Ireferensia sa Okumi ni Orummwa Ahu Ekaderno Enirumeeliwa Omuthukumanoni ya Julho
2-8 YA JULYO
MIHAKHU SINIKHUMA MBIIBILIYANI | LUKA 6-7
“Mwaareereleke Murima Akhwiinyu”
nwtsty enoota yoosoma ya Luk 6:37
Mwaleveleleke akhw’inyu: siso Muluku onimolevelelani: Wala “Mwaataphuleke akhwiinyu, nave nyuwo munootaphuliwa”. Nuulumo na eGriki noowi “olevelela” onihimmwa “omuhiya orowaka mootaphuwa; omuruma orowa; omutaphula (mwa ntakiheryo, namutthukiwa). Moolumo ala, moovirikana ni ophukela ni olamula, anooniherya otaphula ni olevelela, hata mutthu owo oreerelaka ohukhummwa wala olivihiwa.
w08 15/5 9-10 itti. 13-14
Nvikaniheke Opaka Itthu Sooreera
13 Evangelyo ya Matheyo aakhala moolumo a Yesu anihimya so: “Muhalamuleké akhw’inyu: siso Muluku khanrowa wolamulani”. (Math. 7:1) Moovarihana ni Luka, Yesu aahimmye so: “Muhalamuleké akhw’inyu: siso Muluku khanrowa wolamulani. Muhiwanyiheryeké akhw’inyu okhala òtakhala: siso Muluku khanrowa wotthukwelani. Mwaleveleleke akhw’inyu: siso Muluku onimolevelelani nyuwo”. (Luka 6:37) Eseekulu yoopacerya aFarisi yaanaaphukela atthu moohiphenta, attharihelaka soolema sahaavarihana ni nlamulo. Khula mutthu anwiriyana Yesu animwiiwa ohimyaka wira “muhalamuleké akhw’inyu”. Ohiya-vo, awo yaahaana waataphula “akhw’aya”, eyo piiyo, olevelela soottheka sa atthu akina. Murummwa Paulo aahivaha miruku simosaru voohimya sa olevelela, sintoko sitthokiheriwe aya ittima sivinre.
14 Mwaha wookhala atthu oolevelela, awiixutti a Yesu yanwiiriha atthu akina olevelelana ni murima wotheene. Yesu aahimmye wira: “Tthiri nlamulo ninrowanyu walamulana akhw’inyu, Muluku onrowa wolamulanani nyuwó, nave-tho mweryo onrowanyu waphimela akhw’inyu, Muluku onrowa wophimelani yowo”. (Mat 7:2) Nto, nawooniherya nttittimiho atthu akina, ninrowa ohepha ele enaala ahu.—aGa 6:7.
nwtsty enoota yoosoma ya Luk 6:38
Mwavaheke akhw’inyu: Wala “Nvikaniheke ovaha”. Nuulumo na eGriki nirumeeliwe va pooti otaphulela “ovaha” ni ninthoonyerya etthu enipakiwa moohihiyererya.
nwtsty enoota yoosoma ya Luk 6:38
vakuwoni vanyu: Nuulumo nla na eGriki nataphuleliwa ntoko siri aya ninhimya wira “vamapeleni vanyu (vatthirima)”, masi eveersu ela enihimmwa ekuwo yoorakama yaawariwa ota wa nlaya ni yaatthukiwa ni musako. ‘Witthelela vakuwoni’ woonasa wene enihimmwa yoolema ya alipa-anakoso ya wiitthela eyoolya vanlayani na mulipa-oothuma mpakha osarya.
Otokosa Itthu sa Efaita Soomunepani
w07 1/8 6 etti. 1
Munrowa okhala sai mutthu oosuwela myaha sa omunepani?
Yesu aaniviriha okathi munceene ovekelaka. (Yohani 17:1-26) Nave, ohinatthi waathanla alopwana 12 wira akhale arummwa awe, “Yesu ahirowa omwako olompa, khuviriha ohiyu wothene amulompaka Muluku”. (Luka 6:12) Nnaamwi vahitthuneyaka oviriha ohiyu wotheene apakaka mavekelo, ale arina muupuwelo wa omunepani annitthara ntakiheryo na Yesu. Nto ahinatthi opaka yoothanla yuulupale mookumini, awo anniviriha okathi anvekelaka Muluku ni annitthara malakiheryo a munepa wootteela wira apake yoothanla enrowa olipiha makhalelo aya oomunepani.
nwtsty enoota yoosoma Luk 7:35
anaaya: Wala “sookumiherya saya”. Eveersu ela miruku sinlikanyiheriwa ni okhalana anamwane. Yoolepa enlikana ni ela ya Mat 11:19, miruku sinnilikanyiheriwa ni ovara “miteko”. Miruku sa anamwane, wala miteko, eyo piiyo, itthu saavara awe Yohani Mbatiza ni Yesu, sinnooniherya wira itthu saahimaniwa aya saari sowoothiwa. Nto naweha saana, Yesu aahimmye wira: ‘Nweheke miteko sa xariya ni mweettelo, nto munoosuwela wira ele enihimmwa enimoothiwa’.
