Ta Hagaadan Haniyoogee Saruwaanee?
KAYYOTTIDA issi bitanee hagaadan yaagidi xaafiis: “Ta diccidoy Ingglize biittaana gidiyo gishshau, azzaniyoogaa asau erissennaadan tamaarada diccaas. Wottadara gididi oottida ta aaway, issibay sakkido wode achchaa daxxidi, ‘Yeekkoppa!’ giidoogaa hanno gakkanaukka hassayayiis. Ta aayyiya tananne ba hara naata yerido woy qoommido wodiya hassayikke (nuuni muleera oyddu naata). Ta aaway hayqqiyo wode tau layttay 56. Keehippe azzanaas. Gidikkokka, koyro wode yeekkana danddayabeykke.”
Issi issi wogatun, asay bana azzanttidabaanne ufayssidabaa qoncceyanau metoottenna. Etassi ufayssi woy azzanoy siyettiyoogaa, hara asay erana danddayees. Hara baggaara qassi, issi issi alamiya heeratun, leemisuwau huuphessa Awuroppaninne Inggilize biittan, asay, ubba qassi attumaageeti, banttana ufayssidabaa woy azzanttidabaa qonccissennaadan, banttana gakkidabaa coꞌꞌu giidi aattanaadaaninne genccanaadan hanidi diccoosona. Gidoppe attin, intte siiqiyo asi hayqqin, kayyottiyoogaa qoncciyan erissiyoogee balee? Geeshsha Maxaafay hegaa xeelliyaagan woygii?
Geeshsha Maxaafay Yeekkidosona Giyo Asata
Geeshsha Maxaafay arshsho Meediteraaniya heeran deꞌida, bantta ufayssaanne azzanuwaa loytti qonccissiya Ibraawe asatun xaafettiis. Geeshsha Maxaafay bantta azzanuwaa qoncciyan bessida daro asatu leemisuwaa oyqqiis. Kawuwaa Daawiti a naꞌay Amnooni hayqqin azzaniis. Ubba ‘yibbaata yeeho yeekkiis.’ (2 Sameela 13:28-39) Ubba a sohuwan wolqqan kawotana koyida ammanettenna naꞌay Abeseloomi hayqqido wodekka kayyottiis. Geeshsha Maxaafay hagaattuwa yaagees: “Yaagin kawoi [Daawiti] daroppe azzaniis; gimbbiyaa penggiyaa huuphen de7iya keettaa gelidi yeekkiis; kawoi biiddi, ‘Aayye ta na7au Abeseloomaa! Ta na7au! Ta na7au Abeseloomaa! Ne gishshaa taani haiqqarkkinaashsha! Aayye ta na7au Abeseloomaa! Ta na7au!” yaagidi yeekkiis. (2 Sameela 18:33) Daawiti, hara ay aawukka gidin ba naꞌau azzaniyoogaadan azzaniis. Yelidaageeti, bantta naatu gishshaa hayqqiyakko aappunttoo amottidonaa! Guutta naati yelidaageetuppe kasetidi hayqqiyoogee, asay naagennaba.
Yesuusi, i siiqiyo Alꞌꞌaazari hayqqido wode waanidee? Duufuwaakko matattiiddi yeekkiis. (Yohaannisa 11:30-38) Hara wode, Magddala Mairaama Yesuusi moogettosaa baada yeekkaasu. (Yohaannisa 20:11-16) Geeshsha Maxaafay hayquwaappe dendduwabaa yootiyoogaa eriya issi Kiristtaanee, hayqqidaageeti deꞌiyo hanotaa xeelliyaagan Geeshsha Maxaafay odiyoogaa geeshshi erennaageetudan, wozanaa bayidi kayyottennaagee qoncce. SHin issi tumu Kiristtaanee, hayquwaappe denddoy deꞌiyoogaa eriyaaba gidikkokka, asa gidiyo gishshau, ba siiqoti hayqqiyo wode kayyotteesinne yeekkees.—1 Tasalonqqe 4:13, 14.
Yeekkana Bessi woy Aggana Bessii?
