Watchtower EBIBLIOTEKA ONLAINE
Watchtower
EBIBLIOTEKA ONLAINE
Emakhuwa
  • BIIBILIYA
  • ILIIVURU
  • MITHUKUMANO
  • dg mpantta 3 ipaax. 4-9
  • Moota Ninrowa Ahu Osuwela Wira Muluku Ookhala

Mpantta ola khekhanle eviidiyu.

Muniswaamihe, khivaniweryaneya orumiha eviidiyu ela.

  • Moota Ninrowa Ahu Osuwela Wira Muluku Ookhala
  • Niireke Wira Muluku Onninthokorerya Tthiri?
  • Miru Saamukhaani
  • Olumwenku Ahu Wootikiniha
  • Elapo ya Vathi Epakiwe Moohilikana ni Etthu Ekina
  • Otikiniha wa Eseelula Erina Okumi
  • Ottoopare Ahu Wootikiniha Vanceene
  • Mweettelo Wootikiniha wa Ephome Mwerutthuni
  • Itthu Sikina Sootikiniha
  • Mulipa Ooteka Muulupalexa
Niireke Wira Muluku Onninthokorerya Tthiri?
dg mpantta 3 ipaax. 4-9

Mpantta 3

Moota Ninrowa Ahu Osuwela Wira Muluku Ookhala

1, 2. Masu xeeni annikhaliherya osuwela akhala wira Muluku ookhala?

MOOTA mmosa woosuwela akhala wira Muluku ookhala, ori orumeela masu oosuweliwa ani: Khuta etthu epakiwe yookhalana mulipa opanke. Etthu eyo epakiwe yakhala wira ti yoovila, eyo enitaphulela wira ole opanke toowerya vanceene.

2 Mwa ntakiheryo, nkahaya nwehe vatthokoni vanyu. Meesa, ikhattera, ikhaama, miyaapu, ipanela, iparatho ni ikaruma sikina sinlyelyiwa, sotheene iyo sookhalana mulipa opanke, ntoko siiso ixiri, alukamasa ni nipatho sirina aya mulipa opanke. Masi, owehasa wene itthu iyo ti sookhweya opaka. Okhala wira itthu sookhweya opaka sookhalana mulipa opanke, nto khahiyo ti voophwanelela ohimya wira itthu soovila opaka sohaana okhalana mulipa opanke oosuwelexa?

Olumwenku Ahu Wootikiniha

3, 4. Olumwenku onnikhaliherya sai osuwela wira Muluku ookhala?

3 Eroroce yookhalana mulipa opanke. Sai voohimya sa Nsuwa ni ilapo sirukurenrye, seiyo khuta eseekulu sinrukurerya nsuwa seettaka oratteene ni moovarihana? Sai voohimya sa egalaxia enikhala ahu, yeeyo eniitthaniwa Via-Láctea, erina itheneeri sinivikana ibilyau emiya emosa? Niireke wira mootoko weemela ohiyu wira nwehe eVia-Láctea? Akhala wira mootoko, niireke wira mwahitikinihiwa? Nkahaya nto muupuwele olumwenku ahu wotheene wootikiniha, yoowo orina ibilyau soohikontareya sa igalaxia sinlikana ni Via-Láctea! Nave-tho, khuta eseekulu, nsuwa, mweeri, itheneeri ni itthu sikina siri wiirimu sinneetta mowiiwanana, tivonto sinlikanihiwa aya ni iroroce sinivara muteko oratteene.

4 Akhala wira eroroce, yeeyo eri yoohivilexa opaka, yookhalana mulipa opanke, tthiri olumwenku ahu wootikiniha ni wootepa ovila wookhalana mulipa opanke. Ti nthowa naya Biibiliya onnilattula awe ‘otthukula maitho ahu wirimu; noneke’, ni onnikoha oriki: “T’ani opattunxe itheneri iye sothene?”. Nave-tho onnaakhula oriki: “T’ule [Muluku] onettiha itheneri iye, onalikela; t’ule onìhana khula etheneri nsina naya. Owerya wawe ti wulupale, ikuru sawe khasinvukuwa: khivo enihalela, yihaniwaka”. (Yesaya 40:26) Nto, olumwenku onnooniherya wira opakiwe ni mutthu mmosa ohinooneya, onikhapelela ni oosuwelexa, eyo piiyo, Muluku.

