Watchtower EBIBLIOTEKA ONLAINE
Watchtower
EBIBLIOTEKA ONLAINE
Emakhuwa
  • BIIBILIYA
  • ILIIVURU
  • MITHUKUMANO
  • Paasikha Ookiserya Yesu Aahiixuttiha Wiiyeviha
    Yesu ti Ephiro, Ekeekhai ni Ekumi
    • Yesu orapihaka inawu sa arummwa awe ni iixuttihaka wiiyeviha

      MURU 116

      Paasikha Ookiserya Yesu Aahiixuttiha Wiiyeviha

      MATHEYO 26:20 MARKO 14:17 LUKA 22:14-18 YOHANI 13:1-17

      • YESU AAHIMWIIRA PAASIKHA AWE OOKISERYA NI ARUMMWA

      • OKATHI AARAPINHE AWE INAWU SA ARUMMWA AAHIWIIXUTTIHA WIIYEVIHA

      Olakiheriwaka ni Yesu, Pedru ni Yohani yaahirowa omulokiherya Paasikha oYerusalemu. Moottharelana, Yesu ni arummwa awe 10 yaahirowa oYerusalemu. Makaaripi ole nsuwa nikelaka, Yesu ni arummwa awe aahivira Omwaako Olivera. Ole waari okathi wookiserya Yesu aarowa awe woona nsuwa, mpakha ohihimuxiwa wawe.

      Moohipisa, Yesu ni arummwa awe yaahiphiya oYerusalemu ni yaahikela empa yaarowa aya omwiira Paasikha. Awo yaahiwela ixikatta arowaka esaala yuulupale yaari vasulu. Opuro ole, yaahiphwanya itthu sotheene silokiheriwe ene wira amwiire Paasikha. Yesu aanilipelela moohakalala okathi ole, maana owo aahimmye so: “Kahiphavela vanjene olya ni nyuwano nìra nla na Pásikha, kihinatthi ohawa”.​—Luka 22:15.

      Iyaakha sinceene saavinre, yaahipacerihiwa yoolema ya ovirihiwa ekoopho ya eviinyu nihiku na Paasikha. Vano, nuumala okuxa ekoopho, Yesu aahimuxukhuru Muluku ohimyaka wira: “Mukuxeke evinyu ila, mukawaneke. Mana kinohimeryani wira, okhuma olelo vava, nkinwurya-tho evinyu mpakha vanrwaya Omwene wa Muluku”. (Luka 22:17, 18) Eyo yaanooniherya wira wiiviwa wawe waari vakhiviru.

      Okathi wa niira nne na Paasikha, yaahikhumelela etthu yoohilimaleleya. Maana Yesu aahivenya, orula nlaya nawe, khukuxa etuwalya. Moottharelana aahihela maasi mpasiyani. Okhala wene mwaneene etthoko aahaana oruma orapihiwa inawu sa aletto awe, woonasa wene, muteko owo waavariwa ni murumeyi. (Luka 7:44) Masi okathi ole, khaakhanle mwaneene etthoko, tivonto Yesu aarapinhe awe inawu saya. Khula murummwa aahikhalana eparakha yoovara muteko ole, masi khuuvo aavanre. Niireke waahikhala ohiiwanana eriyari ya arummwa ale? Hiyo khaninsuwela, masi awo yaahuuliwa muru vaavo yanwenhe aya Yesu orapihaka inawu saya.

      Vaavo Yesu aaphavela awe orapiha inawu sa Pedru, owo aahikhootta oriki: “Nnari! Khamunkirapiha-tho inawu saka!” Vano Yesu aahimwaakhula wira: “Miyo kahorapiheni-ru, khamumphwanela okhala ni miyo!” Moohakalala Pedru aahaakhula oriki: “Pwiya, weso khahiyó inawu-ru pahi: mukirapihe-tho matata ni muru!” Waakhula wa Yesu waahimutikiniha Pedru, maana Yesu aakhunle so: “Ole orampe, khamphavela-tho orapihiwa: tthiri uwo òthuwa othene. Vano nyuwo mothuwa, murohithuwasa othene anyu”.​—Yohani 13:8-10.

      Yesu aahirapiha inawu sa arummwa awe 12, ohela muhina inawu sa Yuda Isikaryoti. Nuumala Yesu owara nlaya nawe ni okilaathi vameesa, aahaakoha wira: “Nyuwo mosuwela ewirenlyakani? Nyuwo munkìrela ‘Mwixuttihi ni Pwiya’: mwiraka siso, khamunvonya, okhala wira ti siso. Vano, ntoko miyo korapihalyakani inawu, kinari Pwiya ni Mwixuttihi, nave-tho nyuwo muhana orapihana inawu. Tthiri miyo kihovahani nthonyeryo, wira ni nyuwo-tho mwireke ntoko siwirenlyakani. Kinohimeryani ekhweli wira: khavo murumeyi okhanle mulupale onvikana pwiy’awe, nnákhala mulipa-òrummwa mulupale onvikana ole omurumme. Nyuwo mosuwela itthu iya: vano, mwettelakaru, munoreriwa”.​—Yohani 13:12-17.

      Tthiri nna ntakiheryo nuulupale na wiiyeviha! Atthareli a Yesu khanitthuneya ophavela okhala opuro woopacerya, yiixoonaka okhala ootepa otthuneya, anaphwanela orumeeliwa. Nto, awo ahaana otthara ntakiheryo na Yesu. Ohiya yoolema ya orapiha inawu, masi aphaveleke wiiyeviha ni ohikhalana nthalu.

      • Okathi wa niira na Paasikha, etthu xeeni Yesu aalenle awe arummwa awe yooniherya wira wiiviwa wawe waari vakhiviru?

      • Xeeni vaari aya voohilimaleleya Yesu orapiha inawu sa arummwa awe?

      • Mwaha wa Yesu orapiha inawu sa arummwa awe, etthu xeeni iixuttinha awe?

  • Yoolya ya Ohiyu ya Apwiya
    Yesu ti Ephiro, Ekeekhai ni Ekumi
    • Yesu opacerihaka Yoolya ya Ohiyu ya Apwiya ori ene ni arummwa awe 11 oororomeleya

      MURU 117

      Yoolya ya Ohiyu ya Apwiya

      MATHEYO 26:21-29 MARKO 14:18-25 LUKA 22:19-23 YOHANI 13:18-30

      • YUDA AHIHIMMWA OKHALA NANVARIHA

      • YESU AAHIPACERIHA YOOLYA YA WUUPUWELELIWA OKHWA WAWE

      Wiilale ene niinanoru, Yesu aahiwiixuttiha wiiyeviha arummwa awe orapihaka inawu saya. Woonasa wene nuumala niira na Paasikha, Yesu aahihimya eprofesia ya Davidi oriki: “Kahikhalana mpatthani aka, amuroromelexaka, yowo kalyanaka, hatá yowo òkirukunuwela, khukhala nwanani aka”. Nuumala-vo, Yesu aahitthokiherya wira: “Mmosá a nyuwo onokivahererya”.​—Esalimo 41:10; Yohani 13:18, 21.

      Vano arummwa ale yaahipacerya owehana, anakoha wira: “Pwiya! Khino ti miyo?” Nave Yuda Isikaryoti aahikoha. Vano Pedru aahinvekela Yohani yoowo aamwaattamenle Yesu wira omukohe mutthu ene. Tivonto, Yohani aahimukoha Yesu wira: “Pwiya, t’ani yowo?”—Matheyo 26:22; Yohani 13:25.

      Yesu aahimwaakhula wira: “Ole kinrowaka orerya yolya vakhani, kinvahe, ti yowo”. Vano Yesu aahimeya ephaawu kurerya onanvaha Yuda, onahimya so: “Mwana a mutthu onorowa tthirí, ntoko silempwaya sa yowo. Masi, òtakhaliwa mulopwan’owo onrowa onvariha Mwana a mutthu! Fatari mutth’uwo ahàyariwe!” (Yohani 13:26; Matheyo 26:24) Vano Satana aahimukela Yuda. Mulopwana ole, aaheemererya opaka yootthuna ya Diabo, tivonto aahimmwale awe wira aari “òrimelene”.​—Yohani 6:64, 70; 12:4; 17:12.

      Nto Yesu aahimuleela Yuda wira: “Etthu enìranyu, mwiré vohipisa”. Arummwa akina yaahoona wira Yesu aamuhimya Yuda, maana taakhapelela ekaaxa yaaheliwa musurukhu wira ‘athume etthu yaphaveliwa onìrani, walá orowa wavaha musurukhu alipa-òhawa’. (Yohani 13:27-30) Vano Yuda aahikhuma wira onvarihe Yesu.

      Ohiyu ole wa niira na Paasikha, Yesu aahipaceriha enamuna esya ya yoolya. Owo aahikuxa ephaawu, aahipaka nivekelo na omuxukhuru Muluku. Nuumala-vo, aahikawanya onaavaha arummwa awe wira akhuureke. Yesu aahimmye wira: “Ela [enthoonyerya] erutthu aka, evaheriwe nyuwo. Mwireke iya, mukupuwelaka miyo”. (Luka 22:19) Okathi arummwa yaaviriha aya ephaawu, awo yaanikuxa anakhuura.

      Vano Yesu aahikuxa ekoopho ya eviinyu, aahipaka nivekelo omuxukhuruku Muluku, nuumala-vo aahaavaha arummwa awe. Vano khula murummwa aahiwurya eviinyu ele. Nto Yesu aahimmye wira: “Ekális’ila ti watàna wa nanano, opakiwe n’iphome aka, yela emwarexeliwe nyuwo”.​—Luka 22:20.

