Edene Gannatee Tumuppe Deꞌidabee?
ADDAAME, Hewaaninne Edene ataakiltte sohuwaa taarikiyaa ereetii? Alame yuushuwan deꞌiya asay he taarikiyaa erees. Hegaa aybissi nabbabekketii? He taarikee Doomettaabaa 1:26–3:24n deꞌees. Ha taarikiyaa qofay qanttan kaallidi deꞌiyaagaa:
Xoossaa Yihoowaya issi bitaniyaa saꞌaa baanaappe medhidi, a Addaama giidi sunttiis; qassi Edene geetettiya ataakiltte sohuwan a wottiis. Xoossay ba huuphe he ataakiltte sohuwaa giigissiis. He ataakiltte sohoy haattaa alidi uyees; qassi yan loꞌꞌiyaanne ayfiyaa ayfiya daro mittay deꞌees. Gannatiyaa gidduwan “lo77uwaanne iitaa erissiya” mittay deꞌees. Asay he mittaa ayfiyaa meennaadan Xoossay azaziis; hegaa azazettennaagee hayquwaa kaalettiyoogaakka yootiis. Guyyeppe Yihooway Addaameyyo lagge gidanaadan, Hewaano geetettiya maccaasiyo a gaylle meqettaappe medhiis. Xoossay eti gannatiyaa naaganaadan oosuwaa immiis; qassi eti yelettanaadaaninne saꞌaa kumanaadan yootiis.
Hewaana barkka deꞌishin shooshshay o haasayissiis; loꞌꞌobaa, giishin a Xoossaa mala gidanaadan oottiyaabaa diggidi, Xoossay iyyo wordduwaa yootiis giidi, eti meennaadan odido mittaa ayfiyaa maanaadan o paacciis. A he paaciyan kunddada he mittaa ayfiyaappe maasu. Guyyeppe Addaamee a giyoobaa siyidi Xoossaa azazuwaa kanttiis. Yihooway Addaame bolli, Hewaani bollinne shooshshaa bolli pirddiis. He asati gannatiyaappe yedetetti simmin kiitanchati eti gannatiyaa gelennaadan teqqidosona.
Taarikiyaa eranchatinne hara eranchati Doomettaabaa maxaafan deꞌiya ha hanotay tumanne taarikiyan hanidaba gidiyoogaa yootiyoogee issi wode keehippe erettidaba. Ha wodiyan hegaa mala yohuwaa xeelliyaagan ubbabaa siriyoogee keehippe meeze gididaba. SHin Addaama, Hewaanonne Edene ataakiltte sohuwaa xeelliyaagan Doomettaabaa maxaafan deꞌiya taarikiyaa siranau gaaso gidiyaabay aybee? Erettida oyddu sire qofata ane pilggoos.
1. Edene gannatee tumuppe deꞌida sohoo?
Ha qofaa xeelliyaagan asay siriyoy aybissee? Siranaadan asa eray darobaa oottidaba milatees. Haymaanootiyaa eranchati Xoossaa gannatee issisan deꞌiyaabadan daro xeetu layttau qoppidosona. Gidikkokka, saꞌaa bolli aybinne polo gidana danddayenna giya, Giriike palasppaa gidida Pilaatonne Arstotile qofaa woosa keettay ekkiis. Polo gididabay deꞌana danddayiyoy saluwaa xallaana giidi qoppoosona. Yaatiyo gishshau, haymaanootiyaa asttamaareti koyro Gannatee saluwaayyo matattidi deꞌidaba gidana bessees giidi qoppidosona.b Issoti isooti ha gannatee hambbalashettida saꞌay moorana danddayenna xoqqa sohuwan deꞌiis goosona; harati, gannatee saꞌaayyo Huuphessa Gaxan woykko Tohossa Gaxan deꞌiis goosona; harati qassi, aginaa bolli woykko aginaa matan deꞌiis goosona. Ha ubba qofay Edene hayse malatissidoogee garamissenna. Ha wodiyan deꞌiya issi issi eranchati hegaa mala sohoy mule deꞌi erennaagaa yootiyoogan, Edenee deꞌido sohuwaara gayttidabaa pattennabadan xeelloosona.
