaahimya awe apinaatamu, itthu sinikokhoreliwa ni Diabo.​—Yohani 10:34, 35; 1 aKorinto 8:​5, 6; 2 aKorinto 4:4.a

MOOTA BIIBILIYA OOPONWE AWE: Yoopacerya, ekeekhai wira atthu akina yaamukopiyari Biibiliya khiyaasuwela omukopiyari oratteene Biibiliya. Masi atthu anceene yaamukopiyari yaanisuwela omukopiyari ni yaaniixuttihiwa moota woovara muteko owo. Mwa ntakiheryo, iyaakha 500 ni 900 nuumala Kristu orwa, atthu yaasuweliwa okhala Masoretas yaahikopiyari Soolempwa sa eHeeberi, ikoopiya iyo saahisuweliwa okhala ikoopiya masoretiko. Awo yaanikontari ileetera wira awehe yahaafalyanri. Akhala wira yoona wira mpantta yaakopiyari aya waahifalyariwa, awo yaanihela enoota mukerekhere mwa epaaxina. Atthu ale yaasuweliwa okhala Masoretas khiyaaphavela omuturuka Biibiliya. Prusoore oniihaniwa Moshe Goshen-Gottstein olempe so: “Awo yaanoona wira efaalya yaamukhaani yaari ekrime yuulupale”.

Ya nenli, ikoopiya sinceene sikhanle olelo-va sinnaakhaliherya asomi oweha mapuro yaafalyariwe okathi aakopiyariwa awe. Mwa ntakiheryo, mwa iseekulu sinceene, ahooleli a itiini yiixuttiha wira aBiibiliya yaataphuleliwe ni nttaava na Elatim yaari aBiibiliya eekeekhai. Masi awo yaahincererya moolumo yoolepa ya 1 Yohani 5:7 nilavunle ahu. Moolumo awo yaafalyariwe, yaahiwiiriha aBiibiliya akina ohitaphuleliwa saana ntoko Biibiliya Versão Rei Jaime! Masi, etthu xeeni yooniwe nuumala ophwanyiwa ikoopiya sikina? Bruce Metzger olempe so: “Moolumo [ari 1 Yohani 5:7] khiyaakhanle ikoopiya sa khalai ntoko (siríaco, copta, armênio, etíope, árabe, eslavônio) ari paahi nttaava na Elatim”. Nto, aBiibiliya akina yaalokiheriwe ntoko Versão Rei Jaeime ni akina aakumiha moolumo awo yaahaakhanle Biibiliya oopacerya.

Niireke soolempwa wala ikoopiya sa khalai sinnooniherya wira muhupi wa Biibiliya khoturukiwe? Mwaakha wa 1947 saahiphwanyiwa Iroolu sa Ephareya Yookhwa. Nto asomi anceene yaahilikanyiha ikoopiya Masoretiko sa eHeeberi ni iroolu iyo, seiyo saalempwale iyaakha sinivikana 1000 sivinre. Musomi mmosa iirenle mpantta ekrupu ya asomi yaatokonse Iroolu sa Ephareya Yookhwa, ohimmye wira eroolu emosa paahi “ennooniherya oratteene wira muhupi wa Biibiliya waalempwale ni matata ni aYuda ni ale yaakopiyari iyaakha sinivikana 1000 sivinre, awo yaahilepa ni okopiyari oratteene ni moororomeleya”.

Ebiblioteca Chester Beatty, eri oDublin, wIrlanda yookhalana ikoopiya sa epapiro sa iliivuru soopacerya sa Soolempwa sa Ekereku sa Ekristau. Sikina ti sa eseekulu ya nenli nuumala Kristu orwa, niire so, nuuvira iyaakha 100 Biibiliya omalihiwe ene olempwa. Dicionário Bíblico Anchor ohimmye so: “Epapiro enninikhaliherya osuwela itthu sikina voohimya moota aari ari awe [Biibiliya oopacerya], masi-tho ennooniherya wira muhupi wa Biibiliya waahilempwa mwa enamuna yooloka”.

YOOKHUMELELA AYA: Ikoopiya sinceene sa Biibiliya sikhanle, ohiya wuncererya itthu sifalyariwe, iyo sookhaliherya muhupi wa Biibiliya otepa okhala wooloka. Olavulaka voohimya sa Soolempwa sa Ekereku, Sir Frederic Kenyon olempe so: “Khiivo eliivuru ekina ya khalai erina ikoopiya sinceene sinooniherya itthu sekeekhai sa muhupi aya [ovikana Soolempwa sa Ekereku]. Khula musomi ohirina nthalu onnikupali wira soolepa nrina ahu olelo-va khekhanle etthu eturukiwe”. Nave olavulaka sa Soolempwa sa eHeeberi, musomi William Henry Green ohimmye so: “Pooti ohimya ni murima wotheene wira khiivo eliivuru ekina ya khalai eri yekeekhai ovikana ela”.