Watchtower EBIBLIOTEKA ONLAINE
Watchtower
EBIBLIOTEKA ONLAINE
Emakhuwa
  • BIIBILIYA
  • ILIIVURU
  • MITHUKUMANO
  • fy muru 12 ipaax. 142-152
  • Nyuwo Pooti Oxintta Mixankiho Sinihonona Etthoko

Mpantta ola khekhanle eviidiyu.

Muniswaamihe, khivaniweryaneya orumiha eviidiyu ela.

  • Nyuwo Pooti Oxintta Mixankiho Sinihonona Etthoko
  • Esiiri ya Etthoko Yoohakalala
  • Miru Saamukhaani
  • MIXANKIHO SINIKUMIHERIWA NI ONAMUHAPALIWA
  • ETTHOKO EPAKEKE EXEENI?
  • ITTHU SOOTAKHALA SINIKHUMELELA MWAHA WA OHAAXANA VATTHOKONI
  • MOOTA WOOSYAKA OHAAXANA VATTHOKONI
  • NIIREKE WIRA VANITTHUNEYA OVALAANA AAHIISO OVIKANIHA OKHALA VAMOSA?
  • OMALA WA MIXANKIHO
Esiiri ya Etthoko Yoohakalala
fy muru 12 ipaax. 142-152

MURU 12

Nyuwo Pooti Oxintta Mixankiho Sinihonona Etthoko

1. Mixankiho xeeni sowiipitheya siri mu itthoko sinceene?

EKAARO yowuuluvala yoorapihiwa oratteene, ni ehoottihiwa makhura. Wa ale aniweha ekaaro ele enikhala ntoko yowaarya ni esya. Masi vathi vaya, murawa onnoolya ekaaro ele. Itthoko sikina sinlikana ni ekaaro eyo. Nnaamwi sooniheryaka wira sookhalana murettele, eyo khahiyo ekeekhai mwaha wa mixankiho sirina aya. Vatthokoni vaya, vaavo vahiniwehiwa aya n’atthu akina, sookhala itthu sinikhoottiherya murettele. Itthu piili sinikhoottiherya murettele vatthokoni, ti onamuhapaliwa ni owali.

MIXANKIHO SINIKUMIHERIWA NI ONAMUHAPALIWA

2. (a) Biibiliya onoonela sai owurya soowurya soohapala? (b) Onamuhapaliwa ontaphulela-ni?

2 Biibiliya khonikhoottiha owurya eviinyu ni mphimo, masi etthu enikhoottiha awe ti ohapaliwa. (Miruku 23:20, 21; 1 aKorinto 6:9, 10; 1 Timótheyo 5:23; Tito 2:2, 3) Onamuhapaliwa ontaphulela ophavela mootepana owurya soowurya soohapala ni khihiyawerya wiikasoopa aahiiso wiihiiha. Atthu aalupale annikhala anamuhapaliwa. Masi, mooriipiha murima amiravo annihapaliwa-tho.

3, 4. Muhimye moota athiyana ni anamwane anihaawa aya nthowa na ohapaliwa wa mulopwana.

3 Biibiliya oohimya okhuma khalai wira orumeela moohiloka soowurya soohapala pooti ohonona etthoko. (Otumererya 21:18-21) Itthu sinikhumelela mwaha wa onamuhapaliwa sinnaahaaxa atthu otheene a vatthokoni-vo. Muthiyana pooti wiimananiha wira iyawe ohiye okhala namuhapaliwa, aahiiso ovilela sowiira sa iyawe.a Muthiyana owo onneererya ovitha ni oyeehi eviinyu, ovitha musurukhu, ni onvekelaka mulopwana wira ophenteke etthoko awe, okumi awe, ni omphenteke Muluku, masi namuhapaliwa khonihiya owurya. Akhala wira wiilipiha wawe omukhoottiherya iyawe ohapaliwa khonikhumela saana, owo onnixanka ni okhulumuwa. Waaniheryasa pooti opaceryaka woova, onanariwa, wiivaha nthowa, oriipiwa murima, ni ohiivaha efaita.

