MURU 11
“Yaamutepa Otteeliwa Murima, ni Osareya Munepa Woowaarya”
Nnooweha itthu Paulo aapaka awe okathi atthu ootakhala yaakhootta aya muhupi aalaleya awe
Onivarihana ni Miteko 13:1-52
1, 2. Mukwaha Baarnaba ni Saulo yaarowa aya opaka, yaarowa ovaraka exeeni? Muteko aya waarowa okhaliherya sai wiiraneya moolumo ari Miteko 1:8?
NAARI nihiku noohakalaliha muloko wa wAntiyokiya. Maprofeta ootheene alipa-oowiixuttiha yaari opuro ole. Nto Baarnaba ni Saulo yaahithanliwa ni munepa woowaarya wiira yalaleyeke ihapari sooreera ilapo soottaivela.a (Mit. 13:1, 2) Ekeekhai wiira khalai yaahitoko orummwa alopwana oophwanelela wiira yakhale mamisionaario, masi awo yaarummwale orowa olaleeryaka mapuro yaakhanle aya makristau. (Mit. 8:14; 11:22) Ekwaha ela, Baarnaba ni Saulo hoothe ni Yohani yoowo-tho iihaniwa Marko, aamukhaliherya Baarnaba ni Saulo, yaarowa orummwa orowa mapuro ni ilapo atthu aya yaahaatonko aya wiiwa ihapari sooreera.
2 Iyaakha 14 saavinre, Yesu aahaaleela atthareli awe wiira: “Munrowa okhala anamoona aka oYerusalemu, oYudeya ni oSamariya wotheene, ni elapo yotheene ya vathi”. (Mit. 1:8) Othanliwa wa Baarnaba ni Saulo, waamukhaliherya vanceene wiiraneya wa moolumo ala a Yesu!b
Othanleliwa “Muteko” (Miteko 13:1-12)
3. Okathi wa arummwa, xeeni waaxankiha aya weetta mikwaha?
3 Olelo-va, mwaha wookumiheriwa ikaaro ni iviyau, atthu anniwerya weetta mikwaha soorakama ewoora emosa aahiiso iwoora piili. Masi okathi wa arummwa itthu khisaakhanle siiso. Maana okathi ole, atthu yeetta mikwaha aape aahiiso mwentto, ikwaha sinceene aviraka mapuro ooxankiha. Ikwaha sikina, nihiku nimosa mutthu aaneetta ikiloomo 30, masi aaphiya okhulumunwe ene!c Nto hata Baarnaba ni Saulo yaaphavela opacerya niinaano-ru muteko aya, awo yaanisuwela wiira yaahaana wiimananiha ni wiileva wiira avare muteko yaarummwale aya. — Math. 16:24.
4. a) Exeeni yaakhalihenrye othanliwa wa Baarnaba ni Saulo? Axinnawe yoonenle sai othanliwa waya? b) Ninrowa waakhaliherya sai ale anivahiwa miritti mmutthenkesoni?
4 Masi xeeni munepa woowaarya waavanhe aya malakiheryo mooluluwanya wiira Baarnaba ni Saulo yaahaana othanliwa para “muteko mmosa”? (Mit. 13:2) Biibiliya khonihimya nthowa naya. Masi ninnisuwela wiira munepa woowaarya ti waavanhe malakiheryo wiira athanliwe alopwana ale. Khiivo etthu mbiibiliyani enooniherya wiira maprofeta ni alipa-oowiixuttiha wAntiyokiya yaahivaanyiha aahiiso okhootta yoothanla ele. Ohiya-vo, awo yaahikhaliherya vanceene. Nkahaya muupuwele moota Baarnaba ni Saulo yaahakalanle aya waaweha axinnaya moohaakhalela nrima atthukwaka ni ovekela ni ‘omwiixaatherya matata Saulo ni Baarnaba, anaahiya arowaka’. (Mit. 13:3) Hiyo nave, nihaana waakhaliherya anna ni arokora anivahiwa miteko mmutthenkesoni, waahela muhina anna ale anithanliwa wiira akhale axitokweene mmulokoni. Ohiya waakhalela nrima ale anivahiwa iparakha, nihaana ‘waathokorerya vanceene ni waaphenta mwaha wa muteko anivara aya’. — 1 aTes. 5:13.