      Tivonto Yesu aahipaceriha yoolya ya wuupuweleliwa okhwa wawe, yeeyo atthareli awe yaarowa aya opakaka khula mwakha nihiku 14 na Nisani. Eyo enniwuupuxerya ele Yesu ni Tiithi awe apanke aya wira apinaatamu owaamini yoopoliwe yoottheka ni okhwa. Wuupuwelela okhwa wa Yesu onninvikana Paasikha aapakiwa ni aYuda, maana okhwa wa Yesu, onttittimiherya woopoliwa wa apinaatamu anaamini.

      Yesu aahimmye wira ephome awe “emwarexeliwe atthu othene, wira sottheka sileveleliwe”. Eriyari ya atthu awo anrowa oleveleliwa itampi saya, aakhala arummwa oororomeleya ni atthu akina oororomeleya. Awo ti yaale anrowa olamulelaka ni Yesu Momweneni mwa Tiithi awe.​—Matheyo 26:28, 29.

      • Eprofesia xeeni Yesu aahimmye awe, ni aavarihenle sai muteko?

      • Exeeni Yesu anvekenle awe Yuda opaka? Exeeni arummwa akina yuupuwela aya?

      • Niira xeeni nsya Yesu aapacerinhe awe? Tiivi yaari yoolakela aya?

  • Yaahivaanyihana Voohimya sa Ole Aari Muulupale
    Yesu ti Ephiro, Ekeekhai ni Ekumi
    • Arummwa a Yesu avaanyihanaka voohimya sa ole aari muulupalexa

      MURU 118

      Yaahivaanyihana Voohimya sa Ole Aari Muulupale

      MATHEYO 26:31-35 MARKO 14:27-31 LUKA 22:24-38 YOHANI 13:31-38

      • YESU AAHIVAHA MALAKIHERYO VOOHIMYA SA OKHULUPALE

      • YESU AAHIHIMYA WIRA PEDRU AMMUKHOOTTA

      • OPHENTA ONNAASUWANYEIHA ATTHARELI EKEEKHAI A YESU

      Ohiyu wookiserya ori ene ni arummwa awe, Yesu aahaavaha ntakiheryo nooloka na wiiyeviha, orapihaka inawu saya. Xeeni vaari aya vooloka Yesu opaka eyo? Okhala wira, arummwa awe yaari ootteettheya. Nnaamwi yiivaherenrye wa Muluku, awo yaanivikaniha ophavela omusuwela ole aari muulupalexa. (Marko 9:33, 34; 10:35-37) Ohiyu ole, awo yaahooniherya otteettheya waya.

      Maana eriyari ya arummwa ale “wahikhumelela-tho ovanyihana yaworu, t’ani a yawo òniwa okhala mulupalexa”. (Luka 22:24) Tthiri, Yesu aahiriipiwa murima vaavo aawenhe awe arummwa awe avaanyihanaka-tho! Yesu aarowa opaka exeeni?

      Ohiya waapwapwela arummwa ale mwaha wa moonelo aya woohiloka, moopixa murima Yesu aahaaleela wira: “Mamwene a mulaponi anaruma atthu ntoko axinene: ale analamula, amphavela wihaniwa ‘òrera murima’. Vano mwa nyuwo vahìreye siso. . . . Tthiri mulupale t’ani? T’ule okilanthe vamesa, walá ole onrumela?” Moottharelana, owuupuxeryaka ntakiheryo aavanhe awe wira atthareke, Yesu aahimmye wira: “Miyo kinkhala eríyari anyu ntoko murumeyi”.​—Luka 22:25-27.

      Nnaamwi yaari oohimalela, arummwa yaahikhala ni Yesu okathi wa mixankiho sinceene. Tivonto, Yesu aalenle awe wira: “Vano, ntoko Atithi sikivahalyaya omwene, siso-tho miyo kinimovahani omwene yowo”. (Luka 22:29) Tthiri alopwana ale yaari atthareli oororomeleya a Yesu. Owo aahaalipiherya wira orumeelaka nivarihano aapanke awe ni arummwa awe, awo yaarowa okela Momweneni wira alamuleleke ni Yesu.

      Nnaamwi arummwa yaarina eparakha ele yuulupale, awo nlelo yaari apinaatamu oohimalela. Nto Yesu aahaaleela wira: “Satana òvekela wira awehereryeni, ntoko sinveriwaya mele”, yaawo animwaramwareya yaaveeriwaka. (Luka 22:31) Nave Yesu aahaalopola oriki: “Nyuwo othene anyu munokwattuliwa ohiy’ula mwaha wa miyo: mana volempwa wira: ‘Kinommana makampusi, vano ipwittipwitthi sinomwareya’”.—Matheyo 26:31; Zakariya 13:7, Tradução do Novo Mundo.

      Pedru aahikhootta eyo, nto mowiiroromela, aahimmye wira: “Othene yakwattuliwa mwa nyuwo, nto miyo nkinkwattuliwa!” (Matheyo 26:33) Yesu aahimuleela Pedru wira ohinatthi muthupi wiipa ikwaha piili, Pedru ammukhootta Yesu. Masi, Yesu aahincererya oriki: “Miyo kiholompelani nyuwo, Simoni, wira wamini wanyu ohihononeyé. Vano nyuwo, mwahokolowela wa miyo, mwalipihe axinn’inyu”. (Luka 22:32) Nlelo Pedru aahilipiherya oriki: “Nnari! Nkinorunani, mpakha okhwa ni nyuwo”. (Matheyo 26:35) Nave arummwa akina yaahihimya etthu emosaru.

      Yesu aahaaleela arummwa awe wira: “Nlelo kinokhala ni nyuwo okathi vakhani. Nyuwo munokiphavela: vano kinohimeryani nyuwo-tho yeyo yàhimenryaka aYuda wira: ‘Nipuro kinrowaka, nyuwo khamunwerya ophiya’”. Nuumala-vo, Yesu aahincererya oriki: “Kinovahani nikano na nanano: mphentaneke mukina ni mukhw’awe. Sisale miyo kophentalyakani, siso-tho nyuwo muhana ophentana. Atthu othene anosuwela wira mwá awixutti aka, mwaphentanaka mukina ni mukhw’awe”.​—Yohani 13:33-35.

      Nuumala omwiiwa Yesu ohimyaka wira aamukhala ni yaawo okathi vakhaani, Pedru aahimukoha Yesu wira: “Pwiya munrowa vayí?” Yesu aahimwaakhula wira: “Onrowaka, nyuwo khamunwerya okitthara nanano va: munokitthara oholo onkelelahu”. Otikinihiwe ene, Pedru aahimukoha wira: “Pwiya, kihinweryela-ni wottharani nanano vava? Miyo kòlikanano wokhwelani”.​—Yohani 13:36, 37.

      Vano okathi Yesu aarumme awe arummwa awe orowa olaleerya oGalileya, ahaalela wira khiyaatthuneya okuxa musurukhu aahiiso murupa wa yoolya. (Matheyo 10:5, 9, 10) Vano, Yesu aahaakoha wira: “Yahikhala etthu yòthonweni?” Awo yaahimwaakhula wira: “Nnari, khiyàkhanle”. Nto muhoolo mwaya yaarowa opaka exeeni? Mooluluwanya Yesu aahaaleela wira: “Nto vano, ole orina murupa, akuxeke: siso njokha [murupa], akuxeke. Ole ohikhalanne ekatana, atumihe nlaya nawe, athume emosá. Mana kinolèlani wira: ehana omalelihiwa mwa miyo ele elempwe wira: ‘Owo ùpuweliwa wira t’otakhala’. Tthiri, sothene silempwe mwaha wa miyo sinrowa omalelihiwa”.​—Luka 22:35-37.

      Yesu aahimya okathi aarowa awe okhomeliwa vamwirini va nihaaxeryo eriyari ya atakhali aahiiso anakrime. Tivonto, atthareli awe yaarowa olupatthiwaka vanceene. Awo yoona wira yaari oolikana ene, tivonto yaahimmye aya wira: “Pwiya, ikatana iya va, pili”. Yesu aahiwaakhula wira: “Pahi!” (Luka 22:38) Okhala wira yaahikhalana ikatana piili, Yesu aahittottela mureerelo owiixuttiha etthu yuulupale.

      • Xeeni arummwa yaavaanyihana aya? Yesu aakhalihenrye sai?

      • Mwaha woopaka nivarihano ni awiixutti awe oororomeleya, exeeni yaawehererya aya?

      • Yesu aamukhalihenrye sai Pedru yoowo airoromela?

  • Yesu ti Ephiro, Ekeekhai ni Ekumi
    Yesu ti Ephiro, Ekeekhai ni Ekumi
    • Yesu ori ene esaala ya vasulu ni arummwa awe 11 oororomeleya

      MURU 119

      Yesu ti Ephiro, Ekeekhai ni Ekumi

      YOHANI 14:1-31

      • YESU AAROWA OLOKIHERYA OPURO

      • YESU AAHAALEIHERYA ATTHARELI AWE NAMAKHALIHERYA

      • TIITHI TI MUULUPALE ONVIKANA YESU

      Ori ene ni arummwa awe esaala ya vasulu, nuumala niira na wuupuwelela, Yesu aahaalipiha oriki: “Muhìniwé-tho murima. Mmwamini Muluku: mukamini miyo-tho”.—Yohani 13:36; 14:1.

