Watchtower EBIBLIOTEKA ONLAINE
Watchtower
EBIBLIOTEKA ONLAINE
Emakhuwa
  • BIIBILIYA
  • ILIIVURU
  • MITHUKUMANO
  • kr muru 13 ipaax. 134-147
  • Anamalaleerya a Omwene Anniroiha Milattu Saya Otribunaali

Mpantta ola khekhanle eviidiyu.

Muniswaamihe, khivaniweryaneya orumiha eviidiyu ela.

  • Anamalaleerya a Omwene Anniroiha Milattu Saya Otribunaali
  • Omwene wa Muluku Onnilamulela!
  • Miru Saamukhaani
  • Mwaha Onlikana Nuula
  • Niireke Anikumiherya Mixankiho, Wala Anikhaliherya Omwene wa Muluku Moororomeleya?
  • Niireke Anaatumererya Akina Ohiiwelela, Wala Anilaleya Ekeekhai?
  • Niireke Animweetta Nkoso, Wala Anilaleya Omwene wa Muluku Mooluttuweliwa?
  • “Etthu Yotepa Otthuneya Omwiwelela Muluku Ovikana Owiwelela Atthu”
  • Yehova ‘Tonikikhaliherya’
  • Wiimananiha Wahu Wira Naakiherye Okokhorela Wahu
    Omwene wa Muluku Onnilamulela!
  • Okhaliherya Eguvernu ya Muluku Moororomeleya ni Murima Wotheene
    Omwene wa Muluku Onnilamulela!
Omwene wa Muluku Onnilamulela!
kr muru 13 ipaax. 134-147

MURU 13

Anamalaleerya a Omwene Anniroiha Milattu Saya Otribunaali

YOOLAKELA YA MURU OLA

Ntoko Yesu aahimmye awe vahinatthi, atthu awe annilupatthiwa mmuteko aya woolaleerya

1, 2. (a) Etthu xeeni ahooleli a etiini yaarumeela aya mookhumela saana wira akhoottihe muteko woolaleerya, masi arummwa yoonenle sai? (b) Xeeni arummwa yaakhoottale aya wiiwelela nlamulo naakhoottiha muteko woolaleerya?

VANO ovinre okathi vakhaani nuumala Pentekoositi a 33 EC. Muloko wa eKristau oYerusalemu orina isumana vakhaani paahi nuumala okhumelela. Satana onnoona okathi ola okhala wooreerela otuphela muloko ole. Owo oniphavela omala-maliha muloko ola ohinatthi wunnuwa. Mowaakuveya, Satana onnirukunuxa makhalelo a itthu, nto makhulupale a etiini annipacerya okhoottiha muteko woolaleya Omwene. Masi, arummwa, moolipa murima annivikaniha olaleerya. Nto mwaha wa yeeyo, alopwana ni athiyana anceene ‘anniwaamini Apwiya’.​—Mit. 4:18, 33; 5:14.

Arummwa a Kristu aryeene oohakalala akhumama oSinedriyu nuumala owaxuliwa

Arummwa ale yaahitteeliwa murima “okhala wira Muluku ahaphwaneliha ohaxiwa mwaha wa nsina na Yesu”

2 Ananariwe ene vanceene, anamalupattha ale annaavara arummwa ale ni waarihela mukhatteya. Masi ohiyu, nlaikha na Yehova, ninnitthukula mikhora sa ekhatteya, nto vasiisu arummwa ale annitthikela olaleerya! Awo annivariwa-tho ni khuroihiwaka ohoolo wa makhulupale, yaawo anihimya wira arummwa ale aavonyola nlamulo ninkhoottiha olaleerya. Arummwa ale moolipa murima anaakhula so: “Etthu yotepa otthuneya omwiwelela Muluku wovikana owiwelela atthu”. Nto makhulupale anninanariwa vanceene mpakha ophavela “owiva arummwa”. Masi okathi owo wooxankiha, onnikhumelela mwiixuttihi a Ikano oottittimihiwa yoowo oniitthaniwa Gamaliyeli. Nto owo onnalopola makhulupale ale wira: “Mwipasope . . . Muhathokoreryé alopwan’ala, mwàhiye erowaseke”. Mootikiniha, makhulupale ale anniiwelela miruku iye, nto anaahiya arummwa ale. Nto etthu xeeni alopwana ale owaamini enipaka aya? Mohaaniherya awo annivikaniha “owixuttiha atthu mpani mwa Muluku ni mmawani, yalalèryaka wira Yesu ti Mòpoli”.​—Mit. 5:17-21, 27-42; Mir. 21:1, 30.

3, 4. (a) Etthu xeeni Satana epacenrye awe khalai orumeela wira aatuphele atthu a Muluku? (b) Exeeni enirowa ahu othokorerya muru ola ni iye sinttharelana miili?

3 Mwaha ole waaroihiwe epwaro ya milattu mwaakha wa 33 EC, waari mukwaha woopacerya vaavo makhulupale a mulaponi yoonihenrye aya olupattha Muloko wa eKristau, masi khahiyo waari wookiserya. (Mit. 4:5-8; 16:20; 17:6, 7) Mahiku ala, Satana onnivikaniha waatumererya awanani a okokhorela wa ekeekhai ni waaruma makhulupale wira akhoottihe muteko woolaleerya. Awanani awo annaakumiherya milattu sinceene atthu a Muluku. Akina anihimya wira hiyo ninniwuukhula atthu, ni okumiherya mixankiho. Atthu akina anihimya-tho wira hiyo ninnaatumererya atthu ohimwiiwelela guvernu, nlelo akina anihimya wira hiyo nnimweetteetta nimwiiraka nakoso. Okathi wooreerela, anna annirowa otribunaali wooniherya wira itthu iyo sinimoothiwa. Nto wira siiso onikumiherya exeeni? Moota xeeni milattu siphukiwe khalai sinniphwanyiha aya mireerelo olelo-va? Nrowe nithokorerye myaha vakhaani siphukiwe wira noone moota eyo ekhalihenrye aya ‘wakiherya ni olipiha ihapari soorera’.​—aFil. 1:7.

4 Muru ola onrowa othokorerya moota hiyo naakiherye ahu edireito ahu ya olaleerya. Miru miili sinttharelana sinrowa otthokiherya wiimananiha onipaka ahu mutribunaali wira niwerye ovikaniha ohiirela mpantta olumwenku ni wiiwelela sooruma sa Omwene.