5. Muhimye etthu yaahela muhina olaleerya esisiro ya oKiipero.
5 Nuumala ophiya oSeleusia, esidade erina eporto waattamela wAntiyokiya, Baarnaba ni Paulo yaahiwela ekalawa anarowa esisiro ya oKiipero, yeeyo yaarakamenle ikiloomo 160.d Okhala wiira aayariwe oKiipero, Baarnaba aaniphavela vanceene waalaleerya ihapari sooreera atthu a elapo awe. Nuumala ophiya oSalamina, esidade yaari oleste wa esisiro ele, alopwana ale yaahipacerya olaleerya. Maana moohipisa “yaahipacerya olaleya nuulumo na Muluku musinagoga mwa ayuda”.e (Mit. 13:5) Baarnaba ni Saulo yaaheetta eponta emosa mpakha eponta ekina ya esisiro ele ya oKiipero, woonasa wene alaleeryaka isidade suulupale okathi yeetta aya. Moovarihana ni ephiro yaavira aya, woonasa wene mamisionaario ale yaaheetta ikiloomo 220!
6, 7. a) Ti pani aari Serxio Paulo, xeeni Bariyesu aaphavela awe omuhapuxa wiira ohiiwe ihapari sooreera? b) Saulo aamuhononne sai palano a Bariyesu?
6 Okathi wa arummwa, atthu yaakhala oKiipero yaakokhorela amuluku eethiru. Eyo yaahooneya oratteene okathi Baarnaba ni Saulo yaaphiyale aya oPafo okosta oeste ya esisiro ele. Opuro ole yaahimphwanya mulopwana “aihaniwa Bariyesu. Mulopwana owo, aari namaxintta ni aari profeta oowootha”. Owo aari ni “kuvernatoro Serxio Paulo. Kuvernatoro owo, aari mulopwana a ankhili”.f Okathi wa arummwa, aroma anceene oosomexa, hata Serxio Paulo yoowo “aari mulopwana a ankhili”, yaanaavekela anookhwiri aahiiso anamaxintta ni ale yaasoma itheneeri wiira yaakhaliherye opaka yoothanla yuulupale. Hata vaari siiso, Serxio Paulo aahisiveliwa vanceene muhupi wa Omwene ni “aaniphavela vanceene wiiwa moolumo a Muluku”. Masi mutthu ahaasiveliwe aari Bariyesu, yoowo-tho aasuweliwa okhala Elima, nsina nintaphulela “namaxintta”. — Mit. 13:6-8.
7 Bariyesu aanilupattha vanceene muhupi wa Omwene. Owo aanisuwela wiira enamuna emosa yaarowa omukhaliherya okhapelela osuweliwa wawe ni okhala mutthu anvaha miruku kuvernatoro waari “omuhapuxa kuvernatoro wira ohaamini”. (Mit. 13:8) Masi Saulo khaarowa weemererya wiira namaxintta ohapuxe waamini wa Serxio Paulo. Nto Saulo aapanke exeeni? Biibiliya onihimya so: “Vano Saulo, yoowo-tho aihaniwa Paulo, osareiye ene munepa woowaarya, aahinwehexexa Elima oratteene, onamuhimeerya wira: ‘Nyuwo mwa mulopwana oosareya wootha ni ootakhala. Nave mwa mwaana a Diabo, ni nwanani a itthu sotheene sooloka. Munrowa ohiya silini ohonona iphiro soowookololowa sa Yehova? Mwiiwe! Yehova onimoohukhumuni, ni khamunrowa woonaka. Khamunrowa owehaka nsuwa mwa okathi vakhaani’. Niinaano-ru, itthu sotheene aaweha awe saakhala ntoko etthapwe ni epiphi. Vano aanimwaavya mutthu wira onvarele ntata, wira omweettiheke”.g Yoowiiraneya ele yootikiniha yaakumihenrye exeeni? “Okathi kuvernatoro oonale awe itthu iya, aahaamini, okhala wira aahitikinihiwa vanceene ni itthu sa Yehova aixuntte awe”. — Mit. 13:9-12.