      Yesu aahaaleela nthowa naya arummwa ale yahaatthuneya aya wiiniwa murima mwaha woorowa wawe, oriki: “Owannyeya Atithi aka, kharere-wo mapuro òkhala. . . . Miyo kinrowa olokiha nipuro nanyu. Karowá, kòlokiheryani nipuro, kinohokolowa-tho kokuxeni, wira nipuro ninrowaka okhala, ni nyuwo-tho mwakhaleke nipuro nenlo”. Masi, arummwa ale khayiiwexenxe wira aalavula sa orowa wawe wiirimu. Nto Tome aahimukoha Yesu wira: “Pwiya, khaninsuwela onrowanyu. Ninwerya sai osuwela ephiro ene?”​—Yohani 14:2-5.

      Yesu aahimwaakhula wira: “Miyo k’ephiró. Miyo k’ekekhayí. Miyo k’ekumí”. Nto mutthu oneemererya soowiixuttiha ni otthara ntakiheryo na Yesu, onoorowa wa Tiithi. Yesu aahimmye wira: “Khavo onwerya orowa w’Atithi, ahivinre mwa miyo”.​—Yohani 14:6.

      Okhala wira Filipi aaninwiriyana oratteene, owo aahimukoha oriki: “Pwiya, nòniheryeni Atithi! Vavo voniphiyerya”. Woonasa wene, Filipi aaphavela onweha Muluku ntoko siisaale Moise, Eliya ni profeta Yesaya yooniheriwa aya. Masi arummwa ale yaahikhalana etthu yaavikana sowoonihiwa iye. Yesu aahittittimiherya eyo ohimyaka wira: “Nyu Filipe! Kokhala mahiku manjene sisa ni nyuwo: ninlelo khamunkisuwela? Ole okònne miyo, owònne Atithi”. Tthiri, Yesu aahooniherya moomalela mikhalelo sa Tiithi awe; tivonto okhala ni Yesu waamulikana ni onweha Tiithi awe. Tthiri Tiithi aahiiso Muluku ti muulupale onvikana Mwaana, tivonto Yesu aahimmye awe wira: “Molumo kinohimeryakani khahiyó awaka”. (Yohani 14:8-10) Arummwa ale yaanoona wira ovuwa wotheene mwaha wa soowiixuttiha sawe, Yesu anvaha Tiithi awe.

      Arummwa yaahoona miteko sootikiniha ni yaahimwiiwa Yesu okathi aalaleya awe ihapari sooreera sa Omwene wa Muluku. Vano, Yesu aahaaleela wira: “Kinolèlani ekhweli wira: ole onikamini, yowo-tho onovara miteko sinvaraka: hatá onovara sulupalexa ovikana iya”. (Yohani 14:12) Yesu khaaphavela ohimya wira arummwa awe yaarowa opaka miiriirya ovikana iye aapaka awe. Masi, awo yaarowa olaleerya okathi munceene avaraka mittetthe sinceene ni waaphwanya atthu anceene.

      Nave, nuumala Yesu orowa, awo khiyaarowa okhala mekhaya, maana aahaaleiherya oriki: “Mwakivekelaka etthu p’itthu ni nsina naka, kinowirelani”. Nave Yesu aalenle wira: “Miyo kinimwavekela Atithi, yovaheni mulipa-òkhaliherya mukina, wira akhaleke ni nyuwo mahiku othene: owo” ti munepa ‘w’ekekhai’. (Yohani 14:14, 16, 17) Yesu aahaalipiherya wira yanvahiwa munepa wootteela ntoko mulipa-ookhaliherya. Eyo yaahiiraneya nihiku na Pentekoositi.

      Yesu aahimmye wira: “Nlelo okathi vakhani, numalá, atthu khankona-tho: nto nyuwo munokona-tho, okhala wira miyo ka mukumi, nave nyuwo munokhala akumi”. (Yohani 14:19) Nuumala Yesu ohihimuxiwa, aamukhumelela wa arummwa awe ni erutthu ya opinaatamu. Nto muhoolo mwaya aamwaahihimuxa wira yakhaleke ni yena wiirimu.

      Vano, Yesu aahihimya ekeekhai yookhweya, oriki: “Ole onakhela ikano saka, anettela, yowo t’onkiphenta. Vano ole onkiphenta onophentiwa n’Atithi: nave miyo kinomphenta, kinimwìsuweliha wa yowo”. Vano murummwa Yuda yoowo-tho iitthaniwa Tadeyo, aahimukoha Yesu wira: “Pwiya, exeni entthunanyu wisuweliha wa hiyo pahi, ohikhanle w’atthu othene?” Yesu aahimwaakhula wira: “Akhalá mutthu onkiphenta, onimwettela molumo aka. Vano Atithi anomphenta yowo . . . Ole ohinikiphenta, khanettela molumo aka”. (Yohani 14:21-24) Moovirikana ni atthareli awe, olumwenku khonimoona Yesu okhala ephiro, ekeekhai ni ekumi.

      Okhala wira Yesu aamurowa, moota xeeni awiixutti awe yaarowa aya owerya wuupuwela itthu Yesu aawiixuttinha awe? Yesu aatthokihenrye so: “Vano mulipa-òkhaliherya”, munepa wootteela “Atithi anrowaya wovelelihani ni nsina naka, eyo enimoxuttihani itthu sothene, enowupuxeryani sothene sohimenryakani”. Arummwa ale yaahoona owerya munepa wootteela orina aya, nto eyo yaanaamaaliha vanceene. Yesu aahincererya oriki: “Kinohiyeryani murettele: kinovahani murettele aka. . . . Muhìniwé murima: muhòvé”. (Yohani 14:26, 27) Tthiri arummwa yaahikhalana mathowa oohiiniwa murima ni oohoova, maana yaarowa olakiheriwaka ni okhapeleliwa ni Tiithi awe Yesu.

      Moohipisa, okhapelela wa Muluku waarowa wooneya. Yesu aahimmye wira: “Mulupale òlumwenk’ula ohanle orwa. Nto owo kharina etthu ni miyo”. (Yohani 14:30) Diabo aahiwerya omukela Yuda wira opakeke yootthuna ya Diabo. Okhala wira Yesu khaarina etampi, Satana khaawerya omukela wira omuhiihe omurumeela Muluku. Nave khiivo etthu Diabo aarowa awe opaka wira okhoottiherye ohihimuxiwa wa Yesu. Nthowa xeeni? Yesu aahimmye so: “Kinnetta ntoko Atithi sikirummyaya”. Nto aanikupali wira Tiithi awe ammuhihimuxa.​—Yohani 14:31.

      • Opuro xeeni Yesu aarowa awe? Yesu aamwaakhunle sai Tome yoowo aamukonhe ephiro ya orowa opuro owo?

      • Woonasa wene, exeeni Filipi aaphavela awe wira Yesu opake?

      • Moota xeeni atthareli a Yesu yaarowa aya opaka itthu onvikana Yesu?

      • Xeeni vari aya voomaaliha osuwela wira Tiithi ti muulupale onvikana Yesu?

  • Yaahaana Okumiherya Mihokorokho ni Okhala Apatthani a Yesu
    Yesu ti Ephiro, Ekeekhai ni Ekumi
    • Yesu olavulaka ni arummwa awe vaavo anikhuma aya esaala ya vasulu

      MURU 120

      Yaahaana Okumiherya Mihokorokho ni Okhala Apatthani a Yesu

      YOHANI 15:1-27

      • MWIRI WEKEEKHAI WA EVIDERA NI IRITTA

      • MOOTA WOOKHALA MOOPHENTANI MWA YESU

      Okathi Yesu aavaanela awe ni arummwa awe oororomeleya, owo aahaalipiha vanceene. Yesu aahipaka nlikanyiho noovara murima.

      Yesu aapacenrye ohimyaka wira: “Miyo ka mwiri wekekhai wa videra: Atithi aka ti mulipa-òlima”. (Yohani 15:1) Nlikanyiho nawe naaniwuupuxerya etthu yaahimmwale iseekulu sinceene saavinre, voohimya sa nloko na Isarayeli nenno naari ntoko ematta ya evidera ya Yehova. (Yeremiya 2:21; Hoseya 10:1, 2) Masi Yehova aahikhootta nloko nne. (Matheyo 23:37, 38) Vano Yesu aahihimya yowiixuttiha esya. Yesu aari ntoko ematta ya evidera, yeeyo Tiithi awe aalima awe okhuma nihiku aamuthanlale awe ni munepa wootteela mwaakha wa 29 EC. Masi, Yesu aahooniherya wira ematta ele ya evidera, yaathoonyerya itthu sinceene.

      Yesu aahimmye so: “Eritta yothene eri mwa miyo, ehinìma mihokorokho, Atithi annìkittha. . . . Ntoko eritta ehinweryaya wima mihokorokho mekhaya, ehikhanle vamwirini vaya: siso-tho nyuwo khamunìma mihokorokho, mwahikhaleké mwa miyo. Miyo ka mwiri: nyuwo mwá iritta”.​—Yohani 15:2-55.

      Yesu aahaalipiherya arummwa awe oororomeleya wira nuumala orowa aamwaarumihela namakhaliherya, eyo piiyo, munepa wootteela. Mahiku 51 muhoolo mwaya, okathi arummwa ni atthu akina yaakhenle aya munepa wootteela, awo yaahikhala iritta sa mwiri wa evidera. Nto “iritta” sotheene saahaana okhala soowuuraana ni Yesu. Wira apakeke exeeni?