Niireke Anikumiherya Mixankiho, Wala Anikhaliherya Omwene wa Muluku Moororomeleya?

5. Wukiseryani wa iyaakha sa 1930, xeeni alipa olaleya Omwene yaatthukiwa aya, ni palano xeeni yaarina aya anna ale yaahoolela muteko owo?

5 Wookiseryani wa iyaakha sa 1930, ipooma sinceene sa wEstados Unidos ya wAmerica saaphavela wira Anamoona a Yehova akhalaneke edukumento yoweemereriwa ni guvernu wira alaleeryeke. Masi anna khiyaavekenle edukumento eyo. Edukumento eyo yanwerya ohiya ovara muteko aya, nto anna yaanikupali wira khuuvo guvernu a apinaatamu orina owerya wa okhoottiha yooruma ya Yesu yoowi maKristau ahaana olaleya ihapari sa Omwene. (Mar. 13:10) Mwaha waivaavo, anamalaleerya anceene a Omwene yaahitthukiwa. Wira olokiheriwe mwaha ole, anna yaahoolela muteko yaahoona oreerela oroiha otribunali. Anna awo yamananiha omooniherya guvernu wira aahipaka malamulo yaakhoottiherya Anamoona ovara miteko sa etiini aya mootaphuwa. Mwaakha wa 1938, yaahikhumelela etthu ehinliyaleya otribunaali yaarowa ovaha ntakiheryo nooloka. Exeeni yaakhumelenle?

6, 7. Exeeni yaakhumelenle emusi ya munna Cantwell?

6 Namanli vasiisu, Abril 1938, Newton Cantwell, yoowo aarina iyaakha 60, ni amwaarawe, Esther; vamosa ni anaaya Henry, Russell, Jesse ni mapioneero a vameekhaaya 5 yaahirowa olaleerya epooma ya New Haven, Connecticut. Nto awo yaahilokiherya wira avirihe mahiku manceene alaleeryaka epooma ele. Mwaha wa xeeni? Awo yaahitoko otthukiwa ikwaha sikina, nto awo yaanisuwela wira vanweryaneya otthukiwa-tho. Hata vaari siiso, eyo khiyaakhottihenrye emusi ya Cantwell olaleya ihapari sa Omwene. Awo yaaronwe muttetthe wa New Haven arumeelaka ikaaro piili. Newton eettiha ekaaro ya emusi yaakunxe iliivuru sinimutthokiherya Biibiliya, ni ifonografo. Nto mwanawe yoowo aarina iyaakha 22, Henry eettiha ekaaro yaarumiha masu. Tthiri, ntoko saalipelela aya, nuuvira iwoora vakhaani awo yaheemexiwa ni mapoliisia.

7 Wanipacerya, Russell yoowo aarina iyaakha 18 aahivariwa, nto aahivariwa-tho Newton ni Esther. Eemele ene ottaiwene, Jesse, yoowo aarina iyaakha 16, aaniwoona anamuyari awe ni muulupale awe arowaniwaka ni mapoliisia. Henry iira olaleeryaka mpantta mukina wa muttetthe yoole, nto Jesse aarooyevaru aahanle ekhawe. Hata vaari siiso, owo aahimukuxa fonografo onavikaniha olaleerya. MaKatoolika manli alopwana yaahimweemererya Jesse orumiha mwaha wa Munna Rutherford, waarina muru oni: “Anyokhani”. Masi okathi yaawiriyana aya mwaha ole, alopwana ale yaahinanariwa vanceene anaphavela ommana Jesse. Owo aahitthyawa, masi moohipisa aaheemexiwa ni poliisia. Nto, Jesse aahivariwa-tho. Mapoliisia ale khiyaamonanne mulattu murokora Cantwell, masi yaahihimya wira munna Cantwell ni anaawe yaahikhalana mulattu. Masi, yaahikumihiwa mukhatteya nihiku nenlo nuumala oliva musurukhu.

8. Xeeni etribunaali yaamuhimya aya Jesse Cantwell okhala mutthu aawuukhula atthu?

8 Myeeri vakhaani muhoolo mwaya, Setembro 1938, emusi ya munna Cantwell yaahirowa otribunali ya New Haven. Nto munna Newton, Russell, ni Jesse, yaaniphukeliwa mwaha wooveka musurukhu wa iliivuru ahirina elisensa. Hata aavekenle orowaniwa oTribunaali Yuulupale ya oConnecticut, Jesse aahimmwa okhalana mulattu mwaha wowuukhula atthu ni okumiherya mixankiho. Mwaha wa xeeni? Mwaha woowi alopwana ale anli maKatoolika, yaahihimya otribunaali wira mwaha ole woogravariwa waahiveiha etiini aya ni waahaaveiha-tho awo axineene. Wira mwaha ole ophukiwe saana, anna yaahoolela nikhuuru nahu yaahivekela wira mwaha ole oroihiwe oTribunaali Yuulupale ya wEstados Unidos, yeeyo eri etribunaali yuulupalexa elapo ele.

9, 10. (a) Etribunaali Yuulupale ya EUA yaaphunke sai mulattu wa emusi ya munna Cantwell? (b) Moota xeeni imalelo sa mulattu ole onniphwanyiha aya mureerelo olelo-va?

9 Okhuma 29 a Março 1940, Juiz muulupale Charles E. Hughes ni anamaphuka akina 8, yaahiwiriyana masu a munna Hayden Covington, yoowo aari advogado a Anamoona a Yehova.a Vaavo advogado a muttetthe wa Connecticut, aalavula awe ophavelaka wooniherya wira Anamoona yaanikumiherya mixankiho, Juiz mmosa aahimukoha so: “Kiira ihapari saalaleiwa ni Kristu Yesu khisaasivela atthu anceene mahiku ale?” Advogado ole aamwaakhunle so: “Aayo; ni akhala wira kinnuupuwela saana ele Biibiliya aka onihimya awe, onnihimya-tho ele yaamukhumelenle Yesu mwaha woolaleya ihapari iyo”. Tthiri masu awo yaahikhaliherya vanceene! Moohilakela, advogado ole aahaahela Anamoona epantte ya Yesu, nto epooma yaakhaliherya awe khuhela epantte ya atthu yaamwiivale Yesu. Nto nihiku na 20, mweeri wa Maio, 1940, voohakalaliha eTribunaali Yuulupale, yahaataphula Anamoona.