Elapo ya Vathi Epakiwe Moohilikana ni Etthu Ekina

5-7. Itthu xeeni elapo ya vathi erina aya, seiyo sinooniherya wira yookhalana mulipa Opanke?

5 Vaavo masientista vanitepa aya osoma elapo, awo annitepa osuwela wira elapo ya vathi epakiwe mwa vameekh’aya wira ekhaliweke n’apinaatamu. Orakamelana waya ni nsuwa ti wooreerela wira okokola wa nsuwa ni oviha oniphiya vathi-va okhaleke wooloka. Khuta mwaakha, elapo ennirukurerya nsuwa ekwaha emosa ethitimanne ene mooreerela, yiirihaka okhala elimwe, eyiita, ephovo ni okathi woohepha. Nave-tho elapo enniirukurerya khuta nihiku, yiirihaka okhala othana ni ohiyu. Elapo yookhalana mpantta mmosa osulu, weiwo ori ipheyo sootakaahana seiyo sinniiriha omumula oratteene ni sinikhoottiherya wira oviha woohiloka onikhuma osulu ohiphiyeke valaponi. Nave-tho, elapo yookhalana maasi ooreera ni etthaya, itthu seiyo siniiriha wunnuwa ipyo.

6 Sahaakhanle mikhalelo iya sihimmwale ni sikina, seiyo sinivara vamosa, khivaaweryaneya okhala okumi. Niireke wira itthu iya sikhumelenle mmensaya? Erevista Science News enihimya wira: “Mikhalelo iyo soweereryaneya ni sinivarihana oratteene khasikhumelenle mekhaya”. Tthiri ookhala opanke. Itthu iyo sipattuxiwe ni Namapaka ooweryexa ni orina yoolakela.

7 Vaakhanle wira mwaahikela empa yooreera, khuphwanya yoolya yinceene esukiwe ene, maakina anvihiha ni anriiriha ni iturneera, nyuwo mwaarowa wuupuwela exeeni? Niireke wira mwaarowa wuupuwela wira itthu iya sikhumelenle mekhaya? Nnaari, tthiri nyuwo mwaarowa wuupuwela wira ookhala mutthu oosuwelexa opanke oratteene itthu iya sotheene. Nave-tho elapo epakiwe oratteene wira yaavaheke itthu sootthuneya ale anikhala memmo, ni ti yootikiniha ni yookhalana itthu sinceene ovikana itthu simphwanyaneya mpaani.

8. Itthu xeeni sikhanle valaponi sinooniherya wira Muluku onninthokorerya moophenta?

8 Nave-tho, nkahaya muthokorerye itthu sinceene sinincererya ohakalala wahu. Nwehe mithinto sinceene ni soovirikana sa ifilori sooreera ni soowunkhela oratteene seiyo sinaasivela apinaatamu. Nave-tho sookhala mithinto sinceene sa yoolya yoosiva. Sookhala itakhwa, myaako, matthiya ni soopattuxiwa sikina sooreera oweha. Nave-tho eri etthu yooreera oweha vaavo nsuwa nnikela aya. Voohimya sa inama, niireke wira khannihakalala vaavo vanaaweha ahu axaana aalapwa, aakwaatu ni inama sikina siwiiraka anaavilikitthu? Tivonto, elapo ennivaha itthu sikina sinceene sooreera, ohiya paahi iye sintthuneya wira sikhaliherye okumi ahu. Itthu iya sinooniherya wira elapo epakiwe moophenta, yuupuweleliwaka apinaatamu wira yakhaleke-mo ni okumi woohakalaliha, ohiya okhala paahi.