      Yesu aatthokihenrye wira: “Ole onkhala mwa miyo, nave miyo kikhalaka mwa yowo, owo onnìma mihokorokho sowatta. Tthiri, mwahikhalé mwa miyo, khivo enweryanyu wira”. Tthiri “iritta” iya, eyo piiyo, atthareli awe oororomeleya, yaarowa okumiheryaka mihokorokho sinceene. Yampaka eyo, okathi yaarowa aya wiimananihaka otakiha mikhalelo sa Yesu, waaleela atthu akina Omwene wa Muluku ni waapaka awiixutti. Ankhi akhala wira ookhala mutthu ohiniiraana ni Yesu ni ohinikumiherya mihokorokho? Yesu aakhunle oriki: “Akhalá mutthu ohinkhala mwa miyo, onoriheliwa otá”. Mwa enamuna ekina, Yesu aahimmye wira: “Nyuwo mwakhalá mwa miyo, nave molumo aka yakhalaka mwa nyuwo, nvekeleke etthu p’itthu entthunanyu: munovahiwaka”.​—Yohani 15:5-7.

      Vano Yesu aahilavula etthu aahimmye awe ikwaha piili, eyo piiyo, wiiwelela sooruma sawe. (Yohani 14:15, 21) Yesu aahooniherya enamuna arummwa awe yaakhanle aya oopaka eyo, oriki: “Mwettelaka soruma saka munokhala mophentani mwaka, ntoko miyo kinettelaka soruma s’Atithi, kinikhalaka mophentani mwaya”. HMasi vannitthuneya opaka etthu ekina ohiya paahi omphenta Yehova Muluku ni Yesu. Maana Yesu aahimmye wira: “Nikano kinorumakani ti nla: mphentaneke mukina ni mukhw’awe ntoko miyo kophentalyakani. Khavo onaphenta akhw’awe vanjene onvikana ole onleva ekumi awe mwaha w’apatthani awe. Nyuwo munokhala apatthani aka, mwettelakaru itthu kinorumakani”.​—Yohani 15:10-14.

      Okathi vakhaani paahi, Yesu aarowa wooniherya ophenta wawe ovahaka okumi awe wira owoopole atthu otheene animwaamini. Ntakiheryo nawe naarowa waakhaliherya atthareli awe, ophentanaka mukina ni mukhwaawe ni murima wotheene. Ophenta iwo waarowa waasuwanyeihaka ntoko Yesu aahimmye awe wanipacerya, oriki: “Atthu othene anosuwela wira mwá awixutti aka, mwaphentanaka mukina ni mukhw’awe”.​—Yohani 13:35.

      Arummwa yaahaana osuwela etthu yaamwiiriha Yesu owiitthana “apatthani”. Yesu aahihimya etthu yaamwiirinhe waahimya okhala apatthani awe oriki: “Kiniwirelani apatthani aka, okhala wira kihosuwelihani sothene siwìwalyaka Atithi”. Tthiri, eparakha yuulupale okhalana wataana wooloka ni okhala apatthani a Yesu ni osuwela itthu Tiithi awe aamulenle awe! Wira avikanihe okhalana wataana wooloka iwo, Yesu aahaaleela wira yaahaana ‘wira sorera’ aahiiso okumiherya mihokorokho. Akhala wira yampaka eyo, Yesu aalenle wira: “Etthu p’itthu enavekelanyu Atithi ni nsina naka awo animovahani”.​—Yohani 15:15, 16.

      Ophentana eriyari ya “iritta”, eyo piiyo, awiixutti awe, wamwaakhaliherya ovilela itthu saarowa okhumelela. Yesu aahaalopola wira olumwenku waarowa waanyokhaka. Tivonto aalipinhe awe oriki: “Atthu a vathí-va yonyokhakani, musuwele sana wira apajenrye okinyokha miyo. Nyuwo mwàri mw’atthu awo, awo yamophentani ntoko akhw’aya. Vano nyuwo khamuhiyó-tho atthu a vathí-va, . . . tivó atthu awo vanonyokhayani”.​—Yohani 15:18, 19.

      Otthokiheryaka nthowa naya olumwenku waarowa aya waanyokhaka, Yesu aahincererya wira: “Awo anrowa owirelani sothene iya mwaha wa nsina naka, okhala wira khanasuwela Atithi akirumme”. Yesu aahimmye wira miiriirya aapaka awe saanaaphukela atthu ale yaamunyokha, oriki: “Kahìrale vamaithoni vaya sotikiniha sihìryalyawe mutthu mukina, khiyàtthek’etthu: nto vano, awo ahòna sotikiniha, ohiya vo, annikinyokha miyo vamosá n’Atithi”. Tthiri omunyokha waya, waanaakhwaniherya eprofesia.​—Yohani 15:21, 24, 25; Esalimo 35:19; 69:5.

      Yesu aahitthikela waaleiherya namakhaliherya, eyo piiyo, munepa wootteela. Atthareli awe otheene, annivahiwa ikuru iya soowerya ni sinnaakhaliherya okumiherya mihokorokho sinvaha “onamona”.​—Yohani 15:27.

      • Nlikanyiho na Yesu, tani ori mulipa-oolima, ematta ya evidera ni tani ari iritta?

      • Mihokorokho xeeni Muluku onlipelela awe wira iritta sikumiheryeke?

      • Awiixutti a Yesu anrowa okhala sai apatthani awe? Exeeni enaakhaliherya ovilela vaavo annyokhiwa aya ni olumwenku?

  • “Mulipihe Murima: Miyo Koxintta Elapo Ela ya Vathí”
    Yesu ti Ephiro, Ekeekhai ni Ekumi
    • Arummwa axankale ene vaavo Yesu onaalopola awe

      MURU 121

      “Mulipihe Murima: Miyo Koxintta Elapo Ela Ya Vathí”

      YOHANI 16:1-33

      • MOOHIPISA ARUMMWA KHIYAAROWA-THO ONWEHA YESU

      • ORIIPIWA MURIMA WA ARUMMWA WAAMUKHALA OHAKALALA

      Yesu ni arummwa awe yaahikhuma esaala ya vasulu, opuro yaamwiira aya Paasikha. Nuumala waavaha miruku sootthuneya, Yesu aahimmye so: “Kinohimeryani itthu iya wira muhimoré mwehereriwaka”. Xeeni nlopolo nna naari aya nootthuneya? Yesu aahaaleela wira: “Munimòmoliwa mmuthukumanoni. Hatá onophiya okathi atthu anrowaya owivani, yupuwelaka wira animuttittimiha Muluku”.​—Yohani 16:1, 2.

      Woonasa wene eyo yaahaaxankiha arummwa. Nnaamwi Yesu aalenle wira olumwenku wamwaalupatthaka, Yesu khaalenle wira yaarowa wiiviwa. Nthowa xeeni? Yesu aahimmye wira: “Miyo nkohimenryeni itthu seiya okhuma wopajeryani, okhala wira kakhala ni nyuwo”. (Yohani 16:4) Vano Yesu aahaalopola ohinatthi orowa wiirimu. Maana eyo yaamwaakhaliherya muhoolo mwaya ohikhumuwa.

      Yesu aahivikaniha oriki: “Vano kinrowa w’Atithi akirumme: vano, mwa nyuwo khavo onkikoha wira: ‘Munrowa vai?’” Wanipacerya, arummwa yaahimukoha Yesu opuro aarowa awe. (Yohani 13:36; 14:5; 16:5) Okhala wira aahaaleela wira yaamulupatthiwa, eyo yaahincererya oriipiwa waya murima. Vano khiyaawenrye omukoha-tho voohimya sa ovuwa aawehererya awe aahiiso ele yaarowa owiiraneela arumeyi eekeekhai. Yesu aahihimya wira: “Mwaha wo wohimeryani itthu iya, murim’anyu ohoripani vanjene”.​—Yohani 16:6.

      Nuumala-vo, Yesu aahitthokiherya oriki: “Vano miyo kinolèlani ekekhai wira: vanorerelani miyo orowá. Tthiri miyo kahiroweru, mulipa-òkhaliherya khanrwa okhala ni nyuwo. Miyo karowá, kinimorumihelani yowo”. (Yohani 16:7) Nuumala Yesu wiiviwa ni orowa wiirimu, arummwa yaamwaakhela munepa wootteela. Nto aamwaarumihela namakhaliherya wira aakhaaliheryeke atthu awe a khula opuro valaponi.

      Nto munepa wootteela, ‘wamwavanya atthu mwaha wa yottheka, mwaha wa xariya ni mwaha w’olamula’. (Yohani 16:8) Tthiri, vannooneya wira olumwenku khonimwaamini Mwaana a Muluku. Mwaha wa orowa wiirimu, waamooniherya exariya ya Yesu ni wira Satana “mulipa-òwerya a vathí-va” onniphwanela ophukeliwa.​—Yohani 16:11.

      Yesu aahivikaniha oriki: “Nlelo kihana itthu sinjene so wohimeryani: nto nyuwo munnojela wiwa n’osuwela nanano va”. Okathi yaarowa aya ovahiwa munepa wootteela, waamwaakhaliherya wiiwexexa ‘ikekhai sothene’ ni okhala moovarihana ni ikeekhai iyo.​—Yohani 16:12, 13.