Nimutakihaka Paulo, moolipa murima ninnaakiherya ekeekhai okathi ninlupatthiwa ahu
8. Ninrowa otakiha sai olipa murima wa Paulo?
8 Paulo khaamoova Bariyesu. Nimutakihaka Paulo, nihiwooveke atthu ale annilupattha okathi aneererya aya ohonona waamini wa atthu aniphavela ihapari sa Omwene. Masi okathi wootheene, moolumo ahu ahaana okhala “ooreera, ooweeleeliwa ni maakha”. (aKol. 4:6) Okathi omosaru, khanimphavela ohonona waamini wa atthu ale anikela vahoolo mwaha woowi nnoova okumiherya ohiiwanana ni atthu ale annilupattha. Nave niheemererye wiira woova oniirihe ohiya olavula itthu soohiloka sinipakiwa ni etiini yoowootha, yeeyo enithipelela “ohonona iphiro soowookololowa sa Yehova”, ntoko Bariyesu aahonona awe. (Mit. 13:10) Nimutakihaka Paulo, ninnilaleya ekeekhai moolipa murima, niimananihaka waavara murima atthu ale aniphavela. Hata niwehaka oratteene wiira Muluku onninikhaliherya ntoko Paulo aawenhe awe, nikupaliki ni murima wootheene wiira Yehova onoorumeela munepa awe woowaarya wiira aakhaliherye ale aniphavela ekeekhai. — Yoh. 6:44.
‘Moolumo Oolipiha’ (Miteko 13:13-43)
9. Ntakiheryo xeeni Paulo ni Baarnaba naavanhe aya ale anihoolela mmulokoni olelo-va?
9 Woonasa wene yaahikhumelela marukunuxo nuumala alopwana ale okhuma oPafo arowaka oPerxe, mpantta wa wAsia Menor, mukwaha ole waari wa ikiloomo 250, mutthu weettaka mphareya. Miteko 13:13, ekurupu ele ennihimmwa okhala “Paulo ni apatthani awe”. Moolumo ala annooniherya wiira Paulo taahoolela ekurupu ele. Hata vari siiso, khiivo etthu mbiibiliyani enooniherya wiira Baarnaba aanimukhalela nrima Paulo. Ohiya-vo, alopwana awo oowanli khiyaahiyale ovara muteko hoothe wiira apake ele Yehova oniphavela awe. Nto Paulo ni Baarnaba, ahaavaha ntakiheryo nooloka atthu ale anihoolela mmulokoni olelo-va. Ohiya omakela owanela okhulupale, awo ahaana wuupuwela moolumo a Yesu ani: “Otheene mwa axinna”. Nave aahincererya oriki: “Ole oniixinnuwiha, onooyevihiwa, nave ole oniiyeviha, onimwinnuwihiwa”. — Math. 23:8, 12.
10. Muhimye makhalelo a mukwaha okhuma oPerxe orowa wAntiyokiya wa oPisiidia.
10 Nuumala ekurupu ele ophiya oPerxe, Yohani yoowo-tho aasuweliwa okhala Marko, aahimuhiya Paulo ni Baarnaba onatthikela oYerusalemu. Khenihimmwa etthu yaamwiirinhe Yohani otthikela oYerusalemu moowaakuveya. Paulo ni Baarnaba yaahikhuma oPerxe arowaka wAntiyokiya wa oPisiidia, esidade ya eprovinsia ya oGalasia. Ole khahiyo waari mukwaha wookhweya, mwaha woowi esidade ya wAntiyokiya wa oPisiidia yaakhala imeeturu 1.100 nalikanyiha ni ephareya. Istaraata khisaalonke ni saari soowoopiha, maana yaanikhala alavilavi anceene. Woonasa wene okathi ole, Paulo aaniwereyasiwa.h
11, 12. Okathi aalavula awe musinagoga mwa wAntiyokiya wa oPisiidia, Paulo aawiirinhe sai atthu osiveliwa muhupi awe?