9. Tani opanke elapo, ni opakenle-ni?

9 Tivonto, ti vooreerela ohimyaka wira ookhala Mulipa ovanhe itthu iya sotheene, ntoko siiso sinihimya awe mulipa oomulepa Biibiliya yoowo aalavunle sa Yehova Muluku, oriki: “Ti nyuwo mpattunxe elapo ya wirimu n’ilapo ya vathí”. Nthowa xeeni owo opattunxe awe elapo ni erimu? Owo onnaakhula omuhimyaka Muluku okhala “Apwiya Muluku apattunxe elapo, yupaka n’ulipiha, yawo yahapattunxe elapo ehirina etthu, masi yupale wira ekhaleke-mo atthu”.​—Yesaya 37:16; 45:18.

Otikiniha wa Eseelula Erina Okumi

10, 11. Nthowa xeeni eseelula ery’aya yootikiniha?

10 Sai voohimya sa itthu sirina okumi? Niireke wira khasirina mulipa opattunxe? Mwa ntakiheryo, nkahaya muthokorerye vakhaani, mikhalelo sootikiniha sa eseelula erina okumi. Mu eliivuru awe Evolution: A Theory in Crisis (Othatuwa: Yowiixuttiha Eri Mmuxankihoni), Michael Denton, musuweli onisoma itthu sikumi ni mapakeliwo aya, onihimya so: “Iseelula sootepa oyeva seiyo siri soopattuxiwa sooyevexa valaponi, ti sootepa otikiniha. Nnaamwi iseelula iyo sitempe ene oyeva, . . . khuta eseelula yookhalana ikhalelo sotheene sirina aya soopattuxiwa sikina suulupale sikumi, ni sinnivara muteko mookhalela ni sookhalana imilyau sinceene sa ipeesa sinivara muteko mootikiniha . . . otikiniha waya ti wuulupale ovikana maakina otheene apakiwe ni apinaatamu, ni khasinlikana ni itthu sa valaponi sihirina okumi”.

11 Voohimya sa ADN a khuta eseelula, Denton onihimya so: “Owerya orina ADN wa osuka soohimmwa onnivikana vanceenexa khuta mukhalelo wa okumi osuweliwe; ADN owo ookhalana owerya moota owo, tivonto ADN mmosa onitthuneya wira otaphulele soohimmwa mwerutthuni ya apinaatamu, yeeyo eri yootikiniha, olemela wawe nnakhala khonaattamela egrama emosa. . . . Nalikanyiha ovara muteko ni otikiniha wa mukhalelo wa okumi, nnooweha wira nnakhala [soopaka] sahu seiyo siri soovilexa ni sootikiniha khahiyo etthu. Hiyo ninniixoona ohikhala etthu”.

12. Etthu xeeni sientista mmosa olavunle awe voohimya sa eseelula?

12 Denton onnincererya oriki: “Otikiniha wa eseelula yoosuwelexiwa ti wuulupale, nto khivaniweryaneya weemererya wira itthu iyo sikhumelenle mekhaya paahi”. Ookhala mutthu otthokihenrye ni opanke.

Ottoopare Ahu Wootikiniha Vanceene

13, 14. Nthowa xeeni ottoopare ory’aya wootikiniha vanceene ovikana eseelula erina okumi?

13 Sientista ole onihimya-tho oriki: “Mukhalelo wa ottoopare wa inama sinaamwa ti wootepa otikiniha ovikana eseelula. Ottoopare wa mutthu wookhalana etthu yowiiraka imilyau ikonto muloko sa iseelula sa esara. Khuta eseelula ya esara ennipaka misiphe sinikhomanya sowiiraka ikonto muloko mpakha ikonto emiya emosa, seiyo sinikumaniha eseelula eyo ni iseelula sikina sa esara mottoopareni. Otakaaherya nummuru na ikhomanyeryo siri mottoopareni mwa pinaatamu, sinnaattamela . . . ikonto imilyau-imilyau sene”.

14 Denton onnivikaniha oriki: “Hata vaakhanle wira esenteesimu emosa ya ikhomanyeryo siri mottoopareni saahilokiheriwa oratteene, eyo yaarowa okhalaka ntoko esistema yuulupale erina misiphe sikhomanyeriwe, ovikana esistema ya comunicação ya Elapo yotheene”. Nuumala vo, owo onnikoha oriki: “Niireke wira mikhalelo iyo sanwerya wiikhomanyerya mekhaya?” Tthiri, nnaari. Ottoopare wohaana okhalana Namapaka otthokihenrye, yoowo ori oothokorerya.