      Arummwa yaahiriipiwa murima nuumala omwiiwa Yesu ohimyaka wira: “Ohanle okathi vakhani muhikòneké: vano-tho okathi vakhani mukòneké-tho”. Awo yaanikohana ele Yesu aaphavela awe ohimya. Okhala wira Yesu aahisuwela wira yaaphavela omukoha voohimya sa mwaha ole, owo aahaatthokiherya wira: “Kinolèlani ekhweli wira: nyuwo munimunla, munimwikhupanyerya: vano atthu a vathí anotteliwa murima. Nyuwo munoripiwa murima, nto oripiwa wanyu murima onorukunuwa okhalé otteliwa murima”. (Yohani 16:16, 20) Nuumala Yesu wiiviwa makaaripi wa nihiku naattharelana, ahooleli a itiini yaahitteeliwa murima, masi awiixutti yaahiriipiwa murima. Muhoolo mwaya, nuumala Yesu ohihimuxiwa, oriipiwa waya murima waahirukunuwa khukhala otteeliwa murima! Nave yanvikaniha ohakalala okathi Muluku aarowa awe waavaha munepa wootteela.

      Olikanyihaka mukhalelo wa arummwa ni muthiyana ohanle oyara, Yesu aahimmye so: “Muthiyana ayaraka onnihawa vanjene, okhala wira wophiya okathi awe. Vano, amalá omuyara mwan’awe, khanupuwela-tho ohawa iwo: onnitteliwa murima, okhala wira ohòrwa mutthu mulaponi”. Yesu aahaalipiha arummwa awe oriki: “Siso-tho nyuwo: munnìniwa murima okathi ula. Nto miyo kinowònani-tho: vano, murim’anyu onotteliwa. Otteliwa wanyu murima iwo khavo oniwakhani”.​—Yohani 16:21, 22.

      Okathi ole, arummwa khiyaapaka mavekelo mwa nsina na Yesu. Nto vano Yesu aahihimya wira: “Nihiku nenlo, munovekela [wa Atithi] ni nsina naka”. Xeeni yaarowa aya ovekelaka mwa nsina na Yesu? Khahiyo wira Tiithi awe onookhootta waakhula mavekelo aya. Tthiri Yesu aahimmye wira: “Atithi ene yawo annophentani, mana nyuwo mokiphenta miyo . . . kikhumme wa Muluku”.​—Yohani 16:26, 27.

      Moolumo oolipiha a Yesu, yaahaatteeliha murima arummwa mpakha ohimya wira: “Tivó, nihamini wira mukhumme wa Muluku”. Moohipisa, waamini waya waarowa weehereriwa. Tthiri Yesu aahihimya itthu saarowa okhumelela muhoolo, oriki: ‘Onophiya okathi, okathi ene ti yola, onkelanyu omwareya, khula mutthu mpantte awe, mukihiye mekhaka’. Vano Yesu aahaalipiherya oriki: “Kihohimeryani itthu iya, wira mphwanye murettele mwa miyo. Nyuwo munimona masoso vathí-va. Vano mulipihe murima: miyo koxintta elapo ela ya vathí”. (Yohani 16:30-33) Masi, Yesu khaarowa waahiya mekhaya. Yesu aahaalipiherya wira yanwerya oxintta olumwenku ntoko Yesu aawenrye awe. Akhala wira awiixutti yanvikaniha opaka yootthuna ya Muluku, hata Satana ni olumwenku awe eereryaka ohonona ororomeleya waya, awo yaamuxintta olumwenku.

      • Nlopolo xeeni Yesu aavanhe awe naaxankinhe arummwa?

      • Xeeni arummwa yahaamukonhe aya-tho Yesu?

      • Mutthokiherye moota oriipiwa murima wa arummwa waarowa aya okhala otteeliwa murima?

  • Nivekelo Nookiserya Yesu Aapanke Awe Esaala ya Vasulu
    Yesu ti Ephiro, Ekeekhai ni Ekumi
    • Yesu owenhe ene wiirimu ovekelaka ohoolo wa arummwa awe

      MURU 122

      Nivekelo Nookiserya Yesu Aapanke Awe Esaala ya Vasulu

      YOHANI 17:1-26

      • MAREELIHO ANIKHUMELELA MWAHA WOOMUSUWELA MULUKU NI YESU

      • ELE ENITAPHULELA AYA OKHALA MMOSARU YEHOVA, YESU NI AWIIXUTTI

      Okhala wira aanaaphenta vanceene arummwa awe, Yesu aahaalokiherya ohinatthi orowa wiirimu. Vano Yesu aahiweha wiirimu onanvekela Tiithi awe oriki: “Munvuwihe Mwan’inyu, wira Mwan’inyu yowo òvuwiheni-tho nyuwo. Tthiri nyuwo monvaha owerya wo waruma atthu othene, wira àvahe ekumi yohimala othene ale anvaherenryanyu”.​—Yohani 17:1, 2.

      Mwekeekhai, Yesu aanisuwela wira ovuwihiwa Muluku etthu yootepa otthuneya. Tthiri, nlipelelo na okumi woohimala Yesu aalavunle awe, naahaalipiha arummwa awe! Okhala wira Yesu oovahiwa “waruma atthu othene”, nto atthu awo anoowerya waakhela mareeliho a mukuttho ovanha awe. Masi atthu vakhaani paahi tanrowa ophwanya mareeliho awo. Nthowa xeeni? Maana atthu anrowa waakhela mareeliho a mukuttho wa Yesu taale anikhala moovarihana ni masu a Yesu ani: “Vano, ekumi yohimala t’ila: wosuwelani nyuwo, mukhanle Muluku mmosáru èkekhai, n’omusuwela Yesu Kristu, yowo omurummyanyu”.​—Yohani 17:3.

      Mutthu ohaana omusuwela oratteene Tiithi ni Mwaana, ni okhalana wataana woolipa. Mutthu owo ohaana othokorerya myaha ntoko Yehova ni Yesu anoonela aya. Nave, ohaana wiimananiha otakiha mikhalelo saya suulupale vaavo onaathokorerya awe atthu akina. Nave ohaana osuwela wira ovuwihiwa wa Muluku etthu yootepa otthuneya ovikana waakhela okumi woohimala. Vano, Yesu aahitthikela mwaha aalavula awe.

      Owo aahimmye so: “Miyo kihovuwihani vathí-va: komaliha muteko wakirummyanyu ovara. Vano, Tithi, mukivuwihe vamaithoni vanyu, ovuwa weiwe warinaka vamosá ni nyuwo olumwenku ohinatthi okhala”. (Yohani 17:4, 5) Nto, Yesu aavekela wira nuumala ohihimuxiwa, ottikiheriwe ovuwa aarina awe wiirimu.

      Masi, khahiyo wira Yesu aarooliyala muteko aavanre awe okathi aalaleerya awe. Maana aahivekela wira: “Nyuwo muhathanla atthu akina a vathí-va, khukivaha. Awo yari awinyu, vano nyuwo mukivaha atthu yawo. Miyo kihasuweliha nsina ninyu, vano awo ahettela molumo anyu”. (Yohani 17:6) Okathi Yesu aalaleerya awe, khahiyo paahi aixuttinhe oromola nsina na Muluku, eyo piiyo, Yehova. Masi aahaakhaliherya arummwa awe osuwela yootaphulela ya nsina na Muluku, mikhalelo sawe ni moota onaathokorerya awe apinaatamu.

      Arummwa yaahimusuwela Yehova, muteko wa Mwanawe ni itthu Yesu iixuttinha awe. Moowiiyeviha, Yesu aahimmye wira: “Awo ahàkhela ehapar’iyo, àsuwelexa wira vekekhai miyo kikhummé wa nyuwo, khwamini wira ti nyuwo mukirumme”.—Yohani 17:8.

      Yesu aahooniherya ovirikana okhanle eriyari ya atthareli awe ni atthu akina, ohimyaka wira: “Miyo kinalompela yawo. Nkinavekelela atthu a mulaponi mu: kinalompela ale mukivahalyanyu, okhala wira t’awinyu . . . Tithi òwarya! Mwakhapelele n’uwerya wanyu ale akivahalyanyu, wira ekhalé mmosáru, sisale nyuwo ni miyo siryahu mmosáru pahi. . . . Kihasuka yawo: khavo orimenle nnákhala mmosá, omuhiya ole ari òrimelene”, eyo piiyo, Yuda Isikaryoti, yoowo aarowa onvariha Yesu.—Yohani 17:9-12.

      Yesu aahivikaniha ovekela oriki: “Atthu a vathí-va ahanyokha, . . . Nkinovekelani wira mwakumihe molumwenkuni, nto wira nwakiherye mutakhali. Awo khahiyó a vathí-va, sisale miyo kihikhanlyaka a vathí-va”. (Yohani 17:14-16) Arummwa ni awiixutti akina a Yesu ankhala olumwenku ola, yoowo onlamuleliwa ni Satana. Masi ahaana ovikaniha ohiirela mpantta miteko sootakhala sa elapo ela. Moota xeeni?

      Awo ahaana okhala oowaarya, wira amurumeeleke Muluku, avarihelaka muteko Soolempwa sa eHeeberi ni ikeekhai Yesu iixuttinha awe. Yesu aavekenle wira: “Mwakhalihe awinyu vomalela mwaha w’ekekhai: ekekhai iyo ti nulumo nanyu”. (Yohani 17:17) Muhoolo mwaya arummwa akina yaarowa olepa iliivuru siniirela mpantta “ekekhai”, yeeyo enimwiiriha mutthu okhala oowaarya.