Ha wodiyan deꞌiya nuunishin, waanana bessii? Qoncciyan azzaniyoogaa metiyaabadan woy yeellayiyaabadan xeelleetii? Hagaa xeelliyaagan zoriyaa immiyaageeti woygiyoonaa? Ha wodiyan eti shiishshiyo qofay darotoo, beni wode xaafettida Geeshsha Maxaafan deꞌiya asappe gidenna aaro eraa qonccissees. Nu azzanuwaa qoncceyanaappe attin qottana bessenna; yaagoosona. Hagee eti azzanidoogaa Geeshsha Maxaafay odiyo beni wode ammanettida asata, hegeetikka, Iyyooba, Daawitanne Ermmaasa hassayanaadan oottees. Eti bantta azzanuwaa qottibookkona. Hegaa gishshau, asaappe shaahettiyoogee eratetta gidenna. (Leemiso 18:1) Azzanoy heera wogaadaaninne issi heeran aakkidi deꞌiya hayimaanotiya ammanuwaadan dumma dumma ogiyan qonccana danddyiyoogee tuma.a
Intte yeekkanau koyiyaaba gidikko shin? Yeekkiyoogee asaa naatu meretan deꞌiyaaba. Qassi Alꞌꞌaazari hayqqido wode Yesuusi ‘ba wozanan daro mishettidi afuxxoogaa’ qoppite. (Yohaannisa 11:33, 35) Siiqiyo asi hayqqiyo wode yeekkiyoogee oorattabaa gidennaagaa hegan bessiis.
Siiqiyo asi hayqqiyo wode kayyottiyoogee wottin deꞌiyaabee
Raahelo geetettiya i naꞌiya SIDS (Sudden Infant Death Syndrome woykko qoppennan yiira naatu bolli gakkiya hayquwaa) giyo harggiyan hayqqido Aan geetettiya aayyeebay hegee tuma gidiyoogaa bessees. I azinay yaagiis: “Garamissiyaagee Aano gidin tana gidin issoykka baliyan yeekkibooko. Hara ubbay yeekkiis.” Aana hegaa qonccissayida yaagaasu: “Ee, shin taani nu naaꞌꞌaassikka gididi aadhdhiya keena yeekkaas. Azzanttiya hanotay gakkido guutta wodiyaappe guuyyiyan, issi gallassi tarkka son deꞌayida keehippe kayyottaas. Gallassa muliya yeekkaas. SHin hegee tana maaddidoogaa ammanettays. Hegaappe guuyyiyan tau kehidaba milattiis. Ta naꞌiya hayqqin yeekkoogee bessiyaaba. Kayyottiya asay yeekkanaadan oottana koshshees gaada ammanayiis. Hara asay ‘yeekkoppa’ yaagiyoogee erettidaba; gidikkokka, hegee aynne goꞌꞌiyaaba gidenna.”
Issoti Issoti Kayyottido Ogiyaa
Issoti issoti siiqiyoogeeti hayqqido wode waanidonaa? Leemisuwassi, Juwanitibiba xeella. Guutta naatu hayqoy waatiyakko erausu. Ichchashutoo boshshetaasu. Simmada haranttuwaa shaaraasu. Kaamiyaa daafay gakkido gishshau hosppitaaliyaa biido wode, a hirggidoogee erettidaba. Naaꞌꞌu saaminttaappe guyyiyan, wode gakkennan maarotaa oyqettaasu. Sohuwaara issi Kilo graame kumenna—Baaneesa yeletaasu. “Keehippe ufayttaas” yaagada Juwanita hassayausu. “Wurssettan aayo gidaas!”
SHin i ufayssay gamꞌꞌibeenna. Oyddu gallassaappe guyyiyan Baaneesa hayqqaasu. “Keehippe kayyottaas. Aayotettay taappe akeekennan ekkettiis. Tau paci deꞌiyoobadan siyettiis. Soo yaada Baaneesiyo nuuni giigissido kifiliyaanne taani iyyo shammido maayota beꞌiyoogee keehi kayyoyiis. Kaalliya naaꞌꞌu aginaassi a yelettido gallassa qoppaas. Ay asaarakka gidin gayttada aybanne oottanau koyabeykke” yaagada Juwanita hassayausu.
Hagee likkiyaappe aadhhdida azzanoo? Hara asay akeekanau metootana danddayiyaaba gidikkokka, Juwanitidan hegaa malabay gakkidoogeeti, yiira naatu hayqoy, issi wode etaara deꞌidi hayqqida asau kayyottiyoogaadan michchiyoogaa yootoosona. Issi naꞌay bana yelidaageetun siiqettiyoy, biron yelettanaappekka kase. Aayyeera dumma gayttotettay deꞌees. He yiiray hayqqiyo wode, aayyiyaa keehi gita asi hayqqdoogaattuwa qoppausu. Hagee haraatikka akeekana bessiyaaba.