15. Itthu xeeni atthu akina sinlavula aya voohimya sa ottoopare?

15 Ottoopare wa mutthu ti wooweryexa onvikana komputatore orina owerya wuulupale. Mulipa oolepa a siensia, oniitthaniwa Morton Hunt, aahimmye so: “Miyuupuwelelo sahu sinnisuka soohimmwa ikwaha ibilyau sene onvikana komputatore muulupale a vano”. Tivonto, Tothoro Robert J. White, yoowo ori cirurgião, aahihimya oriki: “Miyo koohaana okupali wira ookhala Musuweli Muulupale, yoowo opanke ni olokihenrye ovarihana okhanle eriyari ya ottoopare ni muupuwelo, etthu yeeyo eri ottaiwene wa muupuwelelo wa apinaatamu. . . . Miyo koohaana weemererya wira itthu sotheene iya sookhalana ephattuwelo aya, ni wira ookhala Mutthu opanke itthu iya”. Nave-tho ohaana okhala Mutthu onnithokorerya.

Mweettelo Wootikiniha wa Ephome Mwerutthuni

16-18. (a) Mmikhalelo xeeni mweettelo wa ephome ory’aya wootikiniha? (b) Nto, exeeni enniixuttiha aya itthu iya?

16 Nave-tho nkahaya muthokorerye mweettelo wootikiniha wa ephome mwerutthuni mwahu, yoowo onilovola itthu sinivaha ikuru erutthu ni epheyo enimumula ahu, vamosa ni onaakiherya iretta. Elavulaka sa iseelula sooxeerya sa ephome, seiyo siri mpantta muulupale wa mweettelo wa ephome, eliivuru ABC’s of the Human Body (ABC a Erutthu ya Mutthu) enihimya so: “Nttoi-ttoi nimosa na ephome nookhalana iseelula sa ephome soovalaana sinivikana 250 imilyau sene . . . Waaniheryasa, erutthu yookhalana itrilyau miloko miili ni mithanu sa iseelula sa ephome, nto saakhanle wira saarowa waataliwa, samphiyerya okhuneela ikampo xexe sa tênis. . . . Khuta esekuntu, sinniturukiwa iseelula sowiiraka imilyau tthaaru”.

17 Voohimya sa iseelula sootteela sa ephome, seiyo siri mpantta mukina wa mweettelo wootikiniha wa ephome, eliivuru ene yeele enninleela eriki: “Iseelula sooxeerya sa ephome siri muthinto mmosa paahi, masi iseelula sootteela sookhala mithinto sinceene soovirikana, ni khuta muthinto onniwerya owana ni axikokho acikhaani anikela mwerutthuni, mmukhalelo mmosa woovirikana. Mwa ntakiheryo, muthinto mmosa wa iseelula sootteela sa ephome onnikumiha mwerutthuni iseelula sookhwa. Muthinto mukina wa iseelula sootteela onnikumiherya mwerutthuni itthu sinnaakiherya axikokho anikumiherya iretta, onnikumiha eveneno ya axikokho anikhuma ota wa erutthu aahiiso onnaamirya ni waathotiha axikokho awo”.

18 Tthiri ori mukhalelo wootikiniha vanceene ni wootthokihiwa oratteene! Mwekeekhai, khuta etthu elokiheriwe oratteene ni enikhapeleliwa moomalela, ehaana okhalana mulipa opanke oosuwela ni oophenta, eyo piiyo, Muluku.