9-15 YA JULYO
MIHAKHU SINIKHUMA MBIIBILIYANI | LUKA 8-9
“Nipakeke Exeeni Wira Nikhale Atthareli?”
it-3 89
Epuru
Okathi mulipa oolepa mmosa aamuhimenrye awe Yesu wira: “Mwixuttihi, miyo kinimottharani nipuro ti nipuro ninrowanyu”, Yesu aamwaakhunle so: “Akhwatté àkhalana mittupha saya, axipalame a musulu àkhalana ipuru saya: masi Mwana a Mutthu kharina nipuro n’omumula”. (Mat 8:19, 20; Luk 9:57, 58) Yesu aahooniherya wira vakhala wira mulopwana ole aaniphavela okhala mutthareli awe ahaana ohiya muupuwelo wa ophavela opuha ni othukumanyerya mihakhu sintoko yiira aya atthu akina okathi ole; ni aahaana omuroromela Yehova. Malakiheryo awo anniphwanyaneya nivekelo na ntakiheryo nenlo aawiixuttinhe awe atthareli awe iiraka: “Munivahe olelo yoly’ahu ya khula nihiku”; nave aahihimya oriki: “Siso, khula mutthu a nyuwo ohinihiya sothene sirinawe, khanwerya okhala mwixutti aka”.—Mat 6:11; Luk 14:33.
nwtsty inoota soosoma sa Luk 9:59, 60
wavitha atithi: Nuulumo nla khanintaphulela wira mulopwana ole aarookhweliwa apaapa awe ni aaphavela paahi orowa opaka mareheryo a masikho. Vaakhanle wira eyo yaahiiraneya, owo khaarowa okhala opuro ole ovaanelaka ni Yesu. Khalai wOriente Médio akhwa mmusi aahaana ovithiwa moohipisa, okhala wene nihiku nenlo aakhwiiye awe. Nto tiithi awe mulopwana ole waaniheryasa aahuuluvala, masi khaakhwiiye. Yesu khaarowa omuruma mulopwana ole waahiya apaapa awe mekhaya ewereiwaka ni etthuneyaka okhaliheriwa, nto woonasa wene yaahikhala amusi akina yaarowa ohala yaakhapelelaka. (Mar 7:9-13) Ni moolumo makina, mulopwana ole aahimya so: ‘Okhala wira apaapa nlelo khakhwiiye, nkinrowa woottharakani okathi wotheene. Mukilipelele mpakha apaapa okhwa maana kimphavela waavitha’. Mwa moonelo wa Yesu, mulopwana ole aahiyeleela eparakha ya opaceriha Omwene wa Muluku mookumini mwawe.—Luk 9:60, 62.
Mwahiye alipa-òkhwa yavithe alipa-òkhw’aya: Ntoko enihimya aya enoota yoosoma ya Luk 9:59, apaapa awe mulopwana ole yanwereiwa aahiiso yaari oowuuluvala, masi khiyaakhwiiye. Nto, waaniheryasa Yesu aahimya wira: ‘Mwaahiyeke ale akhwiiye momunepani avithaneke yaaworuʼ, eyo piiyo, mulopwana ole aahaana waahiya amusi awe akina yaakhapelelaka apaapa awe mpakha awo okhwa ni ovithiwa. Vakhanle wira mulopwana ole aahimutthara Yesu, amphwanya ephiro eniroiha ekumi yoohimala ohiya ni atthu Muluku oniwoona awe okhala ookhwa mmukhalelo womunepani. Moota Yesu aamwaakhunle awe, onnooniherya wira opaceriha Omwene wa Muluku mookumini ni olaleya Omwene owo etthu yootthuneya wira mutthu ovikanihe okhala mukumi mwa omunepani.
nwtsty itthu sinooniheriwa
Olima ni exaruwa
Ikwaha sinceene walimmwa wanipacerya wa eyiita vaavo epula yaarupa aya vakhaani enanaaniha etthaya yeeyo yaakhala yoolipa mwaha wa nsuwa nooviha na elimwe. (Munwehe Apêndice B15.) Ixaruwa sikina saakhala sa miri, ni saanitthukeleliwa eyuuma epantte yaapuruleya vathi, nto saapuruliwa ni mwaamunama mmosa aahiiso axinama anceene. Nuumala olimmwa, ematta eyo yaanaaliwa ipyo. Soolempwa sa eHeeberi, sookhalana malikanyiho manceene anilavula sa olima ni exaruwa. (Mak 14:18; Yes 2:4; Yer 4:3; Mik 4:3) Yesu aahirumeela vanceene muteko woolima wira iixuttihe itthu sinceene sootthuneya. Mwa ntakiheryo, owo aahihimya wira olima onihela muhina ovara muteko munceene ophavelaka ottittimiherya otthuneya waya okhala mutthareli ekeekhai. (Luk 9:62) Vakhala wira mulimi aamuhiya oweha ohoolo, mikhuto wala matthuulu aapaka awe yaamukhoromana. Moolikanasa, mutthareli a Kristu ohinicalela wala onihiya ovara muteko ovahiwe awe khamphwanela Omwene wa Muluku.