      Nave aakhala atthu akina yaarowa weemererya “ekekhai”. Tivonto Yesu aavekenle awe wira: “Nkinalompela awixutti akaru yala pahi: kinalompela-tho ale antthuna okamini mwaha w’olaleya wa yala”. Xeeni Yesu ohalaka waavekelela? Yesu aahimmye so: “Mwiré wira othene ekhale mmosáru, ntoko nyuwo, Tithi, muryanyu mwa miyo, ni ntoko miyo kiryaka mwa nyuwo: yawo-tho ekhale mmosáru mwa hiyo”. (Yohani 17:20, 21) Khahiyo wira Yesu ni Tiithi awe mutthu mmosaru. Masi ari mmosaru maana annivara itthu sotheene mowiiraana. Tivo Yesu aavekenle awe wira atthareli awe akhaleke oowiiraana.

      Vahinatthi, Yesu aahimuleela Pedru ni arummwa akina wira aamurowa olokiherya opuro aya wiirimu. (Yohani 14:2, 3) Vano Yesu aahitthikela mwaha ole, ovekelaka wira: “Tithi, ale akivahalyanyu, kimphavela wira weiwo kinrowaka okhala, yawo-tho yakhaleke weiwo vamosá ni miyo, wira yone ovuwa waka, weiwo okivahalyanyu. Tthiri nyuwo mokiphenta okhuma ohinatthi opattuxiwa olumwenku”. (Yohani 17:24) Masu ala, annooniherya wira ahinatthi Adamu ni Eva waayara anamwane, Muluku onnimphenta Mwanawe mmoseene, yoowo aarowa okhala Yesu Kristu.

      Yesu aahimaliha nivekelo nawe, ottittimiheryaka nsina na Tiithi awe ni moota Muluku onaaphenta awe arummwa awe ni otheene ale aneemererya “ekekhai”, oriki: “Miyo kihasuweliha nsina nanyu, nave kinotepa wasuweliha, wira ophenta onkiphentananyu okhale mwa yawo, nave miyo-tho kikhale mwa yawo”.​—Yohani 17:26.

      • Ontaphulela exeeni omusuwela Muluku ni Mwanawe?

      • Mwa inamuna xeeni Yesu aasuwelinha awe atthu nsina na Muluku?

      • Onitaphulela exeeni okhala mmosaru Yehova, Yesu ni anamakokhorela eekeekhai?

  • Yesu Aahivekela Oriipiwe Ene Murima Vanceene
    Yesu ti Ephiro, Ekeekhai ni Ekumi
    • Yesu ovekelaka ojardim ya oJeseemani, Pedru, Yakobo ni Yohani arupaka

      MURU 123

      Yesu Aahivekela Oriipiwe Ene Murima Vanceene

      MATHEYO 26:30, 36-46 MARKO 14:26, 32-42 LUKA 22:39-46 YOHANI 18:1

      • YESU ORI ENE EJARDIM YA OJESEEMANI

      • AAHIRETTHEELA NTOKO MATTOITTOI EEPHOME

      Yesu aahimaliha ovekela ni arummwa awe oororomeleya. Nto “yahìpa isipo sa Pásikha, numalá yahivenya enarowa Omwako Olivera”. (Marko 14:26) Awo yaahirowa mpantta onikhuma nsuwa, opuro wiihaniwa ejardim ya oJeseemani, opuro yoowo Yesu aamakela awe orowa.

      Nuumala ophiya opuro wooreera waari miri sa olivera, Yesu aahaahiya opuro ole arummwa awe 8. Woonasa wene waattamela opuro waakeliwa aya ejardim ele, Yesu aahaaleela arummwa awe wira: “Mukilathi vava: miyo kinrowa iwe olompa”. Yesu aahaakuxa arummwa awe araru, Pedru, Yakobo ni Yohani, onarowa mujardim. Yesu aahiriipiwa murima aaleela wira: “Murim’aka woripiwa mpakha okhwa. Muhalé vava: nwehereryeke ni miyo”.​—Matheyo 26:36-38.

      Aarakamenle ene arummwa awe ale, Yesu “ahimorela vathí, anamulompa Muluku”. Exeeni anvekela awe Muluku okathi ole wooxankiha? Yesu aahivikaniha oriki: “Tithi! Nyuwo munniwerya sothene: mukàkiherye ohawa nno. Vano ehìreye ntoko sintthunaka: yireye ntoko sintthunanyu”. (Marko 14:35, 36) Exeeni Yesu aaphavela awe ohimya? Niireke aakhootta muritti awe Wowoopola apinaatamu? Nnaari!

      Ori ene wiirimu, Yesu aahiweha ohaawa wuulupale wa atthu yiiviwe ni anakhotto ooRoma. Vano ntoko pinaatamu, Yesu aanoona owereya ntoko hiyo, nto aahixanka mwaha wa itthu saarowa omukhumelela. Etthu yaamuxankiha vanceene, okhala wira, wiiviwa wawe ntoko nakrime waarowa onyoholiha nsina na Tiithi awe. Iwoora vakhaani saahanle, Yesu aarowa okhomeliwa vamwirini va nihaaxeryo, okhalaka ntoko mutthu oninveeha Muluku.

      Nuumala oviriha okathi munceene ovekelaka, Yesu aahitthikela opuro yaari aya arummwa khwaaphwanya arupaka. Vano Yesu aahimukoha Pedru wira: “Muhojela owehererya ni miyo nnákhala okathi vakhani? Mulipeleleke, mulompeke, wira muhehereriwé”. Yesu aahoona wira waahitepa wiila ni arummwa awe yaahikhulumuwa. Nto aahincererya oriki: “Eroho [munepa] ya mutthu ti yowilipiha: masi erutthu khilimpe”.​—Matheyo 26:40, 41.

      Nto Yesu aahikhuma ekwaha ya nenli orowaka onvekela Muluku wira omwaakiherye “ohawa” wawe. Otthikelaka wa arummwa awe, Yesu aahaaphwanya-tho arummwa ale araru arupaka. Awo yaahaana ovekelaka wira aheehereriwe. Okathi Yesu aalavula awe ni arummwa ale awo ‘khiyòna y’omwakhula’. (Marko 14:40) Ekwaha ya neeraru aakhumme awe, Yesu aahikokhora onapacerya ovekela.

      Yesu aanixankiheya moota okhwa wawe ntoko nakrime waarowa aya onyoholiha nsina na Tiithi awe. Yehova aahiwiriyana mavekelo a Mwanawe, nto aahiruma nlaikha wira namulipihe. Nnaamwi vaari siiso, Yesu khaahiyale omuxonttela Tiithi awe, maana “ahilipiherya olompa”. Yesu aahixanka vanceenexa. Tthiri makhata awe yaahimuuma! Nto vaakhanle wira khaavilenle mpakha wanikisa, Yesu ni apinaatamu khiyaarowa ophwanya okumi woohimala. Tthiri Yesu ‘ahiretthela ntoko mattonttoni èphome, enamorela vathí’.​—Luka 22:44.

      Okathi Yesu aatthikenle awe ekwaha ya neeraru opuro yaari aya arummwa awe, aaphwannye erupaka. Yesu aahaaleela wira: “Nlelo munorupa? Munomumula? Pahi! Okathi aka wophiya. Mwana a mutthu onovahereriwa mmatatani mw’alipa-òtakhala. Venyani, nrowé! Ole onrwa okivariha, òphiya!”​—Matheyo 26:45, 46.

      AAHIRETTHEELA NTOKO MATTOITTOI EEPHOME.

      Meediku Luka khonitthokiherya moota orettheela wa Yesu waathatunwe aya “mattonttoni èphome”. (Luka 22:44) Woonasa wene, Luka aarumenle nuulumo na nlikanyiho wira olikanyihe ohaawa wa Yesu ni ephome enikhuma mmakhwattani. Dr. William D. Edwards oovaha moonelo mukina erevista The Journal of the American Medical Association (JAMA) oriki: “Nnaamwi eri ene etthu yoovila okhumelela, orettheela ni ephome aahiiso (hematidrose . . . ) pooti okhumelela okathi mutthu onxanka awe vanceene . . . Nto eyo pooti wiiriha okhuma ephome, niire so, hemorragia das glândulas, yeeyo enikumiherya orettheela erutthu enakhala yootteettheya”.

      • Nuumala okhuma esaala ya vasulu, opuro xeeni Yesu ni arummwa awe yaaronwe aya?

      • Exeeni arummwa araru yaapaka aya okathi Yesu aavekela awe?

      • Osuwela wira orettheela wa Yesu waahithatuwa ephome, enniixuttiha exeeni voohimya sa oxanka wawe?

  • Kristu Aahivarihiwa ni Otthukweliwa
    Yesu ti Ephiro, Ekeekhai ni Ekumi
    • Yesu ompwapwelaka Pedru mwaha woorumeela ekatana wira okwase niyaru na Malikho ni anakhotto aphavelaka onvara Yesu

      MURU 124

      Kristu Aahivarihiwa ni Otthukweliwa

      MATHEYO 26:47-56 MARKO 14:43-52 LUKA 22:47-53 YOHANI 18:2-12

      • YUDA AAHINVARIHA YESU OJARDIM

      • PEDRU AAHIIKITTHA NYARU NA MULOPWANA

      • YESU AAHITTHUKIWA

      Vano ohiyu eriyari waahivira. Anamukuttho yaahiiwanana omuliva Yuda musurukhu 30 wa maluku wa eparatha wira onvarihe Yesu. Tivonto Yuda aahaahoola akhulupale a anamukuttho ni aFarisi wira yanvare Yesu. Awo yaanihooliwa ni anakhotto a oRoma ni mukhulupale a anakhotto, akunxe ene ikaruma saya sa ekhotto.