Anaana ni arokora areeyene oohakalala, omuhela muhina Hayden Covington ni Glen How, akhumaka otribunali

Hayden Covington (ohoolo, eriyari), Glen How (moono woothiyana), ni anna akina anikhuma mutribunaali nuumala oganyari mulattu

10 Nto olamula wa etribunaali ele waakumihenrye etthu xeeni ehinliyaleya? Eyo yaahuulaniha edireitu ya atthu ovaraka miteko sa etiini aya mootaphuwa. Nto khanivo nlamulo na muttetthe, epooma wala guvernu a mapuro awo oneemereriwa okhoottiherya ovariwa miteko sa etiini. Ohiya-vo, eTribunaali khiyamphwanyanne mulattu Jesse ni “khiivo yaapanke awe yaahonona murettele wa atthu”. Mwa enamuna eyo, etribunaali ele yaahitikitherya nlamulo noowi Anamoona a Yehova khanikumiherya mixankiho mmuttettheni. Tthiri waari oxintta wuulupale wa arumeyi a Muluku! Ninttottela sai mureerelo yowiiraneya eyo olelo-va? Namoona mmosa yoowo ori advogado onihimya so: “Edireitu ya ovara miteko sahu mootaphuwa nihiwoovaka atthu annikhoottiherya, ennineemererya waalaleerya atthu a mmuttettheni”.

Niireke Anaatumererya Akina Ohiiwelela, Wala Anilaleya Ekeekhai?

Ekaapa ya efolyeeto eni: Quebec’s Burning Hate for God and Christ and Freedom Is the Shame of All Canada

Quebec’s Burning Hate for God and Christ and Freedom Is the Shame of All Canada

11. Ekampaanya xeeni anna yaapanke aya oCanada, ni nthowa xeeni?

11 Iyaakha sa 1940, Anamoona a Yehova oCanada yaanilupatthiwa mootakhala. Tivonto, wira awooniherye atthu otheene wira anna yaanikhoottiheriwa okokhorela mootaphuwa, yaahilokiheriwa ekaapanya ya mahiku 16 yaakawa efolyeeto yaarina muru oni: Quebec’s Burning Hate for God and Christ and Freedom Is the Shame of All Canada (Onyokhiwa Wootakhala oQuebec wa Muluku, Kristu, ni Otaphuwa, Etthu Yowuuliha Muru oCanada Wotheene). Efolyeeto eyo ya ipaaxina xexe yaanihimya oratteene wira amahoolela a ikerexa tiyaaruminhe wira anna ale anyokhiweke, omaniwa ni mapoliisia, ni otupheliwa ni mittitthi sa atthu a oQuebec. Efolyeeto ele yaahihimya-tho so: “Anamoona a Yehova annivikaniha ovariwa ni otthukiwa ahitthenke etthu. Mpakha-va sookhala myaha 800 soohiphukiwa sa Anamoona a Yehova, epooma ya oGreater Montreal”.

12. (a) Anyokhani ahu yoonenle sai efolyeeto ele yaarumeeliwa okathi wa ekampaanya? (b) Anna ale yaahimyaniwe opaka ekrime xeeni? (Nwehe-tho enoota.)

12 Namalamulela a oQuebec iitthaniwa Maurice Duplessis, aiwanana saana ni Cardial Villeneuve, a ekerexa Katoolika ya oRoma, aahihimya wira aarowa “owanana mohaamorela ikharari” Anamoona mwaha wa efolyeeto ele. Mwaattelo wa atthu yaatthukiwa waahincerereya okhuma 800 mpakaha 1.600. Pioneera mmosa aahimmye so: “Mapoliisia animakela onivara, nto khinniwerya okontari ikwaha sene”. Anamoona yaavariwe ekawaka efolyeeto ele, yaahihimyaniwa mulattu wa olaleya ihapari “sinaatumererya atthu ohimwiiwelela guvernu”b.

13. Ti pani aapacenrye wootheriwa wira aatumererya atthu omurukunuwela guvernu, nto etribunaali yaaphunke sai mulattu owo?

13 Mwaakha wa 1947, munna Aimé Boucher ni anaawe axithiyana Gisèle aarina iyaakha 18, ni Lucille aarina iyaakha 11, ti yaapacenrye oroihiwa otribunaali ahimyaniwaka mulattu woomurukunuwela guvernu. Awo yaakanwe efolyeeto Onyokha Wootakhala wa Quebec waattamela omatta waya mmiyaakoni sa epantte ya okuusini epooma ya Quebec. Nto vaanivila waahimya okhala atthu yaahonona murettele wa atthu akina. Munna Boucher aari mutthu oowiyeviha ni oomaala, aalima ematta awe yaamukhani ni okathi mukina aanirowa opooma ni ekhavalo yaapurula evakawu yaamukhani. Hata vari siiso, emusi awe yaahihooxiwa ntoko siisaale saahimmwa aya mfolyeetoni. Juiz a etribunaali ele, yoowo aanyokha Anamoona, ahikhootta waakhulela itthu sooniherya wira Bouchers khaatthenke. Nto eemya itthu saahimmwa ni atthu yaanilupattha wira efolyeeto ele yanaatumererya atthu opaka itthu soohiloka ni wira Bouchers aahikhalana tthiri nthowa. Masu a juiz ole yooniherya wira: Mutthu onilavula ekeekhai onipaka ekrime! Nto Aimé ni Gisèle, yaahihimmwa okhalana mulattu wookawa iliivuru saakhoottihiwa, nave Lucille hata aari mwaamukhaani aahitthukweliwa mahiku manli. Anna yaahivekela wira oroihiwe eTribunaali Yuulupale ya oCanada yeeyo yaakhulenle ophuka mwaha ole.

14. Anna a oQuebec yoonela sai iyaakha iye saavinre alupatthiwaka?

14 Okathi omosaru owo annihu oolipa murima yaanivikaniha olaleerya ihapari sa Omwene oQuebec, nnaamwi yahooxiwa ni wootheriwa wootakhala, muteko wanirowa vahoolo. Muhina mwa iyaakha xexe saavinre ekaiwaka efolyeeto ele okhuma 1946, mwaattelo wa Anamoona waahincerereya oQuebec okhuma 300 khukhala 1.000!c

15, 16. (a) Moota xeeni eTribunaali Yuulupale ya oCanada yaaphunke aya mulattu wa emusi ya munna Boucher? (b) Oganyari wahu mulattu ole waalipinhe sai anna ale ni akina?