4 Nave-tho anamwane annihaawa mwaha wa ohapaliwa wa namuyari aya. Akina annitupheliwa. Anamwane akina anniraruxiwa. Pooti-tho wiivahaka nthowa, mwaha wa ohapaliwa wa namuyari aya. Ikwaha sinceene omuroromela waya mutthu onnivukuwa mwaha wa mukhalelo woohiloka wa namuhapaliwa. Okhala wira khanwerya ohimya mootaphuwa ele eniiraneya owaani, anamwane pooti ohooniheryaka etthu enaaxankiha, nto ikwaha sinceene annihaawa tthiri. (Miruku 17:22) Nto anamwane awo pooti wunnuwa ahiivahaka nttittimiho aahiiso wiivaha efaita.

ETTHOKO EPAKEKE EXEENI?

5. Onamuhapaliwa othokoreriweke sai, ni nthowa xeeni vary’aya vooxankiha?

5 Nnaamwi anamatokosa anceene ahimyaka wira onamuhapaliwa khorina murette, atthu anceene anneemererya wira etthu enikhaliherya ti ohiwurya-tho. (Munwehe Matheyo 5:29.) Khivankhweya omukhaliherya namuhapaliwa ohiya owurya, mwaha woowi ikwaha sinceene onnikhootta wira ookhalana muxankiho. Masi, okathi atthu a vatthokoni aniimananiha aya opaka itthu wira yeettiherye muxankiho onikhumelela nthowa na ohapaliwa, eyo pooti omukhaliherya namuhapaliwa oweha wira ookhalana muxankiho. Meetico mmosa olimalenle waakhaliherya anamuhapaliwa ni itthoko saya, ohimmye so: “Kinoona wira etthu yootthuneyexa ti yoowi etthoko evikaniheke ovara miteko saya sa khuta nihiku mmukhalelo woottotteleya mureerelo moovarihana ni owerya waya. Nto namuhapaliwa onoowehaka wira oovirikana vanceene n’atthu akina a vate vale”.

6. Eliivuru xeeni enivaha malakiheryo oororomeleya mu itthoko sirina namuhapaliwa?

6 Akhala wira vatthokoni vanyu ookhala namuhapaliwa, miruku sowuupuxeriwa sa Biibiliya pooti wookhaliheryani okhala mmukhalelo wootepa oloka. (Yesaya 48:17; 2 Timótheyo 3:16, 17) Nrowe nthokorerye malamulo makina yiirinhe okhumela saana itthoko seiye saarina namuhapaliwa.

7. Akhala wira vatthokoni ookhala namuhapaliwa, nto tani orina nthowa?

7 Muhiye wiivaha nthowa. Biibiliya onihimya so: “Khula mutthu onokohiwa mwaha wa mwettelo awe”. (aGalasia 6:5; aRoma 14:12) Namuhapaliwa pooti weereryaka waavaha nthowa atthu akina a vatthokoni. Mwa ntakiheryo, owo pooti ohimyaka so: “Aakhanle wira mwaanikikhapelela oratteene miyo nkaawuryaka”. Akhala wira atthu a vatthokoni-vo anneemererya ele enihimya awe, owo onrowa ovikanihaka owurya. Hata nixankiheyaka ni mikhalelo aahiiso atthu akina, otheene ahu, omuhela muhina namuhapaliwa, nnimwaakhula mwaha wa miteko sahu.​—Munwehe aFilipi 2:12.

8. Inamuna xeeni namuhapaliwa onrowa awe okhaliheriwa oweha sookhumelela soohaaxa sa mweettelo awe?

8 Muhuupuweleke wira okathi wotheene muhaana omwaakiherya itthu sinimukhumelela namuhapaliwa owo mwaha wa ohapaliwa. Muruku mmosa ori mBiibiliyani voohimya sa mutthu oonanariwa vanceene, pooti ovariheleya muteko wa mulipa-oohapaliwa. Muruku owo oni: “Mwanvilela, munomutepiha otakhala”. (Miruku 19:19) Mmuhiye namuhapaliwa wira oone sookhumelela soohaaxa sa ohapaliwa wawe. Mmuhiye namuhapaliwa wira olokiherye mapuro onanarinhe awe, aahiiso omuleele mmensawe patarau awe etthu yaamwiirinhe ohirowa omutekoni.

Elatarato epaaxina 146

Axitokweene maKristau pooti okhala nikhaliheryo nuulupale na ophuka mixankiho sa itthoko

9, 10. Nthowa xeeni etthoko erina mutthu ori namuhapaliwa enitthuneya aya weemererya nikhaliheryo, ni aphaveleke nikhaliheryo nawa-ni?