11 Esidade ya wAntiyokiya wa oPisiidia, Paulo ni Baarnaba yaahikela musinagoga Saabadu. Biibiliya onihimya so: “Nuumala osommwa Nlamulo ni iliivuru sa Maprofeta, makhulupale yaahoolela musinagoga, yaahimuhimeerya Paulo ni Baarnaba wira: ‘Anna, mwaarina ene moolumo wira mwaalipihe atthu, mulavuleke’”. (Mit. 13:15) Nto Paulo aaheemela wiira olavule.
12 Paulo aahipacerya olavula oriki: “Nyuwo alopwana a Isarayeli, ni nyuwo akina munimoova Muluku”. (Mit. 13:16) Eyo enooniherya wiira atthu ale yaari ayuda ni atthu yeettela soowiixuttiha sa ayuda. Paulo aawiirinhe sai osiveliwa muhupi awe atthu ale yaheemererya muteko wa Yesu wiira yiiraneye ele Muluku oniphavela awe? Wanipacerya, Paulo aahuuluula soowiiraneya sa nloko na ayuda. Owo aahitthokiherya moota Yehova ‘aakhalihenrye awe’ okathi yaari aya wExiitu ni moota aakuminhe awe ni ‘aapixenrye awe murima’ iyaakha 40. Nave Paulo aahihimya moota aisarayeli yaakenle aya ni okuxa Elapo yooleiheriwa ni moota Yehova ‘aavanhe awe’ ntoko yoohiyeriwa aya. (Mit. 13:17-19) Atthu akina anihimya wiira Paulo aalavula mpantta wa Soolempwa waasommwale niinaano-ru ntoko mpantta wa wiiwelela nihiku na Esaabadu. Akhala wiira eyo ekeekhai, nlo ntakiheryo nikina nooloka nnooniherya wiira Paulo aahipaka ‘itthu sotheene wira aakhaliherye atthu a makhalelo otheene’. — 1 aKor. 9:22.
13. Ninrowa owiiriha sai atthu ninlavulana ahu osiveliwa muhupi ninlaleya ahu?
13 Hiyo nave nihaana wiimananiha wiira atthu ale nnaalaleerya ahu asiveliweke muhupi ninlaleya ahu. Mwa ntakiheryo, osuwela etiini aya atthu awo enoonikhaliherya olavula myaha sinaasivela. Nave, hiyo pooti osoma iversiikulu sa mbiibiliyani anisuwela aya oratteene. Ti vooloka onvekela osoma soolepa iyo mbiibiliyani mwawe. Nto mwiimananiheke owiiriha atthu munaalaleerya anyu ophavela osuwela itthu sikina voohimya sa Yehova.
14. a) Paulo aapacerinhe sai olaleya ihapari sooreera sa Yesu ni etthu xeeni aaloponle awe? b) Atthu ale yoonenle sai mwaha ole Paulo aalavunle awe?
14 Moottharelana, Paulo aahilavula moota nloko na mamwene na aisarayeli naarowa aya mpakha wa “moopoli, Yesu”, yoowo ephiro awe yaalokiheriwe ni Yohani Mpatisa. Nuumala-vo, Paulo aahilavula moota Yesu iiviwe awe ni ohihimuxiwa. (Mit. 13:20-37) Paulo aahimmye so: “Tivonto, axinnaka, musuweleke wira Muluku onrowa woolevelelani itampi sanyu, mwaha wa okhwa wa mulopwana ola . . . Mwaha wa okhwa wa mulopwana ola, Muluku onimwaahimya atthu otheene anaamini, okhala anaxariya”. Moottharelana Paulo aahaalopola atthu ale oriki: “Mukhalane ephoole wira ele elempwale muliivuruni mwa Maprofeta, ehookhumeleleni. Eyo enihimya so: ‘Nyuwo atthu oonyohola, nweheke muteko onivara aka okathi anyu ola. Nyuwo khamunrowa okupali muteko ola, hata mutthokiheriwaka saana’”. Etthu yaapanke aya atthu ale yaawiriyanne mwaha ole wa Paulo yaari yootikiniha vanceene. Biibiliya onihimya wiira “atthu yaahaaxonttela wira yalavule-tho myaha iye, esaabadu yaattharelana”. Ohiya-vo, okathi muthukumano musinagoga waamanle aya, “ayuda anceene ni ale yaakenle etiini ya ayuda, yaawo yaamukokhorela Muluku, yaahimutthara Paulo ni Baarnaba”. — Mit. 13:38-43.