Gidoppe attin, Edene ataakiltte sohuwaa Geeshsha Maxaafay hegaa mala ogiyan qonccissenna. Doomettaabaa 2:8-14n he sohuwaa qonccissiya daro qofaa akeekoos. Hegee Edene geetettiya sohuwau away mokkiyoosaa baggaara deꞌidaba. Yaappe kiyidi oyddau shaahettiya shaafay he sohuwaa ushshees. He oyddu shaafaukka a sunttay sunttay deꞌees; qassi shaafay goggidi biyo sohuwaa xeelliyaagan qantta qofay odettiis. Geeshsha Maxaafan deꞌiya ha qofay eranchata daro wodiyau hidootaa qanxxissiis; etappe daroti ha wodiyan he sohoy deꞌiyoosaa eranau ha qofaa pilggoosona. Gidikkokka, eti issoy issuwaara moggenna keehi daro qofaa yootoosona. Hegaa giyoogee Edene, yan deꞌiya ataakiltte sohuwaanne shaafata xeelliyaagan odettidabay worddo woykko hayse giyoogee?
Ane hagaa qoppite: Edene ataakiltte sohuwan hanettidabay polettidoy 6,000 layttappe kase. He taarikiyaa xaafidaagee Muusa gidiyoogee qoncce; i he sohuwaa xeelliyaagan odettiyaabaa woykko geella hegaappe kase xaafetti uttidabaa goꞌettennan aggenna. Gidoppe attin, Muusee hegee hanoosappe 2,500 gidiya layttay aadhi simmin xaafiis. He wodekka gidin Edenebay daro wodee aadhido taarike. Yaatin, daro xeetu layttaa giddon shaafay goggiyoosaynne hegaa malabay laamettana danddayii? Deree dembbay wodiyaappe wodiyan laamettees. Edenee deꞌiyo heera geetettiyaasan darotoo biittay qaaxxees—ha wodiyan alamiyan denddida wolqqaama biittaa qaattan xeetaappe 17 kushe gidiyaagee he heeran denddiis. Hegaa mala sohuwan heeray laamettiyoogee erettidaba. Hegaappekka aaruwan, Nohe wode Bashshaa Haattay nuuni ha wodiyan erana danddayenna hanotan deriyaa dembbaa laammennan aggenna.c
Gidikkokka, nuuni kaallidi deꞌiya amaridabata eroos: Doomettaabaa maxaafay Edene ataakiltte sohoy tumu soho gidiyoogaa yootees. He taarikiyan odettida oyddu shaafatuppe naaꞌꞌati—Efiraaxiisinne Xegiroosi woykko Hidekeli ha wodiyankka deꞌoosona; qassi etau denddo gidida haattatuppe amaridaageeti issoy issuwaara keehippe matattoosona. He shaafati goggiyo heeraa sunttaynne he heeran keehi erettiya mereta aqoy he taarikiyan odettiis. Ha taarikee koyro etau xaafettido, beni wode deꞌida Israaꞌeele asau ha qonccissoy akeekanau maaddiyaaba.
Haysee hegaadaanee? Woy qassi pilggidi naqaashaa demmanau woykko kashi gaanau metennabata aggibayii? “Beni issi wode issi biittan” yaagidi haysiyaa doommiyoogee meeze gididaba. Gidoppe attin, taarikee Edenebaa yootidoogaadan koshshiyaabaa qonccissees.
2. Xoossay Addaama biittaa baanaappe, Hewaano qassi a gaylle meqettaappe medhidoogee tumuppe ammanttiyaabee?
Asaa bollay biittaa baanaa giddon deꞌiya, keehippe koshshiyaanne kumi palahidabatuppe merettidoogaa ha wodiyaa saynisee qonccissees. SHin medhanau goꞌettidobati paxa deꞌiya mereta giddon waanidi ohettidonaa?