15 Mweeri wa Junyo 1950, eTribunaali Yuulupale ya oCanada, yahaathukumanya alipa oophuka 9 wira awiriyane mulattu wa Aimé Boucher. Myeeri 6 muhoolo mwaya, 18 a Dezembro 1950, etribunaali ele yahinaakiherya. Nthowa na xeeni? Mwaha woowi munna Glen How, advogado a Anamoona, aahitthokiherya wira etribunaali ele yaahaakhulela moolumo yaahimmwale wira: “otumererya ohiiweleliwa guvernu” ontaphulela owiiriha atthu okhala oowali wala onvaanyiha guvernu owo. Masi efolyeeto ela “kherina hata nuulumo nimosa mwa itthu sinihimmwa, masi enirumeela moolumo aneemereriwa ni nlamulo”. Muhoolo mwaya munna How, aahincererya oriki: “Miyo kinnoona wira Yehova tonikhalihenrye oxintta mulattu ola”.d

16 Tthiri ele yaalamuliwe ni eTribunaali Yuulupale yaahooneya okhala oxintta wuulupale wa Omwene wa Muluku. Eyo yaahimaliha milattu sotheene nlelo sahaphukiwe sowiiraka 122, sa Anamoona a oQuebec, saahimyaniwa aya wira yaanitumiha iliivuru sokhoottihiwa. Muhoolo, etribunaali ele yaahilavula wira atthu a oCanada ni mittetthe sa wInglaterra yaneemereriwa ohimya etthu yaaxankiha voohimya sa iguvernu. Oxintta wahu waahimala-maliha ele yoothereriwa ni Ekerexa vamosa ni guvernu oQuebec, wira Anamoona a Yehova aamurukunuwela governu.e

Niireke Animweetta Nkoso, Wala Anilaleya Omwene wa Muluku Mooluttuweliwa?

17. Moota xeeni iguvernu sikina sineererya aya okhoottiha muteko woolaleerya?

17 Ntoko maKristau a khalai, arumeyi a Yehova olelo-va, ‘khanitumiha nuulumo na Muluku’. (Mmusome 2 aKorinto 2:17, NM.) Hata vari siiso, iguvernu sikina sinnirumeela malamulo anivareleya muteko myaha sa nakoso, wira sikhoottihe muteko ahu woolaleerya Nrowe nithokorerye myaha miili seiyo sikumihenrye waakhuliwa wa nikoho noowi Anamoona a Yehova alipa-anakoso wala arumeyi a Muluku.

18, 19. Moota xeeni makhulupale a elapo ya oDinamarca yaamananiha aya okhottiha muteko woolaleerya?

18 Dinamarca. 1 a Outubro 1932, naahikumiheriwa nlamulo naakhoottiha otumihiwa iliivuru voohikhalana elisensa ya nakoso. Masi, anna khiyaaronwe ovekela edukumento eyo. Mmeeloni mwaya, anamalaleerya 5 yaahiviriha nihiku ntero alaleeryaka muttetthe wa oRoskilde, onikhala ikiloomo 30 orowaka oCopenhague, okapitaali. Makaaripi, namalaleerya mmosa August Lehmann, khooneya. Owo aaroovariwa mwaha wootumiha iliivuru ohirina elisensa.

19 Nihiku na 19 a Dezembro 1932, August Lehmann aahiroihiwa otribunaali. Owo aahitthokiherya wira aaxukurya atthu wira aavahe iliivuru saamutthokiherya Biibiliya, masi aahikhootta wira aamwiira nakoso. Etribunaali yaahimukupali munna ole. Eyo yaahimmye so: “Mutthu ola . . . onniwerya wiikhaliherya mmansawe, ni wira koniliviwa musurukhu mwaha wa muteko awe ni khomphavela waakhela etthu mwaha wa muteko awe, masi ovara wawe muteko ola woomwiiriha ophweteiwa musurukhu aarina awe khalai”. Wanikisa waya, etribunaali yaahimmye wira muteko wa Lehamann ni wa Anamoona khokhanle oowooniwaka “okhala nakoso”. Masi awanani a atthu a Muluku, yaahilakela omala-maliha muteko woolaleerya elapo ele. (Esal. 94:20) Anamalupattha ale yaahivekela wira mulattu ole oroihiwe eTribunaali Yuulupale ya elapo ele. Annihu yoonenle sai mwaha owo?

20. Etribunaali Yuulupale ya oDinamarca yaaphunke sai mulattu ole, nto anna ale yoonenle sai?

20 Ehalaka esumana emosa wira mwaha ole walavuliwe oTribunaali Yuulupale, Anamoona a Yehova oDinamarca yaahincererya muteko aya woolaleerya. Namanli mahiku yeettaka 3 a Outubro 1933, eTribunali Yuulupale yaahihimya yoothanla aya. Eyo yaahemererya masu a juiz ole aaphunke mwaha ola khalairu wira August Lehmann khaatthenke. Nto nlamulo nlo naataphulela wira Anamoona yaahaana ovikaniha ovara miteko saya mootaphuwa. Wira yooniherye oxukhurela waya ele Yehova aapanke awe otribunaali, anna ni arokora oDinamarca yaahinnuherya muteko aya woolaleerya ovikana khalai. Okhuma mwaakha yoole eTribunaali yaalamunle aya mwaha ole, annihu oDinamarca annilaleerya ahoovaka ohiihiwa ni guvernu.

Anamoona a Yehova akunxene ijornale oDinamarca iyaakha sa 1930

Anamoona oolipa murima oDinamarca iyaakha sa 1930

21, 22. Yoothanla xeeni ya eTribunaali Yuulupale ya EUA, yaapanke aya okathi waaphuka aya mulattu wa Munna Murdock?

21 Estados Unidos. Ettiminku, 25 a Feverero 1940, pioneero Robert Murdock, Jr., ni anna akina 7, yaahivariwa okathi yaalaleerya aya oJeannette, epooma yowaattamela oPittsburgh, oPennsylvania. Awo yaahitthukiwa mwaha woohikhalana elisensa ya okawa iliivuru. Okathi yaavekenle aya wira mwaha owo oroihiwe eTribunaali Yuulupale ya EUA, eyo yaaheemya owiriyana mwaha ole.