“Ninrowa Waalaleerya Ale Ahikhanle Ayuda” (Miteko 13:44-52)
15. Etthu xeeni yiiraneyale Esaabadu yaattharelana nuumala Paulo olavula mwaha awe?
15 Esaabadu yaattharelana, “atthu otheene a epooma ele, waahiya atthu vakhaani paahi” yaahithukumana wiira anwiriyane Paulo. Nto eyo khiyaasivenle ayuda akina, nto yaahisareya nrima “anapacerya onveeha Muluku, avaanyihaka moolumo a Paulo”. Moolipa murima Paulo ni Baarnaba yaahaaleela wiira: “Vaanireerela opacerya woolaleeryani nyuwo moolumo a Muluku. Okhala wira munnikhootta ni muniixoona wira khamuniphwanela okumi woohimala, nto hiyo ninrowa waalaleerya ale ahikhanle ayuda. Tthiri, Yehova ooniruma, oriki: ‘Miyo kihoothanlani wira mwaamwaleeleke atthu ahikhanle ayuda, ni wira mulaleye woopowa mpakha omalenle elapo’”. — Mit. 13:44-47; Yes. 49:6.
“Yaahaawoka . . . wira amulupatthe Paulo ni Baarnaba . . . awiixutti yaamutepa otteeliwa murima, ni osareya munepa woowaarya”. — Miteko 13:50-52
16. Ayuda yoonenle sai moolumo a mamisionaario? Paulo ni Baarnaba, yoonenle sai?
16 Ale yahaakhanle ayuda yaahihakalala vanceene ni “otheene ale yaarina murima wooloka wira yaakhele okumi woohimala, yaahaamini”. (Mit. 13:48) Moohipisa nuulumo na Yehova naahimwareela elapo ele yootheene. Masi ntoko niwenhe ahu ayuda akina khiyaasiveliwe. Ohimya ekeekhai, mamisionaario ale yaahaaleela wiira hata yaapacenrye olaleeriwa moolumo a Muluku, awo yaahithanla omukhootta Mesiya, nto Muluku aarowa waaphukela mwaha wookhootta wiiwa. Ayuda ale yaahaawoka athiyana oottittimiheya ni alopwana oottittimiheya a epooma ele, “wira amulupatthe Paulo ni Baarnaba, ni yaahiwoomola mmuttettheni mwaya”. Paulo ni Baarnaba, yoonenle sai? “Yaahitatha ntthupi na inawu saya, ntoko ethoonyeryo yoowi atthu awo aalopoliwa. Nuumala-vo, yaahirowa wIkoonio”. Nto niireke yaahimala ekristau wAntiyokiya wa oPisiidia? Nnaari! Awiixutti yaahanle epooma ale “yaamutepa otteeliwa murima, ni osareya munepa woowaarya”. — Mit. 13:50-52.
17-19. Ninrowa otthara sai ntakiheryo na Paulo ni Baarnaba ni opaka eyo enrowa onikhaliherya sai ohakalala?