Daro saynttisteti miilooniyan qoodettiya layttaa giddon deꞌoy keehi laafabaappe doommidi, loddan loddan keehippe muttumurettidi, barkka bau yiis goosona. Gidoppe attin, “laafaba” giya qaalay balettana danddayees; ayssi giikko, deꞌon deꞌiya ubbabay, ayfiyan beettenna issi seele xalla gididabaykka keehippe muttumurettidaba. Deꞌon deꞌiya aybinne qaadadan yiidoogaa woykko yaana danddayiyoogaa bessiya naqaashi mule baawa. Hegaappe, ubbabay asaappe keehi aadhiya, erancha gididaagan merettidoogau deꞌon deꞌiya ubbabay bali baynna naqaasha.d—Roo. 1:20.
Issi keehippe ufayssiya muuziqaa siyidi woy loꞌꞌiya misiliyaa beꞌidi woy tekinolojiyan oosettidaban maalaalettidi, hegeeta giigissida asi baawa giidi qoppana danddayeetii? Qoppennaagee qoncce! SHin hegaa mala maalaalissiyaabati muttumurettida, loꞌꞌiya woy eratettan giigida asaa naatu bollay merettido hanotau mataanne shiiqokkona. Hegaa Medhidaagee baawa giidi waatidi qoppana danddayiyoo? Hegaa bollikka, saꞌaa bollan deꞌon deꞌiya ubbabaappe asaa naatu xallay Xoossaa leemisuwan merettidoogaa Doomettaabaa maxaafay qonccissees. (Doo. 1:26) Issi issitoo muuziqan, misiliyaaninne tekinolojiyan maalaaliyaaba oottidi medhiyo koshshan saꞌaa bollan asaa naatu xallay Xoossaa leemisuwaa kaallana danddayiyoogee hegaara moggiyaaba. Medhiyoogan Xoossay nuuppe keehi aadhiyoogee nuna garamana koshshii?
Bitaniyaa gaylle meqettaa goꞌettidi maccaasiyo medhiyoogee hegaa keena metiyaabee?e Xoossay harabaa goꞌettana danddayees; shin maccaasiyo hegaadan medhidoogau gita gaasoy deꞌees. I bitanee maccaasiyo ekkanaadaaninne eti ‘issi ashodan’ issippe ohettanaadan koyiis. (Doo. 2:24) Bitaneenne maccaasiyaa issoy issuwaa maaddiyo mino issippetettaa medhiyoogan issoy issuwaa pacaa kunttana danddayiyoogee, Medhidaagee aadhida eranchanne siiqiyaagaa gidiyoogau mino naqaasha gidennee?
Hegaa bollikka, ha wodiyan jiiniyaabaa xannaꞌiyaageeti asa ubbay issi attumaagaanne issi maccaari xallaappe yiidaba milatees giidi ammanoosona. Yaatin, Doomettaabaa maxaafan deꞌiya qofay tumuppe ammanttennabee?
3. Loꞌꞌuwaanne iitaa erissiya mittaynne deꞌo mittay hayse milatees.
Ha mittatuyyo dumma gidida wolqqay deꞌiyaabadan Doomettaabaa maxaafaa taarikee yootenna. Hegaappe dumma hanotan, he mittati Yihooway leemisobaayyo wottidobata.
Asaa naati issi issitoo hegaa malabaa oottokkonaa? Leemisuwau, asay ba biittaa banddiraa bonchanaadan odiyo wode, ba biittaayyo malaata gididabadaanappe attin carqqiyaa bonchanaadaana gidennaagaa ubbay erees. Daro kawoti bantta kawotetta xamꞌꞌaanne kallachaa bantta maataa malaatiyaabadan goꞌettoosona.