w12 15/4 15-16 itti. 11-13
Nvikaniheke Omurumeela Yehova ni Murima Wotheene
11 Wira niixutte etthu ni ntakiheryo naamukhaani noowiiweya saana Yesu aahimmye awe, nihaana wuupuwelela itthu sikina siniiraneya ni nlikanyiho nla. Mmuupuwele mulimi olimaka mooluttuweliwa. Okathi onilima awe, owo onimakela wuupuwela makhalelo a owaani weiwo eri aya emusi awe, apatthani, yoolya, masipo, otheya, ni muuttutthi wooloka. Owo onniphavela itthu iyo. Nuumala weetta ettima, soophavela sawe iyo sinnincerereya mpakha owo orukunuwa ni oweha itthu “sihanle ottuli”. Hata osuwelaka wira wookhala muteko munceene onitthuneya ovariwa ehinatthi ematta ele waaliwa ipyo, mulimi onnihiya oweha ohoolo nto muteko awe onnihaawa. Nto, mwaneene ematta moohaaniherya aamunanariwa vanceene mwaha wa mulimi ole ohiwerya ovilela.
12 Vano moone moota eyo enivarihana aya ni etthu eniiraneya mahiku ala. Mulimi pooti othoonyerya khula muKristau onipaka etthu yooloka masi ohikhanle saana mwa omunepani. Wira nilikanyiherye, nimuupuwele munna oniluttuweliwa vanceene ni miteko sa Muluku. Masi, hata orowelaka mithukumano ni olaleerya, owo onimakela wuupuwelela itthu sa mulaponi onoona awe okhala sookuxa murima. Owo khonihiya wuupuwelela itthu iyo. Hata siviraka iyaakha sinceene ovaraka miteko sa Muluku, ophavela wawe itthu sa mulaponi onincerereya mpakha owo otthikela owehexexa itthu “sihanle ottuli”. Nnaamwi ohanle ene muteko munceene onitthuneya ovariwa mmulokoni, owo khonivikaniha ovarexexa “molumo èkumi”, ni muteko oninvarela awe Muluku onnihononeya. (aFil. 2:16) Yehova, yoowo ori “mwanene ematta”, onniriipiwa murima vaavo oninweha awe mutthu ohivilelaka.—Luka 10:2.
13 Tthiri ninniixutta etthu. Ti vooreera vakhala wira ninniluttuweliwa wiirela mpantta miteko sooloka ni soohakalaliha sintoko orowela mithukumano ni muteko woolaleerya. Masi omurumeela Yehova ni murima wotheene onihela muhina itthu sinceene. (2 Wah. 25:1, 2, 27) Vakhala wira muKristau onnivikaniha ophavela itthu “sihanle ottuli”, niire so, ophavela okhala sintoko atthu a mulaponi, owo pooti oyeleela wataana wawe ni Muluku. (Luka 17:32) Tthiri vakhala wira ‘nnothanya sotakhala, [ni] wira sorera’ nnoophwanelela “omwene wa Muluku”. (aRom. 12:9; Luka 9:62) Tivo, ehikhale etthu ya olumwenku ola wa Satana, hata ele enooniwa okhala yooloka wala yoohakalaliha, enrowa onooceeliha opaceriha Omwene ni murima ahu wotheene.—2 aKor. 11:14; mmusome aFilipi 3:13, 14.
Otokosa Itthu sa Efaita Soomunepani
nwtsty enoota yoosoma ya Luk 8:3
yanimurumela Yesu n’awixutti awe: Wala “yanimukhaliherya (onvaha yaamuthowa) Yesu n’awixutti awe”. Nuulumo na eGriki noowi di·a·ko·neʹo pooti otaphulela omukhaliherya mutthu mukina mwerutthuni orweela mwa onvaha etthu, omwaapeela, onvaha eyoolya, ni itthu sikina. Nuulumo nla ninnirumeeliwa mwa enamuna emosaru Luk 10:40 (“keteteyaka ni miteko”), Luk 12:37 (“onimwarumela”), Luk 17:8 (“mukirumele”), ni Mit 6:2 (“nikaweke yolya”), masi pooti ohimmwa-tho miteko sotheene mutthu olimalenle awe ovara. Ninniweha moota athiyana aniromoliwa eveersu 2 ni 3 yaamukhalihenrye aya Yesu ni awiixutti awe, yaakhaliheryaka omaleliha ovara muteko yaavahiwe aya ni Muluku. Mwaha woopaka eyo, athiyana ale yaahinvuwiha Muluku, yoowo oonihenrye oxukhurela wawe eemiheryaka olepiwa mBiibiliyani oreera waya murima wira atthu yaarowa okhumelela ohoolo esomeke ntakiheryo naya. (Mir 19:17; aHé 6:10) Nuulumo nimosaru na eGriki ninnirumeeliwa ahimmwaka athiyana aniromoliwa Mat 27:55; Mar 15:41.
w08 15/3 31 etti. 2
Iponto Suulupale sa Eliivuru ya Luka
9:49, 50—Xeeni Yesu ahaamukhoottihenrye awe mulopwana mmosa woomola malaikha ootakhala, nnaamwi owo ahaakhanle mutthareli awe? Yesu khaamukhottihenrye mulopwana ole okhala wira muloko wa eKristau wira ohinatthi okhumelela. Tivo, khivaatthuneya mulopwana ole omutthara Yesu mowooneya wira aaminiki nsina nawe ni oomoleke malaikha ootakhala.—Marko 9:38-40.