22 Nihiku na 3 a Maio 1943, eTribunaali Yuulupale yaahilaleya nlamulo naakhaliherya Anamoona. Etribunaali ele yaahihimya wira khivaatthuneya okhalana elisensa, maana eyo “eniirela mpantta wa nlamulo na elapo ele noowi khula mutthu ookhalana edireito ya olavulana atthu akina”. Nave etribunaali ele yaahikhootta yooruma ya epooma ele ehimyaka wira yooruma ele “yanakhoottiherya atthu olavula mootaphuwa ni weettela etiini aya”. Ohimyaka moonelo wa anamunceene yaaphuka myaha, Juiz William O. Douglas, aahimmye wira muteko wa Anamoona a Yehova “khahiyo paahi ori olaleerya ni okawa iliivuru sa etiini. Muteko aya onnivara itthu iyo soopiili”. Owo aahihimya-tho wira: “Miteko sotheene sa etiini sookhalana opuro aya elapo ela . . . ohela muhina okokhorela ni olaleerya muhina ni ota wa ekerexa”.

23. Moota xeeni milattu siganyariwe mwaakha wa 1943 siryaaya sootthuneya olelo-va?

23 Nlamulo nle na eTribunaali Yuulupale nihooneya okhala oxintta wuulupale wa atthu a Muluku. Nave eyo yaahooniherya tthiri wira hiyo na arummwa a eKristau, ohiya atthu animwiira nakoso. Nihiku nenne noohiliyaleya, 1943, Anamoona a Yehova yaahixintta milattu 12 mwa iye 13 saarina aya, ehinatthi orowa eTribunaali Yuulupale, ohela muhina mulattu wa Murdock. Malamulo ale a etribunaali, nlelo annirumeeliwa wira siphukiwe milattu sinikumiheriwa ni awanani aniphavela onikhoottiherya ovara muteko woolaleerya empa ti empa.

“Etthu Yotepa Otthuneya Omwiwelela Muluku Ovikana Owiwelela Atthu”

24. Nipakeke exeeni okathi guvernu onikhoottiha awe muteko woolaleerya?

24 Ntoko arumeyi a Yehova, ninnixukhurela okathi iguvernu sinnivaha aya edireito ya olaleya ihapari sa Omwene mootaphuwa. Masi vaavo guvernu onnikhoottiherya awe ovara muteko owo, hiyo ninnaavya inamuna sikina wira nivikanihe ovara muteko owo. Moolikana ni arummwa a khalai, ninnoona wira “Etthu yotepa otthuneya omwiwelela Muluku ovikana owiwelela atthu”. (Mit. 5:29; Math. 28:19, 20) Okathi mukina, ninnirowa otribunaali wira navekele omala-malihiwa okhoottihiwa wa muteko ahu. Muthokorerye matakiheryo manli.

25, 26. Mulattu xeeni waakhumelenle oNicaragua, waaroihiwe oTribunaali Yuulupale, ni mwaha ole aamanle sai?

25 ONicaragua. Nihiku na 19 a Novembro 1952, misionaario iitthaniwa Donovan Munsterman, murumeyi a eFiliyaali ya elapo ele, aahiphiya oMigrasau ya oManagua, okapitaali. Owo aarummwale orowa olavulana kapitau Arnoldo García, yoowo aahoolela eskritoorio ele. Kapitau ole aahimuleela Donovan wira Anamoona a Yehova oNicaragua “yaahikhoottiheriwa ovikaniha olaleya sowiixuttiha saya ni miteko sa etiini aya”. Okathi munna ole aakonhe awe nthowa naya, kapitau García aakhunle wira Anamoona a Yehova khiiyaarina edukumento ya guvernu yaaweemererya ovara miteko saya, ni wira yooniwa okhala atthu a komunista. Nto ti pani yaari anamalupattha? Makhulupale a Ekerexa Katoolika ya oRoma.

Kongresu a Anamoona a Yehova, oniiriwa vanlakani oNicaragua mwaakha wa 1953

Anna oNicaragua okathi yaakhoottiheriwa aya ovara miteko saya

26 Munna Munsterman moohipisa aahivekela olavula ni Ministro a Guverno ni a Itiini vamosa ni Presidente Anastasio Somoza García, masi khiivo yaalonke. Nto anna yaahituruka inamuana sa olaleerya. Yaahiwala Ipa sa Omwene, anatthukumana igrupu saamukhaani; ni yaahihiya olaleerya mphironi, masi nlelo yaanilaleerya ihapari sa Omwene. Okathi omosaru owo, yaahiroiha mulattu aya oTribunaali Yuulupale ya oNicaragua, avekaka wira nlamulo nle nimala-malihiwe. Ijornale sinceene saahilaleya okhoottihiwa wa muteko ahu ni masu a epaphelo anna yaalempe aya; nto eTribunaali Yuulupale yaaheemya owiriyana mulattu ole. Nto etthu xeeni yaakhumelenle? Nihiku na 19 a Junyu, eTribunaali Yuulupale yaahilaleya yoothanla aya mmureerelo wa Anamoona. Etribunaali eyo yaahihimya wira wakhoottiherya anamoona waari ovonyola Nlamulo na elapo ele, nenlo ninhimya wira khula mutthu onneemereriwa ohimya moonelo, yowuupuxerya ya murima ni weettela sookupali sawe. Eyo yaahihimya-tho wira makhalelo a guvernu oNicaragua ni Anamoona yaahaana okhala ntoko saari aya khalai.

27. Xeeni atthu a oNicaragua yaatikinihiwa aya ni yoothanla ya eTribunaali, nto anna yoonenle sai?

27 Atthu oNicaragua, yaahittikinihiwa woona wira eTribunaali Yuulupale yahaakhaliherya Anamoona. Khalai, ahooleli a ikerexa yaahikhalana owerya wuulupale tivonto etribunaali khiyaaphavela onyakuliwana ni ahooleli awo. Nave makhulupale manceene a guvernu yaahikhalana owerya wuulupale tivonto etribunaali khisavaanyiwa. Eyo yahiwiiriha annihu osuwelexa wira yaahixintta mwaha ole, akhaliheriwaka ni Mwene aya, tivonto annivikaniha olaleerya.​—Mit. 1:8.