Yaatin, he naaꞌꞌu mittati ay malaatiyoonaa? Hegaa xeelliyaagan kirqqi giya daro qofay odettees. Likke zaaroy qoncce gidikkokka, hegee ciimma qofaa oyqqidaba. Loꞌꞌuwaanne iitaa erissiya mittay, Xoossaa xallau deꞌiya maataa, giishin aybi iitakko aybi loꞌꞌokko kuuyiyo maataa malaatees. (Erm. 10:23) He mittaappe wuuqqiyoogee kobaba gidiyoogee maalaalissenna! Hara baggaara, deꞌo mittay Xoossaa xallay immana danddayiyo, merinaa deꞌuwaa imotaa malaatees.—Roo. 6:23.
4. SHooshshay haasayiis giyoogee hayse milatees.
Geeshsha Maxaafan harasan deꞌiya qofaa nuuni erana xayikko, Doomettaabaa maxaafan deꞌiya ha taarikee akeekanau metiyaaba gidana danddayiyoogee erettidaba. Gidoppe attin, geema gidida ha qofay Geeshsha Maxaafan harasan qoncci qoncci biis.
He shooshshay haasayiyaaba milatanaadan oottiday oonee woykko aybee? Muusee geeshsha ayyaanay denttettin xaafido wode ha taarikiyaa koyro siyidaageeti, 16tta xeetu layttan K.K. deꞌida Israaꞌeele asata. Eti he shooshshaabaa qonccissiya harabaa eroosona. Mehee woy doꞌi haasayennaba gidikkokka, haasayiyaaba milatanaadan issi ayyaana mereti oottana danddayiyoogaa eroosona. Balaama hariyaa asadan haasayanaadan oottana mala Xoossay issi kiitanchaa kiittiis.—Qoo. 22:26-31; 2 PHe. 2:15, 16.
Xoossaa morkketa gujjin, hara ayyaana meretati maalaaliyaabaa oottana danddayiyoonaa? Gatimay shooshsha milatanaadan oottidoogaa gujjin, Xoossay oottido maalaalissiyaabaappe amaridaageeta milatissidi Gibxxe shareechoti oottidoogaa Muusee beꞌiis. He maalaalissiyaabaa oottanaadan wolqqaa immidaageeti ayyaana mereta gidida, Xoossaa morkketa gidiyoogee qoncce.—Kes. 7:8-12.
Ayyaanay denttettin Iyyooba maxaafaa xaafidaageekka Muusa gidiyoogee qoncce. Yihoowa ashkkarati ubbay suuretettaa naagidi deꞌokkona giidi wordduwan mootida, Xoossau waanna morkkiyaa Seexaanaabaa he maxaafay darobaa yootees. (Iyy. 1:6-11; 2:4, 5) Yaatin, Edenen Seexaanay shooshshaa haasayiyaaba milatissidi, Hewaana Xoossaayyo ammanettennaadan cimmidoogaa beni wode deꞌida Israaꞌeeleti qoppidonaa? Qoppidaba milatees.
SHooshshay wordduwaa haasayanaadan oottidaagee Seexaanay? Guyyeppe Yesuusi Seexaanay “worddanchchanne qassi wordduwaukka aawa” gidiyoogaa yootiis. (Yoh. 8:44) Worddo ubbaappe koyroogau denddoy, ‘wordduwaa aawaa’ gidennee? Koyro worddoy shooshshay Hewaaniyyo yootidoogaa. Meennaadan diggido mittaa teeraa miyoogee hayquwaa kaalettiyoogaa Xoossay yootidobaa eqettidi shooshshay, “CHii, intte ainnekka haiqqekketa” yaagiis. (Doo. 3:4) SHooshshay haasayiyaaba milatanaadan Seexaanay oottidoogaa Yesuusi eriyoogee qoncce. Yesuusi kiitettida Yohaannisa bessido Ajjuutay, Seexaanaa ‘beni shooshshaa’ yaagidi qonccissiyoogee hegaa bessees.—Ajj. 1:1, 12:9.