16-22 YA JULYO
MIHAKHU SINIKHUMA MBIIBILIYANI | LUKA 10-11
“Nlikanyiho na muSamariya Ooreera Murima”
nwtsty itthu sinooniheriwa
Ephiro enikhuma oYerusalemu mpakha oYerikho
Ephiro (1) enooniheriwa eviidiyu ela yaamukhaani waaniheryasa enlikana ni ephiro yaakhuma oYerusalemu erowaka oYerikho. Ephiro ele yaarina ikiloomo saavikana 20 ni yaahikhalana etturuuru ya ekiloomo emosa okhuma oYerusalemu orowa oYerikho. Okhala wira yaanikhala alavilavi yaawiipithela atthu, nto ikwaha sinceene yaanikhala anakhotto yaakhapelela atthu yaavira. Yerikho oRoma (2) aapwanyaneya waattamela ephiro yaarowa woothakoni wa oYudeya. Epooma ya khalai ya oYerikho (3) yaaphwanyaneya ikiloomo sowiiraka piili okhuma epooma ya oRoma.
w02 1/9 16-17 itti. 14-15
“Khivo Yàhimeryawe Ehikhanle ni Malikanyiho”
14 Yanenli, nkuupuwelani nlikanyiho na muSamariya ooreera murima. Yesu aapacenrye olavula ohimyaka so: “Ahikhala mulopwana mmosá akhumme oYerusalemu, akhuruwelaka oYerikhó. Mphironi ahimorela mmatatani mw’alavilavi. Awo yahimwakha sothene sarinawe, yahimmanakasa, khumuhiya ahanlene vakhani okhwa”. (Luka 10:30) Yesu aahirumeela ephiro yaakhuma oYerusalemu erowaka oYerikho wira iixuttihe etthu. Okathi aatthokiherya awe nlikanyiho nawe, owo aari oYudeya, waattamela oYerusalemu; nto atthu yanwiriyana yaanisuwela saana ephiro Yesu aahimya awe. Ephiro eyo yaari yowoopiha, vanceenexa vakhala wira mutthu eetta mukwaha ori ene meekhaawe. Eyo yaari yootepa woopiha maana yaavira mapuro yahaamakiwe ni yaahikhalana mapuro manceene yaipitha aya alavilavi.
15 Etthu ekina yootikiniha voohimya sa nlikanyiho na Yesu, ti ohimya wira ephiro ele yaakhuma ‘oYerusalemu ekhuruwelaka oYerikhó’. Moovarihana ni mwaha ole, mulipa a mikuttho ni muLevi, yaavinre ephiro ene yeele, nnaamwi yaheemenle wira emukhaliherye mulopwana ole aatupheliwe. (Luka 10:31, 32) Anamukuttho, yaarumeela mpaani mwa Muluku oYerusalemu, nave aLevi muteko aya waari waakhaliherya anamukuttho. Anamukuttho anceene ni aLevi, yaakhala oYerikho, mahiku yahaavara aya muteko mutemplo. Nto orakamelana waakhanle eriyari ya oYerikho ni oYerusalemu, waari wa ikiloomo 23. Moohaaniherya awo yaanikhalana okathi woopaka mukwaha ole. Nwehe-tho wira namukuttho ni muLevi yaavinre ephiro ele ‘ekhumaka oYerusalemu’ nto awo yaanirakamela etemplo. Nto khuuvo okhanle oowaakiha ohimyaka so: ‘Waaniheryasa yoova orava mwiikho maana mulopwana ole aakhala wira aarimookhwa, nto ovara murutthu wanwiiriha oviriha okathi ehirumeelaka mutemplo’. (Onamukuttho 21:1; Mothakoni 19:11, 16) Tthiri okathi Yesu aawiixuttiha awe atthu aarumeela malikanyiho a itthu saasuweliwa.
nwtsty inoota soosoma sa Luk 10:33, 34
mulopwana mmosá òSamariya: Okhala wene aYuda yaanaathanya aSamariya ni yaanikhootta waataana naawo. (Yoh 4:9) AYuda akina yaanirumeela mwiihaneliwo woowi “muSamariyá” ephavelaka onveeha mutthu wala omuttaruxa. (Yoh 8:48) Vanihimmwa wira eliivuru ya eYuda eniitthaniwa Míxena yookhalana masu yaalavuliwe ni mwiixuttihi mmosa. Owo aahimmye so: “Ole onikhuura ephau ya aSamariya onoolikana nuule onkhuura ekuluwe”. (Shebith 8:10) AYuda anceene khiyaakupali moolumo a aSamariya, ni yaanikhootta ovareliwa miteko naawo. Nto mwaha wa mweettelo owo woohiloka wuulanne eriyari ya aYuda, Yesu aahooniherya moota waari aya wootakhala vaavo aalavunle awe nlikanyiho nle ninsuweliwa okhala muSamariya ooreera murima.