9 Mweemereryeke nikhaliheryo na atthu akina. Eliivuru ya Miruku 17:17, enihimya so: “Mpatthani onnimphenta mpatthani awe okathi t’ukathi: onnisuwanyeya okhala munn’awe okathi w’oxanka”. Okhalana namuhapaliwa vate etthu yooxankiha. Nyuwo muhaana okhaliheriwa. Muhooveke waaroromela ‘apatthani èkekhai’ wira yookhaliheryeni. (Miruku 18:24) Ovaanela ni atthu akina anisuwela oratteene muxankiho owo, aahiiso atonko owiiraneela etthu eyo, waaniheryasa pooti woovahani malakiheryo voohimya sa etthu yoowiira ni ehinloka opaka. Masi muhaana opaka eyo mwa miruku. Muhaana ovaanelaka ni atthu anaaroromela anyu, yaawo anrowa wiipithiha “isiri”.​—Miruku 11:13.

10 Mwiixutte waaroromela axitokweene maKristau. Axitokweene a muloko wa eKristau, pooti okhala nikhaliheryo nuulupale. Alopwana ala oottokotthela annisuwela Nuulumo na Muluku, ni aakhalana sookumanana voohimya sa moota woovarihela muteko malakiheryo a Biibiliya. Awo pooti wooniheryaka okhala ntoko ‘ntthyawelo okathi onòpaya epheyo yorirya, okathi onrupaya epula ya mwanamukhaya: anolikana ni màsi anvira nipuro nowuma ni muttutthi worirya nihiku novihexa’. (Yesaya 32:2) Axitokweene ala khahiyo paahi anikhapelela muloko ntoko ekrupu, masi annimulipiha, omukhoomaliha, ni omuthokorerya khuta mutthu okathi onikhalana awe mixankiho. Muttottele mureerelo okhaliherya waya.

11, 12. Tani onivaha nikhaliheryo nuulupalexa wa itthoko sirina namuhapaliwa, nto nikhaliheryo nno nnivahiwa sai?

11 Mwa sotheene mmuroromele Yehova. Moophenta Biibiliya onninlipiherya oriki: “Apwiya ankhala vakhiviru n’ale òtemwa: anniwòpola alipa-òwojeya”. (Esalimo 34:19) Akhala wira nyuwo munnixankiheya mwaha wa mmusi ori namuhapaliwa, musuwele wira ‘Apwiya ari vakhiviru’. Yehova onnisuwela mixankiho siri vatthokoni vanyu.​—1 Pedru 5:6, 7.

12 Okupali ele Yehova enihimya awe mu Nuulumo nawe, pooti wookhaliheryani wira nwerye oxintta itthu sinooxankihani. (Esalimo 130:3, 4; Matheyo 6:25-34; 1 Yohani 3:19, 20) Osoma Nuulumo na Muluku ni ovarihela muteko ele eniixutta anyu, munoowerya waakhela munepa wootteela yoowo onrowa woovahani ‘owerya wulupalexa’ wira nweryeke oxintta khuta nihiku mixankiho sinoophwanyani.​—2 aKorinto 4:7.b

13. Muxankiho xeeni wa nenli onihonona itthoko?

13 Onamuhapaliwa pooti okumiherya-tho muxankiho mukina onihonona itthoko sinceene, eyo piiyo, ohaaxana vatthokoni.

ITTHU SOOTAKHALA SINIKHUMELELA MWAHA WA OHAAXANA VATTHOKONI

14. Ohaaxana vatthokoni opacenrye silini, nto olelo va ohaaxana nno oneetta sai?

14 Ohaaxana woopacerya mu sowiiraneya sa apinaatamu waari ohaaxana wa vatthokoni wiiranen’ye ni anna anli, Kayini ni Abeli. (Maphattuwelo 4:8) Okhuma okathi ole, apinaatamu annihaawa ni mithinto sotheene sa ohaaxana vatthokoni. Aakhala alopwana anaamana axaaraya, athiyana anaatuphela axiiyaya, anamuyari anaamana mootakhala anaaya acikhaani, ni anamwane yinnunwe anaahasula anamuyari aya yuuluvanle.