Wolqqaama ayyaana mereti shooshshay haasayiyaaba milatanaadan oottana danddayiyoogee tumuppe ammanttennabee? Ayyaana meretaappe keehi guutta wolqqay deꞌiyo asaa naatikka, haasayennabaa haasayiyaaba milatissidi ammanttiyaabaa bessana danddayoosona.
Aybippenne Aaruwan Ammanttiya Naqaashaa
Doomettaabaa maxaafan deꞌiya taarikiyaa siriyoogee naqaashi baynnaba gidiyoogaa maayekketii? Hara baggaara, he taarikee tuma gidiyoogau ammanttiya naqaashay deꞌees.
Leemisuwau, Yesuus Kiristtoosi ‘ammanettida tumanchcha markkaa’ geetettiis. (Ajj. 3:14) Polo asa gidiyoogaadan, i mule worddotibeenna; ayba ogiyankka tumaa geellayibeenna. Hegaa bollikka, i asa gididi saꞌaa yaanaappe daro wodiyaappe kase deꞌiyoogaa tamaarissiis—“sa7ai merettanaappe kase” i ba Aawaa Yihoowa matan deꞌees. (Yoh. 17:5) Yaatiyo gishshau, saꞌan deꞌon deꞌiyaabay merettiyo wode i deꞌees. Hara markkatu ubbaappe aadhidi ammanttiyaagee markkattidobay aybee?
Addaameenne Hewaana tumuppe deꞌida asa gidiyoogaa Yesuusi yootiis. Issi macho xallaa ekkanaadan Yihooway kessido maaraa i qonccissido wode, eta eko geluwaabaa yootiis. (Maa. 19:3-6) Eti mule deꞌibeennabanne eti deꞌido ataakiltte sohoy hayse gidikko, Yesuusi cimettiis woykko worddotiis. Hegaadan kuuyiyoogee ammanttiyaaba gidenna! Yesuusi saluwan deꞌiiddi, he ataakiltte sohuwan merettida azzanttiyaabaa beꞌiis. Hegaappe aadhidi ammanttana danddayiya naqaashi aybi deꞌii?
Doomettaabaa maxaafan deꞌiya taarikiyaa ammanennaagee Yesuusan ammanennaagaa bessiyoogee qoncce. Ammanennaagaa bessiya hegaa mala hanotay Geeshsha Maxaafaa waanna qofatuppe amaridaagaanne keehippe ammanttiya hidootaa akeekennaadankka oottees. Waanidi hegaadan haniyaakko ane beꞌoos.
[Tohossa qofata]
a Yihoowa giyaagee Geeshsha Maxaafan Xoossau buzo sunttaa.
b Ha qofay Geeshsha Maxaafan baynnaba. Geeshsha Maxaafay Xoossay oottidobay ubbay polo gidiyoogaa tamaarissees; moorobaa pulttoy haraa. (Zaa. 32:4, 5) Yihooway saꞌaa bolli medhidobaa wurssido wode, i medhidobay ubbay “daro lo77o gididoogaa” yootiis.—Doo. 1:31.
c Xoossay oottido maalaalissiyaaba gidida Bashshaa Haattay, Edene ataakiltte sohuwaara gayttida ubbabaa muleera xayssidoogee erettidaba. Laappuntta xeetu layttan K.K., “Edene gannatiyaa giddo [mittati]” xayoosappe daro wodee aadhidoogaa Hizqqeela 31:18y qonccissees. Yaatiyo gishshau, he wodeppe simmin Edene ataakiltte sohuwaa koyida ubbatu koshshay hada.
d Yihoowa Markkati attamissido, Deꞌuwau Doomettaa—Oychana Koshshiyo Ichashu Oyshata giya brooshuriyaa (Amaarattuwaa) xeella.
e Gaylle meqettay maalaaliya hanotan paxana danddayiyoogee ha wodiyan akkamuwaa saynisiyan erettiis. Hara meqettaappe dumma hanotan, gaylle meqettay a giddon deꞌiya issippe gattiya bolla qommoti qohettibeennaba gidikko, zaarettidi diccana danddayees.