ahihela makhwatt’awe makhura n’ivinyu: Luka yoowo aari meediku, aahilepa ni ephoole nlikanyiho na Yesu, ohimyaka inamuna sa oloola makhwatta saarumeeliwa okathi ole. Makhura ni eviinyu yaanirumeeliwa vanceene vatthokoni ntoko murette waaloolaniwa makhwatta. Okathi mukina makhwatta yaanisirikeliwa makhura wira ehitepeke wuumelela (Mulikanyiherye ni Yes 1:6), nave eviinyu yaanirumeeliwa ntoko murette wala maasi yaarapihelaniwa etthu wira ehiphwanyihe iretta. Nave Luka aahihimya moota makhwatta yaatthukiwa aya, wira ehitepe wunnuwa.
vatthokoni yamakaya aletto: Nuulumo nla na eGriki nintaphulela “opuro waakheliwa aya atthu wala yaakhapeleliwa aya”. Atthu yeetta mikwaha, vamosa ni axinama aya, yaarupa mapuro awo. Axineene inupa iyo yaanaavaha eyoolya ni opuro woorupa ni yaaniliviwa waaniheryasa okathi muletto ole aarowa awe.
w98 1/7 31 etti. 2
Musamariya Aahimureerela Murima Mukhwaawe
Nlikanyiho na Yesu nnooniherya wira naxariya khahiyo yoole paahi oniiwelela malamulo a Muluku, masi tuule onitakiha mikhalelo sawe. (aÉfeso 5:1) Mwa ntakiheryo, Biibiliya onninleela wira “Muluku khanathanla atthu”. (Miteko 10:34) Niireke ninnimutakiha Muluku nihaathanlaka atthu? Nlikanyiho na Yesu ninnooniherya wira nihaana wiimananiha vanceene wira ovirikana wa ilapo niyariwe ahu, makhalelo, ni itiini ohiniiriheke waanyokha akhwiihu. Tthiri, okhala wira na maKristau ninnitumereriwa ‘owirelaka sorera atthu othene’, ohiya paahi atthu ninlikana ahu makhalelo, nikhuli, elapo, ni etiini.—aGalasia 6:10.
Otokosa Itthu sa Efaita Soomunepani
nwtsty enoota yoosoma ya Luk 10:18
Miyo komona Satana amoraka wirimu ntoko overunya: Waaniheryasa Yesu aalavula eprofesia ya muhoolo, vanakhala ntoko okathi ene yoole aalavula awe ammalaru omoona Satana omoraka wiirimu. Wis 12:7-9 onnilavula sa ekhotto yaawaniwe wiirimu ni onnooniherya wira Omwene wa Mesiya okhumelenle nuumala Satana oxinttiwa. Yesu aahilavula voohimya sa oxinttiwa wa Satana ni malaikha awe ootakhala okathi wa ekhotto yaarowa okhumelela muhoolo. Tthiri nnaamwi awiixutti ale 70 yaari atthu oohimalela Muluku aahaavaha owerya wira yoomoleke malaikha ootakhala.—Luk 10:17.
w08 15/3 31 itti. 11
Iponto Suulupale sa Eliivuru ya Luka
10:18—Yesu aaphavela ohimya exeeni vaavo aalenle awe awiixutti awe 70 wira: “Miyo komona Satana amoraka wirimu ntoko overunya”? Yesu khaaphavela ohimya wira Satana aahoomoliwa wiirimu okathi ole. Eyo yiiraneyale paahi nuumala Yesu okhalihiwa Mwene wiirimu eyaakha ya 1914. (Wis. 12:1-10) Nnaamwi nihisuwelaka saana, mwaha wa Yesu olavula etthu ya muhoolo vakhalaka ntoko yaahiiraneya, owo aaphavela ottittimiherya wira eyo yaamwiiraneya tthiri.
nwtsty inoota soosoma sa Luk 11:5-9
Mpatthani, mukòlihe iphau ttharù: WOriente Médio atthu yaahikhalana yoolema ya owaakhela aletto, hata aletto awo yaaphiya mootutuxerya, eyo ennooneya ni nlikanyiho nla. Hata muletto owo aaphiya ohiyu eriyari, waaniheryasa mwaha wa iphiro sa okathi ole sahaalonke, mwaneene etthoko aanimananiha onvaha etthu yoolya muletto owo. Nto eyo yaanimwiiriha orowa onvenxa namwaattamanani awe wira omukophihe eyoolya.
Muhikùkhulé: Namwaattamanani oniromoliwa nlikanyiho nla aanikhootta omukhaliherya mukhwaawe, ohiya mwaha wa ohiphavela olimaleliwa, masi waari mwaha woowi aahirowa orupa. Okathi ole, vanceenexa atthu oohaawa, inupa saya khisaakhalana ikwaartu nto atthu otheene yaarupa opuro omosa. Vaakhanle wira mulopwana ole aahivenya aamwaavenxa atthu akina yaarupa, waahela muhina anamwane.
mulattu w’othipelela wawe: Nuulumo na eGriki nirumeeliwe-va, nintaphulela “ohittittimiha” wala “ohoona ehaaya”. Masi othipelela oniromoliwa mwaha ola, ti wowiiyeviha. Mulopwana oniromoliwa ni nlikanyiho na Yesu khuulinwe muru wala ohiyererya ele aavekela awe moothipelela. Yesu aahaaleela atthareli awe wira ahaana ovekela moothipelela.—Luk 11:9, 10.