17 Enamuna arumeyi ale oororomeleya yoonenle aya olupatthiwa, enniniixuttiha etthu yuulupale. Hiyo khaninhiya olaleerya, hata atthu oottittimiheya a olumwenku ola aphavelaka onihiiha olaleya muhupi nivahiwe ahu. Nwehe wiira nuumala atthu a wAntiyokiya wa oPisidia okhootta muhupi yaalaleeriwa aya, Paulo ni Baarnaba “yaahitatha ntthupi na inawu saya”. Eyo khiyooniherya wiira yaaroonanariwa, masi yooniherya wiira khiyaarowa okhalana nthowa akhala wiira atthu ale yampwetexiwa. Mamisionaario ale yaahisuwela wiira khiyaarowa owerya waakhanyererya atthu ale weemererya aahiiso okhootta. Etthu yaawerya aya opaka waari ohihiya olaleerya. Nto awo khiyaahiyale olaleerya nuumala orowa wIkoonio!
18 Ankhi awiixutti yaahanle wAntiyokiya? Ekeekhai wiira, muttetthe ole yaalaleerya aya yaanilupatthiwa. Masi ohakalala waya khiwaalipa ni atthu ale weemererya muhupi yaalaleya aya. Yesu aahimmya so: “Nnaari, masi oohakalala taale aniiwa nuulumo na Muluku, aneettela!” (Luka 11:28) Eyo ti etthu yaapaka aya awiixutti a wAntiyokiya wa oPisiidia.
19 Nimutakihaka Paulo ni Baarnaba, okathi wootheene khaninliyala wiira muteko ahu olaleya ihapari sooreera. Weemererya aahiiso okhootta, muritti aya atthu ale nnaalaleerya ahu. Akhala wiira atthu nnaalaleerya ahu khaniphavela oniwiriyana, awiixutti a okathi wa arummwa anniniixuttiha etthu yuulupale. Akhala wiira nnoovahaka efaita ikeekhai niixuntte ahu ni weemererya weettihiwa ni munepa woowaarya, hiyo nave nnoohakalalaka hata nilupatthiwaka. — aGal. 5:18, 22.
a Nwehe ekaaxa eni: “Baarnaba, ‘Ole Onaalipiha Akina’”, eri epaaxina 98.
b Okathi ole, saahikhala miloko ilapo soorakamela ntoko wAntiyokiya wa oSiria, weiwo waarakamelanne ni oYerusalemu ikiloomo 550.
c Nwehe ekaaxa eni: “Mustaraatani”, eri epaaxina 99.
d Okathi wa arummwa, akhala wiira epheyo yaanikhala saana, pakiti aahiiso naviyu aaniwerya weetta khula nihiku ikiloomo 150. Okathi epheyo yahaakhala aya saana, aaniviriha okathi munceene wiira eette ikiloomo 150.
e Nwehe ekaaxa eni: “Musinagoga Mwa Ayuda”, eri epaaxina 101.
f Esisiro ya oKiipero yaalamuleliwa ni makhulupale a oRoma. Mukhulupale muulupale a esisiro ele aavahiwa nsina na kuvernatoro.
g Okhuma okathi ole, Saulo aahipacerya wiitthaniwa Paulo. Atthu akina anihimya wiira aahikuxa nsina nno na oroma mwaha wa Serxio Paulo. Masi, okhala wiira hata nuumala okhuma oKiipero aaniitthaneliwa nsina noowi Paulo, eyo enniiriha okhumela enamuna ekina ya otthokiheriwa moota aakunxe awe nsina nlo: Paulo yoowo aari murummwa a maloko ootheene, aahithanla okhuma nihiku nle orowa ohoolo wiihaneliwa nsina nawe na oroma noowi Paulo, woonasa wene mwaha woowi okhuma onamwane awe aasuweliwa okhala Paulo. Nave pooti wiira aanirumeela nsina noowi Paulo, mwaha woowi moota oniitthaniwa awe ekereku, ni nsina nawe na eheeberi noowi Saulo naanilikana ni nuulumo nikina na ekereku, nenlo ninkumiherya moonelo woohiloka. — aRom. 11:13.
h Nuuvira iyaakha sinceene muhoolo mwaya, Paulo aahaalepela epaphelo aGalasia. Epaphelo ele, Paulo aalempe so: “Musuweleke wira ekwaha yoopacerya koolalenryaakani ihapari sooreera, waari mwaha woowi kanwereiwa”. — aGal. 4:13.