15. Ohaaxana vatthokoni onaahapuwela sai atthu a vatthokoni?

15 Ohaaxana vatthokoni khahiyo paahi onikumiherya mirala sa werutthuni. Muthiyana mmosa aamakela omaniwa ni iyawe, onihimya so: “Mutthu ohaana oxintta miyupuwelelo sinceene sa wiivaha nthowa ni wuuliwa muru. Ikwaha sinceene voosiisu, mutthu oniphavela orupa paahi, wira avenya vale okhaleke ntoko aaloha etthu yootakhala”. Anamwane animakela oweha aahiiso atonko ohaaxiwa vatthokoni, pooti okhalaka atthu oohaaxa yannuwa ni khukhalana etthoko aya.

16, 17. Ontaphulela-ni ohaaxa ni moolumo, nto atthu a vatthokoni anihaawa sai?

16 Ohaaxana vatthokoni khahiyo paahi otuphelana mmukhalelo wa werutthuni. Ikwaha sinceene, ohaaxana iwo oniiraneya orweela mwa masu. Eliivuru ya Miruku 12:18, enihimya so: ‘Okakaruwa mwano onlikana ni tukuthi [ekatana yowiitha ninno-ninno] onvulaliha’. Moolumo awo ‘òvulaliha’ anihela muhina omwiitthanela mutthu nsina nooveeha ni opwapwa, oruwana, ni woopopiha ikumi sa atthu a vatthokoni. Ohaaxa moota owo owereya waya khoniweheya, ni ikwaha sinceene khonooniwa ni atthu akina.

17 Etthu yooriipiha murima ti yoowi anamwane annihaawa mwaha wa oruwaniwa, ohicaleliwa itthu sooloka sinivara aya, osuwela waya aahiiso omutthu aya. Ohaaxa moota ola pooti omuhonona mwaana. Ekeekhai wira anamwane otheene ahaana olakiwaka. Masi Biibiliya onnaalakiherya axitiithi oriki: “Nyuwo, alipa-òyara: muhanyonyiheké an’inyu, wira ehojeyé”.​—aKolosi 3:21.

MOOTA WOOSYAKA OHAAXANA VATTHOKONI

Elatarato epaaxina 151

Anamathelana aniphentana ni ottittimihana anrowa woona okhala vookhweya ophuka mixankiho

18. Ohaaxana vatthokoni opacenrye woowi, nto Biibiliya onooniherya sai moota woomaliha?

18 Ohaaxana vatthokoni onipacerya vamurimani ni mmuupuweloni; nto sowiira sahu sinooniherya ele enuupuwela ahu. (Yakobo 1:14, 15) Wira mutthu ohiye ohaaxa, ohaana orukunuxa muupuwelo awe. (aRoma 12:2) Niireke eyo enniweryaneya? Aayo. Nuulumo na Muluku ninniwerya orukunuxa mikhalelo sa atthu. Nave-tho ninniwerya okumiha miyuupuwelelo soohiloka siithipenle vanceene. (2 aKorinto 10:4; aHebéri 4:12) Omusuwela oratteene Biibiliya onnaakhaliherya atthu moomalela, vaavo aniwerya aya okhalana omutthu musya.​—aÉfeso 4:22-24; aKolosi 3:8-10.

19. MuKristau omuthokoreryeke sai ole othelanne awe?

19 Moota woomuthokorerya ole othelanne ahu. Nuulumo na Muluku nnihimya so: “Siso ole othenle ohana omphenta mwar’awe ntoko erutthu awe. Ole onimphenta mwar’awe, onnìphenta mmansawe”. (aÉfeso 5:28) Nave-tho Biibiliya onihimya wira mulopwana ohaana omuttittimiha mwaarawe osuwelaka “wira makhalelo àthiyana t’òttèttheya”. (1 Pedru 3:7) Athiyana annitumereriwa “waphenta axiy’aya” ni wira ‘yattittimiheke aiy’aya’. (Tito 2:4; aÉfeso 5:33) Tthiri khuuvo mulopwana onimoova Muluku onihimya wira onnaattittimiha amwaarawe, masi oriki aamanaka aahiiso waaveeha. Nave-tho khuuvo muthiyana onihimya wira onnaaphenta ni waattittimiha tthiri aiyawe, masi oriki aalavulihaka ni moolumo ookhuwela, ooruwana, aahiiso waapwapwela.

20. Anamuyari avahiwe naani muritti ola wa waakhapelela anaaya, ni nthowa xeeni ahintthuneya aya olipelelaka itthu suulupale wa anaaya?