23-29 YA JULYO
MIHAKHU SINIKHUMA MBIIBILIYANI | LUKA 12-13
“Nyuwo muhavikana Axipalame Òwatta”
nwtsty enooota yoosoma ya Luk 12:6
axinuni: Nuulumo na eGriki noowi strou·thiʹon ninrumeeliwa ephavelaka ohimmwa apalame otheene acikhaani, masi naarumeeliwa vanceenexa siphavelaka ohimmwa iphera seiyo saatumihiwa esisapo vakhaani waavikana axipalame otheene yaakhuuriwa.
nwtsty enoota yoosoma ya Luk 12:7
hatá ikharari sa mmuruni mwanyu sihalikeliwa sothene: Vanihimmwa wira ikharari wala maihi anikhala mmuruni mwa mutthu annivikana 100 . 000 . Nto okhala wira Yehova onnisuwela mwaattelo wa maihi yaawo anikhala ootepexa oyeva, eyo enninlipiherya wira owo onnimuthokorerya khula mutthareli a Kristu.
cl 241 itti. 4-5
“Khivo etthu enwerya onimwalanyiha n’uphenta wa Muluku”
4 Biibiliya onniniixuttiha wira Muluku onnaavaha efaita arumeyi awe otheene. Mwa ntakiheryo, Yesu aahimmye so: “Axipalame anli khantumihiwa inota vakhani pahi? Vano, nnákhala mmosá khampweteya, Atith’inyu ehitthunne. Nto nyuwo, hatá ikharari sa mmuruni mwanyu sihalikeliwa sothene. Tivó, muhòveké: nyuwo muhavikana axipalame òwatta”. (Matheyo 10:29-31) Nrowe niwehe ele yaataphulela aya moolumo ale mookumini mwa atthu yanwiriyana Yesu eseekulu yoopacerya.
5 Woonasa wene nyuwo pooti wiikohaka nthowa naya mutthu aamuthuma awe mwaapalame. Okathi wa Yesu, ephera aari mwaapalame ootepexa oyeva aatumihiwa musurukhu vakhaani wira okhuuriwe. Niwehe wira, ni musurukhu mmosa wa efaita vakhaani paahi, mutthu aaniwerya othuma iphera piili. Muhoolo mwaya, Yesu aahihimya wira vakhala wira mutthu aahikhalana musurukhu maluku manli aaniwerya othuma ohiya iphera 4 masi 5. Mwaapalame mmosa mutthu owo anvahiwa, nto eyo yooniheryaka wira mwaapalame owo khaarina efaita. Waaniheryasa soopattuxiwa iyo khisaarina efaita mwa moonelo wa atthu, masi Mpattuxa oonela sai? Yesu aahimmye so: “Nnákhala mmosá [omuhela muhina mwaapalame yoole aavahiwa epaxela] khampweteya, Atith’inyu ehitthunne”. (Luka 12:6, 7) Vano ninniwerya woona wira Yesu aaphavela ohimya so: Vakhala wira Yehova onnivaha efaita ephera, nto enooniherya wira owo onninvaha efaita khula mutthu ovikana iphera iyo! Sintoko Yesu aatthokihenrye awe, Muluku onnisuwela omutthu ahu wotheene ohela muhina mwaattelo wa maihi ahu!
Otokosa Itthu sa Efaita Soomunepani
nwtsty enoota yoosoma ya Luk 13:24
Mwikhanyereriheke: Wala “Nwaneleke”. Yesu aahittittimiherya otthuneya waya wiimananiha wira nivolowe wala okela mukhora woophunyeya. Nto iliivuru sinceene sintaphulela so Nuulumo nla: “Wiimananiha vanceene; opaka sotheene mutthu oniwerya awe”. Nuulumo na eGriki noowi go·niʹzo·mai, ninlikana ni nsina na eGriki noowi a·gonʹ, nenlo ninrumeeliwa ophavelaka ohimmwa otthimaka wooxinttana. Yoolepa ya aHéberi 12:1 nuulumo nla ninnirumeeliwa mwa nthoonyeryo ephavelaka ohimmwa “otthimakela ephiro” ya eKristau. Nave ninnitaphuleliwa so “owana” (aFi 1:30; aKol 2:1; 2 Ti 4:7), ni ‘owanela’ (1 Ti 6:12). Elavulelo wala verbo a eGriki orumeeliwe yoolepa ya Luk 13:24 onivarihana ni “ovathana” (1 aKor 9:25), “kiwanaka” (aKol 1:29; 4:12; 1 Ti 4:10), ni ‘owanela’ (1 Ti 6:12). Mwaha wa elapo ninkhuma aya, nuulumo nla ninvarihana ni axooku a otthimaka mooxinttana. Atthu akina anihimya wira wiimananiha Yesu aahimya awe pooti olikanyihiwa ni wiimananiha onipaka awe mutthu onitthimaka ni ikuru sawe sotheene wira oxintte ni ovahiwe etthuvo.