      Woonasa wene, nuumala Yesu omulaxerya Yuda niira na Paasikha, Yuda aaronwe okumana ni akhulupale a anamukuttho. (Yohani 13:27) Awo yaahaathukumanya maguarda aya ni egrupu ya anakhotto. Wanipacerya, Yuda aahaaroiha atthu awo esaala Yesu aamwiira awe Paasikha ni arummwa. Vano muttitthi ole waahilapuwa Ekhato ya Keduroni orowaka ojardim. Nave yaahikuxa ikaruma sa ekhotto, ixamaniiya ni mithuko wira anvare Yesu.

      Vano Yuda aanisuwela opuro aarowa awe omphwanya Yesu, nto aahaaroiha Omwaako Olivera. Esumana emosa yaavinre, okathi Yesu ni arummwa awe aarowa awe mittetthe sa oBethania ni oYerusalemu, owo aamakela weemela ejardim ya oJeseemani. Masi okathi ole waari ohiyu, woonasa wene Yesu aari nipuro nooripela vathi va miri sa olivera ejardim ele. Nto moota xeeni anakhotto yaawo yahaatonko omoona Yesu yaarowa aya omusuwela? Wira aakhaliherye, Yuda aahaavaha ethoonyeryo. Yuda aahimmye so: “Ole onkelaka onvaha ebejo, ti yowo. Mwanvare, mmurowaneke ni wipasopa”.​—Marko 14:44.

      Ohoolaka muttitthi ole ojardim, Yuda aahimoona Yesu ori ene ni arummwa awe, onarowa opuro aari awe Yesu. Yuda aahihimya wira: “Muhìleliwa, Pwiya?” Nuumala omukhomasa, Yuda aahinvaha ebeexo. Vano Yesu aahimwaakhula wira: “Mpatthani! Mwire erwenlyanyu”. (Matheyo 26:49, 50) Nlelo aakhulaka nikoho nne, Yesu aahihimya wira: “Yuda, n’ibejo tʼininvahereryananyu Mwana a mutthu?” (Luka 22:48) Nto Yesu aahihiya olavula ni Yuda, onalavula ni muttitthi ole!

      Vano, Yesu aahaattamela nipuro naari mithuko ni ixamaniiya, khwakoha oriki: “Munimphavela t’ani?” Nto muttitthi ole waahimwaakhula wira: “Yesu muNazarethi”. Vano moolipa murima, Yesu aahaaleela wira: “Ti yomi”. (Yohani 18:4, 5) Nto atikinihiwe ene atthu ale yaahimorela vathi.

      Ohiya ottottela mureerelo epiphi wira otthyawe, Yesu aahitthikela waakoha mutthu yamphavela aya. Okathi yaatthikenle aya ohimya wira “Yesu muNazarethi”, Yesu aahihimya wira: “Kiholèlani wira ti yomi. Vano mwakiphavelaka miyo, mwahiyeke akin’ala eroke”. Okathi ole wootepa oxankiha, Yesu aahuupuwela etthu aahimmye awe wanipacerya wira khuuvo aamurimenle ohiya paahi ole aari oorimeele ene. (Yohani 6:39; 17:12) Yesu aahaakhapelela arummwa awe oororomeleya ni khuuvo aarimenle “omuhiya ole ari òrimelene”, eyo piiyo, Yuda. (Yohani 18:7-9) Tivonto Yesu aavekenle awe wira yaahiye arummwa awe aroweke.

      Okathi anakhotto yaarowa aya aari Yesu, arummwa yaahisuwela etthu yiiraneya. Tivonto yaahimukoha Yesu wira: “Pwiya, nàphwate n’ikatana?” (Luka 22:49) Yesu ohinatthi owaakhula, Pedru aahikuxa ikatana piili arummwa ale yaarina aya. Nto aahikwasa niyaru noolopwana na murumeyi a mukhulupale a anamukuttho iitthaniwa Malikho.

      Vano Yesu aahikuxa niyaru na Malikho khuttikiherya naari aya. Moottharelana, Yesu aahiwiixuttiha etthu yuulupale, omuleelaka Pedru wira: “Mwixathi ekatan’anyu mwaryaya, okhala wira othene ale anrumela ekatana, anokhwa ekatana yeyo”. (Matheyo 26:52, 54) Nave aahincererya oriki: “Kihiwureryé miyo ekahi y’ohawa Atithi akivahalyaya?” (Yohani 18:11) Yesu aaneemererya yootthuna ya Muluku, hata eyo yaarowa omwiiriha wiiviwa.

      Nto Yesu aahaaleela atthu ale wira: “Mukirwelaka okivara, murwiyé n’ikatana n’ikopo, ntoko wira ka nawiye! Nihiku ti nihiku miyo kanikilathi mpani mwa Muluku, kiwixuttihaka atthu, muhikivara. Vano, sothene iya sikhumelenlé wira simaliheriwe itthu silempwe ni maprofeta”.​—Matheyo 26:55, 56.

      Vano, anakhotto, mukhulupale a anakhotto ni maguarda a aYuda yaahinvara Yesu khumutthukwa. Okathi arummwa yoonale aya eyo, yaahitthyawa. Masi “mwammiravo mmosá”, woonasa wene murummwa Marko aahivikaniha okhala ni muttitthi ole omuttharaka Yesu. (Marko 14:51) Mmiravo ole aahisuweliwa ni muttitthi ole nto waaniphavela onvara. Eyo yaahimwiiriha ohiya ikuwo sawe sa eliinyu onatthyawa.

      • Xeeni Yuda ohala orowa omwaavya Yesu ejardim ya oJeseemani?

      • Ophavelaka omwaakiha Yesu, Pedru aapanke exeeni? Yesu aamulenle exeeni?

      • Yesu oonihenrye sai wira aaneemererya yootthuna ya Muluku?

      • Okathi arummwa yaatthyanwe aya, tani aahanle ni exeeni yaamukhumelenle?

  • Yesu Aahiroihiwa wa Hana ni wa Kaifa
    Yesu ti Ephiro, Ekeekhai ni Ekumi
    • Kaifa okheraka ikuwo sawe, atthu akina ammanaka Yesu, amunyoholaka ni ammanaka ni isooku

      MURU 125

      Yesu Aahiroihiwa wa Hana ni wa Kaifa

      MATHEYO 26:57-68 MARKO 14:53-65 LUKA 22:54, 63-65 YOHANI 18:13, 14, 19-24

      • YESU AAHIROIHIWA WA HANA, YOOWO AARI MUKHULUPALE AANAMUKUTTHO

      • ESINEEDRIO YAAHIMPHUKELA YESU MOOHIXARIYA

      Nuumala Yesu otthukiwa ntoko nakrime, aahiroihiwa wa Hana yoowo aari mukhulupale a anamukuttho okathi Yesu aari awe mmiravo ni iixuttiha awe otemplo. (Luka 2:42, 47) Anamwane akina a Hana, muhoolo mwaya yaahikhala anamukuttho, masi okathi ole mutthepa awe iihaniwa Kaifa taari mukhulupale aanamukuttho.

      Okathi Yesu aari awe etthoko ya Hana, Kaifa aahikhalana muthukumano oSineedrio. ESineedrio ele yaarina atthu 71. Nto yaamuhela muhina mukhulupale aanamukuttho ni ale yaatonko ovara muteko owo.

      Vano Hana aahimukoha Yesu “mwaha w’awixutti awe ni mwaha wa mixuttiho sawe”. Yesu aahimwaakhula oriki: “Miyo kalavula vohipithiha vamaithoni v’atthu othene. Mahiku othene kaxuttiha mpani mothukumana ni mpani mwa Muluku, memmo munthukumanaya aYuda othene. Khivo kihimyalyaka wiphini. Munkikoherya-ni miyo? Itthu sihimyalyaka mwakoheke ale yiwale”.​—Yohani 18:19-21.

      Guarda mmosa aahimmana ni aahimpwapwela Yesu oriki: “Mulupale ànamukuttho onakhuliwa siso?” Okhala wira Yesu aahisuwela wira khaapanke etthu yoohiloka, aahaakhula wira: “Kahalavunle sana, muhimye vananarihalyaka. Vano kalavunle orattene, munkimanela-ni?” (Yohani 18:22, 23) Vano Hana aahiruma wira Yesu oroihiwe wa mutthepa awe Kaifa.

      Nto yaahithukumana atthu ale yiirela mpantta eSineedrio, omuhela muhina mukhulupale aanamukuttho, makhulupale makina ni alipa-oolepa. Awo yaahirowa etthoko ya Kaifa. Vaari voohiloka omphukela mutthu moohixariya ohiyu wa Paasikha, masi eyo khiyaakhoottihenrye ommaliherya palano aya ole ootakhala.

      Egrupu ele yaaniphuka myaha moohixariya. Nuumala Yesu omuhihimuxa Laazaro, eSineedrio yaahilakela omwiiva Yesu. (Yohani 11:47-53) Muhoolo mwaya ahooleli a itiini yaahiphavela onvara Yesu wira amwiive. (Matheyo 26:3, 4) Tthiri, hata ahinatthi omphukela, yoophavela ya atthu ale waari omwiiva Yesu!