20 Waathokorerya saana anamwane. Anamwane anniphwanelela ni annitthuneya ophentiwa ni othokoreriwa ni anamuyari aya. Nuulumo na Muluku nnihimya wira anamwane “nivahiwé ni Muluku’. (Esalimo 127:3) Yehova ohaavaha anamuyari muritti wa waakhapelela anaaya. Biibiliya onnilavula sa ‘miyúpuwelelo’ sa onamwane, ni ‘ohupuwela’ wa anamwane. (1 aKorinto 13:11; Miruku 22:15) Anamuyari khanrowa otikiniheya akhala wira anaaya annooniherya mikhalelo sa onamwane. Muupuwelo wa amiravo ti woovirikana ni wa atthu aalupale. Anamuyari ahaavekeleke anaaya itthu sihiniwerya aya, soovirikana ni mukhalelo aya, ni iyaakha saya.​—Nwehe Maphattuwelo 33:12-14.

21. Muluku onaathokorerya sai anamuyari owuuluvala, ni akhapeleliweke sai?

21 Moota wowaathokorerya anamuyari oowuuluvala. Eliivuru ya Onamukuttho 19:32, enihimya so: “Nvenyeke oholo wa nakhulu, mmuttittimiheke ni wuluvala wawe”. Nto Nlamulo na Muluku naanitumererya waattittimiha ni waathokorerya vanceene alipa-oowuuluvala. Ela pooti okhala yoovila, akhala wira anamuyari awo t’okhanyererya aahiiso toowereiwa ni khaneetta wala wuupuwela mowaakuveya. Nave-tho anamwane annitumereriwa ovikaniha ‘wixutta . . . wakhapelela axitithi aya mwaha w’ohúwa ni yawo’. (1 Timótheyo 5:4) Ela entaphulela waathokorerya ni nttittimiho ni nlemeliho, waaniheryasa mwaavahaka musurukhu. Ohaakhapelela oratteene anamuyari mmukhalelo wa werutthuni aahiiso waahaaxa, onnivirikana ni ele Biibiliya onnileela awe opaka.

22. Exeeni enrowa onikhaliherya osyaka ohaaxana vatthokoni, ni eyo enooniheriwa sai?

22 Mukhalane wiihiiha. Eliivuru ya Miruku 29:11, enihimya so: “Mulolo onnìhiya akuxiwaka n’uviruwa wawe: mulipa-ànkhili onnixintta onanariwa wawe, khumaliha”. Nto munrowa weettiheryaka sai munepa anyu? Muhihiye miyuupuwelelo saarowa wooxankihani sinnuwaka, masi muhaana ophuka mowaakuveya. (aÉfeso 4:26, 27) Mwaahiweryeke olavula mowiihiiha fataari omaala. Nvekele munepa wa Muluku wira mukhalane wiihiiha. (aGalasia 5:22, 23) Opasiyari aahiiso wiiniha erutthu nikuruta pooti wookhaliheryani okhalana wiihiiha okathi onnanariwa anyu. (Miruku 17:14, 27) Mwiimananiheke wira mukhale mutthu “òpisa oviruwa”.​—Miruku 14:29.

NIIREKE WIRA VANITTHUNEYA OVALAANA AAHIISO OVIKANIHA OKHALA VAMOSA?

23. Exeeni khino enrowa okhumelela akhala wira muKristau mmulokoni ikwaha sinceene onniviruwa mootakhala, waaniheryasa, aahaaxaka atthu a etthoko awe mwa werutthuni?

23 Itthu sikina Muluku sinikhoottiha awe mBiibiliyani, ti ‘onyokhana, onyakulihana, . . . oviruwelana’, ni onnihimya-tho wira, “ale aníra itthu sisa khankela momweneni mwa Muluku”. (aGalasia 5:19-21) Siiso, otheene yaale aniihimya okhala maKristau masi ikwaha sinceene aryeene alipa-ooviruwa, waaniheryasa yaahaaxaka axaaraya aahiiso anamwane, pooti okumihiwa mmulokoni mwa eKristau. (Munwehe 2 Yohani 9:10.) Wira siiso onookhaliherya wira mmulokoni ahikhale atthu oowali.​—1 aKorinto 5:6, 7; aGalasia 5:9.

24. (a) Exeeni eniwerya awe othanla ole onihaaxiwa vatthokoni? (b) Apatthani, axitokweene a mmulokoni, anrowa omukhaliherya sai ole onihaaxiwa, masi etthu xeeni anikhoottiheriwa aya opaka?