Itthu Sikina Sootikiniha

19. Niitho ninlikanyihiwa sai ni ikaruma sinipakiwa ni apinaatamu?

19 Sookhala itthu sinceene sootikiniha mwerutthuni mw’apinaatamu. Etthu emosa ti niitho, nenno nipakiwe oratteene, tivonto khaavo maakina anikumiha ifootu anlikana nniitho. Mulipa onisoma mweettelo ni ikhalelo sa itheneeri, Robert Jastrow, ohimmye so: “Vankhala wira niitho nroopakiwa; khuuvo mulipa onipaka iteleskoopio aarowa owerya opaka niitho oratteenexa”. Nave-tho, eliivuru Popular Photography enihimya wira: “Maitho a mutthu anniwerya oweha mpantta muulupale ni woorakamela mohaapanyerya itthu, ovikana maakina anipaka ifilme. Maitho annoona mmipantta miraru, eyo piiyo, munnuwelo wa etthu eyo, mohaakanyereya, ni moorowa vahoolo . . . Khivamphwanelela olikanyiha niitho ni maakina anikumiha ifootu. Owerya wa niitho na pinaatamu onninvikana komputatore orina owerya wuulupalexa, oniwerya waakhela soohimmwa ni wooniherya mowaakuva, ni ninnivara muteko ovikana etthu ekina, ntoko komputatore aahiiso maakina anikumiha ifootu”.

20. Itthu xeeni sikina sootikiniha siri mwerutthuni ya pinaatamu?

20 Nave-tho nkahaya muupuwelele moota mipantta sotheene soovirikana sa erutthu ahu sinivarihana aya nihitthuneyaka wiilipiherya. Mwa ntakiheryo, hiyo ninnoolya ni owurya itthu sinceene soovirikana, masi erutthu ennitatuxa soolya iya khiyanivaha ikuru. Nkahaya muhele itthu iyo mutankini mwa kasolina ya kaaro, ni nwehe mpakha vaavi ekaaro eyo enirowa aya! Wookhala-tho mwiiriira wa oyara, eyo piiyo, omuyara mwaana ooreera onlikana ni axitiithi awe, mu okathi wa myeeri mithanu naxexe paahi. Sai voohimya sa mwaana a iyaakha vakhaani owerya wawe wiixutta olavula nttaava noovila?

21. Vaavo vanithokorerya aya itthu sootikiniha sa erutthu, etthu xeeni atthu oowuupuwela saana anihimya aya?

21 Aayo, soopakiwa sinceene sootikiniha ni soovila sa erutthu ya pinaatamu sinniniiriha okhala ootikiniheya. Khaavo nxinyero oniwerya otakiha itthu iyo. Niireke wira itthu iye siipanke mekhaya? Tthiri nnaari. Ohiya vo, vaavo vanithokorerya aya itthu sinceene sootikiniha sa erutthu ya pinaatamu, atthu oowuupuwela saana annihimya ntoko saahimmye awe mulipa oomulepa salimo oriki: “Kinnoxukhuruni, [Muluku] mana mukùmpe votikiniha: kolaleya wira miteko sanyu sothene ti sovuwa”.​—Esalimo 139:14.

Mulipa Ooteka Muulupalexa

22, 23. (a) Nthowa xeeni nintthuneya ahu okupali wira ookhala Mpattuxa? (b) Voohimya sa Muluku, etthu xeeni Biibiliya moophwanelela onihimya awe?

22 Biibiliya onihimya oriki: “Vekekhai, khul’empa entekiwa ni mutthu: vano Muluku t’upanke itthu sothene”. (aHéberi 3:4) Nnaamwi empa ehikhanle yoovilexa, masi yookhalana mulipa otenke, nto olumwenku, yoowo ori wootikiniha vanceenexa, vamosa ni mikhalelo sinceene sa okumi siri valaponi sohaana okhalana mulipa opanke. Nto, okhala wira ninnikupali wira aakhala apinaatamu apanke iviyau, atelevisoore ni akomputatore, niireke wira khivantthuneya okupali wira ookhala Ole aavanhe apinaatamu ottoopare wira apake itthu iyo?

23 Biibiliya onnimuhimya Ole aavanhe apinaatamu ottoopare okhala ‘Apwiya Muluku, yawo apattunxe erimu, khwatalela musulu, yawo apattunxe elapo, khumelihá ipyó; yawo avanhe ekumi atthu othene ankhala vathí-va, avanhe iphumu ale anetta mulaponi’. (Yesaya 42:5) Moophwanelela, Biibiliya onihimya oriki: “Pwiy’ahu ni Muluku ahu! Nyuwo mophwanela wakhela ovuwa ni nttittimiho n’uwerya. Tthiri ti nyuwo mpattunxe itthu sothene: mwaha w’otthuna wanyu seiyo sinnikhala, khukhalana ekumi”.​—Wisupulula 4:11.