      Ohiya paahi opaka muthukumano woohixariya, makhulupale a anamukuttho ni atthu akina a oSineedrio, yaahaaphavela anamoona oowootha wira ehimye itthu soohiloka amootheryaka Yesu. Awo yaahaaphwanya atthu anceene, masi atthu ale yaahihimya itthu soovirikana. Wanikisa waya alopwana anli yaahirwa khuhimya wira: “Nomwiwa mutth’ula ahimyaka wira: ‘Miyo kinokomola emp’ela ya Muluku etekiwe n’atthu: muhina mwa mahiku mararú pahi kinoteka ekina ehitekiwe n’atthu’”. (Marko 14:58) Nave itthu alopwana ala yaahimya aya khisaavarihana.

      Kaifa aahimukoha Yesu wira: “Nyuwo khamunakhula etthu? Atthu ala anohimyanani exeni?” (Marko 14:60) Nlelo Yesu aahimala hata anamoona ale yaamootherya yaahimya itthu soovirikana. Tivonto, Mukhulupale aAnamukuttho Kaifa, aahirumeela olavilavi mukina.

      Kaifa aahisuwela wira aYuda khiyaasiveliwa omwiiwa mutthu ohimyaka wira Mwaana a Muluku. Wanipacerya, okathi Yesu aamuhimmye awe Muluku okhala Tiithi awe, aYuda yaaniphavela omwiiva, maana yaahimya wira “ahìlikanyiha ni Muluku”. (Yohani 5:17, 18; 10:31-39) Osuwelaka moonelo wa aYuda, moolavilavi Kaifa aahimulaphiha Yesu oriki: “Kinolipelihani ni nsina na Muluku mukumi, wira munlèle mwàri Kristu, Mwana a Muluku”. (Matheyo 26:63) Tthiri Yesu aanisuwela wira Mwaana a Muluku. (Yohani 3:18; 5:25; 11:4) Vaakhanle wira khaapanke eyo, owo aamukhootta okhala Mwaana a Muluku ni Kristu. Tivonto Yesu aahimmye awe wira: “Ayo, ti yomi! Vano nyuwo munomona Mwana a mutthu akilanthene mono wolopwana w’ole òweryexa ni arwaka mmekuni wirimu”.​—Marko 14:62.

      Vano Kaifa aahinanariwa vanceene onakhera soowara sawe ohimyaka wira: “Ola ònveha Muluku! Nnaphavelela-ni-tho anamona? Nyuwo muhìwa onveha wawe Muluku nanano va. Munòna sai?” Vano eSineedrio yaahilamula moohixariya, khuhimya wira: “Ophwanenlé wiviwa!”​—Matheyo 26:65, 66.

      Awo yaahipacerya omunyohola Yesu ni ommana ni isooku. Akina yaanimmana owiitho ni anamusenela. Nuumala omukhuneela owiitho ni ommana, yaanimukoha wira: “Omuloherye òmanne!” (Luka 22:64) Tthiri, Mwaana a Muluku aahihasuliwa vanceene ni ophukeliwa moohixariya, ohiyu ole.

      • Wanipacerya, Yesu aaroihiwe woowi ni exeeni yaakhumelenle?

      • Moottharelana, Yesu aaroihiwe woowi? Moota xeeni Kaifa aawenrye awe wiiriha eSineedrio ohimya wira Yesu aaphwanela wiiviwa?

      • Yesu aahasuliwe sai okathi aaphukeliwa awe?

  • Pedru Aahimukhootta Yesu Owannyawe Kaifa
    Yesu ti Ephiro, Ekeekhai ni Ekumi
    • Ori ene opuro woottukhuwa, Yesu onwehaka Pedru yoowo aamukhoottale; muthupi aahiipa

      MURU 126

      Pedru Aahimukhootta Yesu Owannyawe Kaifa

      MATHEYO 26:69-75 MARKO 14:66-72 LUKA 22:54-62 YOHANI 18:15-18, 25-27

      • PEDRU AAHIMUKHOOTTA YESU

      Nuumala Yesu ovariwa ejardim ya oJeseemani, arummwa yaahitthyawa mwaha wowoova. Masi arummwa anli, Pedru ni “mwixutti mukin’owo”, woonasa wene aari murummwa Yohani, khiyaaronwe ottaiwene. (Yohani 18:15; 19:35; 21:24) Pooti wira awo yaahimphwanya Yesu okathi aaroihiwe awe etthoko ya Hana. Okathi Hana aarumme awe oroihiwa Yesu wa Mukhulupale a Anamukuttho Kaifa, Pedru ni Yohani yaanimutthara ari ene ottaiwene. Woonasa wene, awo yaahikawanyeya maana yaanoova wiiviwa ni yaaniphavela woona ele aarowa awe wiirihiwa Pwiya aya.

      Okhala wira Yohani aanisuweliwa ni mukhulupale aanamukuttho, owo aahikela mukintaali mwa Kaifa. Masi Pedru aahivikaniha okhala ota mpakha Yohani otthika wira olavule ni murumeyi muthiyana aahula mukhora. Nuumala-vo, Pedru aaheemereriwa okela.

      Ole waari ohiyu wooriirya, nto atthu ale yaari vanivateni yaahipattiha mooro. Nto Pedru aahikilaathi ni atthu awo wira ooreke olipelelaka “womalelani waya” ophukeliwa wa Yesu. (Matheyo 26:58) Murumeyi ole aamweemerenrye Pedru okela aaniwerya onweha saana Pedru, mwaha wa waarya wa mooro. Owo aahimukoha wira: “Nyuwo, khamuhiyó mmosá a awixutti awe mulopwan’ole?” (Yohani 18:17) Nave yaahikhala atthu akina yaasuwela wira Pedru eetta ni Yesu.​—Matheyo 26:69, 71-73; Marko 14:70.

      Nto eyo yaahimuxankiha Pedru. Okhala wira Pedru aaphavela wira ohisuweliwe, aahirowa nipuro nikina na nivate nne. Tivonto, Pedru aahikhootta wira eetta ni Yesu, ohimyaka so: “Nkinìwa, nnákhala nkinsuwela enihimyanyu”. (Marko 14:67, 68) Nave Pedru aahipacerya “olapha ni wilaphela sotakhala”, etaphulelaka wira aahimya ekeekhai ni aaneemererya omukhumelela itthu sootakhala akhala wira aamootha.​—Matheyo 26:74.

      Okathi ene yoole, Yesu iira ophukeliwaka woonasa wene mpantta mukina wa empa ya Kaifa opuro woottukhuwa. Pooti wira Pedru ni atthu akina yaari vathi yaanaaweha atthu anceene yaakhuma ni yaarwa wira evahe onamoona.

      Pedru aari a oGalileya, nto esooti awe yaanooniherya wira aahootha vaavo aamukhontte awe Yesu. Mutthu mmosa aari egrupu ele, aari mmusi awe Malikho yoole Pedru aakwanse awe niyaru nawe. Tivonto mulopwana ole aahimukoha Pedru wira: “Miyo nkowenheni omatta [ojardim], munari ni yowo?” Nuumala Pedru omukhootta Yesu ekwaha ya neeraru, muthupi waahiipa ntoko vaahimmwale aya vahinatthi.​—Yohani 13:38; 18:26, 27.

      Okathi ole, woonasa wene Yesu iira ori ene opuro woottukhuwa aawehaka atthu ale yaari vanivateni. Vano Yesu aahirukunuwa onanweha Pedru. Nto eyo yaakhala ntoko wira Pedru aahommwale ni mwaalo. Tivonto Pedru aahuupuwela ele Yesu aahimmye awe iwoora vakhaani saavinre ari ene esaala ya vasulu. Nkahaya muupuwele moota Pedru oonenle awe ele aapanke awe! Vano Pedru aahikhumela ota onanla mooriipiwa murima.​—Luka 22:61, 62.

      Xeeni Pedru yoowo aari oororomeleya ni oolipa momunepani ohalaka omukhootta Pwiya awe? Okathi ole atthu yaanimoothera Yesu ni omuhimya okhala nakirime. Pedru aahikhalana eparakha yomwaakiherya mulopwana ole ahaatthenke. Masi ohiya opaka eyo, aahimurukunuwela Ole aarina “molumo anvaha ekumi yohimala”.​—Yohani 6:68.

      Yowiiraneya ya Pedru enniniixuttiha itthu piili. Yoopacerya: mutthu orina waamini pooti otthikela ottuli ohinaluttuweliwa myaha somunepani. Yanenli: ti vootthuneya wiilokiherya vahinatthi okhumelela soweeha aahiiso mixankiho. Tthiri etthu yaamukhumelenle Pedru ennaalopola arumeyi otheene a Muluku!

      • Moota xeeni Pedru ni Yohani yaawenrye aya okela vate va Kaifa?

      • Okathi Pedru ni Yohani yaari aya vanivateni, exeeni yiiraneya etthoko ele?

      • Exeeni yaataphulela aya olapha wa Pedru?

      • Etthu yaamukhumelenle Pedru enniixuttiha exeeni?

Watchtower EBIBILIOTEKA ONLAINE (1982-2025)
Okhuma
Okela
  • Emakhuwa
  • Ovaha
  • Siniphavela Anyu
  • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
  • Malamulo Oorumeela
  • Mwaha Woosuka Isiiri
  • Privacy Settings
  • JW.ORG
  • Okela
Ovaha