24 Sai voohimya sa maKristau ikwaha sinceene anihaaxiwa n’ule athelanne aya ohiniphavela ottharuwa? Atthu akina anneemererya okhala ni mutthu ole oohaaxa mwaha wa mathowa oovirikana. Akina aathanla omukhumela mulipa-oohaaxa wira yaakiherye ekumi aya, mmukhalelo wa werutthuni, mmuupuweleloni, ni momunepani. Mmwaha ola, ole onihaaxiwa tonithanla etthu enrowa awe opaka, asuwelaka muritti orina awe ohoolo wa Yehova. (1 aKorinto 7:10, 11) Apatthani arina muupuwelo saana, amusi, axitokweene maKristau, pooti ophavelaka okhaliherya aahiiso ovaha miruku, masi kharina ehakhi ya omukhanyererya ole onihaawa etthu yoopaka. Masi ole onihaawa, tonrowa othanla etthu enitthuna awe.​—aRoma 14:4; aGalasia 6:5.

OMALA WA MIXANKIHO

25. Tiivi eri yoolakela ya Yehova voohimya sa etthoko?

25 Okathi Yehova aathelinhe awe Adamu ni Eva, khaaphavenle wira itthoko sihononeyeke mwaha wa ohaaxana ni ohapaliwa. (aÉfeso 3:14, 15) Etthoko yaarowa okhala nipuro na ophenta ni murettele, ni khuta mutthu vatthokoni-vo aarowa okhapeleliwaka mmukhalelo womunepani ni mmuupuweleloni. Mwaha wa yoottheka, okumi wa vatthokoni woohononeya mowaakuveya.—Munwehe Musuweli 8:9.

26. Exeeni aniwehererya aya ale anikhala moovarihana ni ele Yehova enaavekela awe?

26 Moohakalala, Yehova khohin’ye yoolakela awe voohimya sa etthoko. Owo onnileiherya oruuha elapo esya ya murettele memmo atthu anrowa aya ‘okhalaka ni murettele: ni khavo-tho onrowa owopopihaka’. (Ezekiyeli 34:28) Okathi owo, ohapaliwa, ohaaxana vatthokoni, ni mixankiho sotheene sinihonona itthoko olelo va, sinrowa omala. Atthu anrowa otheyaka mwekeekhai, ohiya moophavela wiipithiha ohaawa ni woova, masi mwaha wa okhala ‘murettele womalela’.​—Esalimo 37:11.

a Nnaamwi namuhapaliwa onimuhimya ahu oryeene mulopwana, malamulo ala annivareleya muteko wa athiyana ari anamuhapaliwa.

b Ilapo sikina aakhala mapuro anikhapeleliwa anamuhapaliwa, muxipitaali, ni iprograma sinikumiheriwa wira akhaliheriwe anamuhapaliwa vamosa ni etthoko aya. Nto ophavelasa nikhaliheryo nno aahiiso ohiphavelasa, eri yoothanla ya mutthu mwaneene. Sociedade Torre de Vigia khonitumererya muthinto mmosa wa olooliwa. Masi, vantthuneya okhalana ephoole okathi oniphavelasa anyu nikhaliheryo, wira muhitthekele malamulo a Biibiliya.

MOOTA XEENI MALAMULO ALA A BIIBILIYA ANIWERYA AYA OKHALIHERYA . . . ITTHOKO OSYAKA MIXANKIHO SAAROWA OHONONA ETTHOKO?

Yehova onninyokha orumeela moohiloka soowurya soohapala.​—Miruku 23:20, 21.

Khuta mutthu onrowa okohiwa mwaha wa sowiira sawe.​—aRoma 14:12.

Naahikhalane wiihiiha, khinniwerya omurumeela Muluku moweemerereya.​—Miruku 29:11.

MaKristau eekeekhai annaattittimiha anamuyari aya oowuuluvala.​—Onamukuttho 19:32.

    Watchtower EBIBILIOTEKA ONLAINE (1982-2025)
    Okhuma
    Okela
    • Emakhuwa
    • Ovaha
    • Siniphavela Anyu
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malamulo Oorumeela
    • Mwaha Woosuka Isiiri
    • Definições de Segurança
    • JW.ORG
    • Okela
    Ovaha