28, 29. Eriyari ya iyaakha sa 1980, etthu xeeni yaaturunke makhalelo a oZaire?

28 Zaire. Eriyari ya iyaakha sa 1980, yaahikhala Anamoona oowiiraka 35.000, oZaire, vano República Democrática do Congo. Wira awerye okhapelela saana wuncerereya wa miteko sa Omwene elapo ele, yaahaana otekiwa eFiliyaali esya. Mweeri wa Dezembro 1985, aahipakiwa kongresu a atthu a ilapo sinceene epooma ya oKinshasa. Nto atthu oowiiraka 32.000 a ipantte sinceene sa olumwenku yaahisareya estadio ya epooma ele. Masi makhalelo a arumeyi a Yehova yaahipacerya oturukeya. Exeeni yaakhumelenle?

29 Munna Marcel Filteau, misionaario yoowo aakhumme oQuebec Canada, yoowo aatonko olupatthiwa ni olamulelo wa Duplessis, okathi ole iira orumeelaka oZaire. Owo aahihimya ele yaakhumelenle: “Nihiku na 12, mweeri wa Março, 1986, anna yaahoolela muteko yaahakhela epaphelo yeeyo yaahimya wira nikhuuru na Anamoona a Yehova naahikhoottihiwa elapo ya oZaire”. Yookhoottiha ele yaasinariwe ni ole aari presidente a elapo ele, Mobutu Sese Seko.

30. Yoothanla xeeni yuulupale Ekomisau ya eFiliyaali yaatthuneya aya opaka, nto exeeni yaathanlale aya opaka?

30 Mmeeloni mwaya, raadio a elapo ele aahilaleya wira: “Hiyo khaninrowa-tho wiiwa niromoliwaka nsina na Anamoona a Yehova oZaire”. Moohipisa, naahipacerya olupatthiwa. Ipa sa Omwene saahipwexiwa, anna yaahiiyeriwa, ovariwa, otthukiwa ni omaniwa. Hata anaaya Anamoona yaahiheliwa mukhatteya. Nihiku na 12 a Outubro, 1988, guvernu a elapo ele aahikuxa itthu sotheene sa mulokiheryo ahu, nto nikhuuru na atoropa yaitthaniwa Guarda Civil yaahikuxa eFiliyaali. Anna yaahoolela muteko elapo ele yaahilepa epaphelo avekelaka olavulana Presidente Mobutu, masi awo khiyaakhuliwe etthu. Okathi ole Ekomisau ya eFiliyaali yaahaana opaka yoothanla yuulupale: “Nihaana oroiha mulattu oTribunaali Yuulupale, wala nihaana owehererya?” Timothy Holmes, yoowo aari misionaario, ni aahoolela Ekomisau ya eFiliyaali okathi ole onihimya so: “Hiyo naahinvekela Yehova wira onivahe miruku ni malakiheryo”. Nuumala opaka mavekelo manceene, ekomisau yaahoona wira okathi ole khiwaareerela omananiha ophuka milattu iye. Masi, awo yaahaana waakhaliherya anna ni waavya inamuna sa ovikaniha olaleerya.

“Okathi wa mixankiho iye, nahoona moota Yehova onituruka awe makhalelo a itthu”

31, 32. Yoothanla xeeni yaapakiwe ni eTribunaali Yuulupale ya oZaire, nto eyo yaalipinhe sai anna?

31 Saahivira iyaakha sinceene. Ohaaxiwa wa Anamoona waahivukuwa, nave ottittimihiwa wa idireito sa apinaatamu elapo ele waahincerereya. Nto Ekomisau ya eFiliyaali yaahoona wira ole waari okathi wooreerela ovekela olavula ni eTribunaali Yuulupale ya oZaire. Mohakalaliha, eTribunaali Yulupale yaaheemya ophuka mwaha ole. Nto nihiku na 8 a Janero a 1993, sivinre ene iyaakha saattamela 7, nlamulo nle na presidente nikumiheriwe ene, etribunaali yaahihimya wira guvernu oovonya mwaha wa waakhoottiherya Anamoona ovara miteko saya, ni wira vano yaahitaphuliwa. Nkahaya muupuwele ele yaataphulela aya masu awo! Nnaamwi yaari etthu yowoopiha, majuiz ale yaahimala-maliha nlamulo na presidenti a elapo ele! Munna Holmes onihimya so: “Okathi ole wotheene wa muxankiho, hiyo nihoona moota Yehova oniwerya awe oturuka makhalelo a itthu”. (Dan. 2:21) Oxintta nno waahilipiha nroromelo na annihu. Awo yaahoona wira Mwene, Yesu, aahaalakiherya atthu awe osuwela etthu yoopaka ni okathi ene woopaka.

Arokora anli aryeene okongresuni wa Anamoona a Yehova, oRepública Democrática do Congo

Anamoona oRepública Democrática do Congo yaahitteeliwa murima okathi yaapacenrye aya weemereriwa omukokhorela Yehova mootaphuwa

32 Nuumala yookhoottiha ele omalihiwa, eFiliyaali yaaheemereriwa waaruuha mamisionaario, oteka ipa sikina sa eFiliyaali ni oruuha iliivuru sinimutthokiherya Biibiliya.f Tthiri eyo yaahikumiherya ohakalala wa arumeyi a Yehova woona wira owo aahikhapelela makhalelo aya ooloka oomunepani!—Yes. 52:10.

Yehova ‘Tonikikhaliherya’

33. Etthu xeeni eniixutta ahu wuuluula milattu siphukiwe khalai ni itribunaali suulupale?

33 Wuuluula wahu myaha siphukiwe mutribunaali, onnooniherya wira Yesu onnakhwaniherya yooleiherya awe yoowi: ‘Miyo mwanene kinimovahani molumo n’usuwela; awanan’inyu othene ahinweryaya ovanya nnákhala wakhula’. (Mmusome Luka 21:12-15.) Ikwaha sikina, Yehova ahaakumiherya maGamaliyeli a mahiku ala wira yaakhaliherye atthu awe; wala owiiriha alipa oophuka milattu okhala oolipa murima ni okumiherya itthu sa exariya. Yehova oopwetexa ikaruma sa awanani ahu. (Mmusome Yesaya 54:17.) Anyokhani khaniwerya omala-maliha muteko wa Muluku.