Yiilloynne Bana Mooranchcha Oottiyoogee Waati Qohana Danddayiyaakko
Hara aayyiyaa ba 6 laytta naꞌay yelettanaappe kase doommida wozanaa harggiya gaasuwan qoppennan hyqqidoogaa odaydda bau siyettidaba qonccissaasu. “Bolli bollan siyettiya daro hanotaa aattaas—jalliyoogaa, asa ammanennan ixxiyoogaa, tana mooranchcha kessiyoogaa, ta azinaanne haakimiyaa bolli naꞌaa hanotay qofissiyaaba gidiyoogaa akeekibeenna gishshau yiillottiyoogaa.”
Yiilloy kayyottiyogaassi hara malata gidana danddayees. Haakimeenne narsseti hayqqidaagaassi oottana bessiyaagaa keena oottibookkona; giyoogan yiillottiyoogaa gidana danddayees. Woy balabaa haasayidaba woykko oottidaba milatiya dabbota woy laggeta hanqqettiyoogaa gidana danddayees. Issoti issoti hayqqida uray ba payyatettaa shenehoo giidoogau yiillotoosona. Istteela: “Ta azinay ba payyatettaa naagidabaa gidiyaakko, hayqqennaagaa eriyo gishshau, a bolli keehi yiillotoogaa hassayaas. Keehippe sahettiis; shin haakimiyaa zoriyaa shenehoo giis.” Issitoo issitoo qassi paxa deꞌiyaageeti hayqqida uray oottiyoobay etau gujjetto gishshau, hayqqidaageetun yiillotoosona.
Issoti issoti yiillottoogee, etau moorodan siyettees hegaa giyoogee, yiillottiyo gishshau bantta bolli pirddana danddayoosona. Haraati bantta siiqotu hayquwaassi bantta huuphiya gaasodan xeelloosona. “Sohuwaara haakime keettaa efiidaakko” woy “hara haakime keettaa efiiddaakko” woy “ba payyatettaa loytti naaganaadan oottidaakko, hayqqana danddayenna shin” yaagidi banttana moornachchadan xeelloosona.
Naꞌa hayqoy keehippe michchiyaaba; yelidaageeta wozanappe qarettidi minttettiyoogee maaddana danddayees
Issotuyyo issotuyyo banttana mooranchchadan xeelliyo hanotay, eti siiqiyo asi qoppennaaninne naagennan deꞌishin hayqqidaba gidikko, wolqqaamana danddayees. Hayqqida uraa hanqqettido woy aara ooyettido wodiya qoppiyoogaa doommoosona. Woy hayqqida urau oottana bessiyaabaa oottibeennabadan qoppiyoogaa doommana danddayoosona.
Unddenna wodiyaassi gamꞌꞌiya daro aayotu kayyoy, naatu hayqoy yelidaageetussi, ubba qassi aayotussi azzaniiddi daro wodiya gamꞌꞌanaadan oottees; giya daro eranchchatu qofaa bessiyaaba.
Intte Aqo Laggee Hayqqiyo Wode
Aqo laggiyaa hayqoy, ubba qassi issippe darobaa oottidi aattidaba gidikko, hara keehippe kayyoyiyaabaa. Issippe deꞌido deꞌoy, hemetay, oosoy, allaxxiyoogeenne issoy issuwaara maadettiyoogee simmidi deꞌana danddayenna giyoogaa.
Eunikka ba azinay wozanaa daafuraappe denddidaagan qoppennan hayqqido wode hanidabaa odausu. “Koyro saaminttan ta asatettay oottiyoogaa aggidabadan jallaas yaagaasu. Haray atto singgiyooba gidin malꞌꞌiyaba woy cammiyaba gidin shaakka erana danddayabeykke. Gidoppe attin, ta guuggee hara asatettaappe shaahettidabadan siyettiyoogaa aggibeenna. Haakimeti CPR giyo ogiyaaninne xaliyan a deꞌuwaa takkissanau baaxettiyo wode aara takko gishshau, a hayquwaabaa ammanada ekkanau metotabeykke. Gidikkokka, issi kaamee kakaa doonaappe kunddiyo wode aynne oottana danddayenna hanotan xeelliyo wode siyettiyaagaadan azzanaasinne mishettaas.”