24. Ninrowa osuwela sai wira Muluku ookhala?

24 Tthiri, hiyo ninniwerya osuwela wira Muluku ookhala, orweela mwa itthu sipattunxe awe. “Tthiri, okhuma vapattuxalyawe Muluku olumwenku, atthu anniwerya osuwela makhalelo ahinòneya a Muluku, hatá owerya wawe n’oMuluku awe wohimala, yonaka n’utthokelela itthu [Muluku] sipattuxalyawe”.​—aRoma 1:20.

25, 26. Nthowa xeeni ohirumeeliwa etthu oratteene ohintaphulela aya wira etthu eyo kherina mutthu opanke?

25 Orumeeliwa moohiloka etthu epakiwe, khontaphulela wira etthu eyo kherina mulipa opanke. Eviyau pooti orumeeliwaka ni yoophavela yooloka, eyo piiyo, waakuxa atthu. Masi-tho pooti orumeeliwaka wira eriheke ibomba mukhottoni. Mwaha wa orumeeliwaka moophavela owiiva atthu, khontaphulela wira kherina mulipa opanke.

26 Moolikanasa, mwaha woowi apinaatamu ikwaha sinceene anniira itthu sootakhala, khontaphulela wira awo kharina Mpattuxa aya, aahiiso Muluku khokhanle. Moophwanelela, Biibiliya onihimya wira: “Nto nyuwo munnirukunuxa itthu sothene. Mulipa-òwupa miyapu khanlikana n’uloko. Vanìraneya sai mwapu omuhimerya ole wupale wira: ‘Khimuhiyó nyuwo mukumpe’? Vanìraneya sai nikapu omuhimerya ole wupale wira: ‘Ola khansuwela wupa khuluwi’?”​—Yesaya 29:16.

27. Nthowa xeeni nimmuroromela ahu Muluku wira onimwaakhula makoho ahu voohimya sa ohaawa?

27 Mpattuxa ohooniherya osuwela wawe orweela mwa itthu sootikiniha ni soovila sipanke awe. Owo ohooniherya wira onninthokorerya tthiri, nto khipaka elapo wira nikhaleke-mo, oopaka erutthu ni miyuupuwelelo sahu mmukhalelo wootikiniha, ni oopaka itthu sinceene sooreera wira sinihakalaliheke. Mwekeekhai owo onimooniherya osuwela wawe ni othokorerya wawe, aakhulaka makoho anittharelana ani: Xeeni Muluku vanaahiya awe atthu ahaawaka? Exeeni enrowa awe opaka?

[Elatarato eri epaaxina 5]

Elapo ya vathi vamosa ni ipheyo siri vasulu seiyo sinaakiherya oviha wootakhala wa nsuwa, sinnirumeela ntoko empa emosa ehinlikana ni ekina, yeeyo nipakeliwe ahu ni Muluku oothokorerya

[Elatarato eri epaaxina 6]

Elapo ya vathi epakiwe mookhapeleliwa ni moophenta wira nikhaleke-mo ni okumi woohakalaliha moomalela

[Elatarato eri epaaxina 7]

Ottoopare wookhalana misiphe sikhomanyeriwe, ovikana esistema ya comunicação ya Elapo yotheene’.​—Musuweli onisoma itthu sikumi ni mapakeliwo aya

[Elatarato eri epaaxina 8]

“Vankhala wira niitho nroopakiwa; khuuvo mulipa onipaka iteleskoopio aarowa owerya opaka niitho oratteenexa”.​—Mulipa onisoma mweettelo ni ikhalelo sa itheneeri

    Watchtower EBIBILIOTEKA ONLAINE (1982-2025)
    Okhuma
    Okela
    • Emakhuwa
    • Ovaha
    • Siniphavela Anyu
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malamulo Oorumeela
    • Mwaha Woosuka Isiiri
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Okela
    Ovaha