34. Moota xeeni milattu siganyanri ahu sirya aya soohiliyaleya, nto eyo enooniherya exeeni? (Nwehe-tho ekaaxa eni “Milattu Sihinliyaleya Siganyanri Ahu Otribunaali Sikhalihenrye Muteko Woolaleya Omwene”.)

34 Xeeni oxintta wahu otribunaali oryaaya etthu yoohakalaliha? Muthokorerye ela: “Anamoona a Yehova khahiyo atthu oovuwa moolumwenkuni mwa Satana. Hiyo khannivotari, khannikhaliherya ikampaanya sa epoliitika, wala miteko sa mapoliitiku. Ohiya-vo, anna yaale aniroiha milattu iyo otribunaali suulupale annooniwa okhala atthu ‘ohisoma ni ahinòneliwa vatthu’. (Mit. 4:13) Masi nilavulaka mmonelo wa opinaatamu, itribunaali sinnihiya waakhaliherya anyokhani ahu, yaawo ari makhulupale a etiini ni epoliitika, ananikhaliherya hiyo. Nto, itribunaali sinimakela onikhaliherya! Myaha iyo siniganyari ahu sinooniherya wira hiyo ninnooniwa ni Muluku ‘mowatàna ni Kristu’. (2 aKor. 2:17) Vano, ntoko murummwa Paulo, hiyo ninhimya so: Yehova ‘tonikikhaliherya, tivo vahinòvaka etthu’.​—aHéb. 13:6.

a Mulattu ola wa Cantwell ni Epooma ya oConnecticut, waari woopacerya mwa milattu 43, saroihiwe oTribunaali Yuulupale ya EUA seiyo Munna Hayden Covington aakhalihenrye awe anna. Owo okhwiiye mwaakha wa 1978. Nto Dorothy, oorumeela moororomeleya mpakha okhwa wawe mwaakha wa 2015, orina ene iyaakha 92.

b Wootheriwa waya nno naarumeeliwa nlamulo naapakiwe mwaakha wa 1606. Nlo naaniweemererya alipa oophuka mulattu onvaha nthowa mutthu yaakhala wira yaanoona ele yaahimmye awe wira yaanikumiherya mixankiho, hata masu awo yaari ekeekhai wala oowoothiwa.

c Mwaakha wa 1950, anna yaavara muteko wa orummwa wa okathi wotheene oowiiraka 164 yaanirumeela oQuebec—waahela muhina anna 63 yaawo yaasomme exikola ya oGileadi, ni yaakhulenle orowa ovara muteko muttetthe ole ahoovaka olupatthiwa wowoopiha waakhanle mapuro ale.

d Munna W. Glen How, aari advogado oolipa murima, yoowo okhuma mwaakha wa 1943 mpakha 2003, mwa miruku aawana wira aakhaliherye Anamoona a Yehova okathi yaaroihiwa aya omilattuni oCanada ni mapuro makina.

e Soohimmwa sikina voohimya sa mulattu ola, munwehe Despertai! 22 a abril 2000, muru oni: “A batalha Não é Vossa, Mas de Deus”, ipaaxina 18-24.

f Anakhotto a Guarda Civil muhoolo mwaya yaahihiya eFiliyaali; masi eFiliyaali esya yootekiwa opuro mukina.

Munnaamini Wira Omwene Wookhala Tthiri?

  • Moota xeeni etribunaali yaahimmye aya wira hiyo na arumeyi a Muluku, ohiya atthu anikumiherya mixankiho, oorukunuwela eguvernu wala alipa-anakoso?

  • Moota xeeni milattu siphukiwe khalai siganyanri ahu sinniphwanyiha aya mireerelo olelo-va?

  • Etthu xeeni enipaka ahu vakhala wira muteko ahu woolaleerya onnikhoottihiwa?

  • Mmoonelo wa opinaatamu, xeeni varya aya vootikiniha woona wira Anamoona a Yehova aganyari milattu suulupale otribunaali ilapo sinceene?

  • Moota xeeni wuuluula nno wa milattu siphukiwe onilipiha aya waamini wanyu?

Anamathelana anli oSerbia amulaleeryaka muthiyana mmosa mamukhora, owannyawe

Stara Pazova, Serbia

MILATTU SIHINLIYALEYA SIGANYANRI AHU OTRIBUNAALI SINKHALIHERYA MUTEKO WOOLALEYA OMWENE

YOOTHANLA 11 a Novembro 1927

ELAPO Suíça

MWAHA ENE Edireito yookhalana etthu enikupali awe.

ITTHU SIREN’YE Poliisia onnimweemexa Munna Adolf Huber okathi waalaleerya awe, khiyahimya wira onniwuukhula atthu arina etiini aya, nto onnimwaakha ifolyeeto sawe sinimutthokiherya Biibiliya.

OLAMULA WA ETRIBUNAALI Ohoolo wa majuiz a eTribunaali Yuulupale, munna Huber onnihimya wira etthu yaapanke poliisia ole yaari yoohiloka. Etribunaali yaahoona wira omwaakha mutthu ifolyeeto sa etiini waari ovonyola “nlamulo na okhalana etthu mutthu enikupali awe”.

YOOKHUMELA AYA Olamula wa etribunaali wahakhoottiherya mapoliisia waahiiha Alipa-oomusoma Biibiliya, ovara miteko saya.

YOOTHANLA 9 a Julyo 1935

ELAPO Romênia.

MWAHA ENE Edireito ya olavula etthu.

ITTHU SIREN’YE Anamoona 6 annitthukiwa mwaha wookawa iliivuru “Sinihimmwa wira sinniwuukhula atthu ni ohonona omaaleleya wa elapo ele”. Anna ale yaahilamuliwa otthukiwa mahiku 15.

OLAMULA WA ETRIBUNAALI Etribunaali Yuulupale yoonale wira Anamoona ale annivara muteko aya voohimuukhula mutthu, ni wira iliivuru saya khasintumererya onyakulihana, nto khuhimya wira Anamoona aakhalana edireito ya ohimya moonelo aya.