A yeekkadee? “Ee keehippe yeekkaas; ubba minttettiya qofaa oyqqida daro dabddaabbeta nabbabiyo wode yeekkaas. Ubbaa huuphen huuphen nabbabiyo wode yeekkaas. Hegaadan oottidoogee he gallassaa minna aadhdhanaadan maaddiis. SHin asay zaari zaaridi haꞌꞌi ne waanay yaagi oychchiyo oyshay aynne minttettana danddaybeenna. Keehippe azzanidoogee oossinne qoncce.”
Eunikko minnanaadan maaddiday aybee? “Erennan ta deꞌuwaa deꞌiyoogaa doommana gaada kuuyaas” yaagausu. “Gidikkokka, deꞌuwaa keehippe dosiya ta azinay tanaara deꞌennaagaanne deꞌuwan issippe ufayttennaagaa qoppiyoogee haꞌꞌikka azzanttees.”
“Intte Oottiyoobaa Haraati Sugin Oottoppite . . . ”
Leavetaking—When and How to Say Goodbye geetettiya maxaafaa xaafidaageeti hagaadan zoroosona: “Intte qoppanaunne oottanau koshshiyaba haraati sugin oottoppite. Issi asi azzaniyo hanotay hara asaagaappe dummatees. Haraati intte keehippe kayyottiyoogaa woy bessiya ogiyan kayyottennaagaa qoppanau woy hegaa inttessi yootanau danddayoosona. Hegaa etayyo atto giitenne dogite. Intte huuphiya wolqqanttidi hara asaa woy heeran deꞌiya azzaniyo meeziyaa kaallanau koyiyoogee, intteyyo siyettiyaaba zaarettidi payyatetta wodiyaadan oottanau bessiyo dichchaa qanttees.”
Issi asi azzaniyo hanotay hara asaagaappe dummattiyoogee qoncce. Ubba asaayyo, issi azzaniyo hanotay haraappe giiga giidi zoriiddi deꞌokko. Gidikkokka, azzanida asi merettida ooratta hanotaa meezetanau waayettiyo wode, metoy merettees. He wodiyan qarettiya laggetu maadoy koshshana danddayees. Geeshsha Maxaafay: “Laggee mule wodekka siiqees; ishaikka metuwaa wode maaddanaassi yelettees” yaagees. Hegaa gishshau, maaduwaa oychchanau, asau odanaunne yeekkanau yayyoppite.—Leemiso 17:17.
Issi siiqiyo uray hayquwan shaahettiyo wode kayyottiyoogee, deꞌiyaabanne intte kayyuwaa haraatuyyo qoncciyan bessiyoogeekka bala gidenna. Gidikkokka, zaaruwaa koshshiya hara oyshati deꞌoosona: ‘Ta kayyottiyoogaappe waana minettana danddayiyanaa? Tana mooranchcha oottiyoogeenne yiillottiyoogee saruwaanee? Ha hanotaa waata xoona kiyana danddayiyaanaa? Kayyuwaanne mishuwaa gencca aattanau aybi maaddanee?’ Kaalliya timirttee hageetanne hara oyshata zaarana.
a Leemisuwaassi, Nayjjeeriyaa biittan deꞌiya Yoorubaa sheeshsha gidida asay, shemppoy ashuwaa maayidi simmidi yees yaagidi ammaniyo wogay deꞌees. Hegaa gishshau, issi aayyiya ba naꞌay hayqqiyo wode, keehippe kayyottiyoy guutta wode xalaalaassa. Yoorubaa asay “Haattay gukkiisippe attin, gosee meqqibeenna” yaagiyo meeze deꞌees. Hagee Yoorubatu ammanuwadan gidikko, haattaa tikkiyo gosee woykko aayyiya hara naꞌa,—geella hayqqida naꞌaa hara ogiyan yelana danddayausu yaagiyoogaa. Yihoowa Markkati shemppoy hayqqenna qassi shemppoy ashuwaa maayidi simmees yaagiya, Geeshsha Maxaafan baasettibeenna, worddo qofaappe pulttida wogatanne mala ammanota kaallokkona.—Eranchchaa 9:5, 10; Hizqqeela 18:4, 20.