nwtsty enoota yoosoma ya Luk 13:33
khavanrerela: Wala “Khivaneemihiwa (khahiyo va miruku)”. Hata okathi yahaakhanle aya eprofesia ya Biibiliya yooniherya saana wira Mesiya aarowa wiiviwa oYerusalemu, muupuwelo owo waaniphwanyaneya Dan 9:24-26. Nave vaalipeleliwa wira vakhala wira aYuda yaammwiiva profeta vanceenexa Mesiya, eyo yaarowa wiiraneya epooma yeele. Esineedrio ya makhulupale 71, ni etribunaali yuulupale, yaaphwanyaneya oYerusalemu weiwo yaaphukeliwa aya atthu yaahimmwa okhala maprofeta oowootha. Waaniheryasa Yesu aanisuwela wira oYerusalemu waari opuro waavahiwa mukuttho Muluku ni ohitiwa mwaapwittipwitthi a Paasikha. Nuuvira Okathi moolumo a Yesu yaahiiraneya. Owo aahiroihiwa oSineedrio oYerusalemu ni aahilamuliwa wiiviwa. Tthiri waari oYerusalemu opuro Yesu akhwiiye awe ‘ntoko epwittipwitthi ya Pásika’.—1 aKor 5:7
30 A JULYO–5 A AGOSTO
MIHAKHU SINIKHUMA MBIIBILIYANI | LUKA 14-16
“Nlikanyiho na Mwaana Aarimenle”
nwtsty inoota soosoma sa Luk 15:11-16
Mulopwana mmosá ahikhalana àn’awe anli: Nlikanyiho na Mwaana Aarimenle ti na vameekhaaya. Nlikanyiho nla ti nootepa orakama ovikana malikanyiho otheene Yesu aalavunle awe. Nlikanyiho nla, Yesu onnilavula voohimya sa okumi wa vatthokoni. Malikanyiho makina, Yesu aalavula voohimya sa itthu sintoko, epyo, etthaya, ni waataana waakhanle eriyari ya patarau anamuteko. (Mat 13:18-30; 25:14-30; Luk 19:12-27) Nlikanyiho nla na Mwaana aarimenle, Yesu aahittittimiherya waataana waakhanle eriyari ya paapa ni anaawe. Atthu anceene eniiwa nlikanyiho nla khahuuwale ni paapa ooreera murima. Nla ninnooniherya omoriwa ikharari ni ophenta Tiithi ahu a wiirimu orina awe ni anaawe a valaponi, waahela muhina ale anivikaniha omwiiwelela vamosa ni ale animuhiya masi enaattharuwa ni enamutthikela.
ole mukhani: Moovarihana ni Nlamulo na Moise, mwaana oopaceriwa aanivahiwa ipantte piili sa mihakhu sa apapawe. (Otu 21:17) Vakhala wira mwaana muulupale oniromoliwa nlikanyiho taapacenrye oyariwa, yaataphulela wira mwaana ookiserya oyariwa aarowa ovahiwa nimeya na yoohiyeriwa.
ahihonona: Nuulumo na eGriki nirumeeliwe va nintaphulela “omwarexela (mapuro oovirikana)”. (Luk 1:51; Mit 5:37) Nuulumo nla Mat 25:24, 26, Biibiliya a Exirima onitaphulela so: ‘omwaramwara’. Yoolepa ela enihimya orumeela moohikhalela, orumeela mwa ololo.
mweettelo woohiloka: Wala “mweettelo woololo”. Nuulumo nla na eGriki noorumeeliwa ephavelaka ohimmwa etthu emosaru, yoolepa ya aÉf 5:18; Tit 1:6; 1 Pe 4:4. Okhala wira mwa nttaava na eGriki ninruuha muupuwelo woowi ohonona mihakhu, ni orumeela moohikhalela mihakhu sinceene okathi omosaru, aBiibiliya akina anitaphulela so: ‘wèttela ekumi y’olavilavi’.
olyiha ikuluwe: Moovarihana ni nlamulo, axinama awo yaari a mwiikho, nto muYuda ovara muteko owo aaniramuseya vanceene wala oveeheya.—Ona 11:7, 8.
mihokorokho sakhuraya ikuluwe (wala alfarroba): Mihokorokho sa alfarroba sinnikhalana nikattapha noowaarya na ekoore purpurino-castanha, moovarihana ni yootaphulela aya mwa nttaava na eGriki (ke·raʹti·on, “nnyaka naamukhaani”), owo onkhala wookhutupuwa ntoko nnyaka. Olelo-va mihokorokho iya sinnirumeeliwa sintoko eyoolya ya ikhavalo ni inama sikina ohela muhina ikuluwe. Mweettelo woohiloka wa mmiravo ole waahimukumiherya mixankiho mpakha onaphavela olya eyoolya yaavahiwa ikuluwe.—Nwehe enoota ya Luk 15:15.
nwtsty inoota soosoma sa Luk 15:17-24
kihotthekelani-tho nyuwo: Wala “vamaithoni vanyu”. Nuulumo na eGriki e·noʹpi·on, nintaphulela “ohoolo, vamaithoni”, ninnirumeeliwa mwa enamuna emosaru Septuaginta a 1 Sa 20:1. Eveersu eyo, Davidi aamukonhe so Yonathani: “Yatthekenlyaka atith’inyu exeni?”