YOOKHUMELA AYA Olamula wa etribunaali voohimya sa mwaha ole ni myaha sikina sowiiraka 530 sa Anamoona, saphukiwe okhuma 1933 mpakha 1939, wookumiherya mureerelo wa edireito ya anna ovikaniha olaleerya. Mahiku ala, muteko ahu woolaleerya onivariwa mootaphuwa.

YOOTHANLA 17 a Março 1953

ELAPO Holanda

MWAHA ENE Edireito ya olavula etthu ni wimpirimiri iliivuru.

ITTHU SIREN’YE Munna Pieter Havenaar aahivariwa mwaha wohiiwelela nlamulo nenno naahimya wira iliivuru sikaiweke Namanli ni Namararu paahi okhuma 09:00 mpakha 11:00 vasiisu.

OLAMULA WA ETRIBUNAALI Etribunaali Yuulupale yaahoona wira nlamulo nle naari noovila wiiwelela.

YOOKHUMELA AYA Yoothanla ele yaahimala-maliha okhoottihiwa wotheene wa okawa iliivuru ni yaaniiriha oweryaneya ovara muteko wa olaleerya.

YOOTHANLA 6 a Outubro 1953

ELAPO Canada

MWAHA ENE Edireito ya olavula etthu ni okokhorela.

ITTHU SIREN’YE Nlamulo na oQuebec naahikhoottiha okawa iliivuru mutthu oheemereriwe ni mapoliisia. Mutokweene a esirkwiitu, munna Laurier Saumur aahiviriha myeeri miraru ori mukhatteya mwaha woohiiwelela nlamulo nle.

OLAMULA WA ETRIBUNAALI Etribunaali Yuulupale yaahoona wira waahaaxa Anamoona a Yehova mwaha wa nlamulo nlo yaari etthu yoohiloka. Etribunaali ele yaahihimya wira okawa iliivuru sinimuthokiherya Biibiliya oniirela mpantta muteko wa eKristau wa Anamoona a Yehova ni onneemereriwa ni nlamulo na elapo ele.

YOOKHUMELA AYA Olamula wa etribunaali wahimala-maliha milattu soowiiraka 1.600 sa eprovinsia ya oQuebec.

YOOTHANLA 13 a Julyo 1983

ELAPO Sérvia

MWAHA ENE Edireito ya olavula etthu ni wimpirimiri iliivuru.

ITTHU SIREN’YE Arokora anli annitthukiwa mwaha wookawa iliivuru sinimutthokiherya Biibiliya. Awo aahimyaniwa mulattu wa ‘owuukhula atthu ni waakanyerya murettele’, nto annitthukiwa mahiku 5.

OLAMULA WA OTRIBUNAALI Etribunaali Yuulupale, yaahoona wira khinivo nlamulo naahimya wira okawa iliivuru ekrime elapo ele.

YOOKHUMELA AYA Nuumala oganyari mulattu ola, waahivukuwa otthukiwa ni waakhiwa iliivuru wa anna a elapo ele.

YOOTHANLA 26 a Maio 1986

ELAPO Turquia

MWAHA ENE Edireito ya okupali etthu.

ITTHU SIREN’YE Nuumala itthoko tthaaru sa Anamoona a Yehova olepa edukumento enihimya wira awo Anamoona, anna ni arokora aniphiyerya 23 yaahitthukiwa ahimmwaka wira anirukunuxa makhalelo ni epoliitika ya elapo ele.

OLAMULA WA ETRIBUNAALI Etribunaali Yuulupale ennimala-maliha yookhoottiha ele, ni oweemererya Anamoona wira alaleyeke sookupali saya mootaphuwa.

YOOKHUMELA AYA Yoothanla eyo yaahimala-maliha otthukiwa wa atthu mwaha wa ovara miteko sa eKristau ni oweemererya atthu otheene oTurquia othanla etiini eniphavela aya.

YOOTHANLA 25 a Maio 1993

ELAPO Grecia

MWAHA ENE Edireito ya mutthu ohimya ele enikupali awe.

ITTHU SIREN’YE Mwaakha wa 1986, munna Minos Kokkinakis aahiphiyeriha ikwaha 18 sa otthukiwa wawe mwaha wa wiixuttiha itthu sa etiini ekina.—Okhuma 1938 mpakha 1992, nlamulo na oGrecia naanikhoottiha wiixuttiha itthu sa etiini ekina, nanrumeeliwa wira avariwe Anamoona oowiiraka 19.000.

OLAMULA WA ETRIBUNAALI Corte Européia dos Direitos Humanos, yaahoona wira eyo yaanivonyiha edireito erina awe khula mutthu ya ohimya muupuwelelo awe ni itthu sinisuwela awe, ohela muhina etiini; ni yaaheemererya wira Anamoona a Yehova asuweliweke okhala “etiini”.

YOOKHUMELA AYA Guvernu a oGrecia aahirummwa wira ohikhale mutthu hata etribunaali yaarowa omutthukwa Kokkinakis mwaha wa soothanla sawe, eyo yaahimala-maliha ohasuliwa wa atthu akina yaakela etiini ekina.

YOOTHANLA 17 a Junyo 2002

ELAPO Estados Unidos

MWAHA ENE Edireito ya ohimya etthu.

ITTHU SIREN’YE Muttetthe wa Stratton, Ohio, waakumiheriwe nlamulo naahimya wira khula mutthu oniphavela ovaraka muteko empa ti empa ohaala okhalana elisensa. Itribunaali Federal ni sikina saahimya wira nlamulo nlo naari nookhalela elapo yotheene.

OLAMULA WA ETRIBUNAALI Etribunaali Yuulupale yaahimala-maliha nlamulo nlo ehimyaka wira khinaavarihana ni malamulo makina a elapo ele, ni khuhimya-tho wira khula mutthu ookhalana ehakhi ya weetta etiini enitthuna awe ni ohimya moonelo awe mootaphuwa. Etribunaali ele yaahihimya wira, muteko woolaleerya “yooruma eniphwanyaneya mBiibiliyani”.

YOOKHUMELA AYA Ipooma imiya sinceene sa elapo ele saahihiya waavekela Anamoona elisensa ya muteko woolaleerya.

    Watchtower EBIBILIOTEKA ONLAINE (1982-2025)
    Okhuma
    Okela
    • Emakhuwa
    • Ovaha
    • Siniphavela Anyu
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malamulo Oorumeela
    • Mwaha Woosuka Isiiri
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Okela
    Ovaha