namuteko anyu: Okathi aatthikenle awe owaani, mmiravo ole aahuupuwela waavekela apapawe wira emwaakhele, ohiya ntoko mwanaya masi sintoko namuteko aya. Namuteko khiirela mpantta egrupu ya arumeyi a vatthokoni, maana namuteko aakhala a nihiku nimosa paahi.—Mat 20:1, 2, 8.
envahaka ibejo: Wala “yaahinvaha ibexo moophenta”. Nuulumo na eGriki noowi “envahaka ibejo” nikumihiwe verbo oowi phi·leʹo nnooniherya etthu yaavariwa moohihiyererya mwa enamuna yoophenta, okathi mukina nintaphuleliwa so “obexari” (Mat 26:48; Mar 14:44; Luk 22:47) masi okhala wene ninthoonyerya ‘ophenta’. Mwaha woomwaakhela mwa enamuna yoophenta, ni yoopatthaneya, tiithi ole oniromoliwa ni nlikanyiho nla aahooniherya wira aaniphavela tthiri omwaakhela mwanawe ole aattharunwe itthu soohiloka.
wihaniwa mwan’inyu: ABiibiliya akina annincererya yoolepa ela moolumo anihimya so: “Mukihiye kikhaleke vava ntoko namuteko anyu”. Masi moolumo oomaliherya oowi “wihaniwa mwan’inyu” taniphwanyaneya iliivuru soororomeleya sa khalai. Asomi akina anihimya wira masu “Mukihiye kikhaleke vava ntoko namuteko anyu”, ancereriwe wira muupuwelo wa eveersu ela ovarihaneke ni Luk 15:19.
nlaya . . . anela. . . n’ixapattho: Iya khahiyo saari itthu pure saawariwa, masi saari soowara sorera, waaniheryasa saakhala sooreerihiwa vanceene ni saawariwa ni atthu oottittimihiwa okathi yaalattuliwa aya orowa oniirani. Nto mwaha wa onwariha mwanawe munela mukathani, yooniherya niphento, nttittimiho ni okhulupale paapa ole anvanhe awe mwanawe. Okhala wene arumeyi khiyaarina yoolema ya onwara munela ni ixapattho. Nto tiithi ole aahooniherya saana wira aahimwaakhela mwanawe ole sintoko mmusi a vatthokoni.
Otokosa Itthu sa Efaita Soomunepani
nwtsty enoota yoosoma ya Luk 14:26
ahinànyokha: MBiibiliyani, nuulumo noowi ‘onyokha’ pooti otaphulela itthu sinceene. Nlo pooti ohimmwa ntoko ophavela opaka etthu yootakhala, omutumererya mutthu mukina owiirela sootakhala akhwaawe. Aahiiso pooti ohimmwa ohimphavela mutthu wala etthu, emwiirihaka mutthu osyaka opaka khula etthu wira omukhaliherye mutthu owo wala etthu eyo. Wala nuulumo nla pooti otaphulela ophenta vakhaani. Mwa ntakiheryo, okathi vanihimmwa aya wira Yakobe ‘khamphenta’ Liya masi animphenta Rakheli, eyo entaphulela wira amphentexa awe aari Rakheli ohiya Liya (Map 29:31; Otu 21:15), nave iliivuru sa khalai sa aYuda saanirumeela nuulumo nla ni yootaphulela eyo. Nto, Yesu khahiyo aatumererya atthareli awe ohaaphavela wala waahasula amusi aya, ni wiihasula mmensaya, okhala wira opaka eyo waarowa okhala ovaanyihaha Soolempwa sikina. (Mulikanyihe Mar 12:29-31; aÉf 5:28, 29, 33.) Eveersu ela, nuulumo noowi ‘onyokha’ wala waahiya onihimmwa “ophenta vakhaani”.
Mphaveleke Mihakhu Sekeekhai
7 Mmusome Luka 16:10-13. Murumeyi aalavuliwe ni Yesu aahaapaka apatthani orumeelaka mihakhu sootakhala. Masi, Yesu aaphavela wira atthareli awe yaapakeke apatthani eekeekhai a wiirimu. Nave aaphavela wira enamuna anirumeela aya mihakhu sootakhala, yooniheryeke wira anniroromeleya wa Muluku. Ninrowa opaka sai eyo?
8 Vaavo ninvaha ahu musurukhu ahu wira nikhaliherye muteko woolaleerya waalavuliwe vahinatthi ni Yesu, enamuna emosa enooniherya ahu wira ninnirumeela moororomeleya mihakhu sahu. (Matheyo 24:14) Mwaaruusi mmosa a wÍndia, aahihiya othuma ibrinketo wira oweryeke osuka musurukhu owo mukoofirini mwawe. Vaavo ekoofiri ele yaasanrye aya, aahivaha musurukhu wotheene aathukumannye awe wira orumeeliwe muteko woolaleerya. Munna mukina a wÍndia, ookhalana ematta ya ikole. Nto, oovaha ikole sinceene opuro ontaphuleliwa iliivuru sa nttaava Malaiala. Okhala wira anna annirumeela ikole, munna ole, onnoona yoovaha awe okhala yootepa otthuneya ovikana ovaha musurukhu. Eyo enamuna yooloka ya waarumeela “ankhili”. Moolikanasa, anna a oGresia annivaha emusi ya oBetheli makhura, ekeexo ni